Μετανάστες στην Αμερική από τη Μαριολάτα Παρνασσίδος (1906-1917)

Προλεγόμενα

      Μπορεί να μην κατάγομαι πατρογονικά από τη Μαριολάτα,  αλλά από τη γειτονική Γραβιά, η καλή μου όμως συγγενική σχέση με την οικογένεια της Τασούλας και του Αντωνίου Ρίζου, όσο και η επίσκεψη και η (έστω περιορισμένου χρόνου) διαμονή μου από τα παιδικά μου χρόνια, με έκαναν να τη θεωρώ χωριό μου. Θυμάμαι έντονα το παλιότερο δίπατο σπίτι στο παλιό χωριό (τον παλιό σημερινό συνοικισμό). Η θέση του στην πλαγιά, με θέα στον κάμπο, ήταν εξαιρετική.

    Μελετώντας τους Έλληνες μετανάστες που πήγαν στην Αμερική, κατέγραφα όσους προέρχονταν από το νομό Φωκίδας και μεταξύ τους βρήκα 52 μεταναστευτικά ταξίδια ανθρώπων της Μαριολάτας.

    Για το αποτέλεσμα αυτό χρειάστηκαν πολλές ώρες εντατικής απασχόλησης. Με βοήθησε πολύ, μέσω του Διαδικτύου, το εξαιρετικό αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (Ellis Island). Όσοι βρέθηκαν, είναι βέβαιο ότι έχουν γεννηθεί στη Μαριολάτα. Να ληφθεί υπόψη ότι δεν ξέρω επώνυμα όσων κατάγονται από τη Μαριολάτα και δεν ήθελα να διακινδυνεύσω κάποιο λάθος. Θυμίζω τη (συνήθη) περίπτωση που κάποιοι, τότε στις ΗΠΑ, δήλωναν ότι γεννήθηκαν ή ότι διέμεναν στη μεγαλύτερη πόλη ή κωμόπολη της περιοχής. Ίσως διέφυγαν κάποια ονόματα που δεν εντόπισα ή να έγραψαν άλλο τόπο γέννησης και προηγούμενης διαμονής. Κάτι τέτοιο όμως, θα πρέπει να το συμπληρώσει κάποιος που ξέρει τα επώνυμα της Μαριολάτας, κι αν είναι μεγαλύτερης ηλικίας (με καλή μνήμη) ακόμα καλύτερα.

    Επιπλέον η προσπάθεια θα μπορούσε να εμπλουτιστεί με φωτογραφικό υλικό των μεταναστών στις ΗΠΑ, που δεν έχω αυτή τη δυνατότητα. Αν υπάρχει κάποιος Σύλλογος ή με πρωτοβουλία κάποιου (ή κάποιων) αναζητηθούν και βρεθούν στο χωριό κάποιες φωτογραφίες, θα εμπλουτίσουν την προσπάθεια αυτή. Επίσης μπορεί να συμπληρωθεί η εργασία, με την τύχη των μεταναστών αυτών, δηλ. ποιοι γύρισαν στην πατρίδα και ποια ήταν η προκοπή τους (επαγγελματική και προσωπική).

    Η εργασία-μελέτη αυτή θέλει να τιμήσει τους ανθρώπους του χωριού αυτού, για την τόλμη και την απόφαση να φύγουν στα ξένα (μερικοί ίσως να μην ξαναδούν τον τόπο τους), θυσιάζοντας τα καλύτερά τους χρόνια για να  ζήσει η γονική οικογένεια και οι ίδιοι καλύτερα.

      Μετά από έναν αιώνα, η προσπάθεια αυτή αποτείνεται στο θυμικό όσων έζησαν ή έχουν εικόνες από τα χρόνια της μετανάστευσης στην Αμερική. Είναι όμως μια αναγκαία κατάθεση μνήμης για τους νεότερους, στους οποίους και αφιερώνεται.

  Ευχαριστώ τον πρωτοξάδερφο Κωνσταντίνο Αντ. Ρίζο για κάποιες διευκρινίσεις και πληροφορίες σε ονόματα μεταναστών, για τα οποία δεν ήμουν βέβαιος.

        Κωνσταντίνος Αθαν. Μπαλωμένος

          φυσικός – καθηγητής

1. Η κατάσταση στην πατρίδα - Η απόφαση μετανάστευσης

   Στις αρχές του 20ού αιώνα η Μαριολάτα ήταν ένα μικρό χωριό[1] του Δήμου Δωριέων της επαρχίας Παρνασσίδος, του νομού Φθιωτιδοφωκίδος. Στην απογραφή πληθυσμού του 1896 είχε συνολικά  378 κατοίκους. Αύξηση παρουσιάζει σε 464 κατοίκους κατά την απογραφή του 1920. Δίνονται αμέσως οι σχετικοί πίνακες.

    Με το σχέδιο “Καποδίστριας” η Μαριολάτα ήταν δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Γραβιάς. Σήμερα (με το σχέδιο “Καλλικράτης”) είναι δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Δελφών (με έδρα την Άμφισσα) και έχει πληθυσμό 600 κατοίκων (απογραφή 2001). Στις τελευταίες 10ετίες η Μαριολάτα χωρίζεται σε δύο συνοικισμούς, τον παλαιό και τον καινούργιο.

Πίνακας 1

Στα χρόνια εκείνα η ζωή των κατοίκων και η οικονομία της περιοχής στηριζόταν στη γεωργία (κυρίως) και στην κτηνοτροφία. Οι κάτοικοι ασχολούνταν με την καλλιέργεια δημητριακών, οσπρίων και αμπελιών. Η κοιλάδα του φωκικού Κηφισού δεν ήταν πολύ εύφορη και το καλοκαίρι δεν είχε νερά (εξαίρεση ήταν όσοι διέθεταν πηγάδια).  Η κτηνοτροφία ήταν σχετικά περιορισμένη σε αριθμό αιγοπροβάτων, με ελάχιστα βοοειδή.

Μικροί κήποι προμήθευαν τα απαραίτητα λαχανικά, εκτρέφονταν μερικά οικόσιτα ζώα και υπήρχε τουλάχιστον ένα μεταφορικό ζώο (όνος, μουλάρι, άλογο) εξασφαλίζοντας τη σχετική αυτονομία του σπιτιού, ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες για φαγητό, μετακινήσεις και μεταφορές.

Οι μεγαλύτεροι στην ηλικία κάτοικοι ήταν στην πλειοψηφία τους αναλφάβητοι (κυρίως οι γυναίκες), όπως και κάποια από τα παιδιά τους. Οι γυναίκες είχαν το μεγάλο φορτίο τόσο του σπιτιού και των παιδιών όσο και των αγροτικών εργασιών. Τα παιδιά βοηθούσαν στη φύλαξη των ζώων. Τα οικονομικά των σπιτιών ήταν ελάχιστα. Η αγορά των απαραίτητων απ’ το μπακάλη γινόταν για κάποιους με πίστωση. Η σπορά των δημητριακών απαιτούσε χρήματα, που πολλές φορές ήταν δανεικά. Η τοκογλυφία αποτελούσε τη λύση ανάγκης και τα χρήματα αυτών των δανείων δίνονταν με υποθήκη κάποιου ακινήτου (συνήθως κτήματος).

Κάποιοι άκουσαν από άλλους τον ωραιοποιημένο μύθο της «γης της επαγγελίας». Ήταν το αμερικάνικο όνειρο.  Για έναν τόπο μακρινό, που έχει δουλειές, που κερδίζουν πολλά λεφτά και ζουν καλύτερα. Ελάχιστοι στην αρχή αλλά τολμηροί, αποφάσισαν να φύγουν. Η μεγάλη ανάγκη της φτώχειας[2] που ζούσαν ξεπέρασε το φόβο του μακρινού, άγνωστου και επικίνδυνου ταξιδιού.

Για τα απαραίτητα ναύλα[3] (εισιτήριο και λοιπά έξοδα του ταξιδιού) πούλαγαν ένα ζώο (γίδα, μοσχάρι) ή ένα μικρό χωράφι. Άλλοι δανείστηκαν χρήματα, με την υπόσχεση να επιστραφούν απ’ την οικογένεια του μετανάστη τον άλλο χρόνο.

Έτσι έφυγαν, ο Περικλής Ολυμπίου (από το 1906) που είναι ο πρωτοπόρος και ακολούθησε ο Γεώργιος Ολυμπίου (το έτος 1907). Μετά από μία διετία πήγε και ο Ζήσης Βασ. Κονταξής. Τα επόμενα χρόνια αυξανόταν ο αριθμός των μεταναστών. Μαζί τους έφυγαν και άλλοι από τα γειτονικά χωριά. Πήγαν στην Αμερική[4] κι έδωσαν διέξοδο στην ανέχεια, επιτρέποντας και υλοποιώντας το όνειρο μιας καλύτερης ζωής, αλλά ταυτόχρονα αποτέλεσαν και το παράδειγμα για τους επόμενους. 

Μερικά στατιστικά στοιχεία για τους μετανάστες της Μαριολάτας :

Πίνακας 2

Από τους 52 μετανάστες που συνολικά καταγράφηκαν, οι 12 έφυγαν το έτος 1911 και το επόμενο έτος 1912 έφυγαν άλλοι 12 μετανάστες. Μετά τη λήξη των Βαλκανικών Πολέμων, το έτος 1914 κορυφώθηκε η φυγή και έφυγαν 21 μετανάστες! Γενικά, υπενθυμίζουμε ότι ο μεταναστευτικός πυρετός θα κορυφωθεί την εικοσαετία 1900-1920 και η Ελλάδα θα χάσει το 8% του συνολικού της πληθυσμού. Τότε 25.000 άνθρωποι περίπου εγκατέλειπαν ετησίως την Ελλάδα. Το αντίστοιχα ποσοστό για τη Μαριολάτα είναι 13%, δηλ. μιάμιση φορά  σε σχέση με το πανελλήνιο ποσοστό, που δείχνει το υποβαθμισμένο επίπεδο ζωής και τη δυσκολία των ανθρώπων της Μαριολάτας, ώστε περισσότεροι να αναζητήσουν στη μετανάστευση τη λύση στη φτώχεια τους.

Πίνακας 3

Οι μετανάστες της Μαριολάτας ήταν όλοι άνδρες. Κυριαρχεί η πλέον παραγωγική ηλικία 21-30 ετών με 26 μετανάστες. Ακολουθούν οι μεγαλύτερες ηλικίες 31-40 ετών με 12 μετανάστες. Σε δεκαετίες ηλικιών, οι αντίστοιχοι αριθμοί των μεταναστών δίνονται στον παρατιθέμενο πίνακα 3. 

Πίνακας 4

Οι ηλικίες των αριθμητικά περισσότερων μεταναστών του χωριού κατά ηλικία δίνονται στον επόμενο πίνακα 4. Ο μέσος όρος των ηλικιών των 52 μεταναστών της Μαριολάτας ήταν 28 έτη. Σε μεγαλύτερη απ’ όλους ηλικία ήταν ο Νικ. Κονταξής (44 ετών). Αντίθετα τις μικρότερες ηλικίες είχαν οι Γεώργ. Αντριούλης (17 ετών) και Περικλ. Αρβανίτης (17 ετών).

Οι παντρεμένοι μετανάστες της Μαριολάτας είναι περισσότεροι από τους ανύπαντρους. Συγκεκριμένα από τους 52 μετανάστες που καταγράφηκαν, οι 29 ήταν παντρεμένοι και οι υπόλοιποι 23 ήταν ανύπαντροι.

  Πολλαπλά (δηλ. περισσότερα από ένα) ταξίδια έκαναν 12 άτομα. Μας είναι γνωστά τα επόμενα :

1.      Παναγιώτης Γεωργίου : α’ ταξίδι την περίοδο 1911-13 στο Κέλσο της Ουάσιγκτον και β’ ταξίδι το 1914 στη Νέα Υόρκη.

2.      Αγγελής Νικόλαος : α’ ταξίδι την περίοδο 1912-13 στο Ποκατέλλο του Αϊντάχο και β’ ταξίδι το 1914 στον ίδιο προορισμό.

3.      Μακρυνιώτης Αθανάσιος : α’ ταξίδι την περίοδο 1911-12 στο Φαίρφαξ της Βιρτζίνια και β’ ταξίδι το 1914 στο Χόκβιαμ της Ουάσινγκτον.

4.      Ολυμπίου Περικλής : α’ ταξίδι την περίοδο 1906-10 στο Χόκβιαμ[5] της Ουάσινγκτον και β’ ταξίδι το 1914 πάλι στον ίδιο προορισμό.

5.      Παντίσκος Γεώργιος : α’ ταξίδι την περίοδο 1910-12 στο Χόκβιαμ της Ουάσινγκτον και β’ ταξίδι το 1914 στον ίδιο προορισμό.

6.      Παππάς Αθανάσιος : α’ ταξίδι την περίοδο 1911-12 στο Χόκβιαμ της Ουάσινγκτον και β’ ταξίδι το 1914 στον ίδιο προορισμό.

7.      Παππάς Ιωάννης : α’ σύντομο ταξίδι στο έτος 1912 στο Πόρτλαντ του ΄Ορεγκον και  β’ ταξίδι το 1914 πάλι στον ίδιο προορισμό.

8.      Ποδιώτης Χρήστος : α’ ταξίδι την περίοδο 1911-12 στη Φιλαδέλφεια[6] της Πενσυλβάνια και  β’ ταξίδι το 1914 στο Χουήλιν (Wheeling) της Δυτ. Βιρτζίνια.

9.      Ρίζος Γεώργιος : α’ σύντομο ταξίδι στο έτος 1912 στο Χουήλιν της Δυτ. Βιρτζίνια και β’ ταξίδι το 1914 πάλι στον ίδιο[7] προορισμό.

10.  Ρίζος Θεόδωρος : α’ ταξίδι την περίοδο 1911-12 στη Φιλαδέλφεια[8] της Πενσυλβάνια και  β’ ταξίδι το 1914 στο Χουήλιν (Wheeling) της Δυτ. Βιρτζίνια.

11.  Σίδερης Γεώργιος Αλεξ. : α’ σύντομο ταξίδι στο έτος 1912 στη Φιλαδέλφεια[9] της Πενσυλβάνια και  β’ ταξίδι το 1914 στο Χουήλιν (Wheeling) της Δυτ. Βιρτζίνια.

12.  Σοφιανός Χαράλαμπος Ηλ. : α’ ταξίδι την περίοδο 1911-12 στη Φιλαδέλφεια[10] της Πενσυλβάνια και  β’ ταξίδι το 1914 στο Χουήλιν (Wheeling) της Δυτ. Βιρτζίνια.

 

2. Τα πλοία 

Τα μεγάλα ταξίδια γίνονταν με ατμόπλοια, που ανήκαν σε ελληνικές ή σε ξένες εταιρείες. Μεγάλη ξένη εταιρεία ήταν τότε η Austro-Americana Line[11], με μεγάλα υπερωκεάνια, όπως τα : Alice, Giulia, Kaiser Franz Josef I, Laura, Martha Washington, Gerty, Argentina, κ.ά.  Οι άλλες ξένες εταιρείες ήταν μικρότερες. 

Διαφήμιση στις αρχές του 20ού αι.

   Ελληνικές ατμοπλοϊκές εταιρείες δημιουργήθηκαν από το έτος 1907, στη γραμμή Ελλάδα-Αμερική.  Οι πρώτες εταιρείες ήταν : “Μωραΐτης” (1907-1908) και “Υπερωκεάνιος Ελληνική Ατμοπλοΐα” (1910-1912), που δεν άντεξαν στον ανταγωνισμό και χρεοκόπησαν. Αντίθετα, η “Εθνική Ατμοπλοΐα της Ελλάδος” των αδελφών Εμπειρίκου κυριάρχησε στο χώρο των υπερωκεανίων για 30 χρόνια (1908-1937), με πλοία όπως : Patris, Themistocles, Megali Hellas, King Alexander, Athinai, κ.ά.

Τα ελληνικής πλοιοκτησίας ατμόπλοια έπαιρναν επιβάτες από διάφορα λιμάνια (Θεσσαλονίκη, Πειραιά, Καλαμάτα, Πάτρα) με τελικό προορισμό τη Νέα Υόρκη. Με σχετικά μικρή συνολική χωρητικότητα 5-6 χιλιάδων κόρων μετέφεραν 1.200 περίπου επιβάτες.

Τα  μεγάλα ξένα ατμόπλοια της υπερατλαντικής γραμμής Μεσόγειος - Νέα Υόρκη έπαιρναν επιβάτες (κυρίως μετανάστες) από πολλά λιμάνια της Μεσογείου. Αυτά τα πλοία ήταν συνήθως μεγαλύτερα για μεταφορά πλέον των 1.500 επιβατών (τα πιο μεγάλα μετέφεραν 2.000 επιβάτες).

Η αναχώρηση του πλοίου για την Αμερική

Άλλη επιλογή ταξιδιού των μεταναστών ήταν να περάσουν από την Πάτρα στη Νάπολη της Ιταλίας ή στη Χάβρη της Γαλλίας. Από εκεί, έπαιρναν άλλο ατμόπλοιο (ξένης εταιρείας) κι έφταναν στην Αμερική. Τέτοια πλοία ήταν : Sicilian Prince, Carpathia, Koning Albert, La Gascogne, Caronia, Taormina, κ.ά.

Η επιλογή του πλοίου δεν είχε ιδιαίτερη σημασία για το μετανάστη, εκτός από το κόστος του εισιτηρίου. Πυκνότερη κίνηση είχαν τα ξένης ιδιοκτησίας ατμόπλοια εφόσον ήταν αριθμητικά περισσότερα. Οι μετανάστες της Μαριολάτας προτίμησαν το λιμάνι της Πάτρας (45) ενώ ελάχιστοι έφυγαν από τον Πειραιά (μόνο 3).  Από το γαλλικό λιμάνι της Χάβρης έφυγαν 2 μετανάστες και 2 από το ιταλικό λιμάνι της Νάπολης.

Αναμονή επιβατών στο λιμάνι της Πάτρας (αρχ. ΕΛΙΑ)

 Ένα χαρακτηριστικό των μεταναστών της Μαριολάτας είναι ότι αρκετοί προτίμησαν να φύγουν μεμονωμένα και όχι σε μεγάλες ομάδες, όπως συνήθιζαν σε πολλά άλλα χωριά. Συγκεκριμένα από τα 21 μεταναστευτικά ταξίδια που έγιναν, τα 9 ήταν σε ομάδες και τα 12 ήταν από μεμονωμένα άτομα.

Σε ένα ταξίδι, το 1914, έφυγαν 14 μετανάστες της Μαριολάτας, με το πλοίο “Martha Washington”, από το λιμάνι της Πάτρας. Έτυχε δε, και το ίδιο πλοίο μετέφερε συνολικά 24 μετανάστες, δηλ. τους μισούς περίπου μετανάστες της Μαριολάτας. Πολύ λιγότεροι ταξίδεψαν με τα πλοία “Argentina”, “Themistocles”, και “Laura”,. Στον επόμενο πίνακα 5 δίνονται επιπλέον αριθμητικά στοιχεία.

Πίνακας 5

3. Το ταξίδι – η άφιξη

Οι περισσότεροι μετανάστες της Μαριολάτας - όπως προαναφέρθηκε - προτίμησαν το μεγάλο ελληνικό λιμάνι της Πάτρας και πήραν το ατμόπλοιο για την Αμερική ή μέσω Ιταλίας (από τη Νάπολη) ή μέσω Γαλλίας (από τη Χάβρη), απ’ όπου πήραν άλλο πλοίο για τον ίδιο τελικό προορισμό. Σε πλοία των 5-6 χιλιάδων κόρων, οι 1.000-1.300 επιβάτες της 3ης θέσης (οι μετανάστες) στοιβάζονταν σε πολύ στενούς χώρους, κάτω απ’ το κατάστρωμα. 

Άφιξη των μεταναστών στην Αμερική

Σ’ ένα κρεβάτι-κουκέτα περνούσαν αναγκαστικά όλες  τις ώρες και μέρες του ταξιδιού, λόγω του συνωστισμού. Η πολυκοσμία, η ανύπαρκτη καθαριότητα (η ατομική και των χώρων), η ναυτία, το κρύο και η κακή ποιότητα του φαγητού ήταν, για τις 20 περίπου μέρες ταξιδιού, ένα μαρτύριο που το υπέμεναν αναγκαστικά.

Φτάνοντας στο λιμάνι της Νέας Υόρκης, περνούσαν όλοι από υγειονομικό έλεγχο επάνω στο πλοίο. Μετά κατέβαιναν και μαζί με τις αποσκευές τους περίμεναν στη σειρά για την καταγραφή και τον τελικό έλεγχο της υπηρεσίας Μετανάστευσης, στο κτίριο του Ellis Island (νησιού Έλλις), που οι Έλληνες το έλεγαν «Καστιγγάρι».

Οι άρρωστοι, όσοι είχαν κάποια καταδίκη (κλοπή ή έγκλημα), όσοι δεν είχαν συγγενείς ή φίλους στην Αμερική κι όσοι δεν είχαν λίγα χρήματα για εισιτήριο στον τόπο προορισμού, υποχρεωτικά επέστρεφαν στο πλοίο για επαναπατρισμό.

Έτοιμοι για αποβίβαση

Οι νεοαφιχθέντες έμεναν για λίγο στη Νέα Υόρκη [12] (η πρώτη εικόνα της Αμερικής). Ήταν όμως ακριβή πόλη[13] και αναγκαστικά έφευγαν σύντομα για τον τελικό προορισμό τους. Με ένα ποσό γύρω στα 20 δολάρια, αγόραζαν το εισιτήριο και έτρωγαν κάτι στη διαδρομή μέχρι τον τόπο προορισμού.

Οι προορισμοί (αναλυτικά στοιχεία δίνονται σε χωριστή ενότητα) ήταν:

(α) Οι μεγάλες πόλεις της ανατολικής  ακτής όπως το Χουήλιν (Wheeling) της Δυτικής Βιρτζίνια, κ.ά. 

(β) Οι αναπτυγμένες πολιτείες που διαρρέει ο ποταμός Μισσισιπής, όπως η Μιννεσότα (Μιννεάπολη, Πόρτλαντ, Φιλαδέλφεια, κ.ά.)

(γ) Η δυτική πλευρά της Αμερικής στην πολιτεία Ουάσινγκτον, στις πόλεις Χόκβιαμ, Μπέλλινχαμ, κ.ά.

(δ) Οι κεντρικές πολιτείες που ήταν κυρίως αγροτικές πολιτείες  (μετά έγιναν και βιομηχανίες) όπως το Ποκατέλλο του Αϊντάχο, στο Οχάιο και Όρεγκον.

Λιγότεροι επέλεξαν τη Νέα Υόρκη, το βιομηχανικό  Σικάγο και τη Μασαχουσέτη (εφόσον προέρχονταν από αγροτική περιοχή).

4. Αλφαβητικός πίνακας των μεταναστών της Μαριολάτας

      Από το αμερικανικό αρχείο του νησιού Έλλις (Ellis island) μέσω του Διαδικτύου (internet) βρέθηκαν οι περισσότεροι μετανάστες της Μαριολάτας που έφτασαν στις Η.Π.Α. και καταγράφηκαν. Από το 1892 έως το 1924, περισσότεροι από 22 εκατομμύρια μετανάστες, επιβάτες, και μέλη πληρώματος των πλοίων ήρθαν στις ΗΠΑ μέσω του νησιού Ellis και του λιμένα της Νέας Υόρκης και έχουν καταγραφεί[14]. Τα βασικά στοιχεία των μεταναστών της Μαριολάτας δίνονται συνοπτικά στον παρακάτω πίνακα (με αλφαβητική σειρά και έτσι ακριβώς, όπως τα κατέγραψαν στην Υπηρεσία Μετανάστευσης των ΗΠΑ):

 

 

 

 

 

 

Το κτίριο της Υπηρεσίας Μετανάστευσης των ΗΠΑ, στο νησί Ellis (αρχές 20ού αι.)

    5. Μεταναστευτικό χρονικό της Μαριολάτας

 Α. Οι πρωτοπόροι

    Η αρχή έγινε από τον Περικλή Ολυμπίου που άνοιξε το δρόμο στους επόμενους. Από το λιμάνι του Πειραιά, την 1η Μαΐου 1906, έφυγε με το ατμόπλοιο “Neustria” και στις 21 Μαΐου έφτασε στην Αμερική. Ήταν τότε 24 ετών. Δήλωσε ως πατρίδα του την Άμφισσα και πήγε με 15 $ στην τσέπη, για δουλειά εργάτη στη Νέα Υόρκη κοντά σ’ έναν ξάδερφό του. Εκεί, άλλαξε τόπο εργασίας και τελικά επέλεξε το Χόκβιαμ της πολιτείας Ουάσινγκτον, όπου έμεινε μέχρι το 1910.

   Τον επόμενο χρόνο ήταν η σειρά του Γεωργίου Ολυμπίου. Στις αρχές Απριλίου 1907 από το λιμάνι της Πάτρας αναχώρησε με το πλοίο “Francesca” και στις 19 Απριλίου αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ήταν τότε 27 ετών.

 

Β. Μία μεμονωμένη αναχώρηση στο 1909

     Στις 23 Φεβρουαρίου από το λιμάνι της Πάτρας ταξίδεψε ο Ζήσης Κονταξής. Με το πλοίο “Atlanta” έφτασε στις 25 Μαρτίου 1909 στην Αμερική. Είχε γεννηθεί στη Μαριολάτα και ήταν τότε 19 ετών. Ο πατέρας του στο χωριό λεγόταν Βασίλειος. Δήλωσε εργάτης, με τελικό προορισμό τη Νέα Υόρκη, όπου είχε τον ξάδερφό του Ζ. Μαθέο[15] (ή Μαθιό).

 

Το ατμόπλοιο “Martha Washington”

Γ. Μικρή αύξηση μεταναστών στο 1910

   Στη διάρκεια του 1910 έγινε μια ομαδική αναχώρηση. Συγκεκριμένα στις 8 Αυγούστου 1910, μία τριμελής ομάδα αποτελούμενη από τους Αντ. Γεωργίου, Γεώρ. Παντίσκο και Αντ. Παπαδήμο, από το λιμάνι της Πάτρας αναχώρησε με το πλοίο “Martha Washington” και στις 21 Αυγούστου έφτασαν[16] στις ΗΠΑ. Για τους μετανάστες αυτούς έχουμε τα παρακάτω στοιχεία[17] :

• Ο Αντώνιος Γεωργίου[18] ήταν τότε 30 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του λεγόταν Λελούδω. Αναζητούσε δουλειά εργάτη και πήγαινε στο Ποκατέλλο του Αϊντάχο, όπου ήταν ο αδερφός του Σ. Γεωργίου.

• Ο Γεώργιος Παντίσκος ήταν επίσης 30 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στο χωριό λεγόταν Δημητρούλα. Δήλωσε εργάτης με προορισμό το Ποκατέλλο του Αϊντάχο, όπου ήταν ο φίλος του Αθαν. Κακκάβας.

• Ο Αντώνιος Παπαδήμος ήταν τότε 20 ετών. Ο πατέρας του στην πατρίδα λεγόταν Δήμος. Κι αυτός ήταν εργάτης και πήγαινε στο Ποκατέλλο του Αϊντάχο, κοντά στο φίλο του Αθαν. Κακκάβα.

Γ. Μεγάλη αύξηση των μεταναστών στο 1911

    Κατά τη διάρκεια του 1911, έγινε δύο μεμονωμένες αναχωρήσεις και τέσσερις ομαδικές. Συνολικά έφυγαν δώδεκα άτομα. Πιο συγκεκριμένα :

   Η πρώτη μεμονωμένη αναχώρηση έγινε από τον Ιωάννη Παντίσκο[19]. Από την Ελλάδα πέρασε στην Ιταλία. Από τη Νάπολη στις 24 Φεβρουαρίου αναχώρησε με το πλοίο “Koning Albert” και στις 10 Μαρτίου αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ήταν τότε 26 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Τη γυναίκα του στην πατρίδα την έλεγαν Βασίλω. Ήταν εργάτης και πήγαινε στο Χόκβιαμ της πολιτείας Ουάσιγκτον, όπου ήταν ο αδερφός του Γεώργιος.

   Η πρώτη ομάδα μεταναστών του 1911 ήταν τριμελής[20] και την αποτέλεσαν οι Αριστ. Παντίσκος, Γεώρ. Σωτηρόπουλος και Γρηγ. Χριστοδούλου. Από το λιμάνι της Πάτρας στις 27 Φεβρουαρίου έφυγαν[21] με το πλοίο “Martha Washington” και στις 13 Μαρτίου έφτασαν στην Αμερική. Για τους μετανάστες αυτούς ξέρουμε ότι:

• Ο Αριστείδης Παντίσκος ήταν τότε 30 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στη Μαριολάτα λεγόταν Άννα. Αναζητούσε δουλειά εργάτη στο Χόκβιαμ (Hoquiam, Wash.) όπου είχε τον ξάδερφό του Γεώργιο Παντίσκο.

• Ο Γεώργιος Σωτηρόπουλος ήταν τότε 40 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στο χωριό λεγόταν Πετρούλα. Ήταν εργάτης και πήγαινε στο Χόκβιαμ κοντά στο συγγενή του Αντώνιο Παπαδήμο.

• Ο Γρηγόριος Χριστοδούλου ήταν τότε 30 χρονών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Η γυναίκα του στη Μαριολάτα λεγόταν Λεμονιά. Κι αυτός πήγαινε για δουλειά εργάτη στο Χόκβιαμ, κοντά στον κουνιάδο του Αντώνη Γεωργίου.

   Η δεύτερη ομάδα μεταναστών του 1911 ήταν διμελής και την απάρτιζαν οι Αθαν. Μακρυνιώτης και Ηλίας Μακρυνιώτης. Από την Ελλάδα πρώτα ταξίδεψαν με πλοίο στη Χάβρη της Γαλλίας. Από εκεί στις 4 Μαρτίου, αναχώρησαν με το πλοίο “La Gascogne” και στις 14 Μαρτίου αφίχθηκαν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Γι’ αυτούς ξέρουμε ότι :

• Ο Αθανάσιος Μακρυνιώτης ήταν τότε 23 ετών. Είχε γεννηθεί στη Μαριολάτα και ο πατέρας του λεγόταν Παναγιώτης. Είχε 26 $ μαζί του, ήταν εργάτης και ο προορισμός ήταν η πόλη Έβερετ (Everett, Wash.) της πολιτείας Ουάσιγκτον, όπου ήταν ο φίλος του Κωνστ. Δούκας.

• Ο Ηλίας Μακρυνιώτης ήταν τότε 25 ετών. Ο πατέρας του στη Μαριολάτα λεγόταν Αθανάσιος. Ήταν εργάτης και πήγαινε στη Ντονόρα (Donora, Pa.) της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Περικλής Ολυμπίου.

  

Πλοίο “Argentina”

    Η τρίτη ομάδα μεταναστών του 1911 ήταν επίσης διμελής και περιλάμβανε τους : Ευστ. Αντριούλη και Γεώρ. Παντίσκο. Στις 8 Μαρτίου, από το λιμάνι της Πάτρας, ξεκίνησαν με το πλοίο “Argentina” και στις 25 Μαρτίου έφτασαν στην Αμερική. Από τα στοιχεία που έχουμε :

• Ο Ευστάθιος Αντριούλης ήταν τότε 35 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Η γυναίκα του στο χωριό λεγόταν Θεοδώρα. Ως εργάτης πήγαινε στην πόλη Έβερετ, κοντά στο φίλο του Βασίλειο Κονταξή.

• Ο Γεώργιος Παντίσκος ήταν κι αυτός 35 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Η γυναίκα του στη Μαριολάτα λεγόταν Γεωργούλα. Δήλωσε εργάτης και ο προορισμός του ήταν επίσης η πόλη Έβερετ, κοντά στο φίλο του Κωνστ. Δούκα[22].

    Η τέταρτη ομάδα μεταναστών του 1911 ήταν τριμελής και την απαριθμούσαν οι : Θεόδ. Ρίζος, Αθαν. Σοφιανός και Χαράλ. Σοφιανός. Από το λιμάνι της Πάτρας στις 20 Νοεμβρίου επιβιβάστηκαν στο πλοίο “Martha Washington” και στις 5 Δεκεμβρίου αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ξέρουμε ότι :

• Ο Θεόδωρος Ρίζος ήταν τότε 26 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στο χωριό λεγόταν Ευμορφία (Μόρφω). Δήλωσε εργάτης σε φάρμα και πήγαινε στη Φιλαδέλφεια της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο συγγενής του Αθαν. Σοφιανός.

• Ο Αθανάσιος Σοφιανός ήταν τότε 20 ετών. Η μητέρα του στη Μαριολάτα λεγόταν Αναστασία. Για δουλειά εργάτη σε φάρμα είχε ως προορισμό του κι αυτός την Φιλαδέλφεια της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ένας φίλος του.

• Ο Χαράλαμπος Σοφιανός ήταν τότε 23 ετών. Ο πατέρας του στο χωριό λεγόταν Ηλίας. Με 30 $ στην τσέπη, αναζητούσε δουλειά εργάτη σε φάρμα στην Φιλαδέλφεια της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο αδερφός του Αθαν. Σοφιανός.

   Η δεύτερη (και τελευταία) μεμονωμένη αναχώρηση του 1911 έγινε από το Λουκά Ράπτη. Στις 8 Δεκεμβρίου, στο λιμάνι του Πειραιά, έφυγε με το πλοίο “Athinai” και στις 26 Δεκεμβρίου έφτασε στις ΗΠΑ. Ήταν τότε 25 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Η γυναίκα του στην πατρίδα λεγόταν Ευσταθία. Δήλωσε[23] εργάτης σε φάρμα και πήγαινε στην πόλη Fruvel της πολιτείας Ουάσιγκτον, όπου ήταν και ο αδερφός του.

Δ. Διατήρηση του μεταναστευτικού ρεύματος  στο 1912

    Κατά τη διάρκεια του 1912 έχουμε δύο ομάδες μεταναστών και δύο μεμονωμένες αναχωρήσεις. Συνολικά έφυγαν 12 άτομα. Πιο συγκεκριμένα :

    Η πρώτη ομάδα μεταναστών του 1912 ήταν 6μελής και την απάρτισαν οι : Γεώρ. Αντριούλης, Νικ. Αγγελής, Παν. Γεωργίου, Ιωάν. Παππάς, Χρ. Ποδιώτης και Κων. Σοφιανός. Στις 26 Φεβρουαρίου αναχώρησαν από το λιμάνι της Πάτρας, με το πλοίο “Themistocles” και στις 19 Μαρτίου έφτασαν στην Αμερική. Για τους μετανάστες αυτούς γνωρίζουμε ότι :

• Ο Γεώργιος Αντριούλης ήταν τότε νέο παιδί 17 χρονών. Τη μητέρα του στη Μαριολάτα την έλεγαν Θεοδώρα. Ως εργάτης πήγαινε για δουλειά στο Πόρτλαντ του Όρεγκον, κοντά στον πατέρα του Ευστάθιο[24].

• Ο Νικόλαος Αγγελής ήταν τότε 26 ετών. Ο πατέρας του στο χωριό λεγόταν Γιάννης. Δήλωσε εργάτης με τελικό προορισμό το Ποκατέλλο του Αϊντάχο, κοντά στον κουνιάδο του Χρ. Αντιπάτη.

• Ο Παναγιώτης Γεωργίου ήταν τότε 39 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Η γυναίκα του στη Μαριολάτα λεγόταν Γεωργού. Αναζητούσε δουλειά εργάτη στο Χόκβιαμ της πολιτείας Ουάσιγκτον κοντά στον αδερφό του Δημήτριο Γεωργίου.

•  Ο Ιωάννης Παππάς ήταν τότε 26 ετών. Η μητέρα του στην πατρίδα λεγόταν Δημητρούλα. Προορισμός του ήταν το Πόρτλαντ του Όρεγκον για δουλειά εργάτη, όπου ήταν ο φίλος του Βασίλειος Κονταξής.

• Ο Χρήστος Ποδιώτης ήταν 28 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Τη γυναίκα του στη Μαριολάτα την έλεγαν Μαρία. Δήλωσε εργάτης και πήγαινε στη Φιλαδέλφεια της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο συμπατριώτης του Αθαν. Σοφιανός.

• Ο Κωνσταντίνος Σοφιανός ήταν τότε 26 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Η γυναίκα του στο χωριό λεγόταν Λελούδα. Αναζητούσε δουλειά εργάτη στο Ποκατέλλο του Αϊντάχο, όπου ήταν ο κουνιάδος του (ή μπατζανάκης) Χρ. Αντιπάτης.

Η πρώτη μεμονωμένη αναχώρηση του 1912 έγινε από το Χαράλαμπο Κωνσταντέλλο[25]. Από την Ελλάδα πήγε στην Ιταλία. Από το λιμάνι της Νάπολης στις 27 Απριλίου έφυγε με το πλοίο “Taormina” και στις 10 Μαΐου έφτασε στην Αμερική. Ήταν τότε 20 ετών. Τη μητέρα του στο χωριό[26] την έλεγαν Ελένη. Ήταν εργάτης σε φάσμα και πήγαινε στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο αδερφός του Ιωάννης.

    Η δεύτερη ομάδα μεταναστών του 1912 ήταν 4μελής και την αποτέλεσαν οι : Γεώρ. Δούκας, Δήμ. Δούκας, Ιωάν. Ζαχαρέλος και Ηλ. Μακρυνιώτης. Στις 2 Σεπτεμβρίου, από το λιμάνι της Πάτρας, η ομάδα επιβιβάστηκε στο πλοίο “Laura” και στις 17 Σεπτεμβρίου αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Για τους μετανάστες αυτές έχουμε τις παρακάτω πληροφορίες :

• Ο Γεώργιος Δούκας ήταν τότε 33 ετών και παντρεμένος. Δήλωσε κτηματίας (farmer). Τη γυναίκα του στη Μαργιολάτα την έλεγαν Ουρανία. Προορισμός του ήταν η πόλη Χόκβιαμ της πολιτείας Ουάσιγκτον, όπου ήταν ο συγγενής του Γ. Πάλλας.

• Ο Δήμος Δούκας ήταν τότε 20 ετών. Ο πατέρας του στο χωριό λεγόταν Νικόλαος. Ήταν κτηματίας και πήγαινε στο Πόρτλαντ του Όρεγκον κοντά στο συγγενή του Ιωάν. Παππά.

 

Πλοίο “Laura” (Photo: Peabody Essex Museum)

• Ο Ιωάννης Ζαχαρέλος ήταν τότε 19 ετών. Ο πατέρας του στη Μαριολάτα λεγόταν Ρίζος. Δήλωσε κτηματίας με προορισμό τη Φιλαδέλφεια της Πενσυλβάνια, όπου είχε έναν φίλο του.

• Ο Ηλίας Μακρυνιώτης ήταν 20 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Παναγιώτης. Κι αυτός δήλωσε κτηματίας και πήγαινε στο Πόρτλαντ του Όρεγκον κοντά στο γνωστό του Ιωάν. Παππά.

Η δεύτερη μεμονωμένη αναχώρηση του 1912 έγινε από το Γεώργιο Σίδερη. Στις 30 Σεπτεμβρίου, από το λιμάνι της Πάτρας, έφυγε με το πλοίο “Carpathia” και στις 17 Οκτωβρίου έφτασε στην Αμερική. Ήταν τότε 19 ετών. Ο πατέρας του στη Μαριολάτα λεγόταν Αλέξιος. Δήλωσε κτηματίας και ο τελικός προορισμός του ήταν η Φιλαδέλφεια της Πενσυλβάνια, όπου είχε το φίλο του Γεώργιο Παππά.

Ε. Κορύφωση του μεταναστευτικού ρεύματος στο 1914

    Μετά τη λήξη των Βαλκανικών Πολέμων στην Ελλάδα, καταγράφονται δύο αναχωρήσεις ομάδων μεταναστών και άλλες 4 μεμονωμένες. Στο 1914 θα φύγουν συνολικά 21 μετανάστες της Μαριολάτας για την Αμερική.

   Η πρώτη μεμονωμένη αναχώρηση στο 1914 έγινε από τον Χρήστο Ποδιώτη. Στις 19 Ιανουαρίου αναχώρησε με το πλοίο “Martha Washington” από το λιμάνι της Πάτρας και στις 3 Φεβρουαρίου πάτησε πόδι στην Αμερική. Ήταν τότε 33 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Τη γυναίκα του στη Μαριολάτα την έλεγαν Μαρία. Δήλωσε κτηματίας που πήγαινε στο Χουήλιν (Wheeling) της Δυτικής Βιρτζίνια, όπου ήταν ο φίλος του Γ. Κατσαδούρος. Για τον μετανάστη Χρήστο Ποδιώτη αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι στην Αμερική. Το προηγούμενο ήταν σύντομο στο έτος 1912, οπόταν εργάστηκε στην ίδια περιοχή.

 

Πλοίο “Caronia”

    Η δεύτερη μεμονωμένη αναχώρηση στο 1914 έγινε από τον Περικλή Ολυμπίου. Στις 25 Φεβρουαρίου, από το λιμάνι της Πάτρας, ταξίδεψε με το πλοίο “Caronia” και στις 10 Μαρτίου έφτασε στις ΗΠΑ. Ήταν τότε 33 ετών. Ο αδερφός του στην πατρίδα[27] λεγόταν Γεώργιος. Ήταν κτηματίας (farmer) και πήγαινε στο Χόκβιαμ της Ουάσιγκτον, όπου είχε ένα φίλο του. Για τον Περικλή[28] Ολυμπίου (τον πρωτοπόρο της μετανάστευσης από τη Μαριολάτα) αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι στην Αμερική. Είχε πάει και εργαστεί την περίοδο 1907-1910 στον ίδιο πάλι προορισμό.

   Η πρώτη ομαδική αναχώρηση στο 1914 ήταν πολύ μεγάλη αριθμητικά. Ανήλθε σε 14 μετανάστες! Την αποτέλεσαν (σε αλφαβητική σειρά) οι : Αναστ. Αγγελής, Νικ. Αγγελής, Θεόδ. Αντωνίου, Ιωάν. Αρβανίτης, Στέργ. Αρβανίτης, Ιωάν. Ευσταθίου, Νικ. Κονταξής, Ιωάν. Παππάς, Ιωάν. Ποδιώτης, Γεώρ. Ρίζος, Θεόδ. Ρίζος, Γεώρ. Σίδερης, Κων. Σίδερης και Χαρ. Σοφιανός. Η μεγάλη αυτή ομάδα[29] από το λιμάνι της Πάτρας, στις 2 Μαρτίου, αναχώρησε με το πλοίο “Martha Washington” και στις 16 Μαρτίου έφτασε στην Αμερική. Από τα διαθέσιμα στοιχεία, γνωρίζουμε για τους μετανάστες αυτούς ότι :

• Ο Αναστάσιος Αγγελής ήταν τότε 39 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στο χωριό λεγόταν Γεωργία. Δήλωσε κτηματίας με προορισμό το Ποκατέλλο του Αϊντάχο, όπου ήταν ο κουνιάδος του Χρ. Αντιπάτης.

• Ο Νικόλαος Αγγελής ήταν 31 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στη Μαριολάτα λεγόταν Ελένη. Ήταν εργάτης και πήγαινε για δουλειά στο Ποκατέλλο του Αϊντάχο, όπου ήταν ο κουνιάδος του Χρ. Αντιπάτης. Για το Νικόλαο Αγγελή αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι στις ΗΠΑ, εφόσον είχε ξαναπάει και εργαστεί το 1912, πάλι στην ίδια πόλη.

• Ο Θεόδωρος Αντωνίου ήταν 24 ετών. Ο πατέρας του πίσω στην πατρίδα λεγόταν Γεώργιος. Ως εργάτης αναζητούσε δουλειά στο Χουήλιν (Wheeling) της Δυτ. Βιρτζίνια, όπου είχε ένα φίλο του.

• Ο Ιωάννης Αρβανίτης ήταν τότε 28 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στο χωριό λεγόταν Αγγελική. Δήλωσε εργάτης με τελικό προορισμό το Μπέλλινχαμ (Bellingham) της Μασαχουσέτης, όπου είχε το γνωστό του Χ. Χαλάτση.

• Ο Στέργιος Αρβανίτης ήταν τότε 26 ετών και αναλφάβητος. Τη μητέρα του στη Μαριολάτα την έλεγαν Γιαννούλα. Ήταν εργάτης και πήγαινε στο Χουήλιν της Δυτ. Βιρτζίνια, όπου είχε το φίλο του Γ. Κατσαδούρο.

• Ο Ιωάννης Ευσταθίου ήταν τότε 36 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Η γυναίκα του στο χωριό λεγόταν Ευαγγελία. Ως εργάτης αναζητούσε δουλειά στην πόλη Κλαιρεσβίλ[30] (Clairesville) του Οχάιο, κοντά στο φίλο του Ιωάννη Λιάκο.

• Ο Νικόλαος Κονταξής ήταν 44 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Η γυναίκα του στη Μαριολάτα λεγόταν Πάτρα. Δήλωσε κτηματίας με τελικό προορισμό το Χουήλιν της Δ. Βιρτζίνια, όπου είχε το φίλο του Γ. Κατσαδούρο.

• Ο Ιωάννης Παππάς ήταν τότε 29 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στην πατρίδα λεγόταν Αλεξάνδρα. Ως κτηματίας, ζητούσε δουλειά στο Πόρτλαντ του Όρεγκον όπου είχε το φίλο του Κώστα Παππά. Για το μετανάστη Ιωάννη Παππά αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι στις ΗΠΑ, εφόσον είχε ξανάρθει το 1912 και εργάστηκε πάλι στο Πόρτλαντ.

• Ο Ιωάννης Ποδιώτης ήταν 27 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στη Μαριολάτα λεγόταν Βασιλική. Ήταν εργάτης και πήγαινε στο Χουήλιν της Δ. Βιρτζίνια, όπου ήταν ο θείος του Χρ. Ποδιώτης.

• Ο Γεώργιος Ρίζος ήταν τότε 35 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στο χωριό λεγόταν Γεωργία. Ως εργάτης αναζητούσε δουλειά στην πόλη Κλαιρεσβίλ[31] (Clairesville) του Οχάιο, κοντά στο φίλο του Ιωάν. Λιπτάκο. Για το Γεώργιο Ρίζο αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι στην Αμερική, εφόσον είχε ξαναπάει το 1912 και εργάστηκε στο Χουήλιν της Δυτ. Βιρτζίνια.

• Ο Θεόδωρος Ρίζος ήταν τότε 30 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στο χωριό λεγόταν Ευμορφία. Δήλωσε εργάτης με τελικό προορισμό το Χουήλιν της Δυτ. Βιρτζίνια, όπου ήταν ο φίλος του Δ. Καραβέτσος. Για το Θεόδωρο Ρίζο αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι στις ΗΠΑ. Είχε ξαναπάει την περίοδο 1911-12 και εργάστηκε πάλι στο Χουήλιν.

• Ο Γεώργιος Σίδερης ήταν τότε 22 ετών. Ο πατέρας του στη Μαριολάτα λεγόταν Αλέξης. Ως εργάτης αναζητούσε εργασία στο Χουήλιν (Wheeling, W.Va.) της Δ. Βιρτζίνια, όπου είχε το φίλο του Κώστα Παππά. Για το μετανάστη Γιώργο Σίδερη αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι στην Αμερική, εφόσον είχε ξαναπάει το 1912 και εργάστηκε στον ίδιο τόπο.

• Ο Κώστας Σίδερης ήταν τότε 18 ετών και αναλφάβητος. Ήταν αδερφός του προηγούμενου μετανάστη και ο πατέρας του λεγόταν Αλέξης. Είχε ίδιο προορισμό για δουλειά εργάτη με τον αδερφό του στο Χουήλιν.

• Ο Χαράλαμπος Σοφιανός[32] ήταν τότε 27 ετών. Ο πατέρας του στο χωριό λεγόταν Ηλίας. Ως εργάτης πήγαινε κι αυτός στο Χουήλιν της Δ. Βιρτζίνια, όπου είχε το φίλο του Ιωάν. Αναγνωστόπουλο.

    Η τρίτη μεμονωμένη αναχώρηση στο 1914 έγινε από το Θεμιστοκλή Ποδιώτη. Στις 9 Μαρτίου από το λιμάνι της Πάτρας, έφυγε με το πλοίο “Belvedere” και στις 27 Μαρτίου έφτασε στην Αμερική. Ήταν τότε 41 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Η γυναίκα του πίσω στην πατρίδα[33] λεγόταν Ελένη. Δήλωσε εργάτης με τελικό προορισμό το Χουήλιν όπου ήταν ο αδερφός του Χρήστος Ποδιώτης.

    Η τέταρτη μεμονωμένη αναχώρηση στο 1914 έγινε από το Γεώργιο Παντίσκο. Στις 4 Μαΐου, στο λιμάνι της Πάτρας, επιβιβάστηκε στο πλοίο “Kaiser Franz Josef I” και στις 16 Μαΐου αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ήταν τότε 35 ετών και παντρεμένος[34]. Η γυναίκα του λεγόταν Δημητρούλα. Αναζητούσε δουλειά εργάτη σε φάρμα και πήγαινε στο Χόκβιαμ της πολιτείας Ουάσινγκτον, όπου είχε το συγγενή του Α. Παντίσκο. Για το Γεώργιο Παντίσκο αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι που έκανε, εφόσον είχε ξαναπάει στην περίοδο 1910-12 και εργάστηκε πάλι στην ίδια πόλη.

Πλοίο “Kaiser Franz Josef I” (Photo: Richard Faber Collection)

    Η δεύτερη ομαδική αναχώρηση στο 1914 αριθμούσε τρία άτομα, τους : Παν. Γεωργίου, Αθαν. Μακρυνιώτη και Αθαν. Παππά. Στις 11 Μαΐου από το λιμάνι της Πάτρας ταξίδεψαν με το πλοίο “Argentina” και στις 27 Μαΐου έφτασαν στις ΗΠΑ. Τα υπάρχοντα στοιχεία γι’ αυτούς μας γνωρίζουν ότι:

• Ο Παναγιώτης Γεωργίου ήταν τότε 41 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Η γυναίκα του στο χωριό λεγόταν Θεοδώρα. Αναζητούσε δουλειά εργάτη στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο γιος του Γεώργιος. Για τον Παναγ. Γεωργίου αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι στις ΗΠΑ, εφόσον είχε ξανάρθει την περίοδο 1911-13 και εργάστηκε στην πόλη Kelso[35] της πολιτείας Ουάσινγτον.

• Ο Αθανάσιος Μακρυνιώτης ήταν τότε 27 ετών. Ο πατέρας του στη Μαριολάτα λεγόταν Παναγιώτης. Τελικός προορισμός του για δουλειά εργάτη ήταν το Χόκβιαμ, όπου ήταν ο αδερφός του Η. Μακρυνιώτης. Για τον Αθαν. Μακρυνιώτη αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι στην Αμερική. Είχε έρθει την περίοδο 1911-12 και εργάστηκε στο Φαίρφαξ της Βιρτζίνια.

• Ο Αθανάσιος Παππάς ήταν τότε 27 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στη Μαριολάτα λεγόταν Σταυρούλα. Δήλωσε εργάτης και πήγαινε στο Χόκβιαμ της πολιτείας Ουάσιγκτον, όπου είχε τον κουνιάδο του Χρ. Αντιπάτη. Για τον μετανάστη Αθανάσιο Παππά αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι του, εφόσον είχε πάει την περίοδο 1911-12 και εργάστηκε πάλι στον ίδιο τόπο.

Η. Μεταναστευτικός επίλογος  στο 1917

  Με μία μεμονωμένη αναχώρηση, στο 1917, κλείνει το κεφάλαιο της εξωτερικής μετανάστευσης των ανθρώπων της Μαριολάτας στην Αμερική. Πιο συγκεκριμένα: 

    Ο Περικλής Αρβανίτης από το λιμάνι του Πειραιά, στα τέλη Ιανουαρίου 1917 ταξίδεψε με το ελληνόκτητο πλοίο “Patris” και στις 12 Φεβρουαρίου αφίχθηκε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ήταν νέο παλικάρι 17 ετών. Η μητέρα του στη Μαριολάτα λεγόταν Αικατερίνη. Ως εργάτης είχε τελικό προορισμό τη Νέα Υόρκη, όπου είχε τον ξάδερφό του Γεώργιο Αντριούλη.

 

Πλοίο “Patris”

š›

6. Η ζωή του μετανάστη στην Αμερική

Οι Έλληνες που μετανάστευαν στις υπερπόντιες χώρες, εκτός από τη σωματική ικανότητα, δε διέθεταν άλλο προσόν. Έφταναν στην Πάτρα ή στον Πειραιά και αντίκριζαν για πρώτη φορά θάλασσα και βαπόρια. Κάποιοι ήταν αγράμματοι[36], μερικοί είχαν τελειώσει το Δημοτικό, ήταν “άβγαλτοι” και αθώοι, στερημένοι άνθρωποι, πού δεν είχαν συνείδηση της δύναμής τους, ούτε φυσικά των δικαιωμάτων τους. Ήταν δηλαδή το κατάλληλο υλικό για εκμετάλλευση.

Έλληνες εργάτες στην Αμερική (1912)

Η ζωή στην Αμερική, ειδικά στην αρχή,  ήταν πολύ δύσκολη. Δεν ήξεραν τη γλώσσα, ήταν ανειδίκευτοι εργάτες ή αγρότες και αντιμετώπιζαν την άρνηση των ντόπιων. Αναλάμβαναν τις πιο ανθυγιεινές και σκληρές δουλειές (ορυχεία, σιδηροδρόμους, κ.ά.). Μερικοί έγιναν πλανόδιοι πωλητές (λαχανικά, φρούτα, γλυκά, λουλούδια). Αρκετοί έγιναν λούστροι (στο βορρά, οι περισσότεροι λούστροι ήταν Έλληνες).

Για να κάνουν οικονομία στα χρήματα έμεναν σε άθλια υπόγεια, σε  ένα δωμάτιο με πολλά κρεβάτια ή στο πάτωμα, χωρίς αερισμό και καθαριότητα. Να σημειωθεί ότι τότε «θέριζε» η φυματίωση.

Κάποιοι άλλαξαν[37] δουλειά και πόλη κι έγιναν εργάτες σε βιομηχανίες. Άλλοι από λαντζιέρηδες  μάζεψαν κάποια χρήματα και άνοιξαν δικό τους μαγαζί. Τελικά πλούτισαν. Το 1920 αρκετοί Έλληνες είχαν μικρές επιχειρήσεις με γλυκίσματα (ζαχαροπλαστεία), εστιατόρια, ανθοπωλεία, καπελάδικα, καθαριστήρια, τσαγκάρικα ή έκαναν (λιανικό ή χονδρικό) εμπόριο[38].

Το φθινόπωρο του 1912 άρχισε η επιστράτευση και αμέσως οι Βαλκανικοί Πόλεμοι. Η μετανάστευση σταμάτησε και οι νέοι μας ντύθηκαν το χακί και πήγαν στον πόλεμο εναντίον Τούρκων και Βουλγάρων, με πολλά θύματα. Αντίθετα, από την Αμερική γύρισαν τουλάχιστον 12 νέοι άνθρωποι της Μαριολάτας και υπηρέτησαν τη θητεία τους ή ήταν επίστρατοι. Το 1914, μετά το τέλος του πολέμου έφυγαν ξανά (τα ονόματά τους αναφέρονται στα πολλαπλά ταξίδια των μεταναστών, σελ. 7).

Κάποιοι μπορεί να μην τα κατάφεραν, με βασικότερη αιτία την υγεία. Οι συνθήκες ζωής, η κούραση και η φύση της εργασίας (εργάτες ορυχείων, στις γραμμές του σιδηροδρόμου σε όλες τις καιρικές συνθήκες, ατυχήματα, ασθένειες[39], κ.ά.) με την κακή ψυχολογία από την έλλειψη της οικογένειας δεν οδήγησαν το μετανάστη στον «παράδεισο» της επιτυχίας. Έτσι αρρώστησαν και πέθαναν στα ξένα. Στην πατρίδα έστελναν για κάποια χρόνια όσα χρήματα επέτρεπε η οικονομική τους κατάσταση, βοηθώντας τη γονική οικογένεια. Άλλοι δεν μπόρεσαν να προσαρμοστούν στις ξένες συνθήκες ζωής ή ατύχησαν στους ανθρώπους και στον τόπο όπου βρέθηκαν.

    Αντίθετα, κάποιοι άλλοι μετανάστες της Μαριολάτας ίσως πρόκοψαν τόσο επαγγελματικά, όσο και στην προσωπική τους ζωή. Να παντρεύτηκαν ελληνίδες ή ξένες γυναίκες αποκτώντας οικογένειες με παιδιά, που στη συνέχεια επίσης να ευδοκίμησαν στην Αμερική δημιουργώντας επιχειρήσεις και δημιουργώντας περιουσίες.

     Η έλλειψη γνώσης για πρόσωπα του τόπου δεν επιτρέπει να ξέρω την τύχη των μεταναστών αυτών, μετά από κάποια χρόνια που έζησαν στην Αμερική. Αποτελεί αντικείμενο μικρής επιπλέον έρευνας και συμπλήρωσης αυτής της προσπάθειας.

7. Προορισμοί – Τόποι εργασίας

     Μετά τον έλεγχο της υπηρεσίας Μετανάστευσης, οι άνθρωποι της Μαριολάτας, όπως και κάθε άλλος μετανάστης, έφευγαν για τον τόπο τελικού προορισμού, με σκοπό την εγκατάσταση και την εύρεση εργασίας. Με επιστολές είχαν από πριν συνεννοηθεί πού και πώς θα φτάσουν στον τόπο, όπου τους περίμενε ο συγγενής, συμπατριώτης ή φίλος τους.

Πίνακας 6

   Οι πρωτοπόροι επέλεξαν τον τόπο εργασίας τους με τον ίδιο τρόπο (μέσω κάποιου γνωστού ή συγγενή) ή τυχαία. Από τον παρατιθέμενο πίνακα 6 φαίνεται ότι οι πλέον ζητούμενοι προορισμοί ήταν οι πολιτείες : Ουάσινγκτον,  Δυτ. Βιρτζίνια, Αϊντάχο και Πενσυλβάνια. Ακολουθούν Όρεγκον και Νέα Υόρκη. Για τους κυριότερους τελικούς προορισμούς και τους ανθρώπους της Μαριολάτας που βρέθηκαν εκεί θα δοθεί ένα σύντομο χρονικό. Συγκεκριμένα :

   Στην πολιτεία Ουάσινγτον : Στις πόλεις  Χόκβιαμ[40] (Hoquiam),  Έβερετ (Everett) και Μπέλινχαμ[41] (Bellingham) ήρθαν οι περισσότεροι μετανάστες της Μαριολάτας. Την αρχή έκανε ο Περικλής Ολυμπίου το 1906, που επέλεξε το Χόκβιαμ για εργασία (έμεινε μέχρι το 1910, που γύρισε πίσω στην πατρίδα). Πρέπει να ακολούθησαν και άλλοι μετανάστες.

   Το 1910 ήρθε ο Γεώργιος[42] Παντίσκος και το Φεβρουάριο του 1911 έφτασε στο Χόκβιαμ ο αδερφός του Ιωάννης Παντίσκος. Το Μάρτιο του 1911 αφίχθηκαν ο Αριστείδης Παντίσκος (ξάδερφος των προηγούμενων), ο Γεώργιος Σωτηρόπουλος και ο Γρηγόριος Χριστοδούλου. Είναι πιθανή (στο 1911) η μετακίνηση των Αντ. Παπαδήμου και Αντ. Γεωργίου από το Ποκατέλλο (του Αϊντάχο) στο Χόκβιαμ.

   Το Μάρτιο του 1911 ήρθε στην πόλη Έβερετ ο Αθανάσιος Μακρυνιώτης. Τον υποστήριξε εκεί ο φίλος του Κωνστ. Δούκας. Στον ίδιο μήνα έφτασαν στην ίδια πόλη ο Ευστάθιος Αντριούλης και ο Γεώργιος Παντίσκος[43]. Τους βοήθησαν οι φίλοι τους Βασ. Κονταξής και Κωνστ. Δούκας.

   Το Δεκέμβριο του 1911 έφτασε μεμονωμένα στην ίδια πολιτεία (στην πόλη Fruvel) ο Λουκάς Ράπτης. Σ’ αυτήν, ήταν από πριν ο αδερφός του.

   Το Μάρτιο του 1912 αφίχθηκε στην πόλη Χόκβιαμ ο Παναγιώτης Γεωργίου, όπου ήταν ήδη ο αδερφός του Δημήτριος. Το Σεπτέμβριο του 1912 ήρθε ο Γεώργιος Δούκας. Τον βοήθησε ο συγγενής του Γ. Πάλλας.

   Το Φεβρουάριο του 1914 επανήλθε (το δεύτερο ταξίδι του) στο Χόκβιαμ ο Περικλής Ολυμπίου, ο πρωτοπόρος μετανάστης της Μαριολάτας, όπου εργάστηκε και την περίοδο 1907-1910.

   Το Μάρτιο του 1914 ο Ιωάννης Αρβανίτης επέλεξε για εργασία το Μπέλλινχαμ όπου είχε το γνωστό του Χ. Χαλάτση.

   Το Μάιο του 1914 ήρθε μεμονωμένα ο Γεώργιος Παντίσκος[44] (στο δεύτερο ταξίδι του). Στον ίδιο μήνα επανήλθε ο Αθανάσιος Μακρυνιώτης[45] (και γι’ αυτόν ήταν το δεύτερο ταξίδι). Τον περίμενε ο αδερφός του. Επίσης, μαζί μ’ αυτόν ήρθε και ο Αθανάσιος Παππάς (που επίσης ήρθε για δεύτερη φορά να εργαστεί στον ίδιο τόπο). Τον περίμενε ο κουνιάδος του Χρ. Αντιπάτης[46].

    Συνολικά, την πολιτεία Ουάσιγκτον επέλεξαν ως τόπο εργασίας τουλάχιστον 15 άτομα της Μαριολάτας. Αναλυτικά ήρθαν 10 στο Χόκβιαμ, 3 στο Έβερετ, 1 στο Φρουβέλ και 1 στο Μπέλλινχαμ.

Η πόλη Wheeling (κέντρο της πόλης και ο ποταμός Οχάιο)

    Στη Δυτική Βιρτζίνια:  Συγκεκριμένα στην πόλη Χουήλιν[47] (Wheeling, W.Va.) όπου έφτασε το έτος 1912 και εγκαταστάθηκε ο Γεώργιος Ρίζος. Επίσης ήρθε και ο Χρήστος Ποδιώτης και ο Γεώργιος Σίδερης, που άλλαξαν[48] τον αρχικό τόπο προορισμού των.

   Στις αρχές Φεβρουαρίου 1914 επέστρεψε για δεύτερη φορά ο Χρήστος Ποδιώτης. Τον περίμενε εκεί ο φίλος του Γ. Κατσαδούρος.

   Από τη μεγάλη ομάδα 14 μεταναστών της Μαριολάτας που έφτασε στις 16 Μαρτίου 1914 στην Αμερική, οι περισσότεροι κατέληξαν στο Χουήλιν. Έτσι ήρθαν εδώ ο Θεόδωρος Γ. Αντωνίου, ο Στέργιος Αρβανίτης, ο Νικόλαος Κονταξής,  ο Ιωάννης Ποδιώτης (είχε το θείο του Χρ. Ποδιώτη), ο Θεόδωρος Ρίζος, ο Γεώργιος Σίδερης (δεύτερο ταξίδι στον ίδιο τόπο) μαζί με τον αδερφό του Κώστα Σίδερη και ο Χαράλαμπος Σοφιανός. Οι περισσότεροι ανέφεραν εκεί κάποιο φίλο τους.

   Στον ίδιο μήνα (Μάρτιο του 1914) έφτασε μεμονωμένα ο Θεμιστοκλής Ποδιώτης. Τον περίμενε ο αδερφός του Χρήστος Ποδιώτης.

   Συνολικά,  ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην πόλη αυτή 10 άνθρωποι της Μαριολάτας.

 

Το Ποκατέλλο, του Αϊντάχο (ιστορικό κέντρο, φωτ. 2007)

   Στο Αϊντάχο (Idaho) : Συγκεκριμένα στην πόλη Ποκατέλλο ήρθαν από τους πρώτους και εγκαταστάθηκαν, από τον Αύγουστο του 1910, ο Αντώνιος Γεωργίου (κοντά στον αδερφό του) και επίσης οι Γεώργιος Παντίσκος[49] και Αντώνιος Παπαδήμος, κοντά στο φίλο τους Αθ. Κακκάβα.

   Το Μάρτιο του 1912 αφίχθηκαν οι Νικόλαος Αγγελής και Κωνσταντίνος Σοφιανός. Τους στήριξε και βοήθησε ο συγγενής τους (μετανάστης από τη Γραβιά) Χρ. Αντιπάτης.

   Το Μάρτιο του 1914 έφθασαν εδώ ο Αναστάσιος Αγγελής και ο Νικόλαος Αγγελής (που είχε ξανάρθει το 1912). Δικός τους άνθρωπος ήταν εκεί ο Χρ. Αντιπάτης.

   Συνολικά, ήρθαν και εργάστηκαν στην πόλη αυτή 7 μετανάστες της Μαριολάτας.

 

  Στην Πενσυλβάνια : Συγκεκριμένα στην πόλη Φιλαδέλφεια (Philadelphia, Pa.) καταγράφηκαν συνολικά 6 μετανάστες κι ένας στην πόλη Ντονόρα (Donora).

   Η Φιλαδέλφεια ήταν από την αρχή ελκυστικός προορισμός. Το Νοέμβριο του 1911 ήρθε εδώ και εγκαταστάθηκε όλη η ομάδα μεταναστών που την αποτελούσαν οι Θεόδωρος Ρίζος[50], Αθανάσιος και Χαράλαμπος Σοφιανός[51]. Τους βοήθησαν εκεί οι φίλοι και συγγενείς.

   Το Φεβρουάριο του 1912 έφθασε ο Χρήστος Ποδιώτης[52]. Είχε την υποστήριξη του συμπατριώτη του Αθαν. Σοφιανού.

   Το Σεπτέμβριο του 1912 αφίχθηκε ο Ιωάννης Ζαχαρέλος. Στον ίδιο μήνα, αλλά μεμονωμένα έφτασε και ο Γεώργιος Σίδερης. Τους βοήθησαν ένας φίλος κι ένας γνωστός τους (Ιωάν. Παππάς).

 

Φιλαδέλφεια : Καταστήματα στην 8η οδό και στην οδό Αγοράς (8^th and Market st.)

   Τέλος, το Μάρτιο του 1911, ο Ηλίας Μακρυνιώτης πήγε στην πόλη Ντονόρα[53] (Donora, Pa.) της Πενσυλβάνια. Ως “δικό του άνθρωπο” εκεί ανέφερε τον Περικλή Ολυμπίου.

   Συνολικά, ήρθαν και εργάστηκαν στις πόλεις αυτές (Φιλαδέλφεια και Ντονόρα) τουλάχιστον 7 μετανάστες της Μαριολάτας.

 Στο Όρεγκον : Στην πόλη Πόρτλαντ από το Μάρτιο του 1912 ήρθαν και εγκαταστάθηκαν ο Γεώργιος Αντριούλης και ο Ιωάννης Παππάς. Είχαν εκεί ο ένας τον πατέρα του Ευστάθιο Αντριούλη κι ο άλλος το φίλο του Βασίλ. Κονταξή.

   Το Σεπτέμβριο του 1912 αφίχθηκαν ο Δήμος Δούκας και ο Ηλίας Μακρυνιώτης. Είχαν ήδη εκεί το συμπατριώτη τους Ιωάννη Παππά.

   Το Μάρτιο του 1914 επανήλθε ο Ιωάννης Παππάς (β’ ταξίδι). Ως γνωστό του είχε το φίλο Κώστα Παππά.

   Συνολικά, ήρθαν και εργάστηκαν στην πόλη αυτή τουλάχιστον 5 μετανάστες της Μαριολάτας.

 

Το Πόρτλαντ του Όρεγκον (1890)

Στη Νέα Υόρκη : Τον Απρίλιο του  1907 έφτασε πρώτος (μάλλον) ο Γεώργιος Ολυμπίου. Τα στοιχεία όμως είναι ελλιπή και δεν ξέρουμε τη συνέχεια.

   Από Φεβρουάριο του 1909 ήρθε και εγκαταστάθηκε ο Ζήσης Κονταξής. Εκεί ήταν ο αδερφός του συνταξιδιώτη του Ζ. Μαθέου από την Τοπόλια, που τους βοήθησε.

   Το Μάιο του 1912 αφίχθηκε ο Χαράλαμπος Κωνσταντέλλος. Ήταν ήδη εδώ ο αδερφός του Ιωάννης.

   Το Μάιο του 1914 ήρθε ο Παναγιώτης Γεωργίου (β’ ταξίδι του). Είχε στη Νέα Υόρκη το γιο του Γεώργιο.

   Τον Ιανουάριο του 1917 έφτασε και παρέμεινε στη Νέα Υόρκη ο Περικλής Αρβανίτης. Τον βοήθησε ο ξάδερφός του Γεώργιος Αντριούλης.

   Συνολικά, ήρθαν και εργάστηκαν στην πόλη αυτή 4 μετανάστες της Μαριολάτας.

Στο Οχάιο : Στην πόλη Κλαιρσβίλ[54], το Μάρτιο του 1914, ήρθαν ο Γεώργιος Ρίζος (στο δεύτερο ταξίδι του) και ο Ιωάννης Ευσταθίου. Είχαν εκεί φίλους που βοήθησαν στην εγκατάστασή τους.

¯

   Από τα σόγια της Μαριολάτας (τις ευρύτερες οικογένειες) τα περισσότερα μεταναστευτικά ταξίδια στην Αμερική κατέγραψαν τα επώνυμα : Παντίσκος (5), Μακρυνιώτης, Ποδιώτης και Σοφιανός (4), Αγγελής, Αρβανίτης, Ολυμπίου, Παππάς, Ρίζος και Σίδερης (3), Αντριούλης, Γεωργίου, Δούκας και Κονταξής (2), ενώ για τους υπόλοιπους μετανάστες είναι μεμονωμένα.

 

Νεοαφιχθέντες ξένοι μετανάστες μέσα στο κτίριο του Έλλις.

---

 Βιβλιογραφία

1.       Αρχειακό υλικό

i.    Αρχείο EllisIsland, της Υπηρεσίας Μετανάστευσης των ΗΠΑ.

ii.   Διάταγμα 29-8-1912 (ΦΕΚ 261/1912).

iii.  Αρχείο Ε.Λ.Ι.Α.

2.      Εφημερίδες – Περιοδικά

i   Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : «Μετανάστες της Λαμίας στην Αμερική (αρχές 20ού αι.)» περ. «ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ» 2012, Λαμία.

ii.    Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : «Αμπλιανίτες μετανάστες στην Αμερική», εφ. ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΑΜΠΛΙΑΝΗΣ, φ. 143, σελ. 1& 6, Σεπτ.-Οκτ. 2008  και φ. 144, σελ. 1 & 6, Νοε.-Δεκ. 2008, Συλλόγου Αμπλιανιτών ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ, Αθήνα 

iii.    Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : «Μετανάστες της Γραβιάς στην Αμερική (τις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα)», Λαμία, 2009.

iv.    περιοδ. «Οικονομικός Ταχυδρόμος», ειδικό τεύχος, σελ. 54, 1997.

v.     εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ ετών 1927-1934, Λαμίας.

3.      Βιβλία και Άρθρα

i.    «Οδηγός του Μετανάστου», 1910, Αθήνα.

ii.  Νικολ. Ταξ. Δαβανέλλου “Η ΡΕΚΛΑΜΑ (1850-1967)”, έκδ. Δήμου Λαμιέων, 2000.

iii.   Θ.  Ανθογαλίδου  «Η ελληνική μετανάστευση στις ΗΠΑ (1900-1925)», ηλεκτρονική διεύθυνση:  http://www.auth.gr/virtualschool/1.2/Praxis/BoravouProject.html

iv.   Θανάση Καλαφάτη  «1880-1920,  η πρώτη εν Αμερική μετανάστευσις»,  2-5-2004, από Διαδίκτυο.

v.    Λούλα Λιανού-Χριστοδούλου “Ιστορικά και λαογραφικά της Μαριολάτας”, 2008, Μαριολάτα.

vi.   Βικιπαίδεια

4.      Μαρτυρία

Κωνσταντίνου Αντ. Ρίζου, κατοίκου Μαριολάτας.

Πανοραμική άποψη της Μαριολάτας

---

[1] Διάταγμα 29-8-1912 (ΦΕΚ 261/1912). Είχε και το συνοικισμό Γκούρα.

[2] Στους παράγοντες που ώθησαν προς την υπερπόντια μετανάστευση, σημαντική θέση δίπλα στις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες κατείχαν και οι πολιτικές συνθήκες. Η εμπόλεμη κατάσταση, αλλά και οι πολιτικές εκτροπές και ανωμαλίες γίνονταν πρόξενοι μεγάλων πληθυσμιακών μετακινήσεων. Η ανυποταξία στο στρατό τις δύο δεκαετίες 1890-1910 ήταν σημαντική. Για τις τότε κυβερνήσεις η μετανάστευση αποτέλεσε μια επιθυμητή εκτόνωση και διέξοδο από το μεγάλο και άλυτο πρόβλημα της ληστείας.

[3] Κυμαίνονταν από 100 μέχρι 400 δραχμές, σε αξία της εποχής εκείνης. Με τον ανταγωνισμό των εταιρειών και με το μεγάλο αριθμό μεταναστών σε κάθε ταξίδι (1.000-1.500 άτομα), το ταξίδι έφτασε να κοστίζει 60 δραχμές. Πάντως ήταν αρκετά σημαντικό ποσό για τα χρόνια εκείνα.

[4] Όταν λέμε Αμερική θα εννοούμε τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (ΗΠΑ).

[5] Ως αρχικό προορισμό είχε τη Νέα Υόρκη, αλλά τελικά πήγε στο Χόκβιαμ.

[6] Αυτόν δήλωσε ως προορισμό το 1912, αλλά τελικά μετακινήθηκε σε άλλο τόπο (Wheeling) στη Δυτική Βιρτζίνια.

[7] Υπάρχει στα χαρτιά μια αλλαγή προορισμού για το Σαιντ Κλαιρβίλ (St. Claireville) του Οχάιο.

[8] Αυτόν δήλωσε ως προορισμό το 1911, αλλά τελικά μετακινήθηκε στο Wheeling της Δυτικής Βιρτζίνια.

[9] Αυτόν δήλωσε ως προορισμό το 1912, αλλά κι αυτός μετακινήθηκε στο Wheeling (Δυτ. Βιρτζίνια).

[10] Αυτόν δήλωσε ως προορισμό το 1911, αλλά τελικά μετακινήθηκε στο Wheeling της Δυτικής Βιρτζίνια.

[11] Αντιπρόσωπος (πράκτορας) για τη Φθιώτιδα ήταν ο Αθανάσιος Γιαννούκος, με γραφείο στην οδό Ρήγα Φεραίου στη Λαμία.

[12] Στις αρχές του 20ου αιώνα περίπου ένας στους επτά μετανάστες παρέμενε στη Νέα Υόρκη, που είχε το 1910 πάνω από 12.000 Έλληνες. Οι υπόλοιποι συνέχιζαν την πορεία τους στην τεράστια αμερικανική ενδοχώρα.

[13] «Ο βίος εν Νέα Υόρκη είναι αρκούντως πολυδάπανος. Αν ο μετανάστης μείνει ημέρας τινάς άεργος ενταύθα και δεν έχει συγγενείς ή φίλους, οι οποίοι να δαπανώσι δι΄ αυτόν, οφείλει να υπολογίζει εν τουλάχιστον δολλάριον καθ΄ ημέραν δια τροφήν και κατοικίαν, ήτοι πέντε περίπου φράγκα. Και ταύτα αν τρώγει εις τα ελληνικά μικροεστιατόρια και αποφεύγει τα ποτά και τα κεράσματα. Οιονδήποτε ποτόν στοιχίζει το ολιγότερον 5 σεντς, ήτοι 25 λεπτά. Καλόν είναι ο μετανάστης να προσπαθεί να μη μείνει μακρόν χρόνον εν Νέα Υόρκη, αλλά να διευθύνεται εις το εσωτερικόν. [Από τον «Οδηγόν του Μετανάστου», 1910].

[14] Δεν καταγράφηκαν και  δεν περιλαμβάνονται σ’ αυτή την εργασία όσοι μετανάστες ήρθαν στις ΗΠΑ, αλλά από άλλα λιμάνια της.

[15] Ο Ζαχαρίας Μαθέος, ήταν από την Τοπόλια. Ήταν συνταξιδιώτης του Ζήση Κονταξή και πήγαινε κι αυτός στη Νέα Υόρκη, κοντά στον αδερφό του Δημ. Μαθέο (που είχε φύγει το 1907). Ο Ζ.  Μαθέος ήταν τότε 19 ετών.

[16] Μαζί τους ταξίδεψαν και 3 άτομα από τη Γραβιά. Ήταν οι Ευθύμιος Κρέμαστος, Γεώργιος Λαλάς και Δημήτριος Μακαρέζος.

[17] Και οι τρεις αυτοί μετανάστες δήλωσαν ως πατρίδα τους τη Γραβιά, ενώ είναι γνωστό ότι κατάγονταν από τη Μαριολάτα. Αυτό το συνήθιζαν και άλλοι, δηλώνοντας το μεγαλύτερο χωριό ή κωμόπολη (π.χ. μερικοί δήλωναν και τη Λαμία) της περιοχής τους.

[18] Επέστρεψε από την Αμερική και έζησε στο χωριό. Διετέλεσε πρόεδρος της Κοινότητας Μαριολάτας, κατά την περίοδο της Ιταλογερμανικής κατοχής. Είχε το παρωνύμιο (παρατσούκλι) Κατσαούνος. [Από το βιβλίο “Ιστορικά και λαογραφικά της Μαριολάτας” της Λούλας Λιανού-Χριστοδούλου, 2008, Μαριολάτα.]

[19] Κι αυτός, ως πατρίδα του δήλωσε τη Γραβιά Παρνασσίδος.

[20] Φωτοτυπία της καταγραφής των τριών αυτών μεταναστών υπάρχει στις σελίδες 18-19 του παρόντος.

[21] Μαζί τους ταξίδεψαν και οι : Αθανάσιος Παπαϊωάννου και Παναγιώτης Μπαλωμένος από τη Βάργιανη.

[22] Στην είδηση κήρυξης του πολέμου 1912 ήρθε από την Αμερική, στρατεύτηκε και υπηρέτησε στο Σύνταγμα Ευζώνων. Μετά από τραυματισμό του σε μάχη με τους Τούρκους συνελήφθη και αποκεφαλίστηκε (στις 2-2-1913). Ήταν τότε 32 ετών. Ήταν παντρεμένος τη δε γυναίκα του την έλεγαν Γεωργία. (από το βιβλίο “Ιστορικά και λαογραφικά της Μαριολάτας” της Λούλας Λιανού-Χριστοδούλου, 2008, Μαριολάτα)

[23] Επίσης δήλωσε ότι κατάγεται από τη Γραβιά (ενώ δεν ήταν αλήθεια).

[24] Είχε προηγηθεί από το Μάρτιο του 1911.

[25] Στο ταξίδι με το ίδιο πλοίο ήταν άλλοι 7 γνωστοί από τα γειτονικά μέρη της Μαριολάτας. Αναφέρουμε τους : Γεώργιο Αντιπάτη, Αθανάσιο Μπούγα και Αντ. Σπυρόπουλο από τη Γραβιά. Επίσης τους : Γεώργιο Κουμαρτσιώτη, Γεώργιο Πλαστήρα και Παναγιώτη Σιαφάκα  από το Παληοχώρι, και Ανδρέα Ζυγούρη (από το Σκλήθρο, μάλλον). [Βλ. Κωνστ. Αθ. Μπαλωμένου : “Μετανάστες της Γραβιάς στην Αμερική”, σελ. 29, Λαμία, 2009].

[26] Δήλωσε τη Γραβιά ως πατρίδα του (αντί της Μαριολάτας).

[27] Ως πατρίδα του (δηλ. όπου γεννήθηκε και διέμενε τελευταία) δήλωσε τη Γραβιά.

[28] Από ηλικιωμένους της Μαριολάτας μου μεταφέρθηκε ότι επέστρεψε και έζησε στη Μαριολάτα και στη Λαμία.

[29] Στη μεγάλη αυτή ομάδα περιλαμβάνονταν επίσης και οι μετανάστες της Γραβιάς : Θεόδ. Βλάχος, Βασίλ. Καράντζαλης, Γεώρ. Καράντζαλης, Δημ. Μανανάς και Νικ. Μαστρογιάννης.

[30] Ως αρχικό προορισμό είχε δηλώσει το Χουήλιν της Δ. Βιρτζίνια, αλλά άλλαξε γνώμη.

[31] ό. π.

[32] Υπηρέτησε στην αμερικανική Λεγεώνα. Υπήρξε έξυπνος άνθρωπος και προοδευτικός. Με τα χρήματα που κέρδισε στην Αμερική, επιστρέφοντας πίσω αγόρασε μεγάλη καλλιεργήσιμη έκταση με πηγάδι. Επίσης διέθετε και αλευρόμυλο στο σπίτι του. [Λούλας Λιανού-Χριστοδούλου “Ιστορικά και Λαογραφικά της Μαριολάτας”, σ. 28, Μαριολάτα, 2008].

[33] Κι αυτός δήλωσε ότι γεννήθηκε και διαμένει στη Γραβιά, αντί της Μαριολάτας.

[34] ό. π.

[35] Ανήκει στην πολιτεία Ουάσινγκτον των ΗΠΑ. Είναι έδρα της κομητείας Κόουλιτζ (Cowlitz). Στα τέλη του 19ου αιώνα και στο πρώτο μέρος του 20ού αιώνα, Kelso ήταν το κέντρο για τις εμπορική αλιεία αθερίνας  στον ποταμό Cowlitz. Το 1910, σύμφωνα με την εφημερίδα Oregonian, αλιεύονταν 5.000 τόνοι ψαριών. Η οικονομία εξακολουθεί να βασίζεται σε μεγάλο βαθμό από τα προϊόντα ξύλου. Στην απογραφή του 2010, ο πληθυσμός της ήταν 11.925 κάτοικοι.

[36] Από τους 50 μετανάστες της Μαριολάτας, οι 14  ήταν αναλφάβητοι (ποσοστό 28 %).

[37] Οι περισσότεροι μετανάστες ασχολήθηκαν μετά με το εμπόριο και τα ελεύθερα επαγγέλματα, ενώ άλλοι πολλοί σε διάφορες υπηρεσίες, έχοντας πάντα στο νου τους πώς να κερδίσουν συντομότερα και να επιστρέψουν στην πατρίδα.

[38] Βλ. περιοδικό «Οικονομικός Ταχυδρόμος», ειδικό τεύχος, σελ. 54, 1997.

[39] όπως η φυματίωση, η γρίπη (ιδιαίτερα η ισπανική γρίπη του 1918) και τα αφροδίσια νοσήματα (σύφιλη). Οι απλές μολύνσεις από χτυπήματα μπορούσαν να οδηγήσουν στο θάνατο, εφόσον δεν είχαν ανακαλυφθεί τα αντιβιοτικά.

[40] Κωμόπολη (από το 1890) της πολιτείας Ουάσιγκτον στα δυτικά των ΗΠΑ. Στη ντόπια γλώσσα σημαίνει "πεινασμένη για το ξύλο". Μαζί με τη γειτονική της πόλη Αμπερντήν (Aberdeen, Wa.) μοιράστηκαν μια κοινή οικονομική ιστορία στην ξυλεία και την εξαγωγή της. Υπάρχουν πολλές βιομηχανίες επεξεργασίας ξύλου. Ο πληθυσμός της (απογραφή 2000) ήταν 9.097 κάτοικοι.

[41] Είχε μεγάλα μεταλλεία άνθρακα, απασχολώντας 250 ανθρακωρύχους. Από το 1906 έγιναν εργοστάσια ξυλείας και οικοδομικών υλικών. Έγιναν επενδύσεις στη ναυτιλία, το σιδηρόδρομο, τα μεταλλεία, την κονσερβοποίηση, κ.ά. από εταιρείες όπως η Cornwall, η General Electric Company της Ν. Υόρκης, κ.ά. Ο πληθυσμός της  (το 2006) ήταν 75.150 κάτοικοι.

[42] η γυναίκα του στη Μαριολάτα λεγόταν Δημητρούλα.

[43] η γυναίκα του στη Μαριολάτα λεγόταν Γεωργούλα.

[44] η γυναίκα του στη Μαριολάτα λεγόταν Δημητρούλα.

[45] Αρχικός προορισμός του στο α’ ταξίδι του ήταν το Φαίρφαξ (Fairfax, Va.) της Βιρτζίνια. Στη συνέχεια άλλαξε τόπο εργασίας και πήγε στο Χόκβιαμ.

[46] από τη Γραβιά.

[47] Πόλη στην πολιτεία της Δυτικής Βιρτζίνια. Στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα αναπτύχθηκαν εργοστάσια σιδήρου και χάλυβα στις όχθες του ποταμού Οχάιο. Επίσης άλλα εργοστάσια γυαλιού, πούρων και κυρίως καρφιών σιδήρου που έκανε το Wheeling γνωστό ως “κέντρο καρφιών του κόσμου”. Στο τέλος του 19ου αι. ήταν η πλουσιότερη πόλη κατά κεφαλήν στην Αμερική. Ο πληθυσμός της  (το 2007) ήταν 29.101 κάτοικοι.

[48] αντί για τη Φιλαδέλφεια της Πενσυλβάνια, πήγε στο Χουήλιν.

[49] τη γυναίκα του στο χωριό την έλεγαν Δημητρούλα.

[50] Μετά από κάποιο χρονικό διάστημα μετακινήθηκε στο Χουήλιν της Δ. Βιρτζίνια.

[51] ό. π.

[52] Οι μετανάστες Χρήστος Ποδιώτης και Γεώργιος Σίδερης, το 1912 δήλωσαν αρχικά τη Φιλαδέλφεια ως τελικό τους προορισμό. Στη συνέχεια άλλαξαν τόπο εργασίας και κατέληξαν στο Χουήλιν (Wheeling) της Δ. Βιρτζίνια.

[53] Πόλη στην κομητεία Ουάσιγκτον της πολιτείας Πενσυλβάνια. Απέχει 20 μίλια (32χλμ) νότια του Πίτσμπουργκ. Ιδρύθηκε και αναγνωρίστηκε το 1901. Αναπτυγμένη η γεωργία αλλά κυρίως η βιομηχανία. Με ανθρακωρυχεία, χαλυβουργεία, συρματουργεία και εργοστάσια καλωδίων και άλλες βιομηχανίες που δημιουργήθηκαν από πολύ νωρίς. Το 1910 είχε πληθυσμό 8.174 κατ., ενώ το 1920 είχε 14.131 κατ. Στην απογραφή του 2000 είχε 5.653 κατοίκους.

[54] St. Clairsville, Οχάιο: πόλη στην κομητεία Μπελμόντ (Belmont) της πολιτείας Οχάιο των ΗΠΑ.   Στην απογραφή του έτους 2.000 ο πληθυσμός της ήταν 5.184 κάτοικοι.