Μετανάστες στην Αμερική από τις Μεξιάτες Φθιώτιδος (1905-1921)

                      Προλεγόμενα

     Δυστυχώς για μένα, οφείλω να το πω, δεν είμαι από τις Μεξιάτες. Η παλιά μου όμως φιλία με την οικογένεια Νικολάου Παλαμιώτη και κυρίως των παιδιών του Γιώργου και Χρήστου, μου έδωσαν τη χαρά να θεωρώ τις Μεξιάτες σαν χωριό μου. Η ασχολία με το παραπάνω θέμα φαίνεται παράξενη, αλλά η εξήγηση είναι εύκολη.

    Μελετώντας τους μετανάστες της Φθιώτιδας, που πήγαν στην Αμερική, τυχαία συνάντησα το όνομα Γεώργιος Παλαμιώτης, από τις Μεξιάτες. Είναι όπως συναντάς ξαφνικά έναν καλό φίλο. Έτσι, αρχίζοντας από το μετανάστη  Γεώργιο Παλαμιώτη, που ήταν ο παππούς του φίλου μου, αποφάσισα να κάνω μια εργασία-μελέτη για όλους τους μετανάστες των Μεξιατών στην Αμερική.

     Βέβαια χρειάστηκαν πολλές ώρες εντατικής απασχόλησης. Αρχικά, εντόπισα 77 μεταναστευτικά ταξίδια ανθρώπων των Μεξιατών προς την Αμερική, που έγιναν την περίοδο 1905-1921 (μερικοί έκαναν πολλαπλά ταξίδια).

    Με βοήθησε πολύ, μέσω του Διαδικτύου, το εξαιρετικό αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (Ellis Island). Όσοι βρέθηκαν, είναι βέβαιο ότι έχουν γεννηθεί στις Μεξιάτες. Να ληφθεί υπόψη ότι δεν ξέρω επώνυμα όλων όσων κατάγονται από τις Μεξιάτες και δεν ήθελα να διακινδυνεύσω κάποιο λάθος. Θυμίζω τη (συνήθη) περίπτωση που κάποιοι, τότε στις ΗΠΑ, να δήλωσαν ότι γεννήθηκαν ή ότι διέμεναν στη Λαμία, που ήταν η πόλη και πρωτεύουσα του νομού. Αυτά όμως, θα πρέπει να τα συμπληρώσει κάποιος που ξέρει τα επώνυμα των Μεξιατών, κι αν είναι μεγαλύτερης ηλικίας (με καλή μνήμη) ακόμα καλύτερα.

Τα παλαιότερα Φαρμακεία της Λαμίας (1833-1973)

140 χρόνια ζωής και προσφοράς

           Εισαγωγή

   Από παιδί θυμάμαι τα φαρμακεία Τομαρά, Δασκαλοπούλου και Κατσούδα κατά τη δεκαετία του ’50. Δεν έχουν αλλάξει πολύ και είναι τα ιστορικά δείγματα των φαρμακείων της πόλης. Τα δύο πρώτα αποτελούν το ισόγειο των δύο όμορφων υπεραιωνόβιων  νεοκλασικών, που στολίζουν την πλατεία Πάρκου.

Το Φαρμακείο Δασκαλοπούλου Το 2015 θα κλείσει έναν αιώνα ζωής

   Για τα χρόνια εκείνα, σε συνδυασμό με την παιδική ηλικία, το εσωτερικό ήταν πολύ εντυπωσιακό, γεμάτο ράφια με πολλά φάρμακα, σαν ένας μυστηριακός ναός. Ο μεγάλος μαρμάρινος πάγκος του ίσως ήταν ο βωμός. Οι άνθρωποι με τις λευκές μπλούζες σε κίνηση γύρω απ’ αυτόν, ετοίμαζαν το σωτήριο φάρμακο που ζητούσε ο ανήμπορος. Δεν μου έδινε την εντύπωση του πελάτη, ούτε διακρινόταν (στα μάτια μου τουλάχιστον) η εμπορική σχέση με το φαρμακοποιό και βέβαια δεν θα χαρακτήριζα το φαρμακείο κατάστημα. Η εικόνα αυτή έμεινε και ακόμα με συνοδεύει.

 Στην εργασία αυτή αναζήτησα τις προσωπικές διαδρομές των φαρμακοποιών (φάρμακο+ποιώ) σε χαλεπούς καιρούς, να ασκήσουν ένα δύσκολο λειτούργημα, με ιδιαίτερα ευαίσθητο κοινωνικό ρόλο. Όφειλα να βρω το υποτυπώδες έστω πλαίσιο υγείας της πόλης μας στα 150 - περίπου - χρόνια μετά την αποτίναξη της τουρκοκρατίας. Ήταν λοιπόν αναγκαία η παράθεση των νοσοκομείων, κλινικών και γιατρών, με όσο είναι δυνατόν σύντομο τρόπο (αποτελούν  αντικείμενα ιδιαίτερων μελετών).

    Ερχόμενος στο χώρο και στον κόσμο του φαρμακείου απέφυγα κουραστικές λεπτομέρειες για χημικές ουσίες και διαδικασίες, θέλοντας να αποδοθεί ο πολλαπλός ρόλος του χώρου του φαρμακείου και κυρίως του ανθρώπου (του φαρμακοποιού).

     Στα χρόνια που αναφέρεται η εργασία αυτή, το φαρμακείο είχε αναλάβει σημαντικό ρόλο, σαν άτυπη αλλά πολύ ουσιαστική πρωτοβάθμια μονάδα υγείας. Εκεί βρίσκονταν οι γιατροί (μέχρι το 1936) για να εξετάσουν τον ασθενή. Εκεί προσέτρεχαν τα επείγοντα ή έκτακτα περιστατικά μέρα ή νύχτα (ελλείψει νοσοκομείου στην πόλη) κι από εκεί θα ξεκινούσε η θεραπεία των ασθενών με τα κατάλληλα φάρμακα.

      Η σχέση πολιτών και φαρμακοποιού ήταν πολύ ανθρώπινη και φιλική, με διαρκή διάθεση προσφοράς υπηρεσιών. Η αλληλεγγύη των φαρμακοποιών μεταξύ τους ήταν δεδομένη, όταν κάποιες φορές (τη νύχτα) έφταναν πολλά περιστατικά μαζί (από δυστυχήματα). Η κοινωνική διάσταση του χώρου και κυρίως των φαρμακοποιών είναι προφανής, από τις αιρετές θέσεις ευθύνης που ανέλαβαν και τις δραστηριότητες που ανέπτυξαν στον επιστημονικό και κοινωνικό χώρο της Λαμίας.

Λαογραφικά της Ανιάδας Ευρυτανίας

… αντί προλόγου

   Στις λιγοστές σελίδες που ακολουθούν προσπάθησα να δώσω λίγες εικόνες απ’ την καθημερινότητα  και γενικά τις συνθήκες ζωής των κατοίκων του χωριού κατά την προπολεμική περίοδο και τις πρώτες δεκαετίες μετά τον πόλεμο, όπως τις άκουσα από παλιότερους Ανιαδιώτες κι όπως τις έζησα «άγουρος του χωριού κι εγώ» στη δεκαετία του ’60.

Σεραφείμ Νικ. Κακούρας

           φιλόλογος

Πανοραμική φωρογραφία της Ανιάδας

Α. Ιστορικά στοιχεία (συνοπτικά) του τόπου

  Στις παρυφές του όρους Καλιακούδα, κάπου στα νοτιοανατολικά του νομού της Ευρυτανίας, βρίσκεται ένα μικρό χωριουδάκι, η Ανιάδα. Μεγάλες εύφορες εκτάσεις για να θρέψει τους κατοίκους του δεν έχει, όπως εξ άλλου και όλη η ευρύτερη περιοχή, και για το λόγο αυτό λιγοστοί ήταν πάντοτε οι κάτοικοί του.

Το όρος Καλιακούδα (υψόμ. 2.101μ.)

Η αρχική θέση του χωριού σύμφωνα με κάποιες ενδείξεις φαίνεται πως δεν ήταν η ίδια με τη σημερινή, αλλά βρισκόταν απέναντι εκεί στους πρόποδες του όρους του Αϊ-Λιά. Όμως σε κάποια απροσδιόριστη χρονικά εποχή, εξ αιτίας μιας φοβερής  κατολίσθησης του βουνού, το χωριό ερημώθηκε. Πώς ονομαζόταν εκείνο το χωριό; Κανένας δεν ξέρει να πει. Υπάρχει όμως μια παράδοση που λέει πως απ’ την καταστροφή εκείνη είχαν απομείνει λιγοστά σπίτια, μόνον εννιά, οι κάτοικοι των οποίων αποφάσισαν για λόγους ασφαλείας να μετοικήσουν στον τόπο όπου βρίσκεται το σημερινό χωριό. Απ’ τον αριθμό αυτόν των εννιά σπιτιών πήρε το όνομά του το καινούργιο: Εννιάδα, και κατά παραφθορά με το πέρασμα του χρόνου Ανιάδα. Άλλοι, τέλος, πιθανολογούν ότι ονομάστηκε έτσι απ’ τους αρχαίους Αινιάνες.

Το Ιερό του Ηρακλέους, στην τοποθεσία Πυρά της Οίτης

Πολυετής εγκατάλειψη

   Πριν λίγους μήνες ακολούθησα τη διαδρομή: Λαμία - Γοργοπόταμος - Δυο Βουνά - Κουμαρίτσι - Παύλιανη - Οίτη - Πυρά του Ηρακλή.

   Είναι μια μαγευτική διαδρομή, γιατί κάποιος μπορεί να κινηθεί από υψόμετρο 50μ και σε σύντομο διάστημα να φτάσει σε υψόμετρο  1600 μ., όπου βρίσκεται και η θέση Πυρά στην Οίτη με το Ιερό του Ηρακλή. Στη διαδρομή μπορεί να παρατηρήσει κανείς τις κάθετες ζώνες της βλάστησης. Από το επίπεδο της κοιλάδας του Σπερχειού με τις καλλιέργειες, ανερχόμαστε στη Μεσογειακή βλάστηση τύπου μακκίας και ακολουθεί η ζώνη των Φυλλοβόλων δέντρων, την οποία διαδέχεται η ζώνη της Ελάτης και τέλος η αλπική βλάστηση.

   Φτάνοντας στη θέση Πυρά, στο Ιερό του Ηρακλή, θαυμάζει κάποιος την απέραντη ορατότητα σ’ ένα τοπίο με αμέτρητες βουνοκορφές.

   Η Οίτη, γνωστή και ως βουνό του Ηρακλή, έχει μια ιδιαίτερη σχέση με τον μυθικό ήρωα. Σε ένα μικρό ύψωμα, στην είσοδο του οροπεδίου της Καταβόθρας, σώζονται τα ερείπια αρχαίου ναού που είχε φτιαχτεί προς τιμή του.

   Σύμφωνα με την μυθολογία, εκεί στήθηκε η Πυρά, όπου κάηκε ο Ηρακλής για να απαλλαγεί από τους αφόρητους πόνους του δηλητηριασμένου χιτώνα που του έδωσε να φορέσει η γυναίκα του Δηιάνειρα... Την πυρά για να καεί ο Ηρακλής άναψε ο Φιλοκτήτης, στον οποίον χάρισε το τόξο και τα βέλη του για να τον ευχαριστήσει. Ο Δίας τύλιξε τον Ηρακλή στα σύννεφα και τον ανέβασε στον Όλυμπο.

   Στη θέση αυτή, από τον 6ο π.Χ. αι. υπήρχε ναός, όπου γίνονταν θυσίες ζώων (καύση) προς τους θεούς σε ανάμνηση του μυθικού ήρωα Ηρακλή, έως τους Ρωμαϊκούς χρόνους.

   Το μνημείο του Ιερού του Ηρακλέους στην Πυρά χρονολογήθηκε από τον 3ο αι. π.Χ. Υπήρχε ναός με ορθογώνια στοά από κίονες δωρικού ρυθμού (υπάρχουν οι σπόνδυλοι δωρικών κιόνων που ανήκουν σε πρόστυλο δωρικό ναό των αιτωλικών χρόνων με πρόδομο και σηκό). Νότια του ναού υπάρχει βωμός που ήταν σε χρήση από την αρχαία εποχή μέχρι τα πρώτα ρωμαϊκά χρόνια.

   Η πρώτη προσπάθεια ανασκαφής έγινε το 1919 από τον (τότε) έφορο αρχαιοτήτων Νικ. Παπαδάκη.

   Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο 3 κομμάτια επιγραφής παραπέμπουν στις γιορτές "Οιτέα Ηράκλεια", δηλαδή προς τιμήν του Ηρακλέους. Επίσης βρέθηκαν αφιερώματα πήλινα και μεταλλικά, αιχμές από δόρατα, δύο χάλκινα αγαλμάτια που παριστάνουν γυμνό τον ημίθεο Ηρακλή (6ου ή 7ου αι.) και 13 συνολικά νομίσματα....

 

Στα δεξιά διακρίνεται το ορθογώνιο κτίριο της Στοάς, στα δε αριστερά

είναι ο Ναός και πλησίον του ο Βωμός. (Νικ. Γ. Παπαδάκις, 1919)

 

Ένα ποτάμι θυμίζει τις υπηρεσιακές ολιγωρίες

Με διαρκείς υπερχειλίσεις και καταστροφές

   Οι περιφερειακές υπηρεσίες (προϊστάμενοι και τεχνικές υπηρεσίες) δεν χρειάζεται να δείχνουν μεγάλη δραστηριότητα και να ξενυχτούν μόλις ο κάμπος του Σπερχειού γίνεται θάλασσα, όπως τώρα. Είναι τουλάχιστον υποκριτικό να αδιαφορούν όλο το καλοκαίρι που μπορούν να γίνουν εργασίες καθαρισμού της κοίτης και να κινητοποιούνται μετά το κακό, χωρίς να προσφέρουν έργο.

   Θα σκεφτόταν κάποιος ότι η υπερχείλιση του ποταμού είναι ένα φαινόμενο σποραδικό και όχι πολύ συχνό. Δυστυχώς κάνουν μεγάλο λάθος. Ακόμα και το όνομά του ποταμού προέρχεται από το ρήμα σπέρχω που σημαίνει κυλώ ορμητικά, με μεγάλη ορμή και βία Μια μικρή ιστορική αναδρομή θα βοηθούσε όλους στη συνειδητοποίηση του “θεού” ποταμού, στη μεγάλη δύναμη των νερών του και στην ανάγκη έγκαιρης προετοιμασίας για την αποφυγή των επιπτώσεων από αυτόν. Έτσι :

“Μετά συνεχείς και ραγδαίας βροχάς, έξ’ ών εξεχείλισεν ο Σπερχειός και κατεκάλυψε το Λαμιακόν πεδίον την εβδομάδαν ταύτην.” (εφ. «ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΛΑΟΥ», φ. 245 της 26/11/1866)

“Καθ’ όλην την εβδομάδαν εσμέν αποκεκλεισμένων εν Λαμία διακοπείσης της συγκοινωνίας εκ των πλημμυρών του Σπερχειού. Επλημμύρισεν και κάτω μeν του Κόμματος, άνω δe του Ιμέρμπεη και Αλαμάνας και προς Μοσχοχώριον.” (εφ. «ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ», φ. 833 της 14/12/1874)

“Όλως ανέλπιστος και απροσδόκητος πλημμύρα του Σπερχειού συμβάσα την εβδομάδα ταύτην επήνεγκε μεγάλην ζημίαν εις τους εν τοις αλωνίοις δημητριακούς καρπούς τινών Μοσχοχωρίου, Κόμματος και λοιπών. Εν τούτοις εδαπανήθησαν επέκεινα των εκατόν χιλιάδων δραχμών διά προσχώματα. Εβοήθησαν εν μέρει το Κόμμα, αλλά κατέστρεψαν το χωρίον Μοσχοχώριον.” (εφ. «ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ», φ. 917 της 22/7/1877)

“Ο Σπερχειός ποταμός ένεκα των πολλών της βροχής υδάτων επλημμύρισεν προς τά χωριά Κόμμα και Μοσχοχώριον καταστραφείσης της εκ σίτου σποράς.” (εφ. «ΦΘΙΩΤΙΣ» της 4/12/1884)

“Ο το Λαμιακόν πεδίον διαρρέων Σπερχειός, επλημμύρισαν και μεγίστη, υπό των βροχών τούτων επήλθε εις τά πρώιμα δημητριακά και ιδίως σιτοπαραγωγήν ζημίαν. Ως εκ της εκτάκτου των ρευμάτων του εξογκώσεως διαρρήξας ο Σπερχειός προχώματα ακράτητος …” (εφ. «ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΛΑΟΥ» της 25/5/1885)

“Πλημμύρες στον Λαμιακόν Κάμπον εκ του Σπερχειού ποταμού. Επνίγηκαν το Κόμμα και Ιμέρμπεϊ.” (εφ. «ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΛΑΟΥ» της 25/1/1886)

“Από της Παρασκευής διαρκώς βροχή πίπτουσα και μέχρι σήμερον εξακολουθούσα, ηνάγκασε τον Σπερχειόν, να εξέλθει της κοίτης του, όστις κατέκλυσε την Λαμιακήν πεδιάδα και παρ’ ολίγον να καταποντίση τα παρά την πόλιν μας χωριά Κόμμα και Καλύβια. Η συγκοινωνία εκατέρωθεν διεκόπη.” (εφ. «ΕΥΝΟΜΙΑ» της 20/6/1887)

“Μεγάλες πλημμύρες από την υπερχείλισιν των υδάτων τού Σπερχειού ποταμού. Οι ζημίες των καλλιεργειών ανυπολόγιστες.” (εφ. «ΘΕΡΜΟΠΥΛΑΙ» της 9/3/1891)

“Επλημμύρισεν δέ έκ τών βροχών ο Σπερχειός καί τά έκαμε κυριολεκτικώς θάλασσα όλα. Την γέφυραν ιδία του Κόμματος, ως και την μεταξύ του Παλιουρίου και Καστρί τας οποίας και κατέστρεψεν.” (εφ. «ΑΣΤΗΡ» αρ. 41 τής 26/10/1901)

“Τοιαύτη δε ήτον η πλημμύρα ώστε το χωρίον Κόμμα περιεκυκλώθη πανταχόθεν υπό των υδάτων τού ποταμού και μετά μεγάλης δυσκολίας και κινδύνων ηδύναντο τις να εξέλθη εκ τού ανωτέρω χωρίου” (εφ. «ΦΘΙΩΤΙΣ» της 3/11/1901)

“Αι τελευταίοι βροχαί διέκοψαν την συγκοινωνίαν και χιλιάδες κάτοικοι, οι οποίοι πληρώνουν αιματηρούς φόρους, έμειναν απεμονωμένοι. Η Χαλίλη, ο Άγιος Σώστης, το Κόμμα, η Ιμέρμπεϊ και το Μοσχοχώρι, επνίγησαν κυριολεκτικώς.” (εφ. «Η ΕΠΑΡΧΙΑ» της 7/4/1923)

“Πολλάς ζημίας υπέστησαν οι κτηνοτρόφοι καί ανυπολογίστους τοιαύτας οι αγρόται της πεδιάδας Φθιώτιδας καί ιδίως οι της Ροδίτσης, Μοσχοχωρίου, Κόμματος, Ανθήλης καί Χαλίλης.” (εφ. «Η ΕΠΑΡΧΙΑ» της 12/12/1935)

“Αι ζημίαι εις την όψιμον καλλιέργειαν είναι τεράστιαι. Μεγάλας ζημίας υπέστη η κοινότης Μάκρης, η Ανθήλη, το Κόμμα και το Μοσχοχώρι.” (εφ. «Η ΕΠΑΡΧΙΑ» της 6/7/1939)

   Είναι λοιπόν αυταπόδεικτη η έλλειψη έγκαιρου ενδιαφέροντος για το σοβαρό αυτό θέμα, τα αναγκαία έργα ορεινής υδρονομίας που πρέπει να μην σταματούν ποτέ και κυρίως η ετήσια εκκαθάριση της κοίτης του Σπερχειού, αλλά και των ανακουφιστικών τάφρων, ώστε με τις πολλές βροχές ή το λιώσιμο του χιονιού να αποφεύγονται οι υπερχειλίσεις και οι καταστροφές. 

Ο φουσκωμένος ποταμός Σπερχειός βρυχάται και καταστρέφει (2-2-2015)

   Θα κλείσουμε με την αναφορά ενός Έλληνα περιηγητή, του Μιλτιάδη Μπούκα, που πέρασε από την περιοχή μας το 1875 και περιέγραψε το ίδιο φαινόμενο αναφέροντας και τις χρόνιες αιτίες (παραλείψεις και αδράνειες), που παραμένουν μέχρι σήμερα :

“… Το Φθιωτικόν πεδίον, εύφορον και παχύγαιον, όπερ κατά το πλείστον του χειμώνος κατακλύζεται υπό του πλημμυρούντος Σπερχειού, όστις δια της - ως μη όφειλεν - αδικαιολογήτου αφροντησίας των κατά καιρούς Κυβερνήσεων και της αβελτηρίας των παραποταμίων κτηματιών, ανυπολογίστους ζημίας εις τε τον τόπον και το δημόσιον πρόξενος γίνεται, αντί των μεγάλων ωφελειών, ας ήθελε παρέχει, δι’ υδραυλικών έργων, προς άρδευσιν των γαιών εν καιρώ του θέρους χρησιμοποιούμενος.”

Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος

      φυσικός