Το Μοσκοχώρι της νοσταλγίας

Βιβλιοπαρουσίαση 

του Αθαν. Βελέντζα, φιλολόγου

 

Αν δεν ξέρεις την ιστορία σου, δεν ξέρεις τίποτα. Είσαι σαν ένα φύλλο, που δεν ξέρει ότι είναι μέρος ενός δένδρου.

Michael Crichton

     Η αγάπη για τον τόπο του δεν κρύβεται. Είναι το χωριό της κοιλάδας του Σπερχειού με το πλέον εύοσμο όνομα Μοσχο-χώρι,  ή στην καθομιλούμενη των νεότερων χρόνων όλων μας το Μοσκοχώρι, που αποδίδει το ίδιο.

   Ο συγγραφέας χωρίζει το έργο του σε τρεις μεγάλες ενότητες (κύκλους): τον κύκλο του τόπου, τον κύκλο της ζωής και τον κύκλο του χρόνου.

   Το βιβλίο αρχίζει με τα άμεσα αντιληπτά σε όποιον ερχόταν από τα παλιότερα χρόνια στο Μοσκοχώρι, φυσικά χαρακτηριστικά του χωριού : τα σκιερά δέντρα (τα καβάκια) και το ποτάμι Μαυρονέρι[1] που είναι το “σήμα κατατεθέν” του χωριού.

   Ανατρέχοντας τον κύκλο του χρόνου, αναγκαστικά, στη μνήμη κάθε Μοσκοχωρίτη έρχονται πρώτα τα δεινά που έφερνε στις καλλιέργειες και στο πέρασμα του Σπερχειού, από τις πλημμύρες τού ποταμού. Ταυτόχρονα όμως ήταν πολύτιμο το νερό ως πόσιμο για ανθρώπους (πολύ παλιά), αλλά και ζώα, για πλύσιμο των ρούχων και βαρελιών κρασιού, κυρίως όμως για την άρδευση των κτημάτων. Χάρη σ’ αυτό έγινε από το 1920 ο υδρόμυλος για τα αλέσματα, που λειτούργησε μέχρι το 1985. Η ανακατασκευή του, που αποφασίστηκε το 2013, θα ολοκληρωθεί σύντομα.

   Στην περιοχή αυτή ήταν ο βάλτος, που ευτυχώς μέχρι το 1940 αποξηράνθηκε, αφού δόθηκε διέξοδος στα στάσιμα νερά. Τα προπολεμικά χρόνια οι βδέλλες του βάλτου είχαν εκτεταμένη χρήση. Το μεγάλο όμως πρόβλημα ήταν η ελονοσία, από τα κουνούπια, που μάστιζε και όλη τη λεκάνη του Σπερχειού, μέχρι τη μεταπολεμική χρήση του DDT (που απαγορεύτηκε αργότερα).

   Η αναδρομή στην ιστορία του χωριού καλύπτει όλες τις υποδομές, όπως : την ύδρευση, τις κατοικίες (από τις καλύβες στα πλινθόκτιστα και μετά στα πετρόκτιστα σπίτια), αλλά και τα κουτσέκια (για τα αγροτικά προϊόντα). Ενδιαφέρουσα είναι η αναφορά στον παλιό προεπαναστατικό ναό της Αγ. Παρασκευής, που δυστυχώς κάηκε το 1977. Ολοκληρώνεται με το νέο ναό και τους εφημερίους ιερείς που υπηρέτησαν τους ναούς. Ακολουθούν οι πλατείες του χωριού, το Μνημείο Πεσόντων και τα παλιά φυλάκια, ενθύμια του πικρού Εμφυλίου. Τέλος, για το Δημοτικό Σχολείο γίνεται ιδιαίτερη παρουσίαση, εφόσον ιστορείται από το 1842, πού είχε τότε 80 μαθητές!

   Στην επόμενη μεγάλη ενότητα, τον κύκλο της ζωής, ο συγγραφέας-ερευνητής καταγράφει λαογραφικά στοιχεία για το γάμο, τη γέννηση-βάπτιση όπως και την παιδική ηλικία. Με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, που αναδύει νοσταλγία και γλυκές θύμισες, ακολουθεί η σχολική ηλικία, με τις ισχυρές μνήμες του σχολείου, με το σχολικό κήπο και τις άλλες ενδιαφέρουσες εξωσχολικές δράσεις.

   Για τους άρρενες του Μοσκοχωριού, μετά την ενηλικίωση ακολουθούσε η στράτευση και η συμμετοχή τους στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες της Ελλάδας (Βαλκανικοί Πόλεμοι, Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και Μικρασιατική Εκστρατεία), με καταγραμμένες ιστορίες από τους πολεμιστές και με θύματα των μαχών. Επόμενη συμμετοχή και με νέα ηρωικά θύματα έφερε η εποποιία του αλβανικού μετώπου, που έκλεισε με τη σκληρή περίοδο της Κατοχής. Παρά τις δυσκολίες, από τότε εκδηλώθηκε το αθλητικό ενδιαφέρον των νέων του χωριού και η ομάδα “Δόξα” έγινε το καμάρι του τόπου κυρίως στις μεταπολεμικές δεκαετίες. Παράλληλα υπήρξαν και μεμονωμένες διακρίσεις σε αθλήματα στίβου, όπως και στο βόλεϊ ενόπλων δυνάμεων.

   Όμως το ιδιοκτησιακό καθεστώς της γης, από τα πρώτα χρόνια του ελεύθερου νεοελληνικού κράτους παρέμενε άλυτο για την περίοδο 1835 έως 1852, με το Μοσκοχώρι ως τούρκικο τσιφλίκι, που αγοράστηκε από τους Νικ. Σκουμπουρδή και Δημ. Χατζίσκο και το διεκδικούσαν αρκετά χρόνια. Οι ακτήμονες και κολλήγοι κάτοικοι του χωριού αγωνίστηκαν να αποκτήσουν γη, αλλά αυτό έγινε πολύ αργότερα, κατά τη δεκαετία 1920-30.

   Ο ερευνητής-συγγραφέας παρουσιάζει πολλά στοιχεία για τις κύριες καλλιέργειες του χωριού στον 20ό αι., με  σιτάρι, βαμβάκι, καλαμπόκι, γλυκόρριζα, αμπέλια, σκούπες, κηπευτικά και μποστάνια. Τα νοικοκυριά είχαν αυτονομία αγαθών, με οικόσιτα ζώα (πουλερικά και αρνοκάτσικα), που κάλυπταν τις διατροφικές ανάγκες τους. Επιπλέον διέθεταν μεταφορικά ζώα (άλογα), αλλά και βοοειδή, τα οποία εξυπηρετούσαν και στην άροση. Εκτός του κυρίαρχου αγροτικού επαγγέλματος υπήρξαν βέβαια και άλλα επαγγέλματα.

   Ενδιαφέρουσα είναι η παρουσίαση του φωτογραφικού υλικού, που συνέλλεξε ο ερευνητής για τις οικογένειες του Μοσκοχωριού. Υπάρχει και μια φωτογραφία από την τελευτή του Στυλ. Παπαποστόλου, μετανάστη στις ΗΠΑ.

   Τρίτη και τελευταία ενότητα είναι ο “κύκλος του χρόνου”, στην οποία παρουσιάζονται λαογραφικά στοιχεία του Μοσκοχωριού. Καλύπτουν τις σημαντικές γιορτές των Χριστουγέννων (σφαγή του γουρουνιού), της Πρωτοχρονιάς, του Σταυρού, των Φώτων, της Αποκριάς, της Σαρακοστής και του Πάσχα, οι οποίες συνοδεύονται από πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Ακολουθούν η Πρωτομαγιά και οι γιορτές του θέρους (Άγ. Απόστολοι, Αγ. Παρασκευή και τοπικό πανηγύρι, του Σωτήρος, της Παναγίας στη Δαμάστα και στις Βαρδάτες, όπως και της Παναγίας (Γενέσιο της Θεοτόκου) στη Μονή Δαμάστας.

   Το βιβλίο είναι ιδιαίτερα επιμελημένο στο περιεχόμενο, όσο και τυπογραφικά. Έχει 272 σελίδες και μεγάλο σχήμα 21Χ29 εκ. Εκδόθηκε από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Μοσχοχωρίου, με χορηγό της έκδοσης τον Οργανισμό Πολιτιστικής Ανάπτυξης Στερεάς Ελλάδας, μετά από θετική πρόταση του τέως αντιπεριφερειάρχη Φθιώτιδας και νυν δημάρχου Λαμιέων κ. Ευθ. Καραΐσκου. Διανέμεται δωρεάν.

   Η γραφή του είναι πολύ ελκυστική για τον αναγνώστη, ο δε συγγραφέας διατηρεί και αναδεικνύει τη ντοπιολαλιά. Έχει μεγάλη θητεία στη μελέτη και παρουσίαση των τοπωνυμίων με σχετικές εργασίες σε Συνέδρια. Η παράθεση άγνωστων ιστορικών τεκμηρίων από τη δεκαετία του 1830-40, δίνει στο βιβλίο διδακτική αξία όσο και συλλεκτική.

   Για το συγγραφέα-ερευνητή είναι πολυετές έργο ζωής και επιβεβαιώνει τον τίτλο του, αποδίδοντας τη νοσταλγία του χρόνου, αλλά αποτελεί και αιώνιο μνημόσυνο για τους Μοσκοχωρίτες που έφυγαν.

   Συγχαίροντας τον καλό φίλο φιλόλογο Θανάση Βελέντζα, για το ευχάριστο - μέσα απ’ τις γραμμές του βιβλίου του - νοερό νοσταλγικό ταξίδι στο Μοσκοχώρι που δεν ήξερα για τα παλιότερα χρόνια, θυμήθηκα το λόγο του Γιώργου Θέμελη :

 “Το ταξίδι που τέλειωσε, συνεχίζεται μέσα μας”.

 

                   Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος

                                 φυσικός

 

---------------

 ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

 

---

[1] Είναι ο ποταμός Μέλας των αρχαίων. Τότε χυνόταν κατευθείαν στο Μαλιακό Κόλπο, ενώ  τώρα είναι παραπόταμος του Σπερχειού.