Βιοτεχνίες – Βιομηχανίες της Λαμίας στα χρόνια του Μεσοπολέμου

Γενικα

 Διαφήμιση στην εφ. "Η ΕΠΑΡΧΙΑ", 1931, Λαμία

Οι παραγωγικές μονάδες μεταποίησης που δημιουργήθηκαν και επέζησαν στην περιοχή μας είχαν τα παρακάτω χαρακτηριστικά :

α)  Ήταν όλες οικογενειακού χαρακτήρα (ατομικές, μεταξύ αδελφών, ή της πολυμελούς ευρύτερης οικογένειας).

β) Οι ενεργειακές πηγές στηρίζονταν στην υδραυλική ενέργεια (από το νερό) και στον ατμό (με ατμομηχανές). Υδρόμυλους χρησιμοποιούσαν κυρίως για άλεσμα δημητριακών (σιτάρι, καλαμπόκι, κ.ά.), αλλά και σαν πριονιστήρια και νεροτριβές. Η θέση των υδρόμυλων ήταν  εκεί όπου υπήρχαν νερά, κατάλληλα για παραγωγή κινητικής ενέργειας. Στα εργοστάσια όμως των πόλεων ήταν αναγκαία η ατμομηχανή για την κίνηση των μηχανών. Η μετάδοση της κίνησης στα διάφορα μηχανήματα γινόταν με λουριά (ιμάντες).

γ) Τα εργαστήρια και οι βιοτεχνίες στηρίζονταν στην ανθρώπινη ενέργεια. Χρησιμοποιούσαν χειροκίνητες ή ποδοκίνητες μηχανές (πλεκτομηχανές, ραπτομηχανές, ξύλινους αργαλειούς, τροχιστήρια, κ.ά.). Αργότερα θα χρησιμοποιηθούν οι πετρελαιομηχανές και κυρίως η ηλεκτρική ενέργεια, που μπορούσε να μεταφερθεί με γραμμές μεταφοράς σε απόσταση.

δ) Οι πρώτες ύλες ήταν αγροτικά προϊόντα του τόπου μας όπως βαμβάκι, μαλλί, δέρματα, δημητριακά, λάδι καπνός, αμπέλια, ξυλεία, κ.ά.

ε) Η παραγωγή των μεταποιητικών μονάδων ήταν προσαρμοσμένη στην κατανάλωση για την περιοχή Φθιώτιδας και γειτονικών νομών. Αργότερα επέκτειναν τις αγορές στη Θεσσαλία (σε γεωργικά εργαλεία, σπορέλαια, κ.ά.).

ζ) Το μέγεθος των μονάδων (σε κεφάλαια, μηχανήματα, αριθμό απασχολούμενων εργατών-τεχνιτών και   η  καταναλισκόμενη ενέργεια) ήταν  μικρό.

   Θα τις χαρακτηρίσουμε λοιπόν Βιοτεχνίες. Λίγες μονάδες θα χαρακτηριστούν βιομηχανίες (μικρές ή μεγάλες).

Για την κοινωνία της Λαμίας, την περίοδο που αναφερόμαστε, πλεόναζε ο χαρακτηρισμός «βιομηχανία» ή «εργοστάσιο» για ο,τιδήποτε χρησιμοποιούσε κάποια μηχανή, αντί του σωστού όρου Βιοτεχνία ή  Εργαστήριο. Σε διαφημίσεις της εποχής ή σε  κάρτες επισκεπτηρίου δήλωναν: Κωνσταντίνος Τσέλιος - Βιομήχανος, ή Κωνσταντίνος Γ. Κωνσταντέλλος , Χημικός-Βιομήχανος, κ.ά. Ήταν χαρακτηρισμοί που είχαν μόνο κοινωνικό αντίκρισμα και όχι οικονομική μεταποιητική επένδυση.

Εργοστάσιο Ασετυλίνης Γοργοποτάμου

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

   Το Εργοστάσιο Ασετιλίνης είχε από  παλιά ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον εφόσον διαφέρει απ’ όλα τα άλλα. Είναι ουσιαστικά ένα χημικό εργοστάσιο της προπολεμικής περιόδου. Χρησιμοποιεί  φτηνές πρώτες ύλες, δηλ. κάρβουνο και ασβέστη και παράγει την ασετιλίνη. Στα προπολεμικά χρόνια, η ασετιλίνη ήταν πάλι άριστη και φτηνή πρώτη ύλη  :

(α) σαν φωτιστικό μέσο[1] (λάμπες ασετιλίνης), σε πολύ μεγάλη κλίμακα, στα χωριά μας, εφόσον ο ηλεκτροφωτισμός ήταν μόνο στις πόλεις. Επίσης σε φορητές λάμπες, σε σημαδούρες, σε φάρους, σηματοδότες, κ.ά.

(β)  για τη βιομηχανία και βιοτεχνία (εργαστήρια), στην κοπή και συγκόλληση μετάλλων (με οξυγονοκόλληση), σε θερμοκρασία φλόγας 3.300 ⁰C.

(γ) για την προπολεμική χημική βιομηχανία, που δεν ήταν πολύ αναπτυγμένη τότε, αλλά από την ασετιλίνη παραγόταν χλωροφόρμιο, βενζόλιο, ακετόνη, αμμωνία, λίπασμα, τα πρώτα πλαστικά, τα πρώτα συνθετικά νήματα, κ.ά. Αργότερα υποκαταστάθηκε από τα παράγωγα του πετρελαίου.

Κτίριο ηλεκτροπαραγωγής του Εργοστασίου (φωτ. Θ. Μώρη, 2004)

   Στην περίπτωση του Εργοστασίου Γοργοποτάμου όμως έγινε συνδυασμός της φτηνών πρώτων υλών, με τη χρήση υδραυλικής ενέργειας, που είναι δωρεάν, δεν ρυπαίνει και οδηγεί σε ηλεκτροπαραγωγή, για να λειτουργήσει τελικά ηλεκτρικό καμίνι και όχι κοινό καμίνι (που κοστίζει πολύ και ρυπαίνει). Επίσης είναι σημαντική και η θέση του Γοργοποτάμου, που είναι επάνω στον μεταφορικό σιδηροδρομικό άξονα  Αθηνών – Θεσσαλονίκης.

Το σπήλαιο Αφανού Λαμίας ή Κάγκαρος

Αναξιοποίητος φυσικός πλούτος

   Στην ανατολική πλευρά του λόφου του Αφανού Λαμίας βρίσκεται ένα σπήλαιο γνωστό ως σπήλαιο Αφανού ή σπήλαιο του Κάγκαρου. Η προσέγγιση σ’ αυτό γίνεται από την ανηφορική οδό Σαρανταπόρου μέχρι κάποιου ορισμένου σημείου. Στη συνέχεια, με τα πόδια σε λίγα λεπτά της ώρας, φτάνει κανείς στην είσοδο του σπηλαίου. Είναι ένα φυσικό σπήλαιο, άγνωστο στους περισσότερους (ιδίως στις νεότερες γενιές), αλλά γνωστό στους παλιότερους και κυρίως στους κατοίκους της παλιάς Λαμίας (περιοχή κάτω απ’ το Κάστρο). 

Η είσοδος του σπηλαίου “Αφανού” (φωτ. Βλαχόπουλος, Στασινός)

   Το σπήλαιο συνοδεύτηκε από κάποιες ιστορίες και μύθους. Επιγραμματικά αναφέρουμε αυτό που διηγούνταν κάποιοι, ότι το σπήλαιο είχε μεγάλο βάθος και δαιδαλώδη διαδρομή, που κατέληγε στην άλλη πλευρά του ποταμού (ή χειμάρρου) Ξηριά! Επίσης έλεγαν ότι παλιότερα ήταν χώρος μαγείας, όπου τις νύχτες συνευρίσκονταν μάγισσες. Το τελευταίο, ίσως λεγόταν από τις μανάδες στα μικρότερα παιδιά για να μην το πλησιάζουν. Η ευρύτερη περιοχή του Αφανού ήταν παλιότερα βοσκότοπος (κυρίως των Αμπλιανιτών), αλλά δεν έχουμε μαρτυρίες για το σπήλαιο, εφόσον - αν υπήρχε είσοδος – αυτό θα ήταν χώρος προστασίας για τους βοσκούς και τα κοπάδια από καιρικά φαινόμενα. Η περιοχή αυτή ονομάστηκε Αφανός επειδή δεν είναι ορατή (δεν φαίνεται) από το κατοικημένο τμήμα της πόλης. Στο σπήλαιο δόθηκε το όνομα Κάγκαρος. Δεν έχουμε στοιχεία για την προέλευση της λέξης αυτής.

Ο Λαμιακός Πόλεμος (323-322 π.Χ.)

  Ο θάνατος του Μεγάλου Αλεξάνδρου εγκαινίασε την εποχή των Διαδόχων (323-280 π.Χ.), η οποία σημαδεύτηκε από μεγάλες συγκρούσεις εντός και εκτός ελλαδικού χώρου. Η αχανής αυτοκρατορία που είχε δημιουργηθεί διατηρούταν ενιαία αποκλειστικά χάρη στην προσωπικότητα και στην στιβαρή ηγεσία του χαρισματικού στρατηλάτη. Καθώς όμως αυτός πέθανε πρόωρα, χάθηκε ουσιαστικά κάθε έννοια ενότητας και ήταν επόμενο να ακολουθήσουν δολοπλοκίες μεταξύ των φιλόδοξων στρατηγών του, επαναστάσεις σε κάθε γωνιά της επικράτειας και φυσικά μεγάλες μάχες, ορισμένες κοσμοϊστορικής σημασίας. Μια από αυτές τις συγκρούσεις έλαβε χώρα στην Λαμία, όπου οι Μακεδόνες πολιορκήθηκαν από τους  συνασπισμένους Έλληνες του νότου. 

Αντίπατρος

   Όταν μαθεύτηκε στην Αθήνα ο θάνατος του Αλεξάνδρου συνεκλήθη Εκκλησία του δήμου, η οποία υπήρξε ιδιαίτερα θορυβώδης. Η αντιμακεδονική μερίδα επικράτησε και αποφασίστηκε να αναληφθεί αγώνας για την ελευθερία των Ελλήνων και να εκδιωχθούν οι μακεδονικές φρουρές από τις κατεχόμενες πόλεις. Επίσης απεστάλησαν πρέσβεις σε άλλες πόλεις για διπλωματική ενίσχυση των θέσεων της ενώ οι ίδιοι οι Αθηναίοι αποφάσισαν να κατασκευάσουν 200 τριήρεις και 40 τετρήρεις και να καλέσουν στα όπλα τους άνδρες μέχρι 40 ετών. Επικεφαλής ορίστηκε ο εμπειροπόλεμος στρατηγός Λεωσθένης. Αυτός αφού στρατολόγησε μυστικά 8.000 βετεράνους μισθοφόρους του Αλεξάνδρου (Παυσ. Α 25,5) και εξασφαλίζοντας στρατιωτική βοήθεια 7.000 ανδρών από τους Αιτωλούς, κατέλαβε τις Θερμοπύλες. Στη συνέχεια προσχώρησαν στον ελληνικό συνασπισμό όλοι οι Δωριείς (κάτοικοι Δωρίδας), οι Λοκροί, οι Φωκείς, οι Θεσσαλοί εκτός των Πελλιναίων, οι Μαλιείς, οι Αινιάνες, οι Αλυζαίοι Ακαρνάνες, οι Δόλοπες, οι Αθαμάνες, οι Λευκάδιοι, μια μερίδα των Μολοσσών, η Κάρυστος από την Εύβοια, το Άργος, η Σικυών, η Ηλεία και η παραλιακή Μεσσηνία. Στο πλευρό των Μακεδόνων παρέμειναν μόνον η Ηράκλεια, η Λαμία και οι Φθιωτικές Θήβες από την περιοχή της Φθιώτιδος (Διοδ.18,11).

Τσιφλίκι και οικογένεια Μαραθέα

Μεγαλοκτηματίες του Δομοκού

   Πρώτος κάτοχος του μεγάλου τσιφλικιού στα σύνορα της Φθιώτιδας με τη Θεσσαλία ήταν ο Γεώργιος Μαραθέας, πλούσιος ομογενής από τη Ρουμανία, που πρέπει να ήρθε στην περιοχή γύρω στο 1860. Γιοι του ήταν ο Νίκος, ο Δημήτριος, ο Κωνσταντίνος και ο Αλέξανδρος. Το σπίτι (κονάκι) και τα υποστατικά του ήταν στο χωριό Τσόμπα, που μετά έγινε κωμόπολη και λέγεται Νέο Μοναστήρι, ήταν δε έδρα του Δήμου Θεσσαλιώτιδας, ενώ σήμερα αποτελεί δημοτικό διαμέρισμα του (Καλλικρατικού πλέον) δήμου Δομοκού.

Οι γιοι του Μαραθέα[1] ήταν πολύ καταπιεστικοί με τους φτωχούς κολίγους. Πρώτη κορύφωση με θύματα τους ακτήμονες ήταν τα γεγονότα του 1910 της Καρδίτσας και του Κιλελέρ.

Σύντομη ιστορία του Μεταλλείου χρωμίτη, στην περιοχή Δομοκού

                                                                                         Ορυκτός πλούτος της περιοχής

   Σύμφωνα με την παράδοση, οι καλλιεργητές στην περιοχή αυτή, που βρίσκεται ανάμεσα στην Ομβριακή (στα νοτιοανατολικά της), την Ξυνιάδα και το Δομοκό, παραπονούνταν ότι οι πέτρες «στράβωναν τα υνιά» τους. Έτσι άρχισαν οι πρώτες σκέψεις για κάποιο μετάλλευμα που περιέχουν τα πετρώματα ώστε να γίνεται τόσο σκληρό και στη συνέχεια προχώρησαν στην αξιοποίησή του.

Χώρος εξόρυξης πυρίμαχου χρωμίτη  (Μεταλλεία Δομοκού)

   Όπως βρέθηκε μετά από χημική ανάλυση, επρόκειτο για χρωμίτη. Ένα μετάλλευμα που πήρε το όνομά του από ένα μέταλλο που περιέχει, το χρώμιο (Cr). Είναι ένα σημαντικό[1] υλικό, πολύ σκληρό, δύστηκτο και ανοξείδωτο.

   Χαρακτηριστικό των τελευταίων δεκαετιών του 19ου αιώνα ήταν οι πολλές αιτήσεις ιδιωτών προς το ελληνικό κράτος για παραχώρηση δημοσίων εκτάσεων ως μεταλλείων. Αναφέρουμε ως παράδειγμα την αίτηση[2] των Ιωάν. Προβελέγγιου και Κων. Θωμόπουλου για “παραχώρηση μεταλλείου[3] χρωμίου στην περιφέρεια Λαμίας και του χωρίου Καλυβίων …”.

Η Γαλατική Εισβολή στη Στερεά Ελλάδα (279-278 π.Χ.)

Θνήσκων Γαλάτης (Μουσείο Καπιπωλίου, Ρώμη)

Η

 αυγή της εποχής των Επιγόνων[1] (280-30 π.Χ.) επεφύλαξε ένα τρομακτικό γεγονός που συνετάραξε την Ελλάδα. Μια πολυπληθής ορδή βαρβάρων Γαλατών πραγματοποίησε μεγάλης κλίμακας επιδρομή με σκοπό την λαφυραγώγηση, αλλά και τη μόνιμη εγκατάσταση μακροπρόθεσμα. Ήταν μια προφανής απειλή για τον ελληνισμό, που είχε να ξαναδεί κάτι παρόμοιο από την εισβολή των Περσών του Ξέρξη, το 480 π.Χ. Η ιστορική συγκυρία μάλιστα ήταν ακόμη πιο δύσκολη, καθώς οι Έλληνες ακολουθούσαν πλέον καθοδική πορεία, εντελώς αντίθετη από την άνθιση αξιών της Κλασσικής εποχής. Παρόλα αυτά βρήκαν το σθένος και τη γενναιότητα να αντιπαρατεθούν στους άγριους Γαλάτες στην κατεξοχήν θέση άμυνας των Ελλήνων, τις Θερμοπύλες.

Αθανάσιος Γ. Παπακυριτσόπουλος (1869-1894)

Όταν ο έρωτας, η πολιτική και η κοινωνία γεννούσε ληστές

Μάχη με ληστές (σχέδιο Sahib, σκίτσο Belle 1874)

Πρόλογος

 Το κείμενο που ακολουθεί είναι η ολιγόχρονη ιστορία ενός νέου ανθρώπου από καλή και ευκατάστατη οικογένεια, που αδικήθηκε πολύ. Από τον χωρίς ανταπόκριση έρωτά του και τη νεανική επιπόλαιη αντίδρασή του ήρθε η δίωξη και εξοντωτική φυλάκισή του, κυρίως από τους ισχυρούς τότε κομματάρχες του τόπου. Κινδύνεψε να εξοντωθεί μέσα στη φυλακή από μπράβους. Έμαθε για το θάνατο του πατέρα του στη φυλακή, όπου αναίτια βρέθηκε. Δραπέτευσε ενεργώντας από φυσική άμυνα, αλλά χαρακτηρίστηκε φυγόποινος και μετά ληστής.

Η Λαμία ελεύθερη από τους Τούρκους

Στην επέτειο 180 ετών

Η Λαμία από το βορρά (Ντυπρέ, 1819)

“ … Το Ζητούνι[1], η Αρχαία Λαμία κατοικείται από 3.000 κατοίκους, οι περισσότεροι των οποίων είναι Έλληνες … Ο αέρας είναι ανθυγιεινός λόγω της εγγύτητας της περιοχής με το έλος και τους ορυζώνες. Οι κάτοικοι έχουν μια κίτρινη και αρρωστημένη εμφάνιση …” (Έντουαρντ Ντόντγουελ[2], 1805-1806)

“ … Το Ζητούνι είναι κτισμένο στην πλαγιά ενός κωνικού βουνού. Στεφανώνεται από έναν ερειπωμένο πύργο, δίνει όψη γραφική με τα εξακόσια σπίτια, διάσπαρτα σε επίπεδα, ανάμεσα σε τζαμιά και κυπαρίσσια. …” (Φραγκίσκος Πουκεβίλ, 1810 περίπου)

Η

διάσκεψη του Λονδίνου στις 22 Ιανουαρίου/3 Φεβρουαρίου[3] 1830 οδήγησε (Πρωτόκολλο του Λονδίνου, 1830) στην ανεξαρτησία του νεοελληνικού κράτους από την πολύχρονη τουρκική κατοχή. Η Λαμία όμως, που ανήκε στην επαρχία Ζητουνίου, έμενε έξω από τα όρια του ελεύθερου κράτους που τότε ορίστηκαν (δηλ. στη γραμμή Αχελώος - Σπερχειός).

Βάλντεμαρ φον Κουαλέν (1799-1822)

Ένας ήρωας φιλέλληνας του 1822

   Το σωστό πλήρες[1] όνομά του ήταν Κάρολος Όθων Βάλντεμαρ φον Κουαλέν (Christian Carl Otto von Valdemar Qualen). Γεννήθηκε[2] στο Κίελο το έτος 1799, που τότε ανήκε στη Δανία. Το 1820 ήταν φοιτητής της Νομικής στο εκεί Πανεπιστήμιο. Ο πατέρας του ονομάζονταν Κλάους Όττο Κρίστοφερ φον Κουαλέν (Clauss Otto Christofer von Qualen) και η μητέρα του Φρειδερίκη Τζουλιάνα φον Κουαλέν (Frederike Juliane von Qualen) είχε δε γεννηθεί στο Χάμερστάιν (Hammerstein). Δύο αδερφές πλαισίωναν την οικογένεια : η Καρολίνα (Caroline Hilleborg Juliane Franzisk von Qualen) και η Έμμα-Σοφία (Emma Sophie Dorothea Anna Benedicte Christina von Qualen). Καταγόταν από οικογένεια ευγενών[3] και στρατιωτικών  Ο Βάλντεμαρ φον Κουαλέν έγινε υπίλαρχος του Συντάγματος των Ελαφρών Δραγώνων του πρίγκηπος Φρειδερίκου Φερδινάνδου της Δανίας.

Το σπάνιο και μοναδικό αγριόγιδο της Οίτης

                        Πρώτες εικόνες από τη μοναχική ζωή του

Εξαιρετική επιτυχία του βιολόγου Κώστα Στασινού

   Ίσως κάποιοι ήξεραν ή είχαν ακούσει για ένα αγριόγιδο που ζει στα δύσβατα κι απόκρημνα σημεία της Οίτης (κάτι σαν το κρι-κρι της Κρήτης). Για τους πολλούς θα είναι μάλλον πρωτάκουστο. Κι όμως υπάρχει και επιβιώνει, παρά τη δίωξη από τον άνθρωπο-κυνηγό σ’ ένα σκληρό τοπίο, το οποίο είναι ταυτόχρονα και η προστασία του από εχθρούς.

   Ο βιολόγος κ. Κώστας Στασινός (Κ. Σ.) θέλοντας να αποτυπώσει και μελετήσει το σπάνιο αυτό είδος, ανέλαβε τη δύσκολη προσπάθεια πρώτα να το εντοπίσει (χωρίς να γίνει αντιληπτός) στις απόκρημνες πλαγιές της Οίτης, ώστε να το παρατηρήσει, φωτογραφίσει και κινηματογραφήσει. Για το σκοπό αυτό πραγματοποίησε 20 και πλέον εξερευνητικές αποστολές με διάρκεια τριών ετών περίπου, από το Μάη του 2010 μέχρι τον  Ιανουάριο του 2013.