Διαχείριση των απορριμμάτων στη Λαμία

 

Από τα κάρα στα απορριμματοφόρα

 

                   Λίγη προϊστορία

 Κάθε παραγωγική διαδικασία που χρησιμοποιούσε πρώτες ύλες για τη δημιουργία κάποιου προϊόντος, άφηνε και υποπροϊόντα (κατάλοιπα). Στις παλαιότερες αποκεντρωμένες κοινωνίες με μικρό πληθυσμό κατοίκων, ποτέ δεν ήταν πρόβλημα αυτά τα κατάλοιπα των εργασιών. Αντίθετα τα κατανάλωναν σε άλλες χρήσεις, μεγιστοποιώντας την ωφέλεια απ’ αυτά. Έτσι τα κατάλοιπα του φαγητού (αν υπήρχαν) πήγαιναν για ζωοτροφή, τα πριονίδια των ξυλουργικών εργασιών ήταν καύσιμα στο τζάκι ή τη σόμπα και όλα τα υλικά ήταν ανακυκλώσιμα (εφόσον δεν υπήρχαν πλαστικά, ενώ το χαρτί ήταν σπάνιο).

 Η συσσώρευση πληθυσμού στις πόλεις και κυρίως σε μεγαλουπόλεις (πολυώροφα κτίρια), σε συνδυασμό με  τη μετατροπή του ανθρώπου-παραγωγού σε καταναλωτή και την ανακάλυψη νεότερων υλικών μη ανακυκλώσιμων, δημιούργησε το πρόβλημα σκουπίδια. Στα χωριά μας, παλιότερα, αν υπήρχε κάτι άχρηστο, το πέταγαν κοντά στο σπίτι τους, ή στα όρια της οικιστικής περιοχής. Οι οικισμοί βέβαια ήταν ανοργάνωτοι στη διαχείριση του χώρου και οι δυσκολίες της ζωής (πέτρινα χρόνια) δεν επέτρεπαν … αισθητικές τελειότητες, δεν δημιουργούσαν όμως οικολογικά προβλήματα.

Α. Η κατάσταση στην Ελλάδα (και στη Λαμία) κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα

 Από τα πρώτα χρόνια του Όθωνα στην Ελλάδα, οι αρχικές αρμοδιότητες που δόθηκαν σε Δήμους και Κοινότητες, στον πρώτο νόμο για την τοπική αυτοδιοίκηση στην Ελλάδα ήταν τρεις: τα Ληξιαρχεία, τα Νεκροταφεία, και τα σκουπίδια.

 Η πρώτη αρμοδιότητα ήταν καθαρά γραφειοκρατική, η οποία μέχρι τότε γινόταν από τους ιερείς στις ενορίες των Ιερών Ναών ή ημιτελώς στις μικρότερες Κοινότητες. Η δεύτερη έθετε τους όρους για την οργάνωση των νεκροταφείων στους Δήμους και απαγόρευε πλέον τις ταφές γύρω από κάθε εκκλησία.

 Η πιο δύσκολη αρμοδιότητα όμως ήταν η διαχείριση των σκουπιδιών επειδή εξαρτιόταν από τον αριθμό των κατοίκων αλλά και από τους πόρους που διέθετε κάθε Δήμος.

Οδοκαθαριστής με σκούπα και
το κάρο αποκομιδής, στην Αθήνα.
(φωτ. Αρχείο ΕΡΤ)

 Μάλιστα, το πρόβλημα της αποκομιδής των απορριμμάτων εμφανίστηκε αμέσως μετά τη δημιουργία του νεοελληνικού Κράτους και ιδιαίτερα από τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Αθήνα. Από το έτος 1835 απασχόλησε τον πρώτο δήμαρχο της Αθήνας Ανάργυρο Πετράκη (σε 3 θητείες).

 Το 1840 για πρώτη φορά τέθηκε το ζήτημα του τόπου εναπόθεσης των απορριμμάτων (χωματερή) στην Αθήνα. Σημειώνεται το έτος 1856 που έγιναν τα πρώτα σοβαρά επεισόδια για την απόρριψη των απορριμμάτων σε ακατάλληλες περιοχές, με αποτέλεσμα δύο νεκρούς και επτά τραυματίες!

 Στη Λαμία, όπως και σε άλλες πόλεις, τη μεταφορά των σκουπιδιών αναλάμβανε εργολαβικά κάποιος με κάρο (δίτροχο συνήθως), που περνούσε από τις οικίες κάθε βδομάδα ή σε αραιότερα χρονικά διαστήματα. Τα παράπονα των κατοίκων ήταν συχνά και καταγράφηκαν στις εφημερίδες της εποχής :

« … ο εργολάβος της δια κάρου μεταφοράς των ακαθαρσιών της πόλεως έπαυσεν εκπληρών το καθήκον του, αλλ’ εργάζεται δια του κάρου του εις άλλας ιδιαιτέρας αυτού εργασίας. … αφ’ ής ο εργολάβος ούτος ανέλαβε την καθαριότητα άπαξ μόνον ή δις διήλθεν εκ των οικιών των, εντός δύο και ήμισυ μηνών.» 

[εφ. “ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ”, 25-8-1876, Λαμία]

“ … Παρακαλείται ο κ. Δήμαρχος να διατάξη τον κοπροκαθαριστήν όπως τας ακαθαρσίας μη ρίπτη παρά των δημοσίω δρόμω προς το Αραπόρρεμα, καθ’ όσον προσβάλλεται η υγεία της πόλεως σηπωμένων των ακαθαρσιών, αφ’ όπου εξηπνέει ο δυτικός άνεμος και μεταφερομένου του αναπτυσσομένου μυάσματος εις τας παρακειμένας οικίας” [εφ. ΦΘΙΩΤΙΣ, 1-1-1885, Λαμία]

Μετανάστες στην Αμερική από τη Βάργιανη Φωκίδος

  (τις πρώτες 10ετίες του 20ού αι.)

   

Προλεγόμενα

 Έλκοντας την καταγωγή εκ πατρός από τη Γραβιά, φυσικά έμαθα από παλιά για τη Βάργιανη, που θεωρείται – και είναι – ο βασικός γενεσιουργός οικισμός από τον οποίο εποικίστηκε και πλήθυνε η Γραβιά. Την έχω επισκεφθεί λίγες φορές και με γοητεύει η θέση της. Επίσης χαίρομαι τα όμορφα πετρόκτιστα σπίτια της. Θυμάμαι ακόμα την παλιά σειρά “Ο φωτογράφος του χωριού” του 1977-78, που γυρίστηκε στη Βάργιανη και έμειναν στη σκέψη μου οι σκόρπιες πέτρες από τα πεσμένα σπίτια των ταραγμένων περιόδων της Κατοχής και του Εμφυλίου, αλλά και από την εγκατάλειψη του χωριού με την εσωτερική και την εξωτερική μετανάστευση.

 Μελετώντας τους Έλληνες μετανάστες που πήγαν στην Αμερική, εδώ και αρκετά χρόνια, κατέγραψα και όσους προέρχονταν από τη Βάργιανη. Δυστυχώς δεν ξέρω επώνυμα των ανθρώπων που έζησαν στη Βάριανη, αλλά το όνομα του χωριού είναι μοναδικό στην Ελλάδα κι έτσι δεν είχα αμφιβολίες μήπως οι μετανάστες δεν προέρχονταν απ’ αυτό. Με βοήθησε ο “Εκλογικός Κατάλογος του 1865, δήμου Δωριέων, χωρίον Βάριανη”, στα επώνυμα των παλιότερων κατοίκων της.

 Για το αποτέλεσμα αυτό χρειάστηκαν πολλές ώρες και μέρες εντατικής απασχόλησης. Με βοήθησε πολύ, μέσω του Διαδικτύου, το εξαιρετικό αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (Ellis Island). Η έρευνα απέδωσε 17 μεταναστευτικά ταξίδια (5 μετανάστες έκαναν διπλά ταξίδια). Ίσως διέφυγαν κάποια ονόματα που δεν εντόπισα, χωρίς φυσικά να υπάρχει καμία πρόθεση. Θυμίζω τη (συνήθη) περίπτωση που κάποιοι, τότε στις ΗΠΑ, δήλωναν ότι γεννήθηκαν ή ότι διέμεναν στη μεγαλύτερη πόλη (Λαμία ή Άμφισσα) ή κωμόπολη (όπως Γραβιά)  της περιοχής.

Καταστήματα τροφίμων (παντοπωλεία) της προπολεμικής Λαμίας

Πρόλογος

 Η ζωή του ανθρώπου ήταν πάντα συνδεδεμένη με ανάγκες και τον αγώνα για ικανοποίησή τους. Στις βασικές ανάγκες ανήκει η διατροφή και ακολουθούν η ένδυση, υπόδηση κι ένα σωρό άλλες. Στα παλαιότερα χρόνια κάθε οικογένεια φρόντιζε να έχει αυτονομία, τουλάχιστον στη διατροφή, εφόσον καλυπτόταν με οικόσιτα ζώα και γεωργικά προϊόντα παραγωγής της. Όμως, από τον καιρό που ο άνθρωπος άφησε την πρωτογενή παραγωγή και ασχολήθηκε με άλλα επαγγέλματα, είχε ανάγκη να προμηθεύεται τα αναγκαία αγαθά. Αυτός ήταν ο ρόλος του εμπορίου, που γρήγορα αναπτύχθηκε δημιουργώντας την αγορά. Στην παρούσα εργασία θα αναφερθούμε στο στεγασμένο εμπόριο τροφίμων και άλλων βασικών ειδών (καταστήματα γνωστά ως παντοπωλεία) της προπολεμικής Λαμίας.

 1. Εμπορικά καταστήματα τροφίμων (μπακάλικα)

 Αφήνοντας το λαϊκό εμπόριο των αγορών και τα παζάρια, που επίσης έχουν σημαντικό ενδιαφέρον και είναι πολύ παλαιοί θεσμοί στην ιστορία των κοινωνιών, οι έμποροι χαρακτηρίζονται:

- από τις μεγάλες ή μικρές ποσότητες που εμπορεύονται (χοντρέμποροι, λιανέμποροι)

- από το αντικείμενο που ασχολούνται (δερματέμποροι, κρεατέμποροι, φρουτέμποροι, κ.ά.)

- από την περιοχή όπου δραστηριοποιούνται (τοπικοί ή μικρέμποροι, μεγαλέμποροι).

- από την κατεύθυνση της εμπορικής δραστηριότητας (εισαγωγείς, εξαγωγείς).

Εδώδιμα-Αποικιακά στο κατάστημα
Αφών Δ. Κονταξή

 Στα είδη διατροφής και οικιακής χρήσης έχουμε τα γνωστά παντοπωλεία ή μπακάλικα. Η λέξη μπακάλικα και μπακάλης είναι αραβική και τουρκική (bakkal), σημαίνοντας τον άνθρωπο που πουλάει τρόφιμα και μικροπράγματα για το σπίτι. Μπακάλικα υπήρχαν σε κάθε χωριό και γειτονιά διαθέτοντας τα χρειώδη για το σπίτι. Ήταν η κατάληξη της αλυσίδας του λιανικού εμπορίου. Η άλλη λέξη “παντοπωλεία” ήταν η εξέλιξη του μικρού μπακάλικου, εφόσον διέθεταν όλα τα αγαθά για το νοικοκυριό, σε τρόφιμα (εκτός κρέατος και ψαριών), σε είδη καθαρισμού, σε καύσιμα (φωτιστικό πετρέλαιο, οινόπνευμα), κλπ.

 Μερικά μπακάλικα συνυπήρχαν με ταβέρνα (μπακαλοταβέρνες) διαθέτοντας και βαρέλια με δικό τους κρασί. Στα δύσκολα - από οικονομική άποψη - χρόνια (όπως έγινε και στα πρώτα μεταπολεμικά) τα μπακάλικα έκαναν πίστωση στα νοικοκυριά και στο τέλος του μήνα πλήρωναν το χρέος (ολόκληρο ή μέρος του). Στα συνοικιακά καφε-μπακάλικα ή των ορεινών χωριών διέθεταν πολύ μικρό αριθμό ειδών.