Απ’ το Δαδί (Αμφίκλεια) Φθιώτιδος, μετανάστες στην Αμερική (1906-1923)

                                          Μέρος Β'

συνέχεια από το Α' μέρος

5. Μεταναστευτικό Χρονικό του Δαδιού

Α. Οι πρωτοπόροι

   Η αρχή έγινε στο 1906 από μια διμελή ομάδα, που την αποτέλεσαν ο Ταξιάρχης Δερβέναγας και ο Ιωάννης Δ. Στρογγύλης. Από αυτό το λιμάνι της Πάτρας στις 25 Σεπτεμβρίου 1906 αναχώρησαν με το πλοίο “Gerty” και στις 18 Οκτωβρίου έφτασαν στην Αμερική. Για τους πρωτοπόρους αυτούς ξέρουμε ότι :

·       Ο Ταξιάρχης Δερβέναγας ήταν τότε 22 ετών. Με 20 $ μαζί του πήγαινε για δουλειά εργάτη στο Χάβερχιλ (Haverhill) της Μασαχουσέτης, όπου ήταν ο θείος του Γεώργιος Δερβέναγας.

·       Ο Ιωάννης Δ. Στρογγύλης ήταν 29 ετών. Κι αυτός αναζητούσε δουλειά εργάτη στο Χάβερχιλ, όπου είχε ένα φίλο του το Γεώργιο Σταθόπουλο.

Β. Σχετική αύξηση του μεταναστευτικού ενδιαφέροντος στο 1907

   Στη διάρκεια του έτους αυτού έγιναν 3 μεταναστευτικά ταξίδια, τα δύο ήταν ομαδικά και 1 μεμονωμένο. Συνολικά έφυγαν 8 άτομα στη διάρκεια του 1907. Πιο συγκεκριμένα :

   Η πρώτη ομαδική αναχώρηση του 1907 έγινε από τέσσερα άτομα, τους :  Ευάγ. Γκρινιάτσο, Ηλ. Δαρδιώτη, Παν. Δαρδιώτη και Πέτρ. Κωστόπουλο. Στις 14 Ιουνίου 1907, από το λιμάνι της Πάτρας επιβιβάστηκαν στο πλοίο “Sofia Hohenberg” και στις 2 Ιουλίου αποβιβάστηκαν στην Αμερική. Από τα διαθέσιμα στοιχεία για τους μετανάστες αυτούς γνωρίζουμε ότι :

·       Ο Ευάγγελος Γκρινιάτσος ήταν τότε 19 ετών. Δήλωσε εργάτης και με 40 $ στην τσέπη θα πήγαινε στη Νέα Υόρκη, όπου είχε τον ξάδερφό του Άγγελο Μακρυκώστα.

·       Ο Ηλίας Δαρδιώτης ήταν 20 ετών. Τελικός του προορισμός το Πρόβιντενς (Providence) της Νέα Υόρκης για δουλειά εργάτη, κοντά στον αδερφό του Ιωάννη Δαρδιώτη.

·       Ο Παναγιώτης Δαρδιώτης ήταν ο πιο νεαρός αδερφός του Ηλία, μόλις 17 ετών. Κι αυτός πήγαινε στον ίδιο προορισμό κοντά τον αδερφό του Ιωάννη.

·       Ο Πέτρος Κωστόπουλος ήταν 23 ετών. Δήλωσε κι αυτός εργάτης και ήθελε να πάει στο Χάβερχιλ της Μασαχουσέτης, όπου είχε τον ξάδερφό του Κωνστ. Σταθόπουλο.

Η μοναδική μεμονωμένη αναχώρηση στο 1907 έγινε από τον Αλέκο Παπασταθόπουλο. Στις 2 Σεπτεμβρίου 1907, από το λιμάνι του Πειραιά, ταξίδεψε με το ελληνόκτητο ατμόπλοιο “Moraïtis” και μετά από 3 βδομάδες ταξίδι, στις 24 Σεπτεμβρίου πάτησε πόδι στην Αμερική. Για τον μετανάστη γνωρίζουμε ότι ήταν 19 ετών και με 20 $ μαζί του αναζητούσε δουλειά στο Χάβερχιλ της Μασαχουσέτης, όπου ήταν ο θείος του Ιωάν. Σοκόπουλος.

Η δεύτερη ομαδική αναχώρηση του 1907 έγινε από τρία άτομα, τους : Ιωάν. Δρούκαλη, Παν. Πανουργιά και Λουκ. Σταμάτη. Στις 6 Νοεμβρίου από το λιμάνι του Πειραιά αναχώρησαν με το πλοίο “Sicilian Prince” και στις 27 Νοεμβρίου έφτασαν στις ΗΠΑ. Επιπλέον γνωρίζουμε ότι :

·       Ο Ιωάννης Δρούκαλης ήταν 30 ετών και παντρεμένος. Με 70 $ μαζί του πήγαινε για δουλειά εργάτη στο Σικάγο, όπου ήταν ο ξάδερφός του Χρ. Μπουρνάζος.

·       Ο Παναγιώτης Ε. Πανουργιάς ήταν τότε 19 ετών. Δήλωσε ράπτης (tailor) και πήγαινε στην πόλη Τακόμα (Tacoma) της πολιτείας Ουάσιγκτον, κοντά στο φίλο του Ν. Δρούκαλη.

·       Ο Λουκάς Σταμάτης ήταν 32 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στο Δαδί λεγόταν Αργυρή. Δήλωσε εργάτης και πήγαινε στο ίδιο προορισμό (Tacoma, Wash.) με τον Παν. Πανουργιά, όπου είχαν τον κοινό φίλο Ν. Δρούκαλη (στην πόλη Χόκβιαμ της πολιτείας Ουάσιγκτον).

   Επιπλέον αυτών, τεκμηριώνεται από τις καταγραφές των μεταναστών ότι ήρθαν το 1907 για πρώτη φορά στην Αμερική και οι : Σταμάτης Σαμάτης, Απόστολος Σασός και Λεωνίδας Κουρέπης.

Γ. Επιφυλακτικότητα μετανάστευσης  στα έτη 1908 και 1909

   Στη διάρκεια του 1908 δεν έφυγε κανείς. Στη διάρκεια του 1909 έγιναν 5 μεταναστευτικά ταξίδια, από τα οποία 2 ήταν ομαδικά, ενώ τα άλλα 3 ήταν μεμονωμένες αναχωρήσεις. Συνολικά στη διάρκεια του 1909 έφυγαν 7 άτομα. Πιο συγκεκριμένα :

   Η πρώτη μεμονωμένη αναχώρηση έγινε από το Γεώργιο Μπαλωμένο. Στις 27 Μαρτίου από το λιμάνι της Πάτρας ταξίδεψε με το πλοίο “Columbia” και στις 15 Απριλίου έφτασε στην Αμερική. Ήταν 30 ετών, δήλωσε εργάτης και με 14$ μαζί του πήγαινε στην πόλη Νασούα (Nashua) του Νιου Χαμσάιρ όπου ήταν ο θείος του Κώστας Σαμαράς.

   Η δεύτερη μεμονωμένη αναχώρηση έγινε από τον Ευστάθιο Νικαλέξη. Από το λιμάνι της Πάτρας, στις 4 Σεπτεμβρίου επιβιβάστηκε στο πλοίο “Martha Washington” και στις 17  Σεπτεμβρίου αποβιβάστηκε στις ΗΠΑ. Ήταν τότε 18 ετών. Ο πατέρας του στο Δαδί λεγόταν Γεώργιος. Αναζητούσε δουλειά εργάτη στο Πόρτλαντ, όπου είχε ένα φίλο τον Παναγ. Μίγκο.

   Η τρίτη μεμονωμένη αναχώρηση έγινε από το Δημήτριο Κανίρο. Το Σεπτέμβριο από το λιμάνι της Πάτρας, ταξίδεψε με το πλοίο “Patris” και στις 10 Οκτωβρίου έφτασε στις ΗΠΑ. Ήταν 24 ετών και παντρεμένος. Τελικός προορισμός του η Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο συμπατριώτης του Κώστας Τσάρας.

Ατμόπλοιο Athinai, 1910

    Η πρώτη ομαδική αναχώρηση του 1909 ήταν διμελής και την απάρτιζαν ο Ιωάν.-Δημ. Σαγιάς και ο Λουκ. Σερφές. Από το λιμάνι του Πειραιά, την 1η Νοεμβρίου έφυγαν με το ελληνόκτητο ατμόπλοιο “Athinai” και στις 23 Νοεμβρίου πάτησαν πόδι την Αμερική. Γνωρίζουμε επιπλέον ότι :

·       Ο Ιωάννης-Δημήτριος [1] Σαγιάς ήταν 18 ετών. Ο πατέρας του στο Δαδί λεγόταν Νικόλαος. Δήλωσε γραμματέας (clark) με προορισμό το Πόρτλαντ του Όρεγκον. Ως συγγενή του στην Αμερική δήλωσε το θείο του Ιωάννη Χρυσικό.

·       Ο Λουκάς Σερφές ήταν 18 ετών. Ο πατέρας του στο Δαδί λεγόταν Αθανάσιος. Αναζητούσε δουλειά εργάτη και πήγαινε στο Πόρτλαντ του Όρεγκον κοντά στο θείο του Ιωάννη Χρυσικό.

Απ’ το Δαδί (Αμφίκλεια) Φθιώτιδος, μετανάστες στην Αμερική (1906-1923)

Μέρος Α'

Προλεγόμενα

   Δεν κατάγομαι από την Αμφίκλεια (γνωστή ως Δαδί). Την έχω επισκεφθεί, αλλά χωρίς να παραμείνω αρκετό χρόνο. Από τα γνωστά μου επώνυμα έχω τα αδέρφια Γκρινιάτσου (Νικόλαος και Γεωργία) και τον καλό φίλο Γιάννη Σφυρή. Αυτά ήταν και η αφορμή για να ασχοληθώ με το θέμα.

   Μελετώντας τους Έλληνες μετανάστες που πήγαν στην Αμερική, εδώ και αρκετά χρόνια, κατέγραψα και όσους προέρχονταν από το Δαδί. Η συγκέντρωση του υλικού άρχισε πριν 5 και πλέον χρόνια. Η επεξεργασία έγινε τμηματικά και το μεγαλύτερο μέρος της έγινε το φθινόπωρο του 2014. Η εργασία ολοκληρώθηκε στις 20 Νοε. 2014.

   Για το αποτέλεσμα αυτό χρειάστηκαν πολλές ώρες και μέρες εντατικής απασχόλησης. Με βοήθησε πολύ, μέσω του Διαδικτύου, το εξαιρετικό αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (Ellis Island). Η έρευνα απέδωσε  192 μεταναστευτικά ταξίδια (κάποιοι μετανάστες έκαναν 2 ταξίδια). Ίσως να διέφυγαν κάποια ονόματα που δεν εντόπισα ή να έγραψαν άλλο τόπο γέννησης και προηγούμενης διαμονής. Θυμίζω τη (συνήθη) περίπτωση που κάποιοι, τότε στις ΗΠΑ, δήλωναν ότι γεννήθηκαν ή ότι διέμεναν στη μεγαλύτερη πόλη (π.χ. Λαμία) της περιοχής. Κάτι τέτοιο όμως, θα πρέπει να το συμπληρώσει κάποιος που ξέρει τα ντόπια επώνυμα, κι αν είναι μεγαλύτερης ηλικίας (με καλή μνήμη) ακόμα καλύτερα.

   Η παρούσα εργασία θα μπορούσε να εμπλουτιστεί με φωτογραφικό υλικό των μεταναστών στις ΗΠΑ, που εγώ δεν έχω αυτή τη δυνατότητα. Ο τοπικός Σύλλογος ή με πρωτοβουλία κάποιου (ή κάποιων) μπορεί να αναζητήσει και να βρεθούν στο Δαδί κάποιες φωτογραφίες, που θα εμπλουτίσουν την προσπάθεια αυτή. Επίσης μπορεί να συμπληρωθεί η εργασία, με την τύχη των μεταναστών αυτών, δηλ. ποιοι γύρισαν στην πατρίδα και ποια ήταν η προκοπή τους (επαγγελματική και προσωπική).

   Η εργασία-μελέτη αυτή θέλει να τιμήσει τους ανθρώπους της ιστορικής κωμόπολης, για την τόλμη και την απόφαση να φύγουν στα ξένα (μερικοί ίσως να μην ξαναδούν τον τόπο τους), θυσιάζοντας τα καλύτερά τους χρόνια για να  ζήσει η γονική οικογένεια και οι ίδιοι καλύτερα.

   Μετά από έναν αιώνα, η προσπάθεια αυτή αποτείνεται στο θυμικό όσων έζησαν ή έχουν εικόνες από τα χρόνια της μετανάστευσης στην Αμερική. Είναι όμως μια αναγκαία κατάθεση μνήμης για τους νεότερους, στους οποίους και αφιερώνεται.

1. Η κατάσταση στην πατρίδα - Η απόφαση μετανάστευσης

   Η Αμφίκαια (όπως λεγόταν τότε) ήταν από τις πλέον ακμάζουσες πόλεις των Φωκέων. Αργότερα αποκτά το όνομα Αμφίκλεια και μέχρι τα βυζαντινά χρόνια συναντάται με αυτή την ονομασία. Κατά τους μεταβυζαντινούς χρόνους έχασε την πολιτική ελευθερία από τους Φράγκους. Την περίοδο αυτή χάθηκε η ονομασία Αμφίκλεια. Εμφανίστηκε η τοπωνυμία Δαδί.

   Την περίοδο της τουρκοκρατίας στο Δαδί είχε σχολείο ελληνικό και δυο εκκλησίες, δείγμα της ανυπαρξίας Τούρκων στη πόλη. Εκκλησιαστικά το Δαδί υπαγόταν στον επίσκοπο Αταλάντης. Ήταν ξακουστή η υφαντική βιοτεχνία του Δαδιού. Στην επανάσταση του 1821 και σ’ όλα τα χρόνια του αγώνα, το Δαδί προσέφερε πολλά.

   Στα 1833 δημιουργήθηκε ο δήμος Δρυμίας[1] με έδρα το Δαδί. Τότε το Δαδί αριθμούσε περίπου 1.670 κατοίκους. Στα 1912 το Δαδί έγινε κοινότητα[2] και το 1915 μετονομάστηκε σε Αμφίκλεια με 4.106 κατοίκους.

 Στην απογραφή πληθυσμού του 1896 είχε συνολικά 3.431 κατοίκους. Κατά την απογραφή του 1920 εμφανίζεται αύξηση (20%) φτάνοντας τους 4.102 κατοίκους (βλ.  πίνακα 1).

   Η ζωή των κατοίκων και η οικονομία της γύρω περιοχής στα χρόνια εκείνα στηριζόταν κυρίως στη γεωργία[3],  την κτηνοτροφία και τη μεταποίηση. Σχεδόν όλοι οι κάτοικοι είχαν χωράφια (άνυδρα ή ποτιστικά) με κύριες καλλιέργειες τα καπνά, το βαμβάκι και τα σιτηρά.

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Αθανασίου και η Γραβιά

Πρόλογος

   Η Γραβιά Παρνασσίδας σε όλα τα γνωστά χρόνια της ιστορικής διαδρομής της είναι συνδεδεμένη εκκλησιαστικά με τη μεγάλη μορφή του χριστιανισμού, τον Μέγα Αθανάσιο. Υπήρξαν τρεις ιεροί ναοί αφιερωμένοι σ’ αυτόν. Ο τωρινός είναι ο τελευταίος και ο πλέον μεγαλοπρεπής. Θα ακολουθήσει μια σύντομη παρουσίαση των ναών αυτών μέχρι σήμερα.

Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα

    Από τον 9ο  αι. μ.Χ. που ιδρύθηκε η επισκοπή Βάργιανης (Ασβεστοχώρι), η χριστιανική μορφή του Αθανασίου του Μεγάλου, πατριάρχη Αλεξανδρείας ήταν τόσο έντονη, ώστε στην ευρύτερη περιοχή θεμελιώθηκαν πολλές εκκλησίες αφιερωμένες στον Άγιο Αθανάσιο. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, οι Έλληνες έφευγαν από τα πεδινά (που ανήκαν σε Τούρκους) και ζούσαν σε ορεινά μέρη, εφόσον η κύρια ασχολία τους ήταν η κτηνοτροφία. Έτσι ένοιωθαν πιο ασφαλείς.

   Στα προεπαναστατικά χρόνια, στη θέση της σημερινής Γραβιάς ήταν το μεγάλο Χάνι, που εξυπηρετούσε τους ταξιδιώτες προς τα Σάλωνα και αντίστροφα. Η θέση του Χανιού ήταν εκεί όπου τώρα βρίσκεται η προτομή και το μνημείο του Οδυσσέα Ανδρούτσου.

παλιά εικόνα Αγ. Αθανασίου

   Δίπλα υπήρχε μικρός ναός αφιερωμένος στον Άγιο Αθανάσιο. Μου αναφέρθηκε από προφορική μαρτυρία ότι ήταν χαμηλότερα κατά 2-3 σκαλοπάτια από το επίπεδο του εδάφους. Δεν υπάρχουν στοιχεία (τουλάχιστον προς το παρόν) που να περιγράφουν αυτό το μικρό ναό, που κυρίως εξυπηρετούσε τους περαστικούς, ενώ οι κτηνοτρόφοι στα ημιορεινά της περιοχής θα τιμούσαν τη μνήμη του Αγίου στο πανηγύρι του. Δεν αποκλείεται δε να ήταν ένα εξωκλήσι, που θα υπαγόταν στην Ι. Μονή της Παντάνασσας Γραβιάς.

   Στη μάχη του Χανιού, στις 6 Μαΐου 1821, δεν αναφέρεται ο ναός αυτός και είναι πιθανό να έπαθε κάποιες ζημιές. Μετά τη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους, από τη δεκαετία 1830-40, αρχίζει η κατοίκηση της περιοχής περί το μικρό ναό και το Χάνι. Έτσι το 1836 καταγράφεται ο οικισμός Χάνι Γραβιάς για πρώτη φορά, που - διοικητικά - προσαρτήθηκε στο Δήμο Λιλαίας. Μετά από 6 χρόνια, το 1842, η εποίκιση ήταν τόσο γρήγορη και αρκετή, ώστε να καταργηθεί ο οικισμός Χάνι Γραβιάς, να ονομαστεί πλέον Γραβιά και μάλιστα να ορισθεί ως έδρα του δήμου Δωριέων! Οι περισσότεροι κάτοικοι προήλθαν από τη Βάργιανη.

Ψηφοθηρικά λόγια, με αρχηγικό στυλ

Τηλεοπτικές αερομαχίες

Όσο πιο μακρύ είναι ένα αδιέξοδο, τόσο πιο πολύ μοιάζει με δρόμο.

(Mikhail Turovski, Ουκρανός συγγραφέας)

   Ο δρόμος προς την κάλπη, σ’ αυτές τις εκλογές δεν φαίνεται πού οδηγεί. Ίσως να φταίνε οι κακές καιρικές συνθήκες, με τη θολή ομίχλη από τη … δημιουργική ασάφεια ή τα αντίθετα αέρια ρεύματα του ευρώ και της δραχμής. Το πολιτικό βαρόμετρο, παρά τις υποβοηθούμενες προσπάθειες των εταιρειών δημοσκόπησης, δείχνει γενική κακοκαιρία, που τα κόμματα ανακοινώνουν ως αίθριο καιρό και καθένα προβλέπει επιτυχία.

   Και ο δρόμος προς την κάλπη είναι κακοποιημένος, από αρκετά προηγούμενα χρόνια, με την κακοδιαχείριση όσων κυβέρνησαν, με τη διαφθορά και την καταπάτηση σχεδόν όλων των αρχών χρηστής διοίκησης (σύνταγμα, δικαιοσύνη, αξιοκρατία, κ.ά.).

   Ο δρόμος προς την κάλπη είναι σκοτεινός, χωρίς φωτισμό για τα πολιτικά προγράμματα των κομμάτων, ώστε να αποφύγει ο ψηφοφόρος τις λακκούβες με τεχνητά διλήμματα για σωτηρία ή καταστροφή της χώρας και να μην εκβιάζεται ακόμα μια φορά με την έκφραση “οι εκλογές είναι κρίσιμες”, που επαναλαμβάνεται από το 1974 μέχρι σήμερα.

  Ο  δρόμος προς την κάλπη είναι όλο στροφές, στις εξαγγελίες των κομμάτων, που επαναλαμβάνουν όσα έλεγαν παλιότερα και το χειρότερο είναι ότι υπόσχονται να πράξουν όσα είχαν εξαγγείλει προηγούμενα, αλλά δεν εφάρμοσαν. Αυτοί ίσως ξέρουν ότι η μνήμη του ψηφοφόρου έχει βραχεία διάρκεια ή ότι η ελπίδα του ψηφοφόρου βρίσκεται μέσα στο κουτί της κάλπης (όχι της Πανδώρας).

   Τα μοντέρνα μέσα προσφέρθηκαν για να φτάσει ο πολιτικός λόγος στα σπίτια των ψηφοφόρων. Το δυτικόφερτο πρότυπο της τηλεοπτικής αναμέτρησης στήθηκε με το κατάλληλο σκηνικό, οι δε πρωταγωνιστές αυτής της επιθεώρησης έκαναν εντατικές πρόβες. Οι απαντήσεις ετοιμάστηκαν σε όλες τις πιθανές ερωτήσεις των αντιπάλων. Στην τηλεοπτική αρένα, ο σκοπός ήταν - προφανώς - η επικράτηση (πρεστίζ) επί του αντιπάλου.

   Οι οδηγίες των πολιτικών σκηνοθετών ήταν σαφείς : απλό ντύσιμο, μόνιμο χαμόγελο ακόμα και σε σκληρές απαντήσεις, διαρκή κριτική των λόγων του αντιπάλου και ελάχιστη αναφορά στο πρόγραμμα του δικού του κόμματος. Στη διατήρηση καλού κλίματος συνέβαλαν τα αστειάκια, οι χειραψίες, ακόμα και ανέκδοτα ή παροιμίες. Σημαντικός σχολιασμός έγινε για το μουστάκι του ενός αρχηγού και για την κατανάλωση νερού από τον άλλο αρχηγό.

  Η μάχη δόθηκε, τα δε κόμματα που διεκδικούν την πρώτη θέση θέλουν να ελπίζουν ότι κέρδισαν τους αναποφάσιστους. Τι ωφελήθηκαν οι τηλεθεατές αναζητείται, εφόσον και τα δύο κόμματα θα εφαρμόσουν τους όρους του μνημονίου. Τα αντιμνημονιακά κόμματα εξάντλησαν τα πυρά τους προς τα μνημονιακά, χωρίς να ενημερώσουν τους ψηφοφόρους για τις λεπτομέρειες της δικής τους πρότασης.

   Τα τηλεοπτικά φώτα της αναμέτρησης έσβησαν, χωρίς να φωτίσουν το σκοτεινό δρόμο προς την κάλπη. Ο ψηφοφόρος και πάλι δεν έχει συγκεκριμένη επιλογή και συνειδησιακά εκβιάζεται για άλλη μια φορά, ποιο είναι το λιγότερο κακό για τον τόπο και για τον ίδιο. Η απογοήτευση είναι ένα είδος χρεοκοπίας, επειδή ξοδεύουμε πολλά σε ελπίδες και προσδοκίες.

  Κρίμα, γιατί όποιος δεν θυμάται το παρελθόν του, είναι καταδικασμένος να το ξαναζήσει.

Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος

                                                                            φυσικός

------------------------------------------------------------

Δημοσιεύτηκε στην εφ. "ΗΜΕΡΑ", φ. 1445, σ. 8, 17-9-2015, Λαμία.