Ο παπα-Αντρέας Μώρης, ο Κουκουβιστιανός

Συμβολή στον αγώνα του ’21

 

Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου

                    φυσικού

 

   Είναι μια λιγότερο γνωστή μορφή, αλλά με σημαντική συμβολή σε σειρά αγώνων, από τα πρώτα κρίσιμα χρόνια της Επανάστασης του 1821. Δυστυχώς η γνωστή βιβλιογραφία και οι περιορισμένες άλλες πηγές που αναζήτησα, δεν απέδωσαν παρά ελάχιστα στοιχεία. Αναγκαστικά θα αποδοθεί η προσπάθεια αυτή θα στηριχτεί στο μέχρι τώρα γνωστό υλικό.

   Ο Αντρέας Μώρης γεννήθηκε τις τελευταίες 10ετίες του 18ου αι. στην Κουκουβίστα. Είναι χωριό της ορεινής Φωκίδας, με πυκνό δάσος από έλατα, στην οροσειρά της Γκιώνας. Το όνομα σημαίνει “φωλιά του Κούκου” και έχει σλαβική προέλευση. Το 1927 το χωριό μετονομάστηκε σε Καλοσκοπή. 

 

Παπαντριάς Μώρης

   Δεν είναι γνωστό το έτος γέννησης του Ανδρέα Μώρη, ούτε τα ονόματα των γονέων του. Γεννήθηκε τις τελευταίες 10ετίες του 18ου αι. Από νεαρή ηλικία γνώρισε την κλεφτουριά και τα άρματα. Έγινε ιερέας (παπάς), αλλά, για τον ελεύθερο χαρακτήρα του, αυτό δεν ήταν ασύμβατο με την κλέφτικη ζωή.

Σε ένα περιστατικό, σκότωσε έναν Τούρκο, γεγονός που θεωρήθηκε ανάρμοστο για ένα ιερωμένο. Για να μην συλληφθεί, διέφυγε στο βουνό. Αυτό πρέπει να έγινε στη δεκαετία 1810-20.

   Το 1819, οι Τούρκοι αδυνατώντας να τον συλλάβουν, ζήτησαν από το Δεσπότη[1] Σαλώνων Ησαΐα, να τους τον παραδώσει. Ο Ησαΐας για να κερδίσει χρόνο, τους απάντησε ότι έστειλε επιστολή στον οικουμενικό Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’ στην Κωνσταντινούπολη και περιμένει απάντηση. Δεν μας είναι γνωστό το περιεχόμενο της επιστολής του.

Στις 20 Δεκεμβρίου 1820ο ΕπίσκοποςΗσαΐας έλαβε  απάντηση από τον Πατριάρχη[2] Γρηγόριο Ε΄, στην οποία κάνει αναφορά για τον παπαντρέα Μώρη (στη ρουμελιώτικη ντοπιολαλιά, τον αποκαλούσαν παπαντριά Μώρη). Συγκεκριμένα γράφει :

 

“… Η πράξη του Παπανδρέα είναι πατριωτική για όσους γνωρίζουν σε βάθος, την κατακρίνουν όμως όσοι δεν γνωρίζουν τον άνδρα.

Να τον υπερασπίζεσαι κρυφά, φανερά υποκρινόμενος άγνοια,και άλλες φορές διατύπωνε την γνώμην σου στους θεοσεβείς αδελφούς και αλλοφύλους, καθησυχάζοντας ιδιαίτερα τον Βεζύρη με λόγια και υποσχέσεις, αλλά να μην παραδοθεί (ο Παπανδρέας) στο στόμα του λιονταριού. …”

 

   Κατά τη μάχη της Αλαμάνας (22 ή 23 Απριλίου 1821) οι αγωνιστές Κομνάς Τράκας και Παπαντρέας Μώρης με τα παλληκάρια τους είχαν οχυρωθεί σε σπίτια του χωριού Μουσταφάμπεης (Ηράκλειας) Φθιώτιδας, στην εκκλησία και στο μύλο του χωριού  και κατάφεραν να αποκρούσουν ένα τμήμα της δύναμης του Ομέρ Βρυώνη που τους επιτέθηκε. Στη συνέχεια διέφυγαν χωρίς ιδιαίτερες απώλειες.

   Στις 8 Μαΐου 1821 έγινε η γνωστή μάχη στο Χάνι της Γραβιάς. Μέσα στους 120 Έλληνες αγωνιστές  που κλείστηκαν στο Χάνι ήταν και ο παπαντριάς Μώρης. Οι Τούρκοι είχαν 300 νεκρούς και 600 τραυματίες. Οι Έλληνες είχαν 2 νεκρούς κι άλλους 4 κατά τη διαφυγή τους. Την ίδια νύχτα εγκατέλειψαν το Χάνι και διέφυγαν.Άλλος πρώην ιερωμένος και μετά αγωνιστής μέσα στο Χάνι ήταν και ο παπα-Κώστας Τζαμάλας[3] από τη Δρέμισσα. Σε ηλικία 31 ετών περίπου αποφάσισε να αφήσει τα ράσα και τα άμφια και πήρε τα άρματα. Ανέβηκε στο βουνό και εντάχθηκε στα κλέφτικα σώματα.

   Στις 25 και 26 Αυγούστου, στα Βασιλικά[4] Λοκρίδας, τη στρατιά των Τούρκων με τους στρατηγούς Μπεϋράν Πασά, Χατζή Μπεκήρ πασά, Μεμίς πασά και Σαχίν Αλή πασά επικεφαλής 7-8 χιλιάδων, περίμεναν ο παπα-Αντρέας (Κουκουβιστιανός)  Μώρης με 300 άνδρες, οι Αντ. Κοντοσόπουλος (ξάδερφος του Αθαν. Διάκου) και Κων. Καλύβας με 600 άνδρες και ο Ιωάν. Δυοβουνιώτης με το γιο του Γεώργιο με άλλους 1.100 άνδρες. Ήταν επίσης και ο Γιάννης Γκούρας, αντικαθιστώντας τον Οδυσσέα Ανδρούτσο. Ο παπαντρέας Μώρης με 200 άλλους οχυρώθηκε στο στενωπό της Φοντάνας. Οι υπόλοιποι οχυρώθηκαν στα Βασιλικά και στο δάσος. Το αποτέλεσμα της μάχης ήταν περίτρανη νίκη των Ελλήνων, με τουρκικές απώλειες 2.000 νεκρούς. 800 άλογα και 2 πυροβόλα. Ο Γιάννης Γκούρας σκότωσε το Μεμίς Πασά. Οι Έλληνες είχαν 30 νεκρούς. Η νίκη αυτή ακύρωσε τη εκστρατεία των Τούρκων στην Πελοπόννησο κι ανάγκασε τον Ομέρ Βρυώνη να εγκαταλείψει την προσπάθεια.

   Παράλληλα, οι κάτοικοι της Κουκουβίστας έλαβαν ενεργό μέρος στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1821, με αξιόλογη προσφορά. Στην περιοχή “Πολεμίστρα” της Κουκουβίστας οχυρώθηκαν οι αγωνιστές με τον Παπαντριά και τους Κοντογιανναίους και έστησαν ενέδρα στους Τούρκους,οι οποίοι νωρίτερα είχαν κάψει τις καλύβες των Κουκουβιστιανών.

   Επίσης στην τοποθεσία “Μνήματα” της Κουκουβίστας, αγωνιστές από τη Ντρέμισα, την Αγόριανη και την Κουκουβίστα, με επικεφαλής τους Παπαντριά Μώρη και Γιάννη Γκούρα χτυπήθηκαν με τους Τούρκους, τους κατατρόπωσαν και έθαψαν εκεί τους νεκρούς.Στη συνέχεια στην τοποθεσία που αργότερα έμεινε γνωστή με το όνομα “Τράκα”, ο Κομνάς Τράκας εξολόθρευσε τα υπολείμματα του εχθρού που προσπάθησαν να διαφύγουν από εκεί.

Προτομή στην Καλοσκοπή

    Δεν είναι γνωστή η υπόλοιπη εθνική δράση του. Επίσης δεν είναι γνωστός ο χρόνος, ο τόπος και οι συνθήκες θανάτου του. Οι άνθρωποι της Κουκουβίστας (που πλέον ονομάζεται Καλοσκοπή) αποφάσισαν να τον τιμήσουν.

   Έτσι, το 1971 ανεγέρθηκε στην Καλοσκοπή μνημείο με την προτομή του παπαντρέα του Κουκουβιστιανού. Έγινε με δαπάνες του εν Αθήναις Συνδέσμου Καλοσκοπιωτών. Πρόεδρος ήταν τότε ο Δημήτριος Ευθ. Κόλλιας. Ήταν έργο του γλύπτη Νικόλα. Στη στήλη του μνημείου γράφει :

                                                             “Παπανδρέας ο Κουκουβιστιανός,

ήρως της Παλιγγενεσίας,

παράδειγμα δια τόσους

υπέρ πατρίδος πεσόντας συγχωριανούς του”

 

Η θέση τού μνημείου είναι κοντά στον Ι.Ν. του Αγίου Γεωργίου, σε περίοπτο σημείο.

 -----------------------

Βιβλιογραφία :

1.    Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : “Οδυσσέας Ανδρούτσος, ένας τραγικός ήρωας”, 4 Φεβ. 2019, αναρτημένο στο www.amfictyon.blogspot.gr

2.      εφ.«H KOYKOYBIΣTA», του Συνδέσμου Kαλοσκοπιτών Παρνασσίδας «H AΓIA TPIAΣ», τεύχος 160, 2011.

3.    Βικιπαίδεια

 

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

 

---

[1]Το 1818 ο Ησαΐας χειροτονήθηκε και ανέλαβε ως επίσκοπος Σαλώνων μετά το θάνατο του Ιωακείμ και μετά από παραινέσεις των τοπικών προκρίτων, αλλά και του Αλή Πασά. Ο Ησαΐας ως διάκονος είχε μαθητεύσει στα Γιάννενα, κοντά στους Κοσμά Μπαλανο και Αθαν. Ψαλίδα (που ήταν κληρικοί, λόγιοι, με συγγραφικό έργο του Διαφωτισμού). Εκεί γνωρίστηκε και με τον Αλή Πασά.

[2]Το 1814, ο Ησαΐας πήγε στην Κωνσταντινούπολη, για συνάντηση με τον Πατριάρχη Κύριλλο Στ’ (1808-1818). Τότε γνώρισε και τον επόμενο Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’. Ο Ησαΐας πρέπει τότε  να μυήθηκε και στη Φιλική Εταιρεία. Ο Γρηγόριος Ε’ έγινε 3 φορές Πατριάρχης. Η 3η Πατριαρχία του άρχισε το 1819 και έληξε με τον τραγικό του θάνατο (με απαγχονισμό,το Πάσχα στις 22 Απριλίου 1821).

[3]Σε πολλές μάχες εναντίον των Τούρκων συνεργάστηκε κυρίως με τους Κοντογιανναίους.

[4]τα  "Βασιλικά" είναι ορεινή περιοχή που βρίσκεται σχεδόν στα μισά της απόστασης μεταξύ των σημερινών χωριών Ρεγγίνι (Εργίνι) και Ελάτεια (Δραχμάνι) της επαρχίας Λοκρίδας στη Φθιώτιδα, όπου δεν υπήρχε ποτέ χωριό, παρά μόνο καλύβες τσοπάνηδων.