"Τη μάνα μου τη Ρούμελη ν' αγνάντευα το λαχταρώ
Ψηλά που με νανούριζες καημένo Καρπενήσι!
Τρανά πλατάνια ξεδιψούν στις βρύσες με το κρύο νερό
Σαρακατσάνα ροβολάει και πάει για να γεμίσει.

Με κρουσταλλένια σφυριχτά, σε λόγγους φεύγουν σκοτεινούς
κοτσύφια και βοσκόπουλα με τα λαμπρά τα μάτια,
νερά βροντούνε στο γκρεμό και πάνε προς τους ουρανούς
ίσια κι ορθά, σαν την ψυχή της Ρούμελης, τα ελάτια..."

Ζαχαρίας Παπαντωνίου

Κυλιόμενο

11/8/25

“Το Νικολίτσι, τόπος μου αγαπημένος”, του Κωνσταντίνου Δ. Ζησίμου

Βιβλιοπαρουσίαση 

από τον Κωνσταντίνο Αθ. Μπαλωμένο 

 

   Η μεγάλη αγάπη του συγγραφέα για τον πατρογονικό τόπο του ήταν το κίνητρο της γραφής αυτού του βιβλίου. Φιλόλογος και εκπαιδευτικός, με ισχυρές μνήμες από τα νεανικά του χρόνια στο χωριό, ήταν το ιδανικό άτομο για να καταγράψει τόσο προσωπικά βιώματα, όσο και μαρτυρίες συγχωριανών του, σε ένα βιβλίο, που συνοδεύτηκε με πλούσιο φωτογραφικό υλικό και το υπάρχον αρχειακό υλικό της Κοινότητας και του Σχολείου.

Το εξώφυλλο του βιβλίου
   Είναι ένας χείμαρρος τοπικού ιστορικού και αναλυτικού λαογραφικού υλικού, που εμπλουτίζει τη φθιωτική βιβλιογραφία.

   Το Νικολίτσι είναι ορεινό χωριό της Δυτικής Φθιώτιδας, σε υψόμετρο 700 μ., με λίγη καλλιεργήσιμη γη και πολλές βελανιδιές. Παλιότερα είχε 35 πετρόκτιστα σπίτια και τρία καφεμπακάλικα. Τώρα λίγα απ’ αυτά έμειναν. Τοπόσημα χαρακτηριστικά του χωριού είναι η Εκκλησία, το Σχολείο, οι πετρόκτιστες κρήνες, οι δυο πλατείες και η εκκλησία του νεκροταφείου. Στο βιβλίο ακολουθεί αναλυτική καταγραφή τοπωνυμίων του χωριού, με επεξηγήσεις.

  Η πρώτη ενότητα του βιβλίου αναφέρεται στη συμμετοχή των κατοίκων του χωριού στα ιστορικά γεγονότα της χώρας (στην Επανάσταση 1821-29, στο 1897, στους Βαλκανικούς Πολέμους, στον Α’ Π. Π., στην εκστρατεία στην Ουκρανία και στη Μικρασιατική Εκστρατεία) με ανάλογα θύματα. Είναι συγκινητική και άξια ιδιαίτερης μνείας η συμμετοχή του πρώην μετανάστη στην Αμερική, Σπυρ. Ριρή, σε όλους αυτούς τους αγώνες, αλλά και στη συνέχεια. Το χωριό πέρασε δύσκολα στην Κατοχή, είχε συμμετοχή στην Εθνική Αντίσταση, με κορύφωση των παθών στα χρόνια του Εμφυλίου, όπου θρήνησε 18 άτομα και έγινε στόχος παρακρατικών συμμοριών. Πολλά σπίτια πυρπολήθηκαν. Οι διώξεις ήταν μια διαρκής πληγή στις επόμενες δεκαετίες.  

7/8/25

Από το Βούτυρο Ευρυτανίας, μετανάστες στην Αμερική (1904-1936)

 

Προλεγόμενα

   Το χωριό με το παράξενο όνομα Βούτυρο είναι ένα ορεινό χωριό του νομού Ευρυτανίας, σε υψόμετρο 840 μέτρων, στις πλαγιές του όρους Χελιδόνα. Χαρακτηριστικός είναι ο πετρόκτιστος Ναός της Αγίας Παρασκευής (του 1926) που είναι ο μεγαλύτερος σε μέγεθος στην Ευρυτανία.

Το Βούτυρο Ευρυτανίας  (φωτογραφία από www.visitkarpenissi.gr)
    Μελετώντας τους Έλληνες μετανάστες που πήγαν στην Αμερική, εδώ και αρκετά χρόνια, κατέγραψα και όσους προήλθαν απ’ το Βούτυρο. Η συγκέντρωση του υλικού άρχισε πριν από χρόνια και βρέθηκαν αναλυτικά στοιχεία για 51 άτομα. Η εργασία ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 2021.

   Για το αποτέλεσμα αυτό χρειάστηκαν πολλές μέρες και ώρες εντατικής απασχόλησης. Με βοήθησε πολύ, μέσω του Διαδικτύου, το εξαιρετικό αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (EllisIsland). Η έρευνα απέδωσε 27 μεταναστευτικά ταξίδια πλοίων (κάποιοι μετανάστες έκαναν πολλαπλά ταξίδια) και τελικά ανευρέθηκαν 51 μετανάστες. Πρέπει να σημειωθεί, επειδή δεν ξέρω επώνυμα, ότι κατέγραψα ως μετανάστες από το Βούτυρο, όσους δήλωσαν στην Αμερική ότι γεννήθηκαν και κατοικούσαν σ’ αυτό. Ίσως να διέφυγαν κάποια ονόματα που δεν εντόπισα ή μπορεί να έγραψαν άλλο τόπο γέννησης και προηγούμενης διαμονής. Θυμίζω τη (συνήθη) περίπτωση που κάποιοι, τότε στις ΗΠΑ, δήλωναν ότι γεννήθηκαν ή ότι διέμεναν στη μεγαλύτερη πόλη (π.χ. Καρπενήσι, Λαμία). Κάτι τέτοιο όμως, θα πρέπει να το συμπληρώσει κάποιος που ξέρει τα ντόπια επώνυμα, κι αν είναι μεγαλύτερης ηλικίας (με καλή μνήμη) ακόμα καλύτερα.

3/8/25

Από τη Γόλιανη (ή Στεφάνι) Ευρυτανίας, μετανάστες στην Αμερική (1906-1931)

 

Προλεγόμενα

    Η Γόλιανη (το 1928 μετονομάστηκε σε Στεφάνι) είναι ένα ορεινό χωριό του νομού Ευρυτανίας, σε υψόμετρο 900 μ. Δεν το έχω επισκεφθεί,

Γόλιανη ή Στεφάνι Ευρυτανίας (εικόνα από το Διαδίκτυο)

   Μελετώντας τους Έλληνες μετανάστες που πήγαν στην Αμερική, εδώ και αρκετά χρόνια, κατέγραψα και όσους προήλθαν από τη Γόλιανη. Η συγκέντρωση του υλικού άρχισε πριν από χρόνια και βρέθηκαν αναλυτικά στοιχεία για 31 άτομα. Η εργασία ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 2025.

   Για το αποτέλεσμα αυτό χρειάστηκαν πολλές μέρες και ώρες εντατικής απασχόλησης. Με βοήθησε πολύ, μέσω του Διαδικτύου, το εξαιρετικό αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (EllisIsland). Η έρευνα απέδωσε 11 μεταναστευτικά ταξίδια πλοίων (5 μετανάστες έκαναν πολλαπλά ταξίδια) και τελικά ανευρέθηκαν στοιχεία για 31 άτομα. Πρέπει να σημειωθεί, επειδή δεν ξέρω επώνυμα, ότι κατέγραψα ως μετανάστες από τη Γόλιανη, όσους δήλωσαν στην Αμερική ότι γεννήθηκαν και κατοικούσαν σ’ αυτήν. Ίσως να διέφυγαν κάποια ονόματα που δεν εντόπισα ή μπορεί να έγραψαν άλλο τόπο γέννησης και προηγούμενης διαμονής. 

 

13/7/25

Από την Βίδαβη (ή Άγιοι Πάντες) Φωκίδας, μετανάστες στην Αμερική (1902-1925)

 

Προλεγόμενα

   Η Βίδαβη (το 1930 μετονομάστηκε σε Άγιοι Πάντες) είναι μικρό χωριό της Δωρίδας. Αποτελείται από τρεις οικισμούς (ανατολικό, δυτικό και παραλιακό) σε υψόμετρο 80 μ. κοντά στο Γαλαξίδι. Δεν το έχω επισκεφτεί.

Οικισμός Βίδαβη (ή Άγιοι Πάντες) Δωρίδας
  Η συγκέντρωση του υλικού για μετανάστες άρχισε πριν από χρόνια. Βρέθηκαν αναλυτικά στοιχεία για 40 άτομα. Η εργασία ολοκληρώθηκε τον Ιούλιο του 2025.

   Για το τελικό αποτέλεσμα χρειάστηκε αρκετός χρόνος. Με βοήθησε πολύ, μέσω του Διαδικτύου, το εξαιρετικό αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (EllisIsland). Η έρευνα απέδωσε 28 μεταναστευτικά ταξίδια πλοίων (ομαδικά και μεμονωμένα) και τελικά βρέθηκαν τα 40 ονόματα μεταναστών. Υπόψη ότι δεν ξέρω επώνυμα των κατοίκων της.

4/7/25

Τα πυρπολικά στην ελληνική Επανάσταση

 

 Ο τρόμος των Οθωμανών

 Η συμβολή τους στον νικηφόρο αγώνα του Εικοσιένα

 

Πρόλογος

   Η μεγάλη ακτογραμμή της ηπειρωτικής Ελλάδας, με τον επίσης μεγάλο αριθμό νησιών στο Αιγαίο, απέφερε τον αναγκαίο δεσμό των Ελλήνων με τη θάλασσα, αναδεικνύοντας την ικανότητα των ναυτικών μας. Αντίθετα, οι Τούρκοι δεν διακρίθηκαν στο θαλάσσιο χώρο.

   Η Οθωμανική αυτοκρατορία δημιούργησε το αυτοκρατορικό ναυτικό, με σημαντικό αριθμό πολεμικών πλοίων, σε μέγεθος και σε αριθμό. Μιλάμε φυσικά για μεγάλα ιστιοφόρα, που ήταν δυσκίνητα, είχαν πολύ μεγάλο πλήρωμα, αλλά με γραφειοκρατικό και άπειρο ανώτερο προσωπικό και διοίκηση.

   Η ελληνική επανάσταση του 1821 έφερε τη σύγκρουση μεταξύ τους, που θα έλεγε κανείς ότι έμοιαζε με την πάλη Δαβίδ και Γολιάθ. Όταν η σωματική δύναμη είναι άνιση, τότε έρχεται η πνευματική και η ψυχική ικανότητα, για να την ανταγωνιστεί. Μπροστά στο τουρκικό τεράστιο πολεμικό ιστιοφόρο πλοίο, το ελληνικό μικρό πλοίο βρήκε το όπλο της νίκης. Ήταν η φωτιά. Οι Έλληνες μετέτρεψαν τα πλοία τους σε πυρφόρα ή πυρπολικά, που τα έκαιγαν για να μεταδώσουν τη φωτιά στα τουρκικά ξύλινα πλοία.

   Το ιστορικό της ιδέας, της κατασκευής των πυρπολικών και κυρίως των ανθρώπων που τα οδήγησαν με κίνδυνο της ζωής τους, με σκοπό την καταστροφή των εχθρικών πλοίων, θα αποδοθεί στην παρούσα εργασία, με όσο γίνεται σύντομο, αλλά περιεκτικό τρόπο.

   Είναι η ελάχιστη αναγκαία τιμή, στους γνωστούς, αλλά κυρίως στους άγνωστους και αφανείς πυρπολητές (ή μπουρλοτιέρηδες[1]) , που μας έδωσαν την ελευθερία.

Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος

                   φυσικός

 

27/6/25

Από την Κουφάλα (Δάφνη) Ευρυτανίας, μετανάστες στην Αμερική (1906-1928)

 

Προλεγόμενα

    Η Κουφάλα (μετονομάστηκε το 1951 σε Δάφνη) είναι ένα ορεινό χωριό του νομού Ευρυτανίας, σε υψόμετρο 600 μ. στις πλαγιές των νοτίων Αγράφων. Μετά το σεισμό του 1966 το χωριό μετεγκαταστάθηκε σε νέα θέση. Δεν το έχω επισκεφθεί,

Κουφάλα ή Δάφνη (Ελήφθη από το Διαδίκτυο)
   Μελετώντας τους Έλληνες μετανάστες που πήγαν στην Αμερική, εδώ και αρκετά χρόνια, κατέγραψα και όσους προήλθαν από την Κουφάλα. Η συγκέντρωση του υλικού άρχισε πριν από χρόνια και βρέθηκαν αναλυτικά στοιχεία για 90 άτομα. Η εργασία ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του 2025.

   Για το αποτέλεσμα αυτό χρειάστηκαν πολλές μέρες και ώρες εντατικής απασχόλησης. Με βοήθησε πολύ, μέσω του Διαδικτύου, το εξαιρετικό αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (EllisIsland). Η έρευνα απέδωσε 38μεταναστευτικά ταξίδια πλοίων (16 μετανάστες έκαναν πολλαπλά ταξίδια) και τελικά ανευρέθηκαν στοιχεία για 90 άτομα. Πρέπει να σημειωθεί, επειδή δεν ξέρω επώνυμα, ότι κατέγραψα ως μετανάστες από την Κουφάλα, όσους δήλωσαν στην Αμερική ότι γεννήθηκαν και κατοικούσαν σ’ αυτήν. Ίσως να διέφυγαν κάποια ονόματα που δεν εντόπισα ή μπορεί να έγραψαν άλλο τόπο γέννησης και προηγούμενης διαμονής.

21/6/25

Χαρακτηριστικά επώνυμα κατοίκων από τόπους της Ευρυτανίας

 του Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου

 

Πρόλογος

   Τα παλιότερα χρόνια που τα χωριά μας έσφυζαν από κόσμο, με πολυπληθείς οικογένειες και σόγια που έφεραν το ίδιο επώνυμο, μπορούσαν κάποιοι αμέσως από το επώνυμο, να καταλάβουν τον τόπο καταγωγής τους, π.χ. Σερετάκης από το Καρπενήσι, Ράγκος από τη Βράχα, Ντεληθέος από τον Κλειτσό, κ.ά.

   Η σκέψη για τον μεγάλο πίνακα που ακολουθεί, προήλθε από την αξιοποίηση του αρχειακού υλικού που έχω, με την μακρόχρονη καταγραφή στοιχείων μεταναστών, χάρις τη βοήθεια του αμερικανικού αρχείου EllisIsland. Από το σύνολο των 4.306 επωνύμων, που έχω μέχρι τώρα καταγράψει, έγινε η επιλογή που ακολουθεί. Θυμίζω ότι τα επώνυμα αυτά υπήρξαν την περίοδο 1900-1930, που έφυγαν από τα χωριά τους οι μετανάστες για την Αμερική. Ίσως κάποιοι δυσκολευτούν επειδή τα ονόματα των χωριών της Ευρυτανίας είναι τα αρχικά (κάποια έχουν αλλαχτεί).

    Παραδείγματα των μεταβολών στα ονόματα ακολουθούν :

Αντράνοβα-Ασπρόπυργος, Γόλιανη-Στεφάνι, Έλοβα-Άγ. Χαράλαμπος, Έλσιανη-Μαυρομάτα, Ερκίστα-Αγ. Βλαχέρνα, Κεράσοβο-Κερασοχώρι, Κουφάλα-Δάφνη, Λάσπη-Άγ. Νικόλαος, Λάστοβο-Χελιδώνα, Σπινάσα-Νεράιδα και Τέρνος-Μεσοκώμη.