Από τη Βελίτσα Λοκρίδας, μετανάστες στην Αμερική (1906-1916)

Προλεγόμενα

   Δεν έτυχε να επισκεφθώ το χωριό αυτό, παρότι  είναι ακουστό, με σημαντικά ονόματα όπως π.χ. Γεώργιος Σκλαβούνος στο χώρο της ιατρικής. Την περίοδο του Μεσοπολέμου ήταν περιώνυμα τα καπνά Βελίτσης. Η επιλογή μου για τους μετανάστες της ήταν τυχαία, με κυρίαρχο το ιστορικό στοιχείο. Στην ίδια θέση όπου βρίσκεται σήμερα το ομώνυμο χωριό, στις ανατολικές πλαγιές του Παρνασσού, ήταν κτισμένη η Φωκική πόλη, η αρχαία Τιθορέα.

πύργος της Τιθορέας

(λιθογραφία E. Dodwell, 1834, Λονδίνο)

   Μελετώντας τους Έλληνες μετανάστες που πήγαν στην Αμερική, εδώ και αρκετά χρόνια, κατέγραψα και όσους προέρχονταν από τη Βελίτσα. Η συγκέντρωση του υλικού άρχισε πριν από χρόνια. Η επεξεργασία έγινε τμηματικά και η εργασία ολοκληρώθηκε το Φεβρουάριο του 2017.

   Για το αποτέλεσμα αυτό χρειάστηκαν πολλές ώρες και μέρες εντατικής απασχόλησης. Με βοήθησε πολύ, μέσω του Διαδικτύου, το εξαιρετικό αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (Ellis Island). Η έρευνα απέδωσε 40 μεταναστευτικά ταξίδια (κάποιοι μετανάστες έκαναν 2 ταξίδια). Ίσως να διέφυγαν κάποια ονόματα που δεν εντόπισα ή να έγραψαν άλλο τόπο γέννησης και προηγούμενης διαμονής. Θυμίζω τη (συνήθη) περίπτωση που κάποιοι, τότε στις ΗΠΑ, δήλωναν ότι γεννήθηκαν ή ότι διέμεναν στη μεγαλύτερη πόλη (π.χ. Αμφίκλεια, Λαμία) της περιοχής, ενώ γεννήθηκαν και ζούσαν σε γειτονικό χωριό. Κάτι τέτοιο όμως, θα πρέπει να το συμπληρώσει κάποιος που ξέρει τα ντόπια επώνυμα, κι αν είναι μεγαλύτερης ηλικίας (με καλή μνήμη) ακόμα καλύτερα.

   Η παρούσα εργασία θα μπορούσε να εμπλουτιστεί με φωτογραφικό υλικό των μεταναστών στις ΗΠΑ, που εγώ δεν έχω αυτή τη δυνατότητα. Ο τοπικός Σύλλογος ή με πρωτοβουλία κάποιου (ή κάποιων) μπορεί να αναζητήσει και να βρεθούν στο χωριό κάποιες φωτογραφίες, που θα εμπλουτίσουν την προσπάθεια αυτή. Επίσης μπορεί να συμπληρωθεί η εργασία, με την τύχη των μεταναστών αυτών, δηλ. ποιοι γύρισαν στην πατρίδα και ποια ήταν η προκοπή τους (επαγγελματική και προσωπική).

   Η εργασία-μελέτη αυτή θέλει να τιμήσει τους ανθρώπους της ιστορικής κωμόπολης, για την τόλμη και την απόφαση να φύγουν στα ξένα (μερικοί ίσως να μην ξαναδούν τον τόπο τους), θυσιάζοντας τα καλύτερά τους χρόνια για να  ζήσει η γονική οικογένεια και οι ίδιοι καλύτερα.

   Μετά από έναν αιώνα, η προσπάθεια αυτή αποτείνεται στο θυμικό όσων έζησαν ή έχουν εικόνες από τα χρόνια της μετανάστευσης στην Αμερική. Είναι όμως μια αναγκαία κατάθεση μνήμης για τους νεότερους, στους οποίους και αφιερώνεται.

Κωνσταντίνος  Αθαν. Μπαλωμένος

                  φυσικός

Άνθρωποι και χώροι εστίασης στην προπολεμική Λαμία

Οι παραγωγοί γεύσεων

Εισαγωγή

   Η Λαμία, γεωγραφικό κέντρο της Στερεάς Ελλάδος και πρωτεύουσα της Ρούμελης, ήταν πάντα κομβικό σημείο για τους περαστικούς. Ίσως αυτό είναι μειονέκτημα, επειδή δεν αποτελεί τελικό προορισμό, αλλά το πλεονέκτημα της Λαμίας ως τόπου διέλευσης παραμένει. Μέχρι το 1881 ήταν και ακριτική πόλη. Το πλεονέκτημά της, που δεν αναπτύχθηκε πλήρως στο παρελθόν, θα ήταν η δημιουργία αρκετών χώρων φιλοξενίας (πανδοχείων, ξενοδοχείων), αλλά τουλάχιστον οι χώροι εστίασης (ταβέρνες, εστιατόρια, ψησταριές, κλπ.) ήταν αρκετοί. Η ποιότητα υπηρεσιών μπορεί να μην ήταν πάντα άριστη, αλλά κανείς περαστικός δεν ξέχασε το ψητό αρνί σούβλας, κ.ά. ψητά παράγωγα, που έφαγε στα στενά της πλατείας Λαού.

   Στην παρούσα εργασία θα δοθούν οι σχετικοί χώροι και οι άνθρωποι της εστίασης στα προπολεμικά χρόνια, με όσο γίνεται συνοπτικό τρόπο και φυσικά με τα διαθέσιμα στοιχεία.  

1. Αρχαία καπηλεία και συμπόσια

   Στην αρχαία Αθήνα υπήρχαν πολλά καπηλεία (ή καπηλειά). Προσέφεραν κυρίως κρασί, που υπήρχε άφθονο. Υπήρχαν και μικρές εταίρες που σέρβιραν κρασί, τραγουδούσαν και χόρευαν. Περισσότερα καπηλεία είχε η πολυάριθμη[1] Κόρινθος με το λιμάνι της (με ναυτικούς και ξένους). Τα καπηλεία ήταν σε αγοραία σημεία των πόλεων (σε μεγάλους δρόμους της πόλης και στους δρόμους εισόδου και εξόδου απ’ αυτήν). Υπήρχαν λαϊκά και αριστοκρατικά καπηλεία.

Παράσταση συμποσίου σε αττικό αγγείο

   Τα λαϊκά καπηλεία σέρβιραν κρασί και φαγητό, αλλά έπαιζαν και τυχερά παιχνίδια (γι’ αυτό είχαν κακή φήμη). Όταν έπιναν πολύ τότε έσπαγαν πιάτα ή κύπελλα.  Τα κρασιά ήταν τοπικά (της Αττικής), αλλά και από άλλα μέρη (Χίο, Κόρινθο, Σάμο, Λέσβο, Μένδη, κ.α.). Μεταφέρονταν σε ασκιά ή σε αμφορείς. Στα αριστοκρατικά καπηλειά σύχναζε η αφρόκρεμα της πόλης και τα φαγητά ήταν πιο ποιοτικά.

   Βέβαια υπήρχαν και τα συμπόσια, που ήταν κοινωνικές εκδηλώσεις με εθιμοτυπία και κανονισμούς, για ανταλλαγή ιδεών και πνευματικών αναζητήσεων. Είναι γνωστά από την εποχή του Ομήρου. Οι φιλοσοφικές συζητήσεις άρχιζαν αποβραδίς και έληγαν το πρωί. Περιλάμβαναν το δείπνον (ή σύνδειπνον) και τον πότον. Μετά το φαγητό, έπιναν οίνον κεκραμένον (νερωμένο) και συζητούσαν.

Το “Μουστάκειο” Γυμνάσιο Λαμίας και οι διευθυντές του

   Η ιστορία του συγκεκριμένου σχολείου έχει γραφεί και δημοσιευτεί από τον υπογράφοντα και δεν χρειάζεται να επαναληφθεί. Η επιθυμία του ευεργέτη και διαθέτη Κων. Μουστάκα ήταν :

Η προτομή του ευεργέτη

 …. τας τέσσαρας συνεχομένας ανωγαίας οικίας μου μετά του επίσης συνεχομένου φούρνου και μαγαζείου μεθ’ όλων των παραρτημάτων και παρακολουθημάτων των, αποτελούντων όλων εν τετράγωνον, … διατάσσω όπως αύται χρησιμεύσωσιν αποκλειστικώς και ωρισμένως δια διδακτήρια του Γυμνασίου Λαμίας και των Ελληνικών Σχολείων Λαμίας, να τεθή δε έξωθεν αυτών και η εξής επιγραφή «Γυμνάσιον Μουστάκειον και Ελληνικά Σχολεία Μουστάκεια» αι επιγραφαί δε αύται θέλουσι μένη ες αεί.”

[απόσπασμα από τη διαθήκη του Κωνσταντίνου Μουστάκα, 2 Ιουνίου 1899]

Περ. Δοντάς

  Από τις αρχές του 20ού αι. ενεργοποιήθηκε η διαθήκη και με δαπάνη του δημοσίου, οι τέσσερες διώροφες κατοικίες με τα γειτονικά κτίσματα μετασκευάστηκαν και συνενώθηκαν σε ένα τετράγωνο κτίριο εμβαδού 1.000τ.μ. περίπου. Σ’ αυτό στεγάστηκε το Α’ Ελληνικό Σχολείο[1] (σχολαρχείο) σε τρεις αίθουσες του άνω ορόφου της ανατολικής πτέρυγας. Στο ίδιο κτίριο ήταν και το Γυμνάσιο. Στην πύλη υπήρχε επιγραφή με μαύρο χρώμα που έλεγε : «Μουστάκειον Γυμνάσιον και Ελληνικά Σχολεία».

Τα οινοπνευματοποιεία της προπολεμικής Λαμίας

1.    Εισαγωγή

   Ήταν μικρές μονάδες, που παρήγαγαν και εμπορεύονταν οινοπνευματώδη ποτά. Αυτά είναι γνωστά και ως αλκοολούχα ποτά, επειδή περιέχουν αιθυλική αλκοόλη (κοινά οινόπνευμα). Οι παλιότεροι τα έλεγαν και σπίρτα (από παραφθορά της λατινικής λέξης spirit = οινόπνευμα).

  

2.    Είδη αλκοολούχων ποτών

   Υπάρχουν 3 κατηγορίες : 

Διαφήμιση (1912)

(α) Τα ζυμούμενα, που παρασκευάζονται με αλκοολική ζύμωση μιας πρώτης ύλης που περιέχει άμυλο[1] ή σάκχαρο. Έτσι παράγονται το κρασί και ο ζύθος (μπύρα).

(β) Τα αποσταζόμενα, όπου μετά την αλκοολική ζύμωση της πρώτης ύλης, ακολουθεί απόσταξη σε αποστακτήρα (κοινά καζάνι). Έτσι παράγονται το τσίπουρο, το ούζο, η βότκα, το ουίσκι, κ.ά.

(γ) Τα ηδύποτα, που είναι μείγματα ορισμένης ποσότητας αιθυλικής αλκοόλης (οινοπνεύματος), νερού και επιλεγμένων  ουσιών (αρωματικών, φυσικών χρωστικών και γλυκαντικών). Είναι πιο γνωστά ως λικέρ.

   Επιπλέον αυτά διαφέρουν και στην περιεκτικότητα σε οινόπνευμα (τη μετράμε σε αλκοολικούς βαθμούς[2]). Έτσι : τα ζυμούμενα ποτά δεν περνούν τους 18 αλκοολικούς βαθμούς), τα αποσταζόμενα κυκλοφορούν συνήθως[3] σε 40-41 αλκοολικούς βαθμούς, ενώ τα ηδύποτα κυμαίνονται σε ενδιάμεσες τιμές.