"Τη μάνα μου τη Ρούμελη ν' αγνάντευα το λαχταρώ
Ψηλά που με νανούριζες καημένo Καρπενήσι!
Τρανά πλατάνια ξεδιψούν στις βρύσες με το κρύο νερό
Σαρακατσάνα ροβολάει και πάει για να γεμίσει.

Με κρουσταλλένια σφυριχτά, σε λόγγους φεύγουν σκοτεινούς
κοτσύφια και βοσκόπουλα με τα λαμπρά τα μάτια,
νερά βροντούνε στο γκρεμό και πάνε προς τους ουρανούς
ίσια κι ορθά, σαν την ψυχή της Ρούμελης, τα ελάτια..."

Ζαχαρίας Παπαντωνίου

Κυλιόμενο

18/12/18

Επιβατηγά ατμόπλοια, που μετέφεραν Έλληνες μετανάστες στην Αμερική (1863-1940)



Πρόλογος


   Στην ιστορική εξέλιξη του πλοίου, ο 19ος αι. ήταν καταλυτικός. Έδωσε τον τρόπο να κινηθούν τα μεγάλα πλοία, χωρίς την ανάγκη του ανέμου. Αυτό έγινε χάρη στη δύναμη του ατμού (με ατμομηχανή ή ατμοστρόβιλο). Η παραγωγή ατμού όμως επέβαλε την καύση κάρβουνου (δηλ. φωτιάς), κάτι απαγορευτικό για τα ξύλινα σκάφη. Έτσι έγινε το αναγκαίο πέρασμα από τα ξύλινα στα σιδερένια πλοία, με πλήρη εγκατάλειψη των ιστιοφόρων.
   Η ανάπτυξη της επιβατικής ατμοπλοΐας επιταχύνθηκε την ίδια χρονική περίοδο, με το ισχυρό ρεύμα της μετανάστευσης προς την Αμερική. Στην αλλαγή του αιώνα από το 19ο στον 20ό, κατασκευάστηκαν τα περισσότερα μεγάλα ατμόπλοια για να διαπλέουν τον Ατλαντικό Ωκεανό, δηλ. υπερωκεάνια.
   Η παρούσα εργασία καλύπτει χρονική περίοδο 75 ετών, από το 1863 μέχρι το 1938 και κατέγραψε 152 ατμόπλοια. Η πολυετής ενασχόλησή μου με τους μετανάστες από τη Στερεά Ελλάδα προς την Αμερική, στο πρώτο τέταρτο του 20ού αι., μου αποκόμισε πολλά στοιχεία για το θέμα που αναφέρεται εδώ. Η εργασία θα αποδοθεί, με όσο γίνεται περιεκτικό, ακριβή, αλλά και σύντομο τρόπο.


Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος
    φυσικός




1.    Από τα ιστιοφόρα στα ατμόπλοια-υπερωκεάνια

   Ο 19ος αι. ήταν ιστορικό ορόσημο για την παγκόσμια ναυτιλία. Η βιομηχανική επανάσταση έφερε κοσμογονικές αλλαγές σε όλους τους τομείς, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και οι μεταφορές. Η ανακάλυψη της ατμομηχανής, έφερε την εφαρμογή για κίνηση των πλοίων.
Το πρώτο ατμόπλοιο του Ρ. Φούλτον (1807)
   Το 1807 ο Ρόμπερτ Φούλτον κίνησε πλοίο[1] με πλευρικό τροχό, που λειτουργούσε με ατμομηχανή. Σύντομα (από το 1820) η χρήση του ατμού γενικεύτηκε. Από το 1850 η κίνηση γινόταν με διαμήκη ελικοφόρο άξονα αντί του εγκάρσιου τροχήλατου τρόπου. Έτσι τα ιστιοφόρα πλοία εκτοπίστηκαν από τα ατμόπλοια. Η χρήση ατμοστροβίλων (τουρμπίνες), αντί των εμβολοφόρων ατμομηχανών, βελτίωσε την απόδοσή τους.
   Το αγγλικό υπερωκεάνιο “Mauretania”, από το έτος 1907, ήταν το πρώτο που λειτούργησε με ατμοτουρμπίνες. Για 25 χρόνια[2] ήταν και το ταχύτερο πλοίο, με 25 κόμβους (ή μίλια/ώρα).
   Εξέλιξη των ατμοπλοίων (Steamship ή Steamer) ήταν τα υπερωκεάνια (Ocean Liner), που ήταν ικανά για τον διάπλου των ωκεανών. Αυτά άρχισαν το 1840 και κυριάρχησαν από τα τέλη του 19ου μέχρι τα μέσα του 20ού αι. Συνδέθηκαν ιστορικά με το φαινόμενο της μετανάστευσης.
   

2.    Ναυπηγεία-Χαρακτηριστικά των πλοίων


   Η εμφάνιση των ατμοπλοίων στη ναυτιλία, έφερε το χωρισμό της σε δύο κλάδους, από την άποψη της ναυπήγησης (α) επιβατηγών και (β) φορτηγών πλοίων.
   Η παρούσα μελέτη κατέγραψε 152 ατμόπλοια, που κατασκευάστηκαν στη διάρκεια 75 ετών περίπου, δηλ. την περίοδο 1963-1938. Φυσικά υπήρχαν κι άλλα. Η κατανομή των 152 πλοίων, με βάση το έτος κατασκευής τους, αποδίδεται στον παρατιθέμενο πίνακα 1. Την τελευταία δεκαετία 1891-1900 του 19ου αι. κατασκευάστηκαν 34 πλοία. Στη δεκαετία 1901-1910 έχουμε κορύφωση των ναυπηγήσεων με 74 ατμόπλοια. Στη συνέχεια ο αριθμός τους ελαττώθηκε, αλλά παράλληλα έγινε αύξηση της μεταφορικής ικανότητας αυτών.
   Στον ευρωπαϊκό χώρο, τέσσερις χώρες ανέπτυξαν μεγάλες ναυπηγικές μονάδες για μεγάλα σιδερένια πλοία (ατμόπλοια). Αυτές ήταν : Βρετανία (σε Αγγλία, Σκωτία και Βόρ. Ιρλανδία), Γερμανία, Γαλλία και Ιταλία. Σε ναυπηγείο της Τεργέστης, που ήταν το μεγάλο λιμάνι της - τότε - Αυστροουγγαρίας κατασκευάστηκε μόνο ένα πλοίο (το “Sofia Hohenberg”, το έτος 1905). Στις ΗΠΑ κατασκευάστηκαν τρία πλοία (τα 2 ήταν για αμερικανικές πλοιοκτησίες). Αριθμητικά στοιχεία δίνονται στον επόμενο πίνακα 2. Πιο συγκεκριμένα :
   Στη Σκωτία κατασκευάστηκαν 40 ατμόπλοια, στους τόπους : Γλασκώβη (Glasgow), Νταντή (Dundee), Clydebank, Meadowside και Γκρήνοκ (Greenock).
   Στην Αγγλία  κατασκευάστηκαν 31 ατμόπλοια, στις πόλεις : Λίβερπουλ, Μπίρκενχεντ, Μίντλεσμπρο (Middlesbrough), Νιούκαστλ, Jarrow-on-Tyne, Barrow-in-Furness, Walker-on-Tyne, South Shields, Howden-on-Tyne, Σαουθάμπτον (Southampton), Σάντερλαντ (Sunderland), Hebburn-on-Tyne και Wallsend-on-Tyne.
   Στη Βόρεια Ιρλανδία κατασκευάστηκαν 17 ατμόπλοια, σε μεγάλο ναυπηγείο, που ήταν στο  Μπέλφαστ (εκεί κατασκευάστηκε και ο “Τιτανικός”).
   Στη Γερμανία κατασκευάστηκαν 23 ατμόπλοια, στα ναυπηγεία : Αμβούργου (Hamburg), Βρέμης (Bremen), Ντάνσινγκ[3] (Danzig), Κιέλου, Geestemünde και Στεττίνου (Stettin).
   Στη Γαλλία κατασκευάστηκαν 21 ατμόπλοια, σε ναυπηγεία που ήταν στη : Δουνκέρκη, Πορτ ντε Μπουκ της Προβηγκίας (Port de Bouc), Σαιν Ναζέρ (Saint Nazaire), Μπορντώ (Bordeaux),  Γκράντ Κεβίλ της Νορμανδίας, La Seyne, και Ρουέν (Rouen).
   Στην Ιταλία κατασκευάστηκαν 16 ατμόπλοια, σε ναυπηγεία που ήταν στο : Muggiano, Monfalcone, Genoa (Γένοβα), Trieste[4] (Τεργέστη), Riva Trigoso, Palermo και La Spezia.
   Στις ΗΠΑ κατασκευάστηκαν 3 ατμόπλοια, σε ναυπηγεία που ήταν: στην Αλαμέντα (Alameda) της Καλιφόρνια και στη Φιλαδέλφεια (Philadelphia) της Πενσυλβάνια (2 πλοία).
   Χαρακτηριστικά στοιχεία (τα κυριότερα) της “ταυτότητας” ενός πλοίου είναι :
(α) Το έτος ολοκλήρωσης της κατασκευής του. Tα πολύ μεγάλα πλοία χρειάζονταν 1-2 χρόνια για να γίνουν (π.χ. για τον “Τιτανικό” χρειάστηκαν 2 χρόνια και 2 μήνες).
(β) Το συνολικό βάρος του (σε τόνους), που συνδεόταν με το εκτόπισμα του πλοίου.
(γ) Οι διαστάσεις του δηλ. μήκος, πλάτος, βάθος και ύψος (σε πόδια).
(δ) Οι μηχανές του (σύνθετες ατμομηχανές ή ατμοστρόβιλοι) με κατάλληλη ισχύ. Επίσης ο αριθμός και το μέγεθος σε έλικες (προπέλες) που διέθετε.
(ε) Η ταχύτητα πλεύσης, η οποία καθόριζε και τη διάρκεια του ταξιδιού. Τα ταχύτερα πλοία ήταν ελκυστικά για τους επιβάτες, αλλά ήταν και πιο ακριβά (ασύμφορα για μετανάστες).
(ζ) Η μεταφορική ικανότητα, σε αριθμό επιβατών. Υπήρχαν και κατηγορίες (Α’, Β’ και Γ’) με πλέον φτηνή τη Γ’ κατηγορία για τους μετανάστες, που ήταν και οι περισσότεροι επιβάτες.
Ο “Τιτανικός” στο ναυπηγείο Harland & Wolff (Μπέλφαστ, 1910)
   Την περίοδο του 19ου αι. που αναφερόμαστε, μικρότερο ατμόπλοιο σε μεταφορική ικανότητα ήταν το γαλλικής κατασκευής “Caroline” (έτους 1905), που μετέφερε μόνο 96 επιβάτες! Αμέσως μεγαλύτερο ήταν το πλοίο “Lafayette”, που μετέφερε 211 επιβάτες. Ταυτόχρονα ήταν και το παλαιότερο ατμόπλοιο, που έπλευσε από το έτος 1863! Επιπλέον δε, ήταν τροχήλατο πλοίο, αλλά αντί για ατμομηχανή διέθετε ατμοτουρμπίνα!
   Μεγαλύτερα ατμόπλοια-υπερωκεάνια, την ίδια περίοδο (αυτής της εργασίας) ήταν :
·         Ο “Τιτανικός” (κατασκ. 1911), σε μικτό βάρος 52.310 τόνους. Επίσης σε ύψος με 175 πόδια  (53,3 m)  από την τρόπιδα έως τα φουγάρα. Είχε 9 καταστρώματα και ανέπτυσσε ταχύτητα 21 κόμβων (η μέγιστη έφτασε τους 24 κόμβους).
·         Το γερμανικής κατασκευής (1913) πλοίο “Imperator”, που μετονομάστηκε σε “Berengaria”, ήταν το μεγαλύτερο σε διαστάσεις, με μήκος 919 πόδια[5] (280,3 μ.) και πλάτος 98 πόδια (29,9 μ.). Είχε 10 καταστρώματα!
· 
Οι προπέλες του Τιτανικού (1911)
       
Το ιταλικής κατασκευής (1932) “Conte di Savoia”, με ατμοστροβίλους και τετραπλές έλικες, που ανέπτυσσε ταχύτητα 28 κόμβων[6]! Ήταν το ταχύτερο πλοίο τότε. Επιπλέον είχε τη μεγαλύτερη μεταφορική ικανότητα με 10.359 επιβάτες!
·         Το αγγλικής κατασκευής (1907) “Mauretania”, της εταιρίας Cunard Line, που διέθετε επίσης  ατμοστροβίλους και τετραπλές έλικες, αναπτύσσοντας ταχύτητα 25 κόμβων. Αυτό ήταν το ταχύτερο πλοίο, στις πρώτες 10ετίες του 20ού αι.
·         Το γαλλικό πλοίο “France” (του 1912), πάλι με ατμοτουρμπίνες και 4πλές έλικες, ανέπτυσσε ταχύτητα 24 κόμβων.


3.    Πίνακας ατμοπλοίων, μέχρι και το Μεσοπόλεμο


   Σχηματίστηκε ο επόμενος πίνακας με στοιχεία των πλοίων, που μετέφεραν μετανάστες (εκτός άλλων τόπων) από την περιοχή της Στερεάς Ελλάδας, για την οποία έχω πολλά στοιχεία. Καταγράφηκαν 152 ατμόπλοια, που αρχίζουν από το έτος 1863. Τα στοιχεία των πλοίων δίνονται σε μορφή πίνακα, με αλφαβητική σειρά.

α/α           Όνομα πλοίου                Έτος κατασκ.  Βάρος (tn)  Μήκος/Πλάτος (ft)  Ταχύτ.(κόμβ.)  επιβάτες

1        Acropolis/Washington               1891           5.083       370/44               13 ½            850
2        Adriatic                                   1907           24.541      726/75               17              2.825
3        Algeria (1891) / Cyrill/ Virginia    1891           4.510       375/46               12              1.126
4        Alice / Asia                              1907           6.122       415/49               15              1.625
5        America (1881) / Britannia         1881           2.456       328/40               14              1.018
6        America (1908)                         1908           8.996       476/55               16 ½          2.650
7        Ancona                                   1907           8.188       482/58               16              2.560
8        Argentina                                1907           5.526       390/48               15              1.450
9        Athinai                                    1908           6.742       420/52               15                 ;
10      Atlanta / Charlotte                    1908           5.387       385/49               13              1.380
11      Barbarossa / Mercury                1897           10.769      548/60               14.5           2.392
12      Batavia / Polonia                       1899           10.178      517/62               12              2.700
13      Belvedere / Audacious              1913           7.420       437/51               13              1.544
14      Berengaria / Imperator              1913           52.117      919/98               23              4.594
15      Berlin / Arabic                         1909           17.323      613/69               16              3.212
16      Brooklyn / British Queen           1880           3.699       410/40               12                940
17      Burgundia                               1882           2.908       328/40               11              1.218
18      Byron / Vasilefs Constantinos     1915           9.272       470/58               17              2.310
19      Calabria                                  1901           4.376       376/47               13              1.170
20      Californie                                1905           5.152       355/47               12                960
21      Campania (1901) / Campanello    1902           9.291       470/56               14              2.290
22      Carmania                                1905           19.566      650/72               18,5           2.650
23      Caroline /Jaques Cartier (1908)  1908           6.698       413/52               13                96
24      Caronia                                   1905           19.524      678/72               18              1.550
25      Carpathia                                1903           13.603      558/64               14              1.704
26      Caserta / Maritzburg / Mentoza 1904           7.028       420/51               14              1.630
27      Cendric                                  1902           21.035      700/75               16              2.875
28      Celtic                                     1901           20.904      700/75               16              2.857
29      Chicago / Guadeloupe              1908           9.350       508/57               16              1.608
30      Cincinnati / USS Covington         1909           16.339      603/63               16              2.827
31      Citta di Napoli / Maasdam          1871           3.984       420/40               15              1.166
32      Citta di Torino/ Constantinopoli  1898           4.041       363/43               12              1.536
33      Columbia (1908) / Annoula         1908           5.452       400/52               14              1.325
34      Columbia/ Columbella / Moreas  1902           8.292       503/56               15              1.303
35      Constantinople / King Alexander 1897           10.552      550/60               14,5           2.330
36      Conte di Savoia                        1932           48.502      785/96               28              10.359
37      Corcovado / Guglielmo Peirce    1907           8.512       448/55               12              1.650
38      Cretic / Hanoverian / Mayflower 1902           13.507      601/60               16              1.510
39      Dante Alighieri / Asahi Maru       1914           9.754       503/59               16              2.185
40      Dora / Caravelle                       1904           2.531       293/40               12              855
41      Duca d’ Aosta                          1908           7.804       476/53               16              1.836
42      Duca Degli Abruzzi                  1908           7.838       476/53               16              1.836
43      Edison / Konigin Luise / Omar    1897           10.566      552/60               14,5           2.400
44      Eleftherios K. Venizelos           1898           4.307       375/50                 -                -
45      Equita/Chile                             1885           3.369       330/43               12                -
46      Erny / Niitaka Maru                   1905           2.531       294/40               12                825
47      Eugenia                                   1909           4.903       385/49               13              1.215
48      Europa                                    1907           7.870       454/53               -                2.516
49      Florida / Cavour                        1905           5.018       381/47               14              1.625
50      Floride                                    1907           6.629       437/52               13                910
51      France                                    1912           23.666      713/75               24              2.026
52      Francesca                               1905           4.946       359/48               12              1.580
53      Franconia                                1911           18.150      625/71               17              2.850
54      Friedrich der Grosse/USS Huron 1896           10.531      546/60               14              2.423
55      Furnessia                                1880           5.495       445/44               14              1.359
56      Gallia / Chateau Yquem             1883           4.211       386/41               13              1.250
57      Georgia/ Sikh / Regina Elena      1889           2.811       335/40               13,5           1.125
58      Gera / Valparaiso                     1890           5.005       415/48               13              1.998
59      Germania / Britannia                1903           5.103       407/46               15              1.454
60      Gerty / City of Candia               1904           4.212       346/45               12              1.430
61      Giulia                                      1904           4.337       346/45               12              1.460
62      Giuseppe Verdi /Yamato Maru    1914           9.757       503/59               16               2.185
63      Graf  Waldersee / Pavia             1899           12.830      586/62               13              2.546
64      Gregory Morch / Munchen        1889           4.801       390/46               13              1.758
65      Hamburg/Powhatan                  1900           10.532      521/60               15              2.170
66      Heffron                                   1919           7.611       440/56               -                 963
67      Kaiser Wilhelm II/Hohenzollern   1889            6.668      449/51               16               1.200
68      Hudson                                   1905           5.558       390/50               12                760
69      Indiana / Romania                     1905           4.996       381/47               14               1.625
70      Ioannina/Dunolly Castle/Juliette 1897           4.603       368/46               12                -
71      Italia                                       1903           4.806       400/49               14              1.420
72      Ivernia                                    1900           13.799      600/64               15              1.960
73      Kaiser Franz Josef I/Pres. Wilson 1912           12.567      500/60               18              1.905
74      Kaiserin Auguste Victoria           1905           24.581      705/77               17,5           2.996
75      King Alexander / Cleveland        1909           16.960      607/63               15,5           2.841
76      Conigin Luise / Omar / Edison    1897           10.566      552/60               14,5           2.400
77      Konig Albert                            1899           10.484      521/60               15,5           2.175
78      Kroonland                               1902           12.760      600/60               17              1.537
79      La Bretagne / Alesia                 1886           6.756       508/51               17              1.060
80      La Gascogne                            1887           7.090       507/51               17              1.055
81      La Lorraine                             1899           11.146      580/60               21              1.114
82      La Provence                            1906           13.753      627/65               21              1.362
83      La Savoie                                1901           11.168      580/60               20              1.055
84      La Touraine                             1891           9.047       520/56               19              1.090
85      Laconia (1912)                          1912           18.099      625/71               17              2.850
86      Lafayette                                1863           3.375       346/43               12                211
87      Laura / Europa / Braga              1907           6.125       415/49               16              1.625
88      Lazio / British Princess              1899           9.203       470/56               13              2.270
89      Lombardia/Jerousalim               1901           5.127       403/46               14,5           1.360
90      Louisiane                                1905           5.104       355/47               12                960
91      Maasdam/Republic / Vittoria      1871           3.984       420/40               15              1.166
92      Macedonia / Pincio                   1912           6.333       422/51               17                -
93      Madonna                                 1905           5.633       430/48               15              1.364
94      Manuel Calvo / Lucania             1891           5.140       421/48               13,5           1.116
95      Martha Washington / Tel Avi       1908            8.347       460/58               17              2.190
96      Massilia                                   1891           2.965       340/41               11              1.250
97      Mauretania                              1907           31.928      790/88               25              2.335
98      Mexico (1905)                          1905           5.104       355/47               12                960
99      Moraitis / Themistocles             1907           6.045       400/50               13              1.700
100     Napolitan Price                        1889           2.900       363/42               12              1.175
101     Nea Hellas / Tuscania/New York 1922           16.991      552/70               15,5           2.444
102     Neckar/USS Antigone/Potomac  1901            9.709      409/58                14              750
103     Neustria                                  1883           2.932       328/40               10              1.008
104     New York /City of New York      1888           10.499      560/60               20              1.740
105     Niagara / Corse                        1908           8.481       485/56               15              1.142
106     Noordam / Kungsholm              1902           12.531      575/62               15              2.278
107     Nord America / Stirling Castle    1882           4.920       418/50               16              1.313
108     Oceania                                  1908           5.497       391/50               15              1.350
109     Pannonia                                1904           9.851       501/59               14                840
110     Patria (1882) / Rugia                 1882           3.467       352/43               12               1.196
111     Patricia                                   1899           13.023      585/62               13              2.489
112     Patris / Claude Chappe             1909           4.390       370/47               14               1.420
113     Pennsylvania                            1897           12.891      579/62               13              2.724
114     Perugia                                   1901           4.438       375/47               13              1.170
115     Philadelphia / City of Paris         1889           10.499      560/63               20              1.740
116     Pisa / USS Ascutney                  1896           4.956       390/46               12              1.240
117     Potsdam / Stockholm               1900           12.835      571/62               15              2.103
118     Principe di Piemonte                1889           6.560       430/52               14              1.960
119     Prinzess Alice/Borussia             1900           10.911      540/60               15,5            2.210
120     Prinzess Irene/USS Pocahontas  1900           10.881      540/60               15,5            2.354
121     Re d’ Italia                              1907           6.560       430/52               14              2.020
122     Regina d’ Italia                         1907           6.560       430/52               14              2.020
123     Republic                                 1903           15.378      585/67               16              2.200
124     Rochambeau                            1911           12.678      598/63               15              2.128
125     Roma                                      1902           5.291       426/46               14              1.454
126     Rotterdam /C.F. Tietgen            1897           8.173       469/53               15              2.350
127     Saint Lorent                            1905           5.607       392/51               12                725
128     Saint Louis/USS Louisville          1895           11.629      554/63               19              1.340
129     San Giorgio/Shakespeare           1886           2.187       307/41               11               920
130     San Giovanni / Palermo             1907           6.592       430/52               14              1.890
131     San Guglielmo                          1911           8.341       470/56               15,5           2.425
132     Sannio / British Prince / Napoli  1899           9.203       470/56               12,5              -
133     Saturnia                                  1910           8.611       456/55               14              1.250
134     Saxonia                                   1900           14.197      600/64               16              1.960
135     Seriphos/Branksome Tower/Rio  1892           3.187       331/40               11                 -
136     Sicilian Prince / Mozambique     1889           2.784       363/42               12              1.125
137     Smolensk / Rion                       1901           7.270       486/58               16              1.646
138     Sofia Hohenberg / Sofia             1905           5.491       360/48               12              1.630
139     Spaarndam / Asiatic                  1881           8.999       476/55               16              2.500
140     Stampalia / Oceania                  1909           8.999       476/55               16              2.500
141     Statendam/Scotian / Marglen     1898          10.491      534/59               15              1.375
142     Susquehanna / Rhein                1899           10.058      520/58               14,5           3.451
143     Taormina                                 1908           8.282       520/58               16.5           2.680
144     Thessaloniki / City of Vienna      1889           4.682       421/46               12              2.000
145     Titanic                                    1911           52.310      882/92               21/24         2.435
146     Trave                                      1886           5.217       455/48               17              1.240
147     Ultonia                                   1898           10.402      513/57               13                840
148     Venezia                                   1907           6.707       457/51               15,5           1.880
149     Verona                                    1907           8.240       482/58               16              2.650
150     Vulcania / Caribia                     1928           23.970      601/79               19              6.963
151     Werkendam/ British King           1881           3.699       410/40               12                940
152     Zeeland / Minnesota                1901           11.905      580/60               15              1.162



4.    Πλοιοκτησίες - Πρακτορεία


   Στα τέλη του 19ου αι. και μέχρι το έτος 1907, μόνο ξένες ατμοπλοϊκές εταιρίες διακινούσαν τους επιβάτες προς την Αμερική. Οι Έλληνες μετανάστες από την Ελλάδα μεταφέρονταν συνήθως σε γαλλικό λιμάνι (όπως Μασσαλία, Χάβρη ή Χερβούργο) ή σε ιταλικό (π.χ. Νάπολη, Γένοβα, κ.ά.). Στη συνέχεια, οι γαλλικές εταιρείες “Messageries Maritimes” και “Fabre Line” με υπερωκεάνια τους μετέφεραν στη Ν Υόρκη. Το ίδιο έκανε και η γερμανική εταιρία “Hamburg American Line” και η αυστριακή “AustroAmericana”, της οποίας τα υπερωκεάνια προσέγγιζαν την Πάτρα.
   Όπως προαναφέρθηκε στον πίνακα 1, στην πρώτη δεκαετία του 20ού αι. σημειώθηκε μεγάλη αύξηση στις ναυπηγήσεις επιβατηγών ατμοπλοίων. Τότε κατασκευάστηκαν 74 (συνήθως) μεγάλα ατμόπλοια (υπερωκεάνια), από ευρωπαϊκές εταιρείες.
   Τα περισσότερα πλοία (17) μέχρι το 1918 απέκτησε η αυστριακή εταιρία Austro-Americana Line. Με τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου πολέμου και την ήττα της Γερμανίας και Αυστροουγγαρίας, η εταιρία καταστράφηκε. Τα πλοία που είχε ήταν : Alice, Argentina, Atlanta, Belvedere, Columbia (1908), Dora, Erny, Eugenia, Francesca, Gerty, Giulia, Graf Waldersee, Kaiser Franz Josef I (Presidente Wilson), Laura, Martha Washington, Oceania και Sofia Hohenberg (βλ. πίνακα 3).
   Η γαλλική εταιρεία French Line είχε 15 πλοία. Αυτά ήταν : Californie, Caroline, Chicago, Floride, France, Hudson, La Bretagne, La Gascogne, La Lorraine, La Provence, La Savoie, La Touraine, Lafayette, Louisiane, και Rochambeau.
   Η γερμανική εταιρία Hamburg-American Line είχε 11 πλοία. Αυτά ήταν : Batavia (Polonia), Berengaria, Cincinnati, Corcovado, Hamburg, Kaiserin Auguste Victoria, Cleveland (King Alexander), Patria (1882), Patricia, Pennsylvania και Borussia (Prinzess Alice).
  Η άλλη μεγάλη γερμανική εταιρία North German Lloyd είχε 14 πλοία. Αυτά ήταν :  Barbarossa, Berlin, Bremen (Constantinople), Edison (Konigin Luise), Friedrich der Grosse, Gera, Gregory Morch, Kaiser Wilhelm II, Konigin Luise (Edison), Konig Albert, Neckar, Prinzess Irene, Rhein (Susquehanna) και Trave.
  Η βρετανική (αγγλική) μεγάλη εταιρία Cunard Line είχε 10 πλοία. Αυτά ήταν : Carmania, Caronia, Carpathia, Franconia, Ivernia, Laconia (1912), Mauretania, Pannonia, Saxonia και Ultonia.
   Μια βρετανική εταιρία μετόχων με τίτλο British Shipowners Limited (Βρετανοί Εφοπλιστές ΕΠΕ), είχε στην ιδιοκτησία της 9 πλοία. Αυτά ήταν : Brooklyn, Angola (Eleftherios K. Venizelos), British Princess (Lazio),  Lucania (Manuel Calvo), San Giorgio, British Prince (Sannio), Branksome Tower (Seriphos) και Werkendam.
   Η επίσης βρετανική (αγγλική) μεγάλη εταιρία Star & Dominion Line, που αργότερα μετονομάστηκε σε White Star, είχε 8 πλοία. Αυτά ήταν : Adriatic, Cedric, Celtic, Citta di Napoli, Republic (Maasdam), Republic, Asiatic (Spaarndam) και Titanic.
   Η βρετανική (αγγλική) εταιρία Anchor Line, είχε 8 πλοία. Αυτά ήταν :
- Algeria (1891), Calabria, Columbia, Furnessia, Italia, Massilia, Tuscania (Nea Hellas) και Perugia.
   Η παλιά γαλλική εταιρία Fabre Line, είχε 7 πλοία. Αυτά ήταν : America, Burgundia, Germania, Madonna, Neustria, Roma και Venezia.
   Η ολλανδική ατμοπλοϊκή εταιρία Holland-America Line, είχε 4 πλοία. Αυτά ήταν :  Noordam, Potsdam, Rotterdam και Statendam.
   Η ιταλική εταιρία La Veloce Line, είχε 4 πλοία. Αυτά ήταν : America (1908), Citta di Torino, Europa και Stampalia.
   Η επίσης ιταλική εταιρία Italia Line, είχε 4 πλοία. Αυτά ήταν : Ancona, Conte di Savoia, Taormina και Verona.
   Η ελληνική ατμοπλοϊκή εταιρία National Greek Line, είχε 4 πλοία. Αυτά ήταν : Byron, Macedonia, Patris και Thessaloniki.
   Η ιταλική εταιρία Navigazione Generale Italiana Line, είχε 3 πλοία. Αυτά ήταν : Duca dAosta, Duca degli Abruzzi και Lombardia.
   Άλλη ιταλική εταιρία ήταν η Lloyd Italiano, που είχε 4 πλοία. Αυτά ήταν : Caserta, Florida, Indiana και Maritzburg (Mendoza).
   Κι άλλη ιταλική εταιρία ήταν η Lloyd Sabaudo, που είχε 3 πλοία. Αυτά ήταν : Principe di Piemonte, Re d’ Italia και Regina d’ Italia.
   Η ισπανική εταιρία Compania Transatlantica Line, είχε 2 πλοία. Αυτά ήταν : Mexico (1905) και Saint Laurent.
   Η εταιρία Inman & International Steamship Co., είχε 2 πλοία. Αυτά ήταν : New York και City of Paris (Philadelphia).
   Η εταιρία Red Star Line, είχε 2 πλοία. Αυτά ήταν : Kroonland και Zeeland.
   Η ιταλική εταιρία  Sicula-Americana, είχε 2 πλοία. Αυτά ήταν : San Giovanni και San Guglielmo.
   Άλλη ιταλική εταιρία ήταν η Transatlantica, που είχε 2 πλοία. Αυτά ήταν : Dante Alighieri και Giuseppe Verdi.
   Οι υπόλοιπες εταιρίες είχαν από ένα μόνο πλοίο. Τα στοιχεία τους δίνονται στον πίνακα 4 που παρατίθεται.
   Τα 152 ατμόπλοια ανήκαν σε 38 εταιρίες. οι περισσότερες ήταν ιταλικές (11) και ακολουθούσαν οι αγγλικές (10). Οι γαλλικές ήταν 4 και οι ελληνικές ήταν 3. Περισσότερα ατμόπλοια (41) είχε η Βρετανία και ακολουθούσε η Ιταλία με 27. Η Γερμανία είχε 25 και η Γαλλία 24. Στη μοναδική αυστριακή εταιρία (την Austro-Americana) ανήκαν 17 ατμόπλοια.
  Αναλυτικά αριθμητικά στοιχεία δίνονται στον πίνακα 5.
   Οι μεγάλες εταιρείες κυρίως είχαν πράκτορες στις μεγάλες πόλεις των ευρωπαϊκών κρατών και υποκαταστήματα στις μικρότερες πόλεις. Ειδικά για τη Λαμία να αναφέρουμε τους αντιπροσώπους-πράκτορες:

Κωνσταντίνος Μαυροειδής, της εταιρίας Cunard Line, για τα πλοία : Παννονία (Pannonia), Ιβέρνια (Ivernia), Ουλτώνια (Ultonia), Καρπάθια (Carpathia) και Λακωνία (Laconia 1912).
Αθανάσιος Γιαννούκος, της εταιρίας Αυστροαμερικάνα, για τα πλοία : Αλίκη (Alice) και Ωκεανία (Oceania).
 
Διαφήμιση σε εφ. ΕΠΑΡΧΙΑ
 
Διαφήμιση στην εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ, Λαμίας


5.    Λιμάνια αναχώρησηςΤο ταξίδι


   Κάθε πλοίο είχε καθορισμένο δρομολόγιο. Τα λιμάνια αναχώρησης από τον ελληνικό χώρο, που οριζόταν μέχρι το 1912-13, ήταν η Πάτρα (κυρίως) και ο Πειραιάς. Μέχρι το 1907 δεν υπήρχαν ελληνικές ατμοπλοϊκές εταιρίες και οι επιβάτες (ήταν μετανάστες όλοι) έφευγαν με ξένα ατμόπλοια. Ενίοτε έπαιρναν επιβάτες και από άλλα λιμάνια, όπως : Γύθειο και Καλαμάτα. Παράλληλα γίνονταν και πολλές μετεπιβιβάσεις, δηλ. από την Ελλάδα τους μετέφεραν σε άλλο ευρωπαϊκό λιμάνι, όπως Φιούμε, Τεργέστη, Νάπολη, Μεσσήνη, Παλέρμο, Γένοβα, Μασσαλία, Μπορντώ, Βουλώνη, Χερβούργο, Χάβρη, Ρόττερνταμ, Σαουθάμπτον, Λίβερπουλ, κ.ά. Μετά, έφευγαν με άλλο πλοίο για την Αμερική.
   Τα ατμόπλοια ήταν κατασκευασμένα, έτσι ώστε να έχουν πολλές θέσεις επιβατών στη Γ’ κατηγορία, που ήταν η πλέον φτηνή. Για το σκοπό αυτό, οι εταιρίες προτιμούσαν να διαθέτουν ατμόπλοια για μεταφορά κυρίως 1000-1500 επιβατών. Στον παρατιθέμενο πίνακα 6 φαίνεται ότι αυτή τη μεταφορική ικανότητα είχαν τα περισσότερα πλοία (45), διότι γέμιζαν με επιβάτες, είχαν μικρότερο λειτουργικό κόστος και σε 2 εβδομάδες το πολύ (από την Ελλάδα) έφταναν στη Νέα Υόρκη. Με τον τρόπο αυτό, κάθε μήνα έκαναν ένα ταξίδι με επιστροφή. Βέβαια υπήρχαν παλαιότερα πλοία, με μικρότερες μηχανές, που χρειάζονταν 3 εβδομάδες για το ταξίδι Πειραιάς-Νέα Υόρκη.
  Μέχρι 2000 επιβάτες καταγράφηκαν 30 ατμόπλοια. Επίσης άλλα 30 ατμόπλοια μπορούσαν να μεταφέρουν μέχρι 2.500 επιβάτες. Ο “Τιτανικός”, είχε σχεδιαστεί για να μεταφέρει 2.435 επιβάτες.  Πολύ λιγότερα (18) πλοία μπορούσαν να μεταφέρουν μέχρι 3.000 επιβάτες.
  Το γερμανικής πλοιοκτησίας ατμόπλοιο “Susquehanna” (1899, πρώην “Rhein), μετέφερε 3.451 επιβάτες και το επίσης  γερμανικής πλοιοκτησίας “Berengaria” (1913) μπορούσε να μεταφέρει 4.594 επιβάτες.
  Τέλος, το ιταλικής προέλευσης ατμόπλοιο/υπερωκεάνιο “Vulcania” (1928), μετέφερε 6.963 επιβάτες, το δε τεράστιο (πάλι ιταλικής προέλευσης) “Conte di Savoia” (1932) είχε τη μεγαλύτερη μεταφορική ικανότητα με 10.359 επιβάτες!
 


6.    Τα ελληνικά επιβατηγά ατμόπλοια (ιστορία-πίνακας) – Εταιρίες


    Η ιστορία της ελληνικής ναυτιλίας τακτικών γραμμών αρχίζει το 1857 στη Σύρο, που ιδρύθηκε η Ελληνική Ατμοπλοΐα. Η μικρή επιβατική κίνηση, ο ανύπαρκτος τουρισμός τότε και οι κρατικές παρεμβάσεις στην εταιρία (πελατειακοί διορισμοί, δωρεάν εισιτήρια) οδήγησαν το 1892 την οδήγησαν σε διάλυση.
   Από τις αρχές του 20ού αι., το ναυτιλιακό κέντρο της χώρας μεταφέρεται στον Πειραιά. Οι Δημήτριος Γ. Μωραϊτης (1866-1942, από την Άνδρο) και Παναγής Βαλλιάνος ίδρυσαν την ατμοπλοϊκή εταιρία (Hellenic Transportation Line). Το 1907 παρέλαβαν από ναυπηγείο της Σκωτίας πλοίο 6.045 τόνων, που το ονόμασαν “Moraitis”. Για πρώτη φορά σύνδεσε τον Πειραιά με τη Νέα Υόρκη. Το 1908 όμως η εταιρία χρεοκόπησε. Παράλληλα, μέχρι τις παραμονές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου είχαν ιδρυθεί άλλες δέκα ατμοπλοϊκές επιβατικές ακτοπλοϊκές εταιρίες.
   Το 1908 ιδρύθηκε η “Υπερωκεάνιος Ελληνική Ατμοπλοΐα” ή “Greek Line”, η οποία αγόρασε το πλοίο “Moraitis” και το μετονόμασε σε “Themistocles”. Επίσης, σε αγγλικό ναυπηγείο παρήγγειλε και πήρε άλλο ένα πλοίο 6.742 τόνων, που το ονόμασε “Athinai”. Τέθηκαν στην υπηρεσία της γραμμής Πειραιάς-Νέα Υόρκη. Κι αυτή η εταιρία δεν πήγε καλά και το 1912 χρεοκόπησε.
   Το 1911 από Έλληνες ιδιοκτήτες αγοράστηκε ένα πλοίο 4.307 τόνων βρετανικής κατασκευής του 1898. Ήταν φορτηγό πλοίο και με μετατροπή μπορούσε να μεταφέρει και επιβάτες. Στο πλοίο δόθηκε το όνομα “Eleftherios K. Venizelos”. Το 1917, στην εταιρεία “Promethee Line”, ήταν στην υπηρεσία της γραμμής από Μασσαλία και Βαρκελώνη στη Νέα Υόρκη.
  Το 1912 ιδρύθηκε η εταιρία “National Greek Line” (Εθνική Ατμοπλοΐα της Ελλάδος) των Αδελφών[7] Εμπειρίκου. Το 1909 παρέλαβε από αγγλικό ναυπηγείο, ένα πλοίο 4.390 τόνων, που το ονόμασε “Patris”. Τέθηκε στη γραμμή Πειραιάς-Νέα Υόρκη. Το 1912 απορρόφησε τα πλοία της προηγούμενης εταιρίας. Είχε καλή εξέλιξη. Το 1912 παρέλαβε νέο πλοίο 6.333 τόνων, που ονόμασε “Macedonia” και ανέλαβε τη γραμμή Πάτρα-Νέα Υόρκη. Το 1913 αγόρασε άλλο πλοίο (μεταχειρισμένο) 4.603 τόνων, που το ονόμασε “Ioannina[8], για τη γραμμή Πειραιάς-Νέα Υόρκη. Το 1914 αγόρασε άλλο μεταχειρισμένο πλοίο (του 1889) και το μετονόμασε σε “Thessaloniki[9]. Τέθηκε στη γραμμή από Πειραιά-Πάτρα-Καλαμάτα σε Νέα Υόρκη. Το 1915, από αγγλικό ναυπηγείο, παρέλαβε νέο πλοίο 9.272 τόνων, που το ονόμασε “Vasilefs Constantinos” για τη γραμμή Πειραιάς-Νέα Υόρκη. Μετέφερε 2.310 επιβάτες. Το 1919 μετονόμασε το πλοίο σε “Megali Hellas”, που συνέχισε στην ίδια γραμμή. Το 1923 έγινε νέα μετονομασία του πλοίου σε “Byron”, στη γραμμή Μεσόγειος-Νέα Υόρκη.
   Το 1921 αγόρασε ένα πλοίο γερμανικής προέλευσης 10.552 τόνων, που έλαβε το νέο όνομα “Constantinople”. Ανέλαβε τη γραμμή Πειραιάς-λιμάνια Μεσογείου-Νέα Υόρκη. Μετέφερε 2.330 επιβάτες. Το 1924, το πλοίο μετονομάστηκε σε “King Alexander”, πάλι στην ίδια γραμμή.
   Το 1919 από τους Αφούς Εμπειρίκου ιδρύθηκε και η εταιρία Byron Steamship Company, ως αγγλική εταιρία, με έδρα το Λονδίνο. Το 1924 αγόρασε ένα μεταχειρισμένο πλοίο αγγλικής κατασκευής (του 1902), από την εταιρία Anchor Line, 8.292 τόνων, που μετέφερε 1.303 επιβάτες. Το ονόμασε “Moreas”. Κάλυψε κι αυτό της γραμμή Μεσόγειος-Νέα Υόρκη, μέχρι το 1929 που αποσύρθηκε.
   Το 1924 επίσης, η ελληνική εταιρεία Byron Steam Ship Company, αγόρασε ένα μεταχειρισμένο πλοίο γερμανικής κατασκευής (του 1897) 10.566 τόνων, που μετέφερε 2.400 επιβάτες. Το ονόμασε “Edison”. Με αγγλική σημαία, υπηρέτησε τη γραμμή Πειραιάς-Μεσογειακά λιμάνια-Νέα Υόρκη. Το 1929 μεταφέρθηκε σε ελληνικό μητρώο. Το 1935 το πλοίο αποσύρθηκε.
  Η εταιρία Byron Steamship Company διαλύθηκε το 1928. Τα πλοία της εταιρίας αυτής επέστρεψαν στην αρχική εταιρία, την Εθνική Ελληνική Γραμμή (National Greek Line), μέχρι το 1937 που έπαψε. Οι Αφοί Εμπειρίκου για 30 χρόνια κυριάρχησαν στο χώρο αυτόν, στα προπολεμικά χρόνια.
   Το 1939, η εταιρία “Greek Line” των Αφών Γουλανδρή, αγόρασε από την Cunard Line, ένα μεταχειρισμένο ατμόπλοιο 16.991 τόνων, κατασκευής 1922, με μεταφορική ικανότητα 2.444 επιβατών. Το ονόμασε “New Hellas[10]. Με ελληνική σημαία, δεν πρόλαβε όμως να αρχίσει ταξίδια, λόγω του πολέμου. Επέστρεψε στην εταιρία το 1947.
   Στις επόμενες δεκαετίες (μεταπολεμικά) ακολούθησαν άλλες ελληνικές ναυτιλιακές εταιρίες, όπως η Greek Line των Αφών Γουλανδρή[11], η National Greek Line of America (Εθνική Ελληνική Γραμμή Αμερικής) του Ευγ. Ευγενίδη, η Chandris Lines, του Α. Χανδρή, η Home Line του Ευγ. Ευγενίδη, η ΕΛ.ΜΕ.Σ. και η εταιρία του Ι. Λιβανού με έδρα το Λονδίνο.
   Το τέλος των υπερωκεανίων έφερε το αεροπλάνο, που πλεονεκτούσε στον πολύ λιγότερο χρόνο ταξιδιού και τη μείωση του κόστους των εισιτηρίων.  Από την Ελλάδα το υπερωκεάνιο “ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ” το έτος 1977 έκανε το τελευταίο του ταξίδι και μετά πουλήθηκε. Τα περισσότερα υπερωκεάνια έγιναν κρουαζιερόπλοια.



7.    Πλοιοκτησίες, πολιτική και πόλεμος


   Από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, η κακοδαιμονία της διείσδυσης των κυβερνώντων σε όλους τους τομείς της κοινωνικής και οικονομικής ζωής συνόδευε την ιστορία του τόπου. Δεν μπόρεσαν να αναπτυχθούν αξιοκρατικά και αδέσμευτα από παρεμβάσεις, οι πρωτοβουλίες σε όλους τους τομείς παραγωγής. Από την πρώτη ατμοπλοϊκή εταιρία της Ελλάδος, πού ιδρύθηκε το 1857 στη Σύρο, η ανάμιξη του κράτους στα εσωτερικά της εταιρίας (για διορισμούς άχρηστων υπαλλήλων, για δωρεάν εισιτήρια) σε συνδυασμό με τη μικρή επιβατική κίνηση, την οδήγησε το 1892 σε διάλυση.
   Στον 20ό αι. οι εθνικοαπελευθερωτικοί αγώνες της Ελλάδας 1912-13 έφεραν και προβλήματα στη ναυτιλία. Συγκεκριμένα με τους βαλκανικούς πολέμους το ατμόπλοιο “Macedonia” επιτάχθηκε και στις 4 Ιανουαρίου 1913 δέχτηκε βομβαρδισμό από το τουρκικό «Χαμιδιέ» στο λιμάνι της Σύρου.
   Η «Εθνική Ατμοπλοΐα της Ελλάδος» συχνά αναγκάστηκε να αντιμετωπίσει επιτάξεις και φθορές πλοίων, από πολεμικές αντιξοότητες (Βαλκανικοί πόλεμοι, Α’ παγκόσμιος πόλεμος) αλλά και από εχθρότητα των αντιπάλων πολιτικών μερίδων, που εναλλάσσονταν τότε στη διακυβέρνηση της χώρας. Το 1913, το πλοίο “Patrisχρησιμοποιήθηκε ως ελληνικό νοσοκομειακό πλοίο. Την περίοδο 1920-22, το ίδιο πλοίο, επιτάχθηκε από την ελληνική κυβέρνηση για τις ανάγκες της Μικρασιατικής Εκστρατείας.
   Την περίοδο 1914-16 του Εθνικού διχασμού και μετά, η εταιρία “”Εθνική Ατμοπλοΐα της Ελλάδος” των Αφών Εμπειρίκου αναγκάστηκε να αλλάζει τα ονόματα των πλοίων της. Το πλοίο “Vasilefs Constantinos” του 1914, έγινε “Megali Hellas” το 1919. Το ατμόπλοιο της ίδιας εταιρίας “Constantinople” (του 1921) μετονομάστηκε σε “King Alexander”, το 1924.
  Επίσης ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, με τα γερμανικά υποβρύχια στον Ατλαντικό να βυθίζουν τα πλοία των εμπολέμων (μεταξύ αυτών και της Ελλάδος), ανέκοψε τελείως τα ταξίδια των μεταναστών προς την Αμερική. Έτσι, στις 19 Σεπτεμβρίου 1915, το πλοίο “Athinai” καταστράφηκε από πυρκαγιά στο Βόρειο Ατλαντικό Ωκεανό. Το πλοίο “Ioannina” τορπιλίστηκε από γερμανικό υποβρύχιο το 1917, έξω από τις Αζόρες.
   Το πλοίο “Thessaloniki” ναυάγησε το 1916 στον Ατλαντικό. Το 1919, η εταιρία “Εθνική Ατμοπλοΐα της Ελλάδος” βρέθηκε χωρίς στόλο! Λόγω του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, το πλοίο “Queen Sofia” (Βασίλισσα Σοφία) που είχε παραγγείλει σε αγγλικό ναυπηγείο, δεν παραλήφθηκε ποτέ.
  Το πλοίο “Nea Hellas” της εταιρίας “Greek Line” των Αφών Γουλανδρή, που πήραν στις 19 Απριλίου 1939, δεν πρόλαβε να ταξιδέψει, λόγω του πολέμου. Δεσμεύτηκε από τους άγγλους και έγινε αγγλικό οπλιταγωγό. Ευτυχώς διασώθηκε και μεταπολεμικά (το 1947) επέστρεψε στην ελληνική εταιρία.
  



8.    Η ζωή και το τέλος των υπερωκεανίων


    Η μελέτη των στοιχείων από τα 152 ατμόπλοια που κατέγραψε η παρούσα εργασία, έδειξε ότι τα περισσότερα είχαν “ζωή και δράση”, σε ηλικίες (διάρκεια) 21-30 ετών. Αριθμητικά στοιχεία δίνονται στον πίνακα 7. Ο μέσος όρος ζωής όλων των ατμοπλοίων βρέθηκε ότι ήταν 25 έτη!
   Περισσότερα χρόνια διατηρήθηκε το αγγλικής κατασκευής ατμόπλοιο Lucania, που μετονομάστηκε σε “Manuel Calvo”. Λειτούργησε την περίοδο 1891-1959, δηλ. συνολική διάρκεια υπηρεσίας 68 ετών!
   Λιγότερη διάρκεια, ούτε ενός έτους (για την ακρίβεια λίγων ημερών) είχε το μυθικό και πολυτελές ατμόπλοιο “Titanic” (Τιτανικός). Στο παρθενικό του ταξίδι, τέθηκε σε υπηρεσία στις 10 Απριλίου 1912 και στις 14 Απριλίου (ώρα 23.40’) χτύπησε σε παγόβουνο. Στις 2.20’ πμ της 15ης Απριλίου 1912 βυθίστηκε.
   Για την ιστορία, θα δοθούν τα ατμόπλοια με τα λιγότερα έτη (μέχρι 10) υπηρεσίας. Ήταν:
1.     “Titanic”, 1911-1912, 1 έτος
2.    “Franconia”, 1911-1916, 5 έτη
3.    “Laconia (1912)”, 1912-1917, 5 έτη
4.    “Republic”, 1903-1909, 6 έτη
5.    “Stampalia”/”Oceania”, 1909-1916, 7 έτη
6.    “Athinai”, 1908-1915, 7 έτη
7.    “San Guglielmo”, 1911-1918, 7 έτη
8.    “Ancona”, 1907-1915, 8 έτη
9.    Eugenia”, 1909-1917, 8 έτη
10.  Floride”, 1907-1915, 8 έτη
11.  “Cincinnati”, 1909-1918, 9 έτη
12.  “La Provence”, 1906-1916, 10 έτη
13.  “Oceania”, 1908-1918, 10 έτη
   Αντίστοιχα, τα ατμόπλοια με τα περισσότερα έτη υπηρεσίας ήταν :
1.    “Manuel Calvo”, 1891-1959, 68 έτη
2.    “Argentina”, 1907-1960, 53 έτη
3.    “Corcovado”, 1907-1954, 47 έτη
4.    “Potsdam”, 1900-1947, 47 έτη
5.    “Vulcania”/”Caribia”, 1928-1972, 44 έτη
6.    “Lafayette”, 1863-1906, 43 έτη
7.     “Sicilian Prince”, 1889-1930, 41 έτη
8.    “Napolitan Prince”, 1889-1929, 40 έτη

   Από τα 152 ατμόπλοια, ένας σημαντικός αριθμός τους (24 από αυτά) έγινε πολεμικός στόχος των γερμανικών υποβρυχίων στον Ατλαντικό Ωκεανό, κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, την περίοδο 1915-18. Αποτελεί ποσοστό 16 %, που συνοδεύτηκε με απώλειες των επιβατών τους. Ένα απ’ αυτά (το “Erny”, που αγοράστηκε το 1912 από ιάπωνες και είχε μετονομαστεί σε “Niitaka Maru) τορπιλίστηκε και βυθίστηκε από αμερικανικό υποβρύχιο στις 12 Ιουνίου 1943, έξω από τις ιαπωνικές ακτές.
  Άλλα 5 ατμόπλοια κάηκαν, 2 βομβαρδίστηκαν, 4 βυθίστηκαν μετά από σύγκρουση, 2 χάθηκαν χωρίς ίχνη, 3 ναυάγησαν  κι άλλα 2 εγκαταλείφθηκαν, 1 εξόκειλε, 1 χτύπησε σε νάρκη κι 1 υπονομεύτηκε. Το πλοίο “Oceania” της εταιρίας Austro-Americana, στις 15 Οκτωβρίου 1918 ανατινάχτηκε από τους Αυστριακούς, για να μη δοθεί σε ιταλικά χέρια.
   Συνολικά, είχαν βίαιο τέλος 54 πλοία (δηλ. ποσοστό 36 %).


9.    Μικρά ιστορικά μερικών (επιλεγμένων) υπερωκεανίων


   Για τα ελληνικής πλοιοκτησίας ατμόπλοια/υπερωκεάνια θα δοθούν τιμητικά τα σύντομα ιστορικά με τα αναγκαία στοιχεία τους και όπου υπάρχει μια φωτογραφία.

Ατμόπλοιο “Moraitis”
Moraitis : Κατασκευάστηκε από την εταιρεία J.  Priestman & Σια, στο Σάντερλαντ, στην Αγγλία, το 1907. Είχε συνολική χωρητικότητα 6.045 ακαθάριστων τόνων,  400 πόδια (bp) μήκος, 50 πόδια πλάτος. Διέθετε τριπλές ατμομηχανές και δίδυμες προπέλες. Η ταχύτητα πλεύσης ήταν 13 κόμβοι.  Είχε μεταφορική ικανότητα 1.700 επιβατών (100 Α’ κατηγορίας, 100 Β’  κατηγορίας, 1.500 Γ’ κατηγορίας). Διέθετε δύο καπνοδόχους και δύο ιστούς (κατάρτια). 
   Κατασκευάστηκε για την Ελληνική Γραμμή Μεταφορών (Hellenic Transportation Line), με ελληνική σημαία, το 1907 και ονομάστηκε  Moraitis. Τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμής Πειραιάς-Νέα Υόρκη. Το 1908 μετονομάστηκε σε Themistocles. Απορρίφθηκε το 1933.


Macedonia : Κατασκευάστηκε από την εταιρία Sir James Laing & Yιοί EΠΕ, στο Σάντερλαντ, Αγγλία, το έτος 1912. Ήταν πλοίο 6.333  ακαθάριστων  τόνων με μήκος 422 (bp) πόδια και πλάτος 51  πόδια. Είχε τετραπλές ατμομηχανές και δίδυμη προπέλα. Η ταχύτητα πλεύσης ήταν 17 κόμβοι. Ήταν σκάφος επιβατών-φορτίου. Είχε δύο ιστούς και δύο καπνοδόχους. Έγινε επισκευή το έτος 1916.
   Κατασκευάστηκε για την εταιρία National Greek Line (Εθνική Ελληνική Γραμμή), το 1912 και ονομάστηκε  Macedonia. Το 1912 τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμής Πάτρα-Νέα Υόρκη. Βυθίστηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου ενάντια στην Τουρκία. Το 1916 επανήλθε σε πλευστότητα κάτω από ολλανδική σημαία. Πουλήθηκε το 1922 στην εταιρία Lloyd Latino και μετονομάστηκε Pincio. Διαλύθηκε στη Spezia το 1932.


Patris : Κατασκευάστηκε από την εταιρεία Northumberland Shipbuilding Co. Ltd, στο Howdon-on-Tyne, στην Αγγλία, το 1909. Πλοίο 4.390 ακαθάριστων τόνων, με  μήκος 370 πόδια (bp) και  πλάτος 47 πόδια. Διέθετε τριπλές ατμομηχανές και δίδυμες προπέλες. Η ταχύτητα πλεύσης ήταν 14 κόμβοι. Μετέφερε 1.420 επιβάτες (60 Α’ κατηγορίας, 60 Β’ κατηγορίας, 1.300 Γ’ κατηγορίας). Είχε δύο  φουγάρα και δύο ιστούς (κατάρτια).
 Πλοίο Patris”
    Κατασκευάστηκε για την εταιρία National Greek Line (Εθνική Ελληνική Γραμμή), το 1909 και ονομάστηκε Patris. Τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμής Πειραιάς - Νέα Υόρκη. Το πρώτο ταξίδι του  Πειραιά-Πάτρα για Νέα Υόρκη  έγινε στις  2 Απριλίου 1909.   Το τελευταίο   υπερπόντιο   ταξίδι του   έγινε το 1920.  Το 1913 χρησιμοποιήθηκε ως ελληνικό νοσοκομειακό πλοίο. Επιτάχθηκε από   την ελληνική κυβέρνηση για τις ανάγκες της Μικρασιατικής Εκστρατείας το 1920-22. Παροπλίσθηκε αμέσως μετά. Πουλήθηκε στην εταιρία  Messageries Maritimes, με γαλλική σημαία, το 1925 και μετονομάστηκε σε  Claude Chappe. Τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμής Μασσαλία-Άπω Ανατολή. Διαλύθηκε στο Χογκ Κογκ το 1939.



ΑτμόπλοιοAthinai” (1910)
Athinai : Κατασκευάστηκε από την εταιρεία Raylton Dixon & Σια, στο Middlesbrough, στην Αγγλία, το έτος 1908. Ήταν πλοίο με συνολική χωρητικότητα 6.742 ακαθάριστων τόνων, 420 πόδια (bp) μήκος,  52 πόδια πλάτος. Διέθετε τριπλές ατμομηχανές, δίδυμη προπέλα και και δύο ιστούς. Ταχύτητα πλεύσης 15 κόμβοι.
    Κατασκευάστηκε για την Ελληνική Γραμμή (Greek Line), με ελληνική σημαία, το 1908 και ονομάστηκε Athinai. Τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμής Πειραιάς-Νέα Υόρκη. Μετά, έπλευσε για την εταιρία Εθνική Ελληνική Γραμμή (National Greek Line). Καταστράφηκε από πυρκαγιά στο Βόρειο Ατλαντικό, στις 19 Σεπτεμβρίου 1915.


Thessaloniki : Κατασκευάστηκε από την εταιρεία Workman, Clark & Σια, στο Μπέλφαστ της Β. Ιρλανδίας το έτος 1889. Είχε συνολική χωρητικότητα 4.682 κόρων, 421 πόδια μήκος και 46 πόδια πλάτος. Διέθετε τριπλές ατμομηχανές και απλή προπέλα. Ταχύτητα πλεύσης 12 κόμβοι. Μεταφορική ικανότητα 2.000 επιβατών (50 πρώτης θέσης, 50 δεύτερης θέσης και 1.900 τρίτης θέσης). Είχε μια καπνοδόχο (φουγάρο) και τρία κατάρτια (ιστούς).
   Κατασκευάστηκε το 1889 για την εταιρία National Greek Line (Εθνική Ελληνική γραμμή) και ονομάστηκε City of Vienna. Μετονομάστηκε το 1914 σε Thessaloniki. Τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμής Πειραιάς / Πάτρα / Καλαμάτα - Νέα Υόρκη, την περίοδο 1914-1916.
   Την 1 Μαΐου 1916 ναυάγησε 350 μίλια ανατολικά του Sandy Hook.


Vasilefs Constantinos/Megali Hellas/Byron : Κατασκευάστηκε από την εταιρία Cammell Laird & Σια, στο Μπίρκενχεντ, στην Αγγλία, το 1915. Ήταν πλοίο 9.272 ακαθάριστων τόνων, με μήκος 470 πόδια (bp) και πλάτος 58 πόδια. Διέθετε τετραπλές ατμομηχανές και δίδυμες προπέλες. Η ταχύτητα πλεύσης ήταν 17 κόμβοι.  Μετέφερε 2.310 επιβάτες (πρώτη κατηγορία 60, δεύτερη κατηγορία 450, τρίτη κατηγορία 1.800).

Πλοίο “Megali Hellas”

(Photo: Richard Faber Collection)
   Κατασκευάστηκε για την εταιρία National Greek Line (Εθνική Ελληνική Γραμμή), το 1915 και ονομάστηκε Vasilefs Constantinos. Τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμής Πειραιάς-Νέα Υόρκη. Το 1919 μετονομάστηκε σε Megali Hellas , πάλι στην υπηρεσία της γραμμής Πειραιάς-Νέα Υόρκη.
   Μεταφέρθηκε στην εταιρία  Byron Steamship Company, με βρετανική σημαία, το 1923 και μετονομάστηκε σε Byron. Τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμής Μεσόγειος-Νέα Υόρκη. Το 1928 επέστρεψε στην υπηρεσία της Ελληνικής σημαίας. Διατηρήθηκε έως το 1935-37. Απορρίφθηκε στην Ιταλία το 1937.


Constantinople/King Alexander : Κατασκευάστηκε από τα ναυπηγεία Schichau Shipyard, στο Danzig, στη Γερμανία, το 1897. Πλοίο 10.552 ακαθάριστων τόνων με  550 πόδια (bp) μήκος  και 60 πόδια πλάτος. Διέθετε τετραπλές ατμομηχανές και δίδυμη προπέλα. Η ταχύτητα πλεύσης ήταν 14 ½ κόμβοι.  Μετέφερε 2.330 επιβάτες (230 πρώτης κατηγορίας, 250 δεύτερης κατηγορίας, 1.850 τρίτης). Είχε δύο χοάνες (φουγάρα) και δύο ιστούς. 

Πλοίο “Constantinople”

(Maurizio Andreas Hernandez Collection)
   Κατασκευάστηκε το 1897 για την εταιρία North German Lloyd, με γερμανική σημαία και ονομάστηκε  Bremen (Βρέμη). Τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμής Bremerhaven-Νέα Υόρκη, Αυστραλία και Μεσόγειος-Νέα Υόρκη. Σχεδόν χάθηκε στη μεγάλη πυρκαγιά αποβαθρών Hoboken στις 30 Ιουνίου, 1900.  Το επανέφεραν την περίοδο 1914-18. Δόθηκε με επανορθώσεις στην εταιρία P&O Lines, με βρετανική σημαία, το έτος 1919 και τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμής Λονδίνο-Αυστραλία.
   Πουλήθηκε στην Byron Steam Navigation Company, με βρετανική σημαία, το 1921 και μετονομάστηκε Constantinople. Τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμής Πειραιάς-μεσογειακοί λιμένες-Νέα Υόρκη. Το 1924 μετονομάστηκε σε King Alexander, παραμένοντας στην υπηρεσία  της ίδιας γραμμής Πειραιάς-Μεσογειακοί λιμένες-Νέα Υόρκη. Απορρίφθηκε στην Ιταλία το έτος 1929.


Moreas : Κατασκευάστηκε το 1902, από την εταιρία D. and W. Henderson and Co.  ΕΠΕ, στη Γλασκώβη της Σκωτίας. Πλοίο 8292 τόνων γκρος, με 502 πόδια μήκος και 56 πόδια πλάτος. Είχε τριπλές μηχανές εκτόνωσης ατμού και διπλές προπέλες. Η ταχύτητα πλεύσης ήταν 15 κόμβοι. Μετέφερε 1.303 επιβάτες (345 Α’ θέσης, 218 Β’ θέσης και 740 Γ’ θέσης). Είχε δύο ιστούς τρεις καπνοδόχους και ατσάλινη επένδυση με 4 καταστρώματα.
Ατμόπλοιο “Moreas”
   Κατασκευάστηκε για την εταιρία Anchor Line, με βρετανική σημαία και ονομάστηκε Columbia. Τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμής Γλασκώβη-Νέα Υόρκη.
   Το 1914 μετονομάστηκε σε Columbella.  Χρησιμοποιήθηκε ως βρετανική ένοπλη υπηρεσία εμπορικών πλοίων. Επέστρεψε στην εταιρία Anchor Line, το 1919, με βρετανική σημαία και επανήλθε το όνομα Columbia. Περαιτέρω υπηρεσία στη γραμμή Γλασκώβη-Νέα Υόρκη. Το 1926 πουλήθηκε στην εταιρία Byron Line, με βρετανική σημαία και μετονομάστηκε σε Moreas. Τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμής Μεσόγειος-Νέα Υόρκη, την περίοδο 1926-29. Διαλύθηκε το 1929 στην Ιταλία.


Edison : Κατασκευάστηκε από το ναυπηγείο A/G Vulcan στο Στεττίνο της Γερμανίας, το 1897. Πλοίο 10.566 τόνων γκρος, με μήκος 552 πόδια και πλάτος 60 πόδια. Είχε τετραπλές ατμομηχανές και διπλές προπέλες. Η ταχύτητα ήταν 14,5 κόμβοι. Μετέφερε 2.400 επιβάτες (225 πρώτης θέσης, 235 δεύτερης θέσης και 1.940 τρίτης θέσης). Είχε δύο καπνοδόχους και δύο ιστούς (κατάρτια).
Πλοίο “Edison”
   Κατασκευάστηκε για την εταιρεία North German Lloyd, με γερμανική σημαία, το 1897 και ονομάστηκε Konigin Luise. Υπηρέτησε τις γραμμές από Βρέμη προς Νέα Υόρκη και Αυστραλία, επίσης Μεσόγειος-Νέα Υόρκη. Λειτούργησε στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου 1914-18.
   Δόθηκε το έτος 1919 ως αποζημίωση στην εταιρεία Orient Line, με βρετανική σημαία και μετονομάστηκε σε Omar. Τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμής Ηνωμένο Βασίλειο-Αυστραλία και Μεσόγειος-Νέα Υόρκη.
   Το 1924 πουλήθηκε στην ελληνική εταιρεία Byron Steam Ship Company, με βρετανική σημαία και μετονομάστηκε σε Edison. Υπηρέτησε τη γραμμή Πειραιάς-Μεσογειακά λιμάνια-Νέα Υόρκη. Το 1929 μεταφέρθηκε στο ελληνικό μητρώο. Διαλύθηκε στην Ιταλία το 1935.


Nea Hellas : Κατασκευάστηκε από την Fairfield Shipbuilding & Engineering Company στη Γλασκώβη της Σκωτίας το 1922. Είχε συνολική χωρητικότητα 16.991 κόρων, 552 πόδια μήκος και 70 πόδια πλάτος. Είχε τουρμπίνες ατμού, δύο έλικες και ταχύτητα 15,5 κόμβων. Μεταφορική ικανότητα 2.444 επιβατών (267 πρώτης θέσης, 377 δεύτερης θέσης και 1800 τρίτης θέσης). Είχε δύο ιστούς, μία καπνοδόχο και ατσάλινα καταστρώματα (4 πλήρη και 4 μερικώς).
Πλοίο Nea Hellas”
   Κατασκευάστηκε για την Anchor Line, με βρετανική σημαία, το 1922 και ονομάστηκε Tuscania (1922). Τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμής Γλασκώβη-Νέα Υόρκη. Ναυλώθηκε στην εταιρία Cunard Line την περίοδο 1926-1930. Πωλήθηκε στην εταιρία Greek Line (Ελληνική Γραμμή), με ελληνική σημαία, το 1939 και μετονομάστηκε σε "Nea Hellas.
   Μεταφέρθηκε στο Βρετανικό Υπουργείο Μεταφορών, με βρετανική σημαία to 1941 και επανήλθε το Tuscania (1922). Έκανε υπηρεσία μεταγωγικού πλοίου. Επέστρεψε στην Greek Line (Ελληνική Γραμμή), με ελληνική σημαία, το 1947 και επανήλθε το όνομα  Nea Hellas.
   Το 1955 μετονομάστηκε σε "New York . Διαλύθηκε το 1961 στην Onomichi της Ιαπωνίας.



Επίλογος

   Τα ατμόπλοια συνδέθηκαν ιστορικά με τη μετανάστευση προς την ”πλούσια” χώρα, τις ΗΠΑ, που όλοι εννοούσαν λέγοντας Αμερική. Εξασφάλιζαν ένα εισιτήριο κι από το λιμάνι της Πάτρας (οι περισσότεροι) ή του Πειραιά, ανέβαιναν στο πλοίο, πάντα στη φτηνή Γ’ κατηγορία. Το ταξίδι διαρκούσε 2-3 εβδομάδες από την Ελλάδα, ενώ από τη Χάβρη 4-5 ημέρες. Δεν υπήρχαν ανέσεις, πολυκοσμία, φτηνό φαγητό, η καθαριότητα των χώρων και η προσωπική υγιεινή ήταν προβληματική.
   Παρ’ όλα αυτά η εμπειρία του ταξιδιού ήταν μοναδική και όνειρο ζωής. Ξεπερνώντας τον αρχικό φόβο της θάλασσας και των πλοίων, μεγάλος αριθμός μεταναστών έκανε και δεύτερο ταξίδι (ή κι άλλα). Τα ατμόπλοια έγιναν το μέσο για να φτάσουν στη “γη της επαγγελίας” και να βελτιώσουν τη ζωή τους.
   Το ιστορικό τέλος του ρόλου των ατμοπλοίων-υπερωκεανίων έφερε το ταχύτερο μέσο που λέγεται αεροπλάνο. Έτσι, μια πολυήμερη θαλάσσια περιήγηση (κρουαζιέρα) με τα σημερινά μεγάλα υπερωκεάνια, που λέγονται κρουαζιερόπλοια, αποτελεί το νέο όνειρο ζωής κάθε ανθρώπου, όχι για μετανάστευση, αλλά για ξεκούραση και ψυχαγωγία.


 
-------------------------

Βιβλιογραφία-Αναφορές-Ιστοσελίδες


1.    Ηλεκτρονικό Αρχείο EllisIsland
2.    Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : 56 εργασίες με μετανάστες προς την Αμερική κατά τις 2-3 πρώτες 10ετίες του 20ού αι. (αναρτημένες στο www.amfictyon.blogspot.gr)
3.    “Ινστιτούτο Ιστορίας Εμπορικής Ναυτιλίας”, στην ιστοσελίδα http://museum.yen.gr/
4.    Ιστοσελίδα: http://www.politistikos-malandrino-fyskos.gr
5.    Ιστορία της Ακτοπλοΐας-Ατμοπλοΐας (από το Διαδίκτυο)
6.    Σύντομη ιστορία της Ελληνικής Ατμοπλοΐας (από το Διαδίκτυο, 31-1-2013)
7.    Ιστιοφόρα και Ατμόπλοια (17-2-2009) στην ιστοσελίδα : filologos-in-athens.blogspot.com/2009/02/blog-post_3815.html
8.    Βικιπαίδεια (Ατμόπλοια, υπερωκεάνια)





ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ



[1] Το πρώτο τροχήλατο πλοίο του Φούλτον λεγόταν “Κλερμόντ”.
[2] Το έτος 1932, δηλ. μετά 25 χρόνια, το νέο μεγάλο ιταλικό υπερωκεάνιο “Conte di Savoia” 48.502 τόνων, με στροβιλομηχανές ανέπτυσσε ταχύτητα 28 κόμβων. Ένα  άλλο αγγλικό υπερωκεάνιο, το “Lusitania”, 32.000 τόνων, κατασκευής 1903, μετά από επισκευές το 1913-14 ανέπτυσσε ταχύτητα 26 κόμβων. Τορπιλίστηκε το 1915, από γερμανικό υποβρύχιο. Χάθηκαν 1.198 άτομα.
[3]  Τότε ανήκε στη Γερμανία. Τώρα ανήκει στην Πολωνία και λέγεται Γκντάνσκ.
[4] Ήταν το μεγαλύτερο λιμάνι της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας. Στις 30 Οκτωβρίου 1918 ενώθηκε με την Ιταλία και αποτέλεσε νομό της. Ανήκει στην Ιταλία.
[5] Το 1 πόδι (ft) ισοδυναμεί με 0,305 μ.
[6] 1 κόμβος (1 m/h) ισοδυναμεί με 1,852 Km/h. Οι 26 κόμβοι ισοδυναμούν με 48,15  Km/h.
[7] Ήταν τρία αδέλφια (Μιχαήλ, Μαρής και Λεωνίδας).
[8] Τορπιλίστηκε το 1917, από γερμανικό υποβρύχιο έξω από τις Αζόρες.
[9] Την 1η Μαΐου 1916 ναυάγησε 350 μίλια ανατολικά του Sandy Hook (στον Ατλαντικό Ωκεανό).
[10] Το 1955 το πλοίο μετονομάστηκε σε “New York”. Αποσύρθηκε το 1961, στην Ιαπωνία.
[11] Με τα υπερωκεάνια “ΟΛΥΜΠΙΑ” και “ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΗ”.


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου