Τα καφενεία - ουζερί της προπολεμικής Λαμίας

Οι μάγοι με το μπρίκι

Α. Από την ανακάλυψη του καφέ στη λειτουργία καφενείων

 Στη Μέση Ανατολή και ευρύτερα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, ο καρπός του καφέ ήταν γνωστός από το 12ο αιώνα. Ως αυτοφυές φυτό, η ποικιλία Αράμπικα του καφέ, ανακαλύφθηκε τον 6ο αι. μ.Χ. στα υψίπεδα της Αιθιοπίας και της Υεμένης[1]. Η πρώτη χρήση του ήταν να τρώγεται ωμός με ψωμί. Λέγεται ότι κάποιος δερβίσης είχε την ιδέα να βράσει σπόρους καφέ και με το αφέψημά τους να σερβίρει τους πελάτες του. Έτσι το πρώτο καφενείο εμφανίστηκε στη Μέκκα.

 Μετά την κατάληψη της Αιθιοπίας από τον Τούρκο Σουλτάνο Σελήμ Α’, ο καφές εισήχθη το 1519 στην Κωνσταντινούπολη. Από τότε άρχισε η γνωστή χρήση του ως αφέψημα. H διάδοση όμως του καφέ ως είδους ευρείας κατανάλωσης πραγματοποιήθηκε κατά το δεύτερο ήμισυ του 16ου αιώνα, μετά το 1543, οπότε άνοιξαν και τα πρώτα καφενεία (1551 ή 1554) που αναδείχθηκαν σε τόπους κοινωνικής συνάθροισης και λαϊκής επικοινω­νίας, ψυχαγωγίας και διασκέδασης (για κάλυψη εξωθρησκευτικών αναγκών). Πάντως τα πρωτεία στο άνοιγμα καφενείων διεκδικούν Αραβία, Αίγυπτος, Συρία, ενώ το πρώτο επίσημα γνωστό καφενείο το άνοιξαν δύο Σύριοι στην Κωνσταντινούπολη. Δίπλα στην Αγιά Σοφιά!

 Από την Υεμένη, μουσουλμάνοι έμποροι μετέφεραν τον καφέ στη Τζέντα, μετά στο Κάιρο και στην Αλεξάνδρεια. Με πλοία έφθανε στην Κωνσταντινούπολη. Καθαριζόταν και καβουρντιζόταν. Κοπανιζόταν σε μεγάλα γουδιά. Μετά από έλεγχο, γινόταν η διανομή σε πωλητές. Συνήθως τον πουλούσαν[2] σε κόκκους και μετά στα καφενεία ή στα σπίτια[3], τον καβούρντιζαν και τον άλεθαν σε μικρό μύλο του καφέ.

 Η ιδέα του καφέ (ως αφέψημα) επεκράτησε γρήγορα και απλώθηκε και στην Ευρώπη. Από τότε άνοιξαν και εξαπλώθηκαν τα καφενεία.

 Στο Λονδίνο το πρώτο καφενείο ανήκε σε Έλληνα Μικρασιάτη. Το 1669, ο Τούρκος πρέσβης στο Παρίσι έγραψε ιστορία, μετά από επίσημο γεύμα, προσφέροντας καφέ στους καλεσμένους του! Ήταν ένα παχύρρευστο σκουρόχρωμο υγρό, άγνωστο μέχρι τότε στους Παριζιάνους, το οποίο τους κατέκτησε αμέσως!

 Στο α' μισό του 18ου αι., άνοιξε στη Μασσαλία το περίφημο «Café Procope» όπου σύχναζαν, μεταξύ άλλων, ο Βολταίρος, ο Ρουσσώ κι ο Ντιντερό, οι οποίοι απολάμβαναν το καφεδάκι[4] τους και αντάλλασσαν φιλοσοφικές απόψεις με άλλους θαμώνες.

 Μεταξύ 1890 και 1930 αναπτύχθηκε η καλλιέργεια του καφέ και στη Δυτική Αφρική όπου και ανακαλύφθηκε μία άλλη αυτοφυής ποικιλία, η Ρομπούστα, στις δυτικές περιοχές του τότε Ζαΐρ (πρώην Κογκό).

 Την ίδια εποχή η καλλιέργεια του καφέ Αράμπικα εξαπλώθηκε στη Λατινική Αμερική (Μεξικό, Γουατεμάλα, Κολομβία, Βραζιλία, κ.α.), ενώ το δεύτερο μισό του 20ού  αιώνα η Ρομπούστα εξαπλώθηκε σε Δυτική και Νότια Αφρική, δίνοντας νέα ώθηση στις υπάρχουσες φυτείες σε Ινδία, Ινδονησία και Ινδοκίνα.

 Στις αρχές του 20ού αι., εφευρέθηκε (1901) ο στιγμιαίος καφές από τον Ιάπωνα Σατόρι Κάτο, επιστήμονα που δούλευε στο Σικάγο των ΗΠΑ. Την πρωταπριλιά του 1938 ο στιγμιαίος καφές παρουσιάστηκε στο εμπόριο από την ελβετική εταιρία Nestlé με το εμπορικό όνομα Nescafé. Στις 3 τελευταίες 10ετίες του 20ού αι., αυτή η μορφή καφέ είχε μεγάλη εξάπλωση την Ελλάδα (ιδιαίτερα με τη μορφή του κρύου χτυπημένου καφέ, με το όνομα φραπέ). Επίσης ήρθαν και τα άλλα είδη καφέ όπως εσπρέσο, καπουτσίνο, γαλλικός  ή φίλτρου, κοζίτο, φροζίτο, κ.ά.

Β. Λειτουργία ελληνιών καφενείων - Η περίπτωση της Λαμίας

 Την περίοδο της Τουρκοκρατίας (τον 17ο αι.), άνοιξαν τα πρώτα καφενεία στην κατακτημένη Ελλάδα, όπου σύχναζαν μόνο Τούρκοι. Καφεκοπτεία δεν υπήρχαν και τα καφενεία προμηθεύονταν πράσινο σπυρί, το καβούρντιζαν στο μαγαζί σε μικρές ποσότητες και το άλεθαν σε μικρούς χειροκίνητους μύλους. Πάντως οι Έλληνες δοκίμασαν τον καφέ πριν από τους άλλους Ευρωπαίους.

 Μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους (1828), στο Ναύπλιο, στην πρώτη πρωτεύουσα,  άνοιξε το πρώτο Ελληνικό καφενείο. Το πρώτο, καθαρά ευρωπαϊκού στυλ, καφενείο στην Αθήνα, ήταν το «Πράσινο Δενδρί» που άνοιξε το 1834 και λειτούργησε κάπου στην Ιερά Οδό!

  Το Ζητούνι από τις 20 Ιουνίου 1836, ονομάζεται και πάλι Λαμία. Το 1838 έχουμε στη Λαμία το πρώτο γνωστό καφενείο που λειτούργησε ο ζαχαροπλάστης Εμμανουήλ Φράγκου[5]. Δεν είναι γνωστή η θέση του.

 Το 1852 η κεντρική πλατεία της Λαμίας ονομάστηκε πλατεία Όθωνος[6]. Η άλλη ονομάστηκε πλατεία Διάκου. 
 Το 1870, το κεντρικό τότε Φαρμακείο των αδελφών Δ. Ιατρού, στην πλατεία Ελευθερίας της Λαμίας, εκτός από παραγγελίες φαρμάκων, έφερνε και λίγα εισαγόμενα είδη εμπορίου (όπως καφές, ζάχαρη, κ.ά.), που τα διαφήμιζε[7] ανάλογα. Η σχετική διαφήμιση παρατίθεται.

 

Το καφενείο Κρίτσα στο ισόγειο. Στη δεξιά γωνία είναι το ραφείο του Κων. Ρούση.
Δίπλα, οι σκαλωσιές για την κατασκευή του Ι. Ν. Ευαγγελισμού της Θεοτόκου Λαμίας (1916).

 Από το 1870 λειτουργεί το πρώτο καφενείο της Λαμίας, ιδιοκτησίας Ιωάν. Κρίτσα στην πλατεία Ελευθερίας (πρώην Όθωνος). Είναι στο ισόγειο μεγάλου διώροφου κτιρίου[8] στη γωνία με οδό Υψηλάντου 1 με πρόσοψη στην πλατεία (παρατίθεται φωτογραφία). Από το 1876 το ανέλαβε[9] νέος καφεπώλης, ο Δημήτριος Μόσχος που σέρβιρε και διάφορα γλυκίσματα καλλίστης ποιότητος.

Αγνωμοσύνη

Στις αρχές Ιανουαρίου 2004, δημοσιεύτηκε στην εφ. ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ, το παρακάτω σημείωμα. Με την ευκαιρία της χθεσινής συζήτησης στο Δημοτικό Συμβούλιο Λαμίας για τον αείμνηστο Στούρε Λιννέρ, το μεγάλο ευεργέτη της πόλης, για τον οποίο η δημοτική παράταξη του κ. Κοτρωνιά, δήλωσε άγνοια και αρνήθηκε την απόδοση της οφειλόμενης τιμής, όσο και η αρνητική ψήφος από την κ. Αντωνίου, δεν τιμούν τους ίδιους, αλλά και τη θέση που υπηρετούν, γίνεται η παρούσα ανάρτηση.

---------------------------------------------------------------------

Σημειώματα

Αγνωμοσύνη

       Γράφτηκε στη χθεσινή ειδησεογραφία :

« … στον Χανς Ένλεστρολ, Σουηδό φιλέλληνα  και εκπρόσωπο του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Στεφανόπουλος απονέμει τον Χρυσό Σταυρό Τιμής».

    Ένας άλλος Σουηδός ο κ. Linner (ελπίζουμε να βρίσκεται στη ζωή), επίσης φιλέλληνας και εκπρόσωπος του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, ήταν στη Λαμία τη δύσκολη περίοδο της Κατοχής 1942-44.

     Οργάνωσε 15 περίπου αποθήκες με τρόφιμα στη Λαμία (στο Πέτρινο Γυμνάσιο, στο Νοσοκομείο Λαμίας, στη Δημοτική Αγορά και αλλού). Με σωστή διαχείριση και διανομή έσωσε από την πείνα πολύν κόσμο. Επίσης βοήθησε μεσολαβώντας στις γερμανικές και ιταλικές αρχές κατοχής.

     Μετά από παρέμβασή του προς το Γερμανό διοικητή, έσωσε από ανατίναξη το Εργοστάσιο της Ηλεκτρικής Εταιρείας, το βράδυ της παραμονής του Αγίου Λουκά, το Νοέμβριο του 1944, όταν οι Γερμανοί αποχωρούσαν από τη Λαμία.

     Αρκεί να θυμίσουμε το στιχάκι που έλεγε τότε ο κόσμος, που μαζευόταν κάτω απ’ το μπαλκόνι του σπιτιού στην οδό Αινιάνων (κοντά στο σταυροδρόμι με την οδό Διάκου), για την προσφορά αυτού του καταπληκτικού ανθρώπου :

«Βγες Linner στο μπαλκόνι, ο λαός πεινάει κρυώνει»

     Η πόλη της Πάτρας, με τον πρώτο Έλληνα της χώρας μας, τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας,  τον κ. Στεφανόπουλο, που είναι Πατρινός στην καταγωγή, τίμησε τον ευεργέτη της. Η πόλη της Λαμίας, δυστυχώς, αδιαφόρησε για τον δικό της ευεργέτη ...

     Μην πουν ότι «δεν τον ήξεραν». Στα «Φθιωτικά Χρονικά» του 2003, που κυκλοφόρησαν πριν αρκετούς μήνες, σε εργασία για την «Ηλεκτρική Εταιρία Λαμίας» είχα προτείνει την απόδοση της οφειλόμενης τιμής στο Σουηδό ευεργέτη της Λαμίας.

     Φαίνεται ότι δεν διαβάζουν κάποιοι, που έπρεπε ... Το χειρότερο όμως είναι η αγνωμοσύνη αυτού του τόπου σε ξένους φιλέλληνες που απέδειξαν ότι αξίζει να λέγονται πραγματικοί Έλληνες.

     Κρίμα !

                                              Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος

                                                             φυσικός – καθηγητής

Κατασκευή και λειτουργία της σιδηροδρομικής διακλάδωσης Αγίας Μαρίνας – Λαμίας (1891 - σήμερα)

   Το έτος 1889 ήταν καθοριστικό για τη δημιουργία σιδηροδρόμου από τον Πειραιά μέχρι τα τουρκικά σύνορα[1]. Ο πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης στις 14-3-1889 κατέθεσε[2] νομοσχέδιο για την κατασκευή και εκμετάλλευση σιδηροδρόμου πλάτους 1,44 μ., με διακλαδώσεις για τη Χαλκίδα και τον λιμένα της Λαμίας (δηλ. την Αγία Μαρίνα). Ψηφίστηκε από τη Βουλή στις 7 Απριλίου 1889.

Η προβλήτα της Αγίας Μαρίνας (1889)

    Θέλοντας να διαμορφώσει προσωπική εικόνα για τις δυσκολίες του έργου, ο Χαρ. Τρικούπης πέρασε από το ορεινό τμήμα του Μπράλου, του Ασωπού και Γοργοποτάμου και από τον Γκοτλάν, αρχιμηχανικό της Γαλλικής αποστολής, ενημερώθηκε για τα κατασκευαστικά προβλήματα. Έφτασε μέχρι τη Στυλίδα, όπου άκουσε τα αιτήματα, και μεταξύ άλλων υποσχέθηκε εκβάθυνση του λιμανιού «υπό της εταιρείας σιδηροδρόμου».