Από τη Βαρυμπόπη (Μακρακώμη) Φθιώτιδας, μετανάστες στην Αμερική (1906-1921)

στη μνήμη Κώστα Κρητικού, πρώην δημάρχου Μακρακώμης

Πρόλογος

   Η ιστορία του τόπου μας χάνεται πίσω στο χρόνο. Από τη Μακρά Κώμη της αρχαιότητας, που βρισκόταν σε δύο λόφους, πάνω από τη σημερινή Μακρακώμη, με τις μετακινήσεις και επιδρομές τόσων λαών στην περιοχή, χάθηκε το όνομα Μακρακώμη κι έγινε Βαρυμπόπη. Το ίδιο όνομα διατηρήθηκε στη μακρά περίοδο της Τουρκοκρατίας. Στα χρόνια του ελεύθερου ελληνικού κράτους, το μικρό χωριό των 200 περίπου κατοίκων έγινε πάλι δήμος Μακρακώμης, με πρωτεύουσα τη Βαρυμπόπη. Το 1916 η Βαρυμπόπη μετονομάστηκε σε Μακρακώμη.  

   Η προσπάθεια τούτη αναζήτησε και κατέγραψε 61 μεταναστευτικά ταξίδια ανθρώπων της Μακρακώμης προς την Αμερική στις πρώτες 10ετίες του 20ού αιώνα. Η Μακρακώμη, που πριν λεγόταν Βαρυμπόπη (οι ντόπιοι με την κοφτή ρουμελιώτικη προφορά την έλεγαν Βαρ’μπόπ’), μου είναι φυσικά πολύ γνωστή, αλλά το πρόβλημα ήταν ότι υπήρχε κι άλλη Βαρυμπόπη (στην Αττική). Έτσι, επειδή  δεν ξέρω επώνυμα των ανθρώπων της Βαρυμπόπης Φθιώτιδας, υπήρχε κίνδυνος να μπλέξω ονόματα μεταναστών που δεν προέρχονταν απ’ αυτήν.

   Η σημαντική βοήθεια ήρθε από τον αείμνηστο Κώστα Κρητικό, πρώην δήμαρχο Μακρακώμης και άριστο φίλο. Μου επιβεβαίωσε ποια ονόματα ήταν από τη δική μας Βαρυμπόπη. Του είμαι ιδιαίτερα υποχρεωμένος γι’ αυτό, εφόσον ήταν ο ιδανικότερος άνθρωπος (με τη θαυμάσια μνήμη) για να αποφύγω το λάθος. Επιπλέον, ο Κώστας έζησε όλα τα χρόνια στη Μακρακώμη (δεν έφυγε ποτέ απ’ αυτήν) και ήξερε όλο τον κόσμο με το μικρό του όνομα.

Ορφανοτροφείον (Κέντρο Παιδικής Μέριμνας) Αρρένων Λαμίας

Μελέτη

Εισαγωγή

   Η ιστορία των λαών είναι συνδεδεμένη με πολέμους, φυσικές καταστροφές, ασθένειες και επιδημίες, που έφερναν θάνατο και απώλειες μελών στις οικογένειες. Τα θύματα αυτών των δεινών ήταν πάντα τα παιδιά, που έχαναν από μικρές ηλικίες τους γονείς τους μένοντας απροστάτευτα. Η απώλεια του πατέρα, μπορούσε να καλυφθεί από τις εργατικές και άξιες μητέρες, αν και συνοδευόταν με αρκετά οικονομικά προβλήματα. Η απώλεια της μητέρας (από τις γέννες συνήθως) καλυπτόταν ενίοτε από δεύτερο γάμο του πατέρα, ή βοηθούσε και η ευρύτερη οικογένεια (γιαγιάδες, θείες) σε κάποιο βαθμό. Ο χαμός και των δύο γονέων έφερνε την πιο σκληρή ορφάνια στα παιδιά.

1.    Οι μεγάλες ευεργεσίες

   Στη διάρκεια του 19ου αι., όταν το κράτος απουσίαζε ή αδυνατούσε να καλύψει βασικές ανάγκες των πολιτών σε τομείς, όπως η παιδεία, η υγεία, ο πολιτισμός, κ.ά. εμφανίστηκαν μεμονωμένα άτομα ή ομάδες ευαίσθητων ατόμων, που διέθεταν και ικανές περιουσίες, με έντονη διάθεση προσφοράς, τα οποία προέρχονταν κυρίως από τον παροικιακό ελληνισμό ή από την ακόμη τότε τουρκοκρατούμενη Ελλάδα και υλοποίησαν τις ευεργετικές τους επιθυμίες.

   Εστιάζοντας στη Φθιώτιδα (με κέντρο την πόλη της Λαμίας) στο χώρο της υγείας, η απουσία δευτεροβάθμιας περίθαλψης, δηλαδή ενός νοσοκομείου ήταν προφανής. Στο χώρο της παιδείας δεν υπήρχαν ιδιόκτητα κρατικά σχολικά κτίρια αντάξια του ρόλου των. Στο χώρο της κοινωνικής πρόνοιας δεν υπήρχε Ορφανοτροφείο.

   Στις ελλείψεις αυτές ανταποκρίθηκαν, με περίσσευμα ευαισθησίας κάποιοι άνθρωποι. Ο Κωνσταντίνος Παπαθανασίου Ελασσώνας, έμπορος, κτηματίας και τοκιστής, με σημαντική περιουσία, παντρεμένος αλλά χωρίς παιδιά, διέθεσε όλη την περιουσία του για την κατασκευή και λειτουργία του “Ελασσωνείου”[1] Πολιτικού Νοσοκομείου στη Λαμία. Ο Κωνσταντίνος Νικολάου ή Μουστάκας[2], επίσης έμπορος και κτηματίας, που ήταν παντρεμένος χωρίς παιδιά, διέθεσε ακίνητα στη Λαμία για να γίνουν σχολικά κτίρια, με τον τίτλο “Μουστάκεια Γυμνάσια” και ένα σημαντικό μέρος της περιουσίας του για ίδρυση και λειτουργία “Μουστακείου” Ορφανοτροφείου Θηλέων, το δε υπόλοιπο στο δήμο Λαμιέων.

   Στην παρούσα εργασία θα αναφερθούμε στις προσπάθειες που έγιναν για την ίδρυση και λειτουργία Ορφανοτροφείου (όπως λεγόταν τότε) Αρρένων στη Λαμία, με όσο γίνεται συνοπτικό αλλά εμπεριστατωμένο τρόπο.

Τα Δώδεκα Ευαγγέλια των Μικρασιατών προσφύγων στη Στυλίδα

Στο “Ημερολόγιο 2018”

 

Φύγαμε απ’ την Ανατολή, ψάξαμε για πατρίδα

και τέλος καταντήσαμε πρόσφυγες στη Στυλίδα.

Δημοτικό της προσφυγιάς

   Από το Σύλλογο Μικρασιατών Ανατολικής Φθιώτιδας, που φέτος συμπληρώνει 22 χρόνια ζωής και δράσης πρόσφατα κυκλοφόρησε το Ημερολόγιο 2018, ως διαρκής συνδρομή στη μνήμη της σκληρής προσφυγιάς με την καταστροφή του 1922. Όπως αναφέρει στο πρόλογό του το Δ.Σ. του Συλλόγου, αποτελεί χρέος τιμής, σεβασμού και ιστορικής συνείδησης για τους ξεριζωμένους προγόνους, που βρέθηκαν τελικά στη Στυλίδα, αβοήθητοι από την Ελλάδα και με εχθρότητα από τους γηγενείς, κατάφεραν να στεγάσουν τη φτώχεια και την πίκρα και να ριζώσουν, αποκτώντας την εκτίμηση όλων.

   Δεκαεπτάφυλλο (με λευκή τη δεύτερη σελίδα κάθε φύλλου), μεγάλου σχήματος (28,2 Χ 40,2 εκ.), σε χαρτί πολυτελείας, το Ημερολόγιο αυτό συγκεντρώνει και παρουσιάζει επιλεγμένα αποσπάσματα συνεντεύξεων-μαρτυριών από υπερηλίκους πρόσφυγες, με προσωπικά βιώματα της Μικρασιατικής πατρίδας (Αϊβαλί, Σμύρνη, Κούμπαο, Σαμψούντα), με θύμησες της φυγής και σωτηρίας από τους Τούρκους, της διαδρομής και του τελικού προορισμού στη Στυλίδα.

   Τις καταγραφές αυτές είχαν την εξαιρετική ιδέα να λάβουν στην περίοδο 1989-1993 μαθητές της Γ’ τάξης του Γυμνασίου Στυλίδας, από τους Μικρασιάτες παππούδες ή γιαγιάδες τους. Ήταν μια πρωτοβουλία του φιλολόγου-καθηγητή τους κ.  Δημήτρη Καραθεοδώρου, που τότε εξέδιδε το μαθητικό περιοδικό ΣΚΑΛΑΚΙ, στο οποίο είχαν δημοσιευτεί κάποιες από αυτές τις διηγήσεις.

   Ιδιαίτερη αναφορά του ίδιου μαθητικού περιοδικού ΣΚΑΛΑΚΙ, No 12, στο σχολικό έτος 2002-03, έγινε με την έκδοση βιβλίου 170 σελίδων, με τίτλο “Ημερολόγιον του Διωγμού” της αείμνηστης Μαρίας Τσίνγκου-Αϊβαλιώτου (1882-1957). Ήταν μια κορυφαία τιμή για την «κυρά του Αϊβαλιού», που στις σελίδες του δικού της “Ημερολογίου” έκλεισε αυτή την αλησμόνητη ελληνική πατρίδα.

Από την Ανιάδα Ευρυτανίας, μετανάστες στην Αμερική (1903-1931)

Προλεγόμενα

   Η Ανιάδα είναι ορεινό χωριό της Ευρυτανίας, χτισμένη μέσα σε πυκνό ελατοδάσος σε υψόμετρο 1.100 μέτρων, στις πλαγιές του όρους Καλιακούδα. Αρχικά ο οικισμός βρισκόταν στη θέση Αϊ-Λιας, μετά όμως από κατολισθήσεις, οι κάτοικοι μετεγκαταστάθηκαν στη σημερινή θέση όπου έφτιαξαν εννιά καλύβες και από εκεί πήρε και την ονομασία του το χωριό (Εννιάδα, Ανιάδα). Άλλη πιθανή προέλευση της ονομασίας λέγεται ότι προήλθε από τους αρχαίους Αινιάνες.

Η Ανιάδα και το όρος Καλιακούδα (φωτ. 2012)

   Το χωριό αυτό το γνώρισα από τον καλό φίλο Σεραφείμ Ν. Κακούρα, φιλόλογο. Το επισκέφτηκα μια φορά, αλλά έχω εξαιρετικές εικόνες από το τοπίο.

   Μελετώντας τους Έλληνες μετανάστες που πήγαν στην Αμερική, εδώ και αρκετά χρόνια, κατέγραψα και όσους προέρχονταν από την Ανιάδα. Η συγκέντρωση του υλικού άρχισε πριν από χρόνια. Η επεξεργασία έγινε τμηματικά και η εργασία ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 2017.

   Για το αποτέλεσμα αυτό χρειάστηκαν πολλές ώρες και μέρες εντατικής απασχόλησης. Με βοήθησε πολύ, μέσω του Διαδικτύου, το εξαιρετικό αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (Ellis Island). Η έρευνα απέδωσε 9 μεταναστευτικά ταξίδια (κάποιοι μετανάστες έκαναν 2 ταξίδια) και ανευρέθηκαν 17 μετανάστες. Ίσως να διέφυγαν κάποια ονόματα που δεν εντόπισα ή να έγραψαν άλλο τόπο γέννησης και προηγούμενης διαμονής. Θυμίζω τη (συνήθη) περίπτωση που κάποιοι, τότε στις ΗΠΑ, δήλωναν ότι γεννήθηκαν ή ότι διέμεναν στη μεγαλύτερη πόλη (π.χ. Καρπενήσι, Λαμία) της περιοχής, ενώ γεννήθηκαν και ζούσαν σε γειτονικό χωριό. Κάτι τέτοιο όμως, θα πρέπει να το συμπληρώσει κάποιος που ξέρει τα ντόπια επώνυμα, κι αν είναι μεγαλύτερης ηλικίας (με καλή μνήμη) ακόμα καλύτερα.

Ιωάννης Γρ. Παπασιόπουλος

Ομιλία στα αποκαλυπτήρια της προτομής

Έχει λεχθεί ότι

                                         “μεγάλος άνθρωπος είναι μονάχα /

                                      κείνος που κάτι πιο μεγάλο του αγαπάει.”

Ιωάννης Παπασιόπουλος

   Για κάποιους ανθρώπους, στις πρώτες δεκαετίες της ζωής τους, διαμορφώνεται ένα όραμα. Σ’ αυτό συντελούν ο τόπος που ζουν, το οικογενειακό περιβάλλον, οι προσωπικές ευαισθησίες και  οι κοινωνικές συνθήκες. Έτσι η ζωή αποκτά συγκεκριμένο προορισμό και όλες οι προσπάθειες πλέον συμβάλλουν στην υλοποίηση του σκοπού ζωής.

  Στην περίπτωση του ανθρώπου που τιμούμε σήμερα, η ιστορική συγκυρία του ιατρικού λειτουργήματος, από τη δεκαετία του ’30, στην Κατοχή και μετά στα πέτρινα χρόνια του Εμφυλίου, με την αποκτημένη εμπειρία της αυτοδιοίκησης ατσάλωσαν τη θέληση του ανθρώπου και στις 2 μεταπολεμικές δημαρχιακές του θητείες έκανε πράξη αυτά που ονειρεύτηκε για τη Λαμία.

          Κυρίες και κύριοι,

   Το καλύτερο βιογραφικό για το Γιάννη Παπασιόπουλο, το έγραψε η κόρη του Καλλιόπη, από το οποίο έμαθα άγνωστες πτυχές της ενδιαφέρουσας ζωής του. Από τη θέση αυτή, την ευχαριστώ.

Σ’ έναν Κρητικό, φανατικό Μακρακωμίτη

εις μνήμην

   Όλες οι παλιές ιστορίες - όπως και τα παραμύθια - αρχίζουν με το “μια φορά κι έναν καιρό”. Πάντα με γοήτευαν και ήθελα να ακούω τις διηγήσεις από τους παλιότερους. Τούτη είναι η ιστορία μιας οικογένειας, που από την Κρήτη ρίζωσε στη Μακρακώμη.

   Στο τελευταίο ήμισυ του 19ου αιώνα, όλη η Κρήτη, που ήταν ακόμα κάτω από την Οθωμανική κυριαρχία, είχε χάσει πολύν κόσμο από τις αλλεπάλληλες επαναστάσεις (ιδιαίτερα αυτή το 1866-69) για ελευθερία και ένωση με την υπόλοιπη Ελλάδα. Οι σφαγές και διώξεις των Τούρκων, έκαναν αφόρητη τη ζωή των Κρητικών.

   Στο νομό Χανίων και συγκεκριμένα το χωριό Καλύβες, ήταν (και είναι) ένα ψαροχώρι σε απόσταση 19 χιλιομέτρων από τα Χανιά. Βρίσκεται σε μια εύφορη κοιλάδα, με πολύ πράσινο και ελαιώνες. Εκεί ζούσε η οικογένεια Ζυγουράκη. Από εκεί έφυγαν (μαζί με άλλους πολλούς) για να σωθούν από τους Τούρκους και τα μέλη της οικογένειας Ζυγουράκη.

Κώστας Κρητικός

   Δεν είναι γνωστή η διαδρομή τους μέχρι να βρεθούν στην κοιλάδα του Σπερχειού, αναζητώντας δουλειά και τόπο για εγκατάσταση. Στη Φθιώτιδα του τέλους του 19ου αι. στα χωριά μας κυριαρχούσαν τα τσιφλίκια, όπου δούλευαν πολλοί ακτήμονες γεωργοί. Οι λίγες θύμησες αναφέρουν ότι ο πρώτος Ζυγουράκης δούλεψε στη Μάκρη, σε κτήματα του Ζήση. Η σκέψη της επιστροφής στην Κρήτη ήταν στο μυαλό τους ένας πόθος διαρκής. Τα παιδιά του συμμετείχαν στις επαναστάσεις για απελευθέρωση της επαρχίας Δομοκού και Θεσσαλίας (1876-78). Επίσης πολέμησαν στον ατυχή ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897.

   Όπως συνήθως πάντα συνέβαινε, η καταγωγή του είχε ως αποτέλεσμα να μετατραπεί σε επώνυμο. Έτσι το Ζυγουράκης ξεχάστηκε και γράφτηκε στα μητρώα πλέον ως Κρητικός. Από την οικογένεια Ζυγουράκη πιο γνωστός είναι ο Δημήτριος, ο οποίος είχε και το ψευδώνυμο Δράκος.  Στην προκείμενη περίπτωση, από την οικογένεια Ζυγουράκη, που πλέον θα αναφέρεται με το επώνυμο Κρητικός, υπήρξαν πέντε παιδιά (Κώστας, Ηρακλής, Γεώργιος, Αλέξανδρος και Χρήστος).