Οι αιωνόβιοι της Λαμίας

Στη διάρκεια του πρώτου μισού του 20ού αι.

“Τα 116 του χρόνια έκλεισε ο γηραιότερος άνθρωπος στο κόσμο, ο Ιάπωνας Χιροέμον Κιμούρα. Γεννήθηκε το 1897 στην πόλη Κιοτάνγκο, όπου άλλα 94 άτομα έχουν κλείσει τα εκατό ή και περισσότερα χρόνια. Στην πόλη αυτή των 60.000 κατοίκων, οι κάτοικοι τρέφονται συνήθως με ψάρι και δεν καταναλώνουν πολύ αλάτι.”

                                                                           (Από τον τύπο, στις 19 Απρ. 2013)

   Η παρατεταμένη διάρκεια ζωής στον άνθρωπο ήταν πάντα ένα αξιοσημείωτο φαινόμενο. Από το πρώτο περιστατικό της Βίβλου με το Μαθουσάλα, ο οποίος έζησε 969 έτη (Γένεση 5:27, Ο’), που φαίνεται απίστευτο, μέχρι και τον Ιώβ, ο οποίος παρά τις μεγάλες δοκιμασίες που πέρασε και τις άντεξε, έφτασε στην ηλικία των 248 ετών, όταν εγκατέλειψε τα εγκόσμια. Τα υπάρχοντα στοιχεία για το μέσο όρο ζωής του ανθρώπου από τα παλαιότερα χρόνια δέχονται ότι κυμαίνονταν μεταξύ 20 και 40 ετών, αλλά σήμερα έχει φτάσει τα 70-80 χρόνια.

   Οι υπερήλικες όμως ήταν πάντα τα ζωντανά μνημεία της ζωής, οι σοφοί γέροντες που συμβούλευαν τους νεότερους για τις σωστές αποφάσεις στις φυλές ή στις πόλεις-κράτη, αλλά και μετέφεραν προφορικά την ιστορία και παράδοση του τόπου τους. Οι υπέργηροι θαυμάζονταν για τη δυνατή κράση τους στις κακουχίες της ζωής (από πολέμους, ασθένειες, δυστυχίες, κ.ά.). Η συμπλήρωση και υπέρβαση των εκατό ετών ζωής (αιωνόβιοι) ήταν η κορύφωση του φυσικού φαινομένου (σε ελάχιστα άτομα) και η καταγραφή τους όσο και η μελέτη του τρόπου ζωής τους απασχολούσε και γοήτευε το κοινωνικό σύνολο.

   Στον ευρωπαϊκό χώρο, που στη διάρκεια του 20ού αι. αποτέλεσε το πεδίο δύο παγκοσμίων πολέμων και ειδικά στην Ελλάδα, η οποία επιπλέον πέρασε φτώχεια, προσφυγιά, Κατοχή και Εμφύλιο, είναι ενδιαφέρουσα η μελέτη των χρόνων ζωής στην ακραία τιμή τους. Το ερώτημα εστιάζεται στη Λαμία, την πόλη που ζούμε. Η έρευνα από τα βιβλία των παλαιότερων Ιερών Ναών της Λαμίας απέφερε ενδιαφέροντα στοιχεία. Από τη μελέτη τους προήλθε η παρούσα εργασία. Αναφερόμαστε στον 20ό αι. (όχι σε όλη τη διάρκεια, εφόσον η πρόσβαση δεν είναι εύκολη), αλλά σε κάποιες 10ετίες αυτού. Θα παρουσιαστούν κατά ενορίες της Λαμίας, για να είναι ευκολότερα στον αναγνώστη. Έτσι:

α) Στην ενορία του Ι. Ν. των Αγίων Θεοδώρων: Μελετήθηκαν στοιχεία στις περιόδους 1912-24 και 1928-1998 (λείπουν στοιχεία για την περίοδο 1924-1928). Η χρονική διάρκεια καλύπτει περίοδο 82 ετών.

    Βρέθηκαν 23 άτομα που έφτασαν την ηλικία των 90 ετών. Οι 2 ήταν άνδρες και οι 21 ήταν γυναίκες. Ο ένας άνδρας ήταν στη ζωή του υποδηματοποιός, ενώ είναι άγνωστο το επάγγελμα του άλλου). Για τον τόπο καταγωγής τους ξέρουμε ότι προέρχονται από : Λαμία (14), Υπάτη (2), Κορυτσά (1), Νικομήδεια (1), Ασπροπόταμο (1), Πετράλωνα Ευρ. (1), Άμφισσα (1), Σκιάθο (1), Χαλκίδα (1).

Δημ. Μπούσιος

   Από 91 έως 99 ετών βρέθηκαν 38 άτομα (βλ. παρατιθέμενο πίνακα 1). Οι περισσότεροι αριθμητικά έφτασαν στην ηλικία των 95 ετών. Από τα 38 αυτά άτομα, οι 11 είναι άνδρες και οι 27 γυναίκες. Μας είναι γνωστό το επάγγελμα των 4 μόνον ανδρών, δηλ. είναι 1 γεωργός (Μιλτ. Κουτροζής), 1 κτηματίας (Αθαν. Κυτέας), 1 υποδηματοποιός (Νικ. Παλάσκας) και 1 ζαχαροπλάστης (Δημ. Μπούσιος). Για την καταγωγή τους δηλώνουν τη Λαμία, εκτός από 4 άτομα που ήρθαν από άλλα μέρη (Αταλάντη, Μαυρολιθάρι, Αρτοτίνα, Σκόπελος).

    Για την χρονική περίοδο που έχουμε στοιχεία βρέθηκαν 11 άτομα  που επάξια είναι αιωνόβιοι και πλέον (με ηλικίες 100 ετών και άνω) της συνοικίας και ενορίας αυτής. Τρεις γυναίκες έφτασαν τα 110 χρόνια! Η μία απ’ αυτές (Ευγενία Νταή) τελεύτησε στη Λαμία, όπου ήρθε ως πρόσφυγας από την Κωνσταντινούπολη. Μόνο ένας είναι άνδρας (γεννημένος στη Χιλιαδού ή Φιλιαδώνα Δομοκού) και οι υπόλοιπες 10 είναι γυναίκες.

Μετανάστες στην Αμερική από τη Σπινάσα Ευρυτανίας (1909-1921)

Προλεγόμενα

   Στην περιοχή της Στερεάς Ελλάδας δεν ήξερα ότι υπήρχε οικισμός με το όνομα Σπινάσα. Δεν έτυχε ποτέ να γίνει αναφορά γι’ αυτήν,  ούτε είχα κάποιο γνωστό που να προέρχεται από αυτό τον τόπο.  Στις 13 Νοεμβρίου 2014, έλαβα ένα μήνυμα (e-mail) από τον κ. Γιάννη Μπαλτή, που κατάγεται από τη Σπινάσα, αλλά διαμένει και εργάζεται στην Αθήνα.  Τότε έμαθα γι’ αυτήν και για το νέο όνομα Νεράιδα, που πλέον ανήκει διοικητικά στο νομό Καρδίτσας.

   Η αγάπη του ανθρώπου αυτού για τον πατρογονικό τόπο του, που αποδεικνύεται από τη συμμετοχή του στον Πολιτιστικό Σύλλογο, με την έκδοση της εφημερίδας του Συλλόγου “Τα Χρονικά της Νεράιδας” και με τη γραφή του στην ιστοσελίδα “neraida-dolopwn.com”, αλλά περισσότερο με την παράκλησή του να γραφεί κάτι για τους μετανάστες της Σπινάσας, με έκαναν να ασχοληθώ με το θέμα.

   Δεν είχα υλικό από τη Σπινάσα, εφόσον όπως προείπα δεν την ήξερα καθόλου και γι’ αυτό άρχισα από το μηδέν.  Με βοήθησε ο παλαιότερος πίνακας επωνύμων της Σπινάσας, που μου έστειλε ο κ. Γιάννης Μπαλτής. Για άλλους οικισμούς (πόλεις, χωριά) έχω πολύ υλικό και βρήκα συγγενείς ή φίλους της Σπινάσας στον Κλειτσό, ίσως και στο Καρπενήσι. Για επιβεβαίωση των ονομάτων έστειλα την κατάσταση των ονομάτων στον κ. Μπαλτή. Τον ευχαριστώ για τη βοήθειά του.

      Για το αποτέλεσμα αυτό χρειάστηκαν πολλές ώρες και μέρες εντατικής απασχόλησης. Με βοήθησε πολύ, μέσω του Διαδικτύου, το αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (Ellis Island). Η έρευνα απέδωσε  36 μεταναστευτικά ταξίδια (λίγοι μετανάστες έκαναν διπλά ταξίδια). Ίσως να διέφυγαν κάποια ονόματα που δεν εντόπισα ή να έγραψαν άλλο τόπο γέννησης και προηγούμενης διαμονής. Θυμίζω τη (συνήθη) περίπτωση που κάποιοι, τότε στις ΗΠΑ, δήλωναν ότι γεννήθηκαν ή ότι διέμεναν στη μεγαλύτερη πόλη (π.χ. Καρπενήσι) της περιοχής.

Η Ιερά Μονή Αντινίτσης "Το Γενέσιον της Θεοτόκου" (μέρος Γ')

συνέχεια από το Β'  μέρος

Η μονή στον 20ό αιώνα

             1.  Πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα (1900-1920)

   Η είσοδος του εικοστού αιώνα βρίσκει τη μονή χωρίς ηγούμενο[1] (μετά το θάνατο του ικανού προηγουμένου Ιακώβου Δήμου) και την αναμονή διορισμού του διαδόχου του.

Η υπογραφή του Κωνσταντίνου Καλοζύμη

  Το Δεκέμβριο του 1901 (μετά από 7ετή θητεία) πέθανε ο αρχιεπίσκοπος Φθιώτιδος Κωνσταντίνος Καλοζύμης. Η Επισκοπή Φθιώτιδος για την επόμενη πενταετία έμεινε ακέφαλη, μέχρι τον Οκτώβριο του 1906 που ανέλαβε Επίσκοπος Φθιώτιδος,  Λοκρίδος και Θαυμακού ο Θεόφιλος Ιωάννου (1906-1913)[2].

     Το 1907 η μονή Αντίνιτσας είχε 3 μοναχούς. Στην επισκοπή Φθιώτιδος υπήρχαν συνολικά 7 ανδρώες Μονές[3] με 25 μοναχούς.

  Ήταν η περίοδος των πολιτικών και κοινωνικών αλλαγών στην Ελλάδα, με την επανάσταση στο Γουδί (1909) και την ανάληψη της πρωθυπουργίας της χώρας από τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Από το 1912 άρχισε ο μεγάλος εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας για απελευθέρωση των σκλαβωμένων ακόμα τμημάτων της Ελλάδας (Ήπειρο, Μακεδονία, Θράκη, Νησιά Αιγαίου) με τους Βαλκανικούς πολέμους.

    Στη Λαμία, το 1910, η παραπομπή σε δίκη ενώπιον του Επισκοπικού Δικαστηρίου, του επισκόπου Φθιώτιδος, Λοκρίδος και Θαυμακού Θεοφίλου Ιωάννου τον οδήγησε σε αθώωση[4] λόγω αμφιβολιών. Τρία χρόνια μετά, το 1913, ο επίσκοπος Φθιώτιδος πέθανε[5] « πάσχων προ πολλού εκ διαβήτου ». Νέος Επίσκοπος Φθιώτιδος ανέλαβε ο Ιάκωβος[6] Παπαϊωάννου (1913-1932).

Η υπογραφή του επισκόπου Θεόφιλου Ιωάννου (1912)

   Από το 1916 ο νεόδμητος ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου Λαμίας έγινε ενοριακός (με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Λαμίας στις 4-5-1916).

     Στη μονή Αντίνιτσας τελέστηκαν βαπτίσεις[7] κατά τα έτη 1916 έως 1918. Έχουν καταγραφεί στο Βιβλίο Γεννήσεων-Βαπτίσεων Ι. Ν. Παναγίας Δέσποινας Λαμίας. Τα μυστήρια των βαπτίσεων αυτών τελέστηκαν από το Νεόφυτο Κουρπά.

      Από το υπουργείο Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, το έτος 1919, ζητήθηκαν στοιχεία για την ακίνητη και κινητή περιουσία[8] των μονών. Στον πίνακα[9] που ακολουθεί απογράφηκε η κατά προσέγγιση περιουσία των μονών του νομού Φθιώτιδος.

Φαρμακείο (πρώην) Τομαρά στη Λαμία

Ένας αιώνας λειτουργίας

   Για τους παλιότερους Λαμιώτες δεν χρειάζεται να ορίσουμε τη θέση του, αλλά για τους νεότερους βρίσκεται στην πλατεία Πάρκου, γωνία με οδό Καραγιαννοπούλου. Ήταν το γωνιακό κατάστημα στο ισόγειο ενός πανέμορφου νεοκλασικού[1] κτιρίου διώροφης οικοδομής ιδιοκτησίας[2] κληρονόμων Νικ.  Αθανασίου (1826-1900), που κτίστηκε στις αρχές του 20ού αι. Στο ανώγειο - παλιότερα - ήταν κατοικίες.

   Ο Παναγιώτης Ι. Τομαράς γεννήθηκε στη Λαμία. Είχε και έναν αδελφό τον Κωνσταντίνο[3], που έγινε αξιωματικός του στρατού. Η μητέρα τους καταγόταν (μάλλον) από τη Δίβρη. Ο Παναγιώτης γράφτηκε στη Φαρμακευτική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και αποφοίτησε[4] το έτος 1903-1904, με πρύτανη τον Ιωάννη Παπαλουκά Ευταξία, που καταγόταν από την Αμφίκλεια.

Φαρμακείο Παν. Τομαρά, στο ισόγειο

(φωτ. δεκαετίας ’60)

   Παντρεύτηκε τη Μαρίκα Στουγιάννη ή Αναστασίου και απέκτησαν 3 κόρες (Ελένη, Ιφιγένεια και Ελπίδα). Στη Λαμία τότε, δεν υπήρχε η δυνατότητα να ανοίξει φαρμακείο, εφόσον το επάγγελμα του φαρμακοποιού ήταν κλειστό, δηλ. ο αριθμός φαρμακείων σε κάθε τόπο ήταν ορισμένος και σταθερός (σε αναλογία με τον πληθυσμό του τόπου). Μόνον όταν έκλεινε ένα φαρμακείο, τότε έπαιρνε την άδεια λειτουργίας ο επόμενος.

   Στις αρχές του 20ού αιώνα, υπήρχαν στη Λαμία τα φαρμακεία Φωκ. Ζαγγογιάννη, Στυλ. Αναστασίου, Χρ. Δράκου και Γεωργ. Σπ. Πιπιλίγκα. Έτσι ο Παναγιώτης Τομαράς άνοιξε Φαρμακείο πρώτα στο Δαδί (Αμφίκλεια). Η πρώτη κόρη τους Ελένη γεννήθηκε (το 1913) στην Αμφίκλεια.

   Είναι πιθανό, μετά τα αποτελέσματα της απογραφής πληθυσμού, με την οποία διαπιστώθηκε αύξηση των κατοίκων της Λαμίας, να δόθηκε επιπλέον άδεια[5] για λειτουργία φαρμακείου στην πόλη. Έτσι, το 1914 περίπου, ο Παναγιώτης Ι. Τομαράς άνοιξε στη Λαμία το γνωστό Φαρμακείο, στην Πλατεία Σιταγοράς (Σταροπάζαρο) και γωνία με οδό Καραγιαννοπούλου. Η κατοικία  τους ήταν στην αρχή της οδού Καραϊσκάκη, όπου γεννήθηκε (το 1917) η δεύτερη κόρη τους Ιφιγένεια. Αργότερα, ενοικίασαν το ανώγειο (α’ όροφος) επάνω από το Φαρμακείο, όπου και γεννήθηκε η Ελπίδα, η τρίτη κόρη τους.

Μετανάστες στην Αμερική από το Παλαιοχώρι Δωριέων (1906-1914)

Προλεγόμενα

   Με καταγωγή εκ πατρός από τη Γραβιά Παρνασσίδος, μου ήταν από παλιά γνωστό το Παλαιοχώρι Δωριέων. Έχω περάσει πολλές φορές από τον παλιό δρόμο Λαμίας-Αθηνών και λίγες φορές σταμάτησα και περπάτησα σε σοκάκια του χωριού. Η θέση του στην πλαγιά του Καλλιδρόμου με νότιο προσανατολισμό είναι εξαιρετική, με θέα στην κοιλάδα του Κηφισού. Φυσικά είναι γνωστή και η ταβέρνα της “Χολέβαινας”, όπου βρέθηκα με καλή παρέα λίγες φορές.

   Μελετώντας τους Έλληνες μετανάστες που πήγαν στην Αμερική, εδώ και αρκετά χρόνια, κατέγραψα και όσους προέρχονταν από το Παλαιοχώρι. Το πρόβλημα ήταν ότι στην Ελλάδα υπάρχουν 40 και πλέον χωριά με το όνομα αυτό. Μη γνωρίζοντας όμως επώνυμα, όσων μεταναστών κατάγονταν από το Παλαιοχώρι Δωριέων (ή Γραβιάς) αποτάθηκα σε μια συγγενή μου και έναν θαυμάσιο άνθρωπο που γεννήθηκε στο Παλαιοχώρι. Είναι η Τρισεύγενη (ή Νούλα) Κων. Μπαλωμένου, παντρεμένη από χρόνια στη Γραβιά. Εκείνη ανταποκρίθηκε αμέσως και μου έστειλε 2 βιβλία που γράφτηκαν από ανθρώπους που έζησαν στο Παλιοχώρι. Επιπλέον με βοήθησε και ο Εκλογικός Κατάλογος Παλαιοχωρίου του έτους 1865. Έτσι βεβαιώθηκα για τα ορθά επώνυμα και προχώρησα στην ολοκλήρωση της εργασίας.  Οφείλω εγκάρδιες ευχαριστίες στη θαυμάσια αυτή γυναίκα που με βοήθησε αμέσως. Επιπλέον, της έχω ιδιαίτερη εκτίμηση για τη μεγάλη αγάπη που δίνει στην πολυαγαπημένη της κόρη, όση επίσης έδωσε και στον αείμνηστο Κώστα, το σύζυγό της.

   Η συγκέντρωση του υλικού άρχισε πριν 4 περίπου χρόνια. Η επεξεργασία έγινε τμηματικά και το μεγαλύτερο μέρος της έγινε τον Ιανουάριο του 2015. Η εργασία ολοκληρώθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2015.

   Για το αποτέλεσμα αυτό χρειάστηκαν πολλές ώρες και μέρες εντατικής απασχόλησης. Με βοήθησε πολύ, μέσω του Διαδικτύου, το εξαιρετικό αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (Ellis Island). Η έρευνα απέδωσε  49 μεταναστευτικά ταξίδια (κάποιοι μετανάστες έκαναν 2 ταξίδια). Ίσως να διέφυγαν κάποια ονόματα που δεν εντόπισα ή να έγραψαν άλλο τόπο γέννησης και προηγούμενης διαμονής. Θυμίζω τη (συνήθη) περίπτωση που κάποιοι, τότε στις ΗΠΑ, δήλωναν ότι γεννήθηκαν ή ότι διέμεναν στη μεγαλύτερη πόλη (π.χ. Λαμία) ή στο κεφαλοχώρι (π.χ. Γραβιά) της περιοχής. Κάτι τέτοιο όμως, θα πρέπει να το συμπληρώσει κάποιος που ξέρει καλύτερα τα ντόπια επώνυμα, κι αν είναι μεγαλύτερης ηλικίας (με καλή μνήμη) ακόμα καλύτερα.

   Η παρούσα εργασία θα μπορούσε να εμπλουτιστεί με φωτογραφικό υλικό των μεταναστών στις ΗΠΑ, που εγώ δεν έχω αυτή τη δυνατότητα. Ο τοπικός Σύλλογος ή με πρωτοβουλία κάποιου (ή κάποιων) μπορεί να αναζητήσει και να βρεθούν στο Παλιοχώρι κάποιες φωτογραφίες, που θα εμπλουτίσουν την προσπάθεια αυτή. Επίσης μπορεί να συμπληρωθεί η εργασία, με την τύχη των μεταναστών αυτών, δηλ. ποιοι γύρισαν στην πατρίδα και ποια ήταν η προκοπή τους (επαγγελματική και προσωπική).

   Η εργασία-μελέτη αυτή θέλει να τιμήσει τους ανθρώπους του  Παλαιοχωρίου, για την τόλμη και την απόφαση να φύγουν στα ξένα (μερικοί ίσως να μην ξαναδούν τον τόπο τους), θυσιάζοντας τα καλύτερά τους χρόνια για να  ζήσει η γονική οικογένεια και οι ίδιοι καλύτερα.

   Μετά από έναν αιώνα, η προσπάθεια αυτή αποτείνεται στο θυμικό όσων έζησαν ή έχουν εικόνες από τα χρόνια της μετανάστευσης στην Αμερική. Είναι όμως μια αναγκαία κατάθεση μνήμης για τους νεότερους, στους οποίους και αφιερώνεται.

 

Μετανάστες στην παραλία Τζελέπη (Πειραιά) για επιβίβαση