Είδη και τιμές προϊόντων σε προπολεμικά μεγάλα Καταστήματα Αποικιακών Ειδών

στη Λαμία της δεκαετίας 1930-40

Πρόλογος

     Στη δεκαετία του ’30, υπήρχαν στη Λαμία μεγάλα μαγαζιά, όπως: Αφοί Δημ. Κονταξή[1] στην οδό Ρήγα Φεραίου, Ιωάν. Λεπίδας – Αφοί Κολοκυθά στην οδό Συγγρού (στα στενά), Δημήτριος Κατσούδας στην οδό Κολοκοτρώνη, Τσέλιος & Καλύβας στην οδό  Σατωβριάνδου, Βασιλόπουλος και Σια στην Πλατεία Πάρκου, Αφοί Ποντικόπουλοι στην οδό Ρήγα Φεραίου, Γεώργιος Ποντικόπουλος  στην αρχή της οδού Διάκου[2], κ.ά. Έχει ενδιαφέρον και ίσως είναι χρήσιμη η παράθεση μερικών προϊόντων, που πουλούσαν τότε. Ήταν ένας άλλος τρόπος που γινόταν η αγορά, με τις ποικίλες μυρωδιές από τα προϊόντα των καταστημάτων, με τις ποδιές των υπαλλήλων και τη διαφορετική διαδικασία εξυπηρέτησης των πελατών.

   Τα μεγαλομπακάλικα της προπολεμικής περιόδου, ήταν κάτι αντίστοιχο με τα σουπερμάρκετ της εποχής μας. Διέθεταν πολύ μεγάλο αριθμό προϊόντων, για όλα τα βαλάντια, που προερχόταν από την Ελλάδα (ντόπια είδη), αλλά και από ξένες χώρες (έκαναν εισαγωγές, όσοι διέθεταν ανάλογα κεφάλαια). Βέβαια υπήρχαν πολλές διαφορές με τα σημερινά πολυκαταστήματα. Αναφέρουμε μερικές :

(α) Όλα τα είδη (σχεδόν) δεν ήταν συσκευασμένα, με καθορισμένο βάρος. Ήταν χύμα και ο πελάτης δήλωνε την ποσότητα που θέλει.

(β) Έπρεπε να δοθεί η παραγγελία στον υπάλληλο του καταστήματος (π.χ. μισή οκά ζάχαρη) κι εκείνος θα την εκτελούσε. Αντίθετα σήμερα, ο πελάτης διαλέγει μόνος του το προϊόν που επιθυμεί από το ράφι.

(γ) Έπρεπε το προϊόν να ζυγιστεί – παρουσία του πελάτη – στη ζυγαριά και μετά να συσκευαστεί.

(δ) Για τα υγρά προϊόντα όπως λάδι, πετρέλαιο, κρασί, κλπ. έπρεπε ο πελάτης να φέρει κατάλληλο δοχείο (μπουκάλι, δαμιζάνα, τσίγκινο δοχείο, κλπ.) όπου ο υπάλληλος έβαζε τη ζητούμενη ποσότητα με δοσομετρικό δοχείο και χωνί.

(ε) Δεν υπήρχαν πλαστικές σακούλες ή τσάντες και έπρεπε ο πελάτης να φέρει μαζί του ένα δίχτυ ή μικρό καλάθι για να μεταφέρει όλα τα αγορασμένα είδη στο σπίτι του. Αν τα προϊόντα ήταν σχετικά λίγα, στο μαγαζί τα έκαναν ένα μεγαλύτερο πακέτο, με χαρτί εφημερίδας δεμένο με σπάγκο, ώστε να το μεταφέρει ευκολότερα.

Κατάστημα Αδελφών Δ. Κονταξή (οδός Ρήγα Φεραίου)

     Τα  περισσότερα προϊόντα  υπάρχουν και σήμερα, ενώ μερικά  άλλα έπαψαν να κυκλοφορούν (π.χ. η ασετυλίνη, τα χαρούπια, κ.ά.). Σχεδόν όλα τα προϊόντα τα πουλούσαν χύμα. Για τα στερεά προϊόντα (ζάχαρη, ρύζι, όσπρια, κ.ά.) χρησιμοποιούσαν χάρτινες σακούλες των ¼ , ½ και 1 οκάς. Κάθε σακούλα δένονταν με σπάγκο. Σε χαρτί (λευκό ή από εφημερίδες μερικές φορές) τυλίγονταν μακαρόνια, ασετυλίνη, κ.ά. Προϊόντα σε μικρές ποσότητες (συνήθως μπαχαρικά) σε σκόνη, ή σε μικρούς σπόρους, όπως π.χ. πιπέρι, κανέλα, κά., έφτιαχναν ένα χωνάκι με χαρτί, έβαζαν το προϊόν και το έκλειναν από πάνω. Σε λαδόκολλα πρώτα τυλίγονταν τα τυριά, οι χαλβάδες και οι ελιές (πρώτα οι ελιές χωρίς άλμη έμπαιναν σε χάρτινη σακούλα), τα τουρσιά, κ.ά. Μετά τυλίγονταν εξωτερικά με χαρτί. Για φτήνια, χρησιμοποιούσαν χαρτί εφημερίδων για εξωτερικό τύλιγμα και δένονταν με σπάγκο.

   Τα στοιχεία αυτά είναι προϊόν μνήμης του (αειμνήστου) πατρός μου, που εργάστηκε πολλά χρόνια ως υπάλληλος σε ένα από αυτά τα μεγαλομπακάλικα της Λαμίας (των Αφών Κονταξή) κατά την περίοδο 1934-1939. Ταυτόχρονα, δίνονται μερικά στοιχεία, όσα η θύμηση επιτρέπει, για την προέλευση, τη χοντρική συσκευασία, την τιμή μονάδος (λιανικής πώλησης) και την κατανάλωση του προϊόντος.

Ο Α’ Μακεδονικός Πόλεμος

με έμφαση στα γεγονότα της Στερεάς Ελλάδος

   Στις δύο τελευταίες δεκαετίες του 3^ου π.Χ. αιώνος διεξήχθη ο Β’ Καρχηδονιακός Πόλεμος (218-201 π.Χ.), μια από τις μεγαλύτερες και αγριότερες συγκρούσεις του αρχαίου κόσμου. Οι προεκτάσεις αυτού του πολέμου αγκάλιασαν σχεδόν ολόκληρη τη Μεσόγειο και φυσικά δεν ήταν δυνατό να μην επηρεάσουν και τις εξελίξεις στην Ελλάδα. Η Μακεδονία, κυρίαρχη δύναμη στον ελλαδικό χώρο αυτή την περίοδο, από χρόνια έβλεπε την Ρώμη να επεκτείνει την επιρροή της στα δυτικά της σύνορα και συγκεκριμένα στην Ήπειρο και την Ιλλυρία. Όμως οι αλλεπάλληλες σαρωτικές νίκες του Καρχηδονίου στρατηγού Αννίβα στην Ιταλία και η δεινή θέση στην οποία έφερε τους Ρωμαίους έδωσαν έναυσμα στον δυναμικό και φιλόδοξο βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο Ε’ να αναλάβει και αυτός δράση εναντίον τους. Συμμαχώντας με τον Αννίβα το 215 π.Χ. και κατασκευάζοντας στόλο, ο Φίλιππος προσέβαλε τις ρωμαϊκές κτήσεις με προοπτική να περάσει κάποια στιγμή απέναντι και να αποβιβαστεί στην Ιταλία. Οι Ρωμαίοι, αντιμέτωποι με το φάσμα δύο ισχυρών εχθρικών στρατών στα εδάφη τους, έπρεπε οπωσδήποτε να τον αποτρέψουν να διαπλεύσει το Ιόνιο. Οι Αιτωλοί, παραδοσιακοί αντίπαλοι των Μακεδόνων και ορκισμένοι εχθροί του Φιλίππου, θα αποδεικνύονταν το ιδανικότερο πιόνι στα σχέδια τους. Σε μια ακόμη επιτυχή εφαρμογή του «διαίρει και βασίλευε» ξέσπασε σύντομα ο Α’ Μακεδονικός πόλεμος, πολλές επιχειρήσεις του οποίου διεξήχθησαν στα εδάφη της Στερεάς Ελλάδος.

         Κατάσταση ελλαδικού χώρου πριν τον πόλεμο

   Το 217 π.Χ. στη Ναύπακτο αποφασίστηκε η λήξη του Β’ Συμμαχικού Πολέμου[1]. Εκεί ο Αιτωλός Αγέλαος εξεφώνησε έναν μνημειώδη λόγο[2] γεμάτο διορατικότητα καλώντας τους Έλληνες να σταματήσουν να πολεμούν μεταξύ τους και να ενωθούν ενώπιον των κινδύνων που εμφανίζονταν από τη δύση. Δεν είχε καθόλου άδικο καθώς η σύγκρουση Ρώμης και Καρχηδόνος ήταν ουσιαστικά ένας αγώνας για την πρωτοκαθεδρία της Μεσογείου. Παρότι ο λόγος του επικροτήθηκε από όλες τις πλευρές, μακροπρόθεσμα δεν είχε το απαιτούμενο αντίκρισμα καθώς η ειρήνη που συνομολόγησαν οι αντιμαχόμενοι απεδείχθη προσωρινή μόνον.

Η Ιερά Μονή Αντινίτσης “Το Γενέσιον της Θεοτόκου” (Μέρος Α')

Ιστορική διαδρομή – Από την ακμή, στην καταστροφή και στην αναδημιουργία της, μέχρι σήμερα.

                                                                               Μέρος Α’

Η Ιερή Εικόνα της Παναγίας Αντίνιτσας

Προλεγόμενα

     Ήταν το 2006, όταν συλλέγοντας υλικό για το Σανατόριο Αντίνιτσας και τυχαία – όπως πάντα συμβαίνει  - ήρθα σε στενότερη επαφή με τη Μονή Αντίνιτσας. Οι δύο αυτοί γειτονικοί χώροι προσφοράς ακολούθησαν παράλληλους βίους, ο ένας στην αρρώστια (τη φυματίωση) και ο άλλος στην Παναγία μας, τη μητέρα του Θεανθρώπου και είχαν δυστυχώς κοινό τέλος, με την ταυτόχρονη καταστροφή τους στις 13 Ιουλίου 1944, από τους Γερμανούς κατακτητές. Η ολοκλήρωση και έκδοση της εργασίας για το “Ορεινό Αντιφυματικό Αναρρωτήριο Αντίνιτσας” το έτος 2007, μου έδωσε την ευκαιρία να συγκεντρώσω υλικό για τη Μονή Αντίνιτσας. Σημαντικό επίσης ρόλο έπαιξε και η άριστη φιλική σχέση μου με το ζεύγος καλλιτεχνών Ένζας και Θεοδώρου Μώρη, χαρισματικών αγιογράφων και πολυτάλαντων ψηφιδωτοποιών, που είχαν ήδη κοσμήσει με έργα τους, από τα πρώτα χρόνια της 10ετίας του ’90, τους χώρους της Μονής και συνεχίζουν μέχρι σήμερα.

   Όμως οι γραπτές πηγές από τις οποίες θα αντλούσα ασφαλείς πληροφορίες, ήταν δυστυχώς περιορισμένες. Από την ίδια τη Μονή, λόγω της καταστροφής της, δεν είχε μείνει τίποτα.. Στο αρχείο της Ι.Μ. Φθιώτιδας δεν διατηρείτο αρχείο (με έγγραφα και αλληλογραφία), ούτε σχετικά βιβλία (όπως το Μοναχολόγιο[1], κ.ά.). Αποτάθηκα στην Εκκλησία της Ελλάδος, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Ευτυχώς, ο τοπικός τύπος της εποχής μου έδωσε αρκετό υλικό, που συμπληρώθηκε από στοιχεία σε παλιά συμβόλαια. Όμως παρέμεναν κάποιες ενδιάμεσες περίοδοι με κενά στοιχείων, ειδικά κατά τη διάρκεια του πολύπαθου 20ού αι. Η δυσκολία αποτυπώθηκε από τον πρότερο ερευνητή κ. Θεόκτιστο Αθ. Λαϊνά[2], που αναφέρει : “ … έναν κατάλογο των ηγουμένων και μοναχών της Μονής Αντινίτσας, παρ’ όλες τις προσπάθειές μας, δεν μπορέσαμε να καταρτίσουμε.”

Mετανάστες στην Αμερική από την Ιμίρμπεη (Ανθήλη) Φθιώτιδας (1906-1921)

                   Προλεγόμενα

   Το μεγαλύτερο μέρος του υλικού για μετανάστες της Ιμίρμπεης, το είχα από πολύ καιρό, εφόσον κάνω μια γενικότερη καταγραφή των μεταναστών της Φθιώτιδας, αλλά το είχα αφήσει αναξιοποίητο. Πρόσφατα, στα πλαίσια μιας άλλης εργασίας για τις οικογένειες και το τσιφλίκι Τσάλλη, μετά από τηλεφωνική επικοινωνία με τους κ.κ. Λάκη Μπονιάκο και Κώστα Ζησόπουλο, είχα την τύχη να λάβω δύο βιβλία του τελευταίου (για τα οποία τον ευχαριστώ και από τη θέση αυτή). Στο βιβλίο του “Ταξίδι στο χτες της Φθιώτιδας και της Ανθήλης” βρήκα την ενότητα «Ανθηλιώτες στην Αμερική» (σελ. 116-124), με ονόματα μεταναστών. Αυτή ήταν η αφορμή για να ασχοληθώ με το θέμα.

   Εμπλουτίζοντας την προσπάθεια με επιπλέον ονόματα από το βιβλίο που προαναφέρθηκε, αλλά και από άλλα που βρήκα τυχαία στο αμερικάνικο αρχείο EllisIsland εντόπισα 111 μεταναστευτικά ταξίδια ανθρώπων της Ιμίρμπεης στην Αμερική. Μετά από επεξεργασία των στοιχείων αυτών, προτίμησα να ανασυνθέσω το παρελθόν. Έτσι έγραψα το Μεταναστευτικό Χρονικό των ανθρώπων αυτών, δηλ. με τη χρονική σειρά που έφυγαν και όλες τις γνωστές λεπτομέρειες. Στα στοιχεία  έκανα στατιστική επεξεργασία και σε χωριστή ενότητα έδωσα τους προορισμούς των μεταναστών πάλι με τη σωστή χρονική σειρά που έφτασαν.

   Η εργασία αυτή ήταν μεγάλη σε διάρκεια, αλλά νομίζω ότι απέδωσε το μεγάλο όγκο των μεταναστών της Ιμίρμπεης (προτιμώ το όνομα αυτό, που δήλωσαν και οι μετανάστες φτάνοντας στην Αμερική), αν και κάποιοι μετανάστες δεν εντοπίστηκαν - παρά την επίμονη προσπάθεια που έκανα.

Κατασκευή και λειτουργία της σιδηροδρομικής γέφυρας Γοργοποτάμου

Με την ευκαιρία της αντιστασιακής επετείου

   Όπως έχει αναφερθεί σε προηγούμενη εργασία για τη μεγάλη σήραγγα Μπράλου, η αρχική[1] σχεδίαση της σιδηροδρομικής γραμμής Πειραιώς-Αθηνών-συνόρων που εκπονήθηκε το 1883 (αλλά ανακοινώθηκε το 1889), ήθελε να αποφύγει τους ορεινούς όγκους του Καλλιδρόμου και της Οίτης. Αυτή, μετά τον Πειραιά και την Αθήνα, ακολουθούσε τη διαδρομή Ελευσίνα, Θήβα, Λεβάδεια, Ελάτη (Ελάτεια), Ρεγκίνι, Μώλο, Θερμοπύλες, Σπερχειό, Λαμία, Δαϊτσά, Δαουκλή, Παζαράκι (Παλαιοφάρσαλος) με κατάληξη τη Λάρισα.

   Τελικά όμως, επικράτησε η ορεινή[2] διαδρομή μέσω Βελίτσας, Δαδίου, Μπράλου, Λιανοκλαδίου, κ.λ.π. Την πολιτική απόφαση της κατασκευής και εκμετάλλευσης σιδηροδρόμου Πειραιά-Συνόρων έλαβε και υλοποίησε το έτος 1889 ο τότε πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης με την ψήφιση[3] του σχετικού νόμου στη Βουλή.

1. Προκαταρκτικές εργασίες κατασκευής - Πτώχευση της εταιρείας

   Μετά από διεθνή μειοδοτικό διαγωνισμό την εργολαβία της σιδηροδρομικής γραμμής ανέλαβε αγγλική εταιρεία των Eckersley, Godfrey και Liddelow. Οι εργασίες άρχισαν από το 1890 από πολλά σημεία ταυτόχρονα. Η Λαμία από τον Ιανουάριο του 1891, γέμισε με μηχανικούς και εργολάβους[4] (Άγγλους, Γάλλους, Πολωνούς και Ιταλούς). Πολλοί εργάτες ήταν Ιταλοί, Μαυροβούνιοι (μέχρι και Πέρσες).

Η σιδηροδρομική προβλήτα της Αγίας Μαρίνας

κατασκευάζεται (1891)

   Η κατασκευή της σιδηροδρομικής διακλάδωσης Αγίας Μαρίνας-Λαμίας-Μπεκή (ο Σ. Σ. Λιανοκλαδίου δεν υπήρχε τότε) άρχισε (από τις 27 Μαΐου 1891) από τη θάλασσα, όπου προηγήθηκε η κατασκευή της σιδερένιας αποβάθρας. Με ατμόπλοια έφταναν τα υλικά και εκφορτώνονταν στην Αγία Μαρίνα. Το τμήμα της γραμμής Αγίας Μαρίνας-Λαμίας έπρεπε να αποπερατωθεί πρώτο, ώστε να γίνεται η μεταφορά των υλικών (στρωτήρες, σιδηροδοκοί, σιδερένια καταστρώματα γεφυρών, κ.ά.). Υπεύθυνος μηχανικός του τμήματος αυτού ήταν ο Τζων Γκότφρεϋ, γιος του αναδόχου της κατασκευής του σιδηροδρόμου Πειραιώς-Λάρισας. Μέχρι το τέλος του 1892 ήταν έτοιμο. Υπήρχε καινούρια ατμομηχανή (με το όνομα ΜΑΡΙΝΑ) και φορτηγά βαγόνια[5] για τις μεταφορές.

Οικισμός αγροτών προσφύγων Μεγάλης Βρύσης Λαμίας

(Μικρό ιστορικό, μαρτυρίες, καταγραφή)

Εισαγωγή

     Οφείλω να δηλώσω από την αρχή ότι δεν ξέρω τους ανθρώπους της Μεγάλης Βρύσης, εκτός της πατρικής οικογένειας της συζύγου μου και λίγων μεμονωμένων κατοίκων της. Η προσφυγική προέλευση των δημιουργών του νέου οικισμού ήταν το κίνητρο αυτής της προσπάθειας.

     Αναζήτησα γραπτές πηγές. Τα βιβλία του Ι. Ν. Αγίου Κωνσταντίνου της Νέας Μαγνησίας κάηκαν το 1998 σε πυρκαγιά, ενώ τα βιβλία του Ι. Ν. Αγίου Γεωργίου Μεγάλης Βρύσης είναι μεταγενέστερα (αρχίζουν από το 1962). Από τις υπηρεσίες δεν δίνονται στοιχεία εύκολα. Ευτυχώς στην τοπογραφική υπηρεσία Φθιώτιδας βρέθηκαν τα ονόματα των οικογενειών των προσφύγων, που πήραν γεωργικό κλήρο το 1931.

     Η αναγκαστική απαλλοτρίωση τμήματος από το αγρόκτημα Κόγκα, αλλά και η απασχόληση των αγροτών προσφύγων στο αγρόκτημα αυτό, επέβαλε ένα ιστορικό του. Αρκετά στοιχεία μου έδωσε ο κ. Χρήστος Γ. Στεργιόπουλος-Κόγκας και τον ευχαριστώ για τη βοήθειά του.

     Η προσπάθεια οδηγήθηκε σε προφορικές μαρτυρίες από τους ελάχιστους απομείναντες, αειθαλείς με καλή μνήμη, άμεσους απογόνους των προσφύγων. Κατέγραψα ενδιαφέροντα στοιχεία από τους

Μετανάστες στην Αμερική από το Γαρδίκι Ομιλαίων

Στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα

Προλεγόμενα

     Δεν έχω την τύχη να κατάγομαι από το Γαρδίκι Ομιλαίων. Οι βραχύχρονες διελεύσεις από το Γαρδίκι με αυτοκίνητο, πηγαίνοντας από τη Λαμία στο χωριό Άμπλιανη (γενέτειρα της μητέρας μου) δεν μου επέτρεψαν να κρατήσω εικόνες του χωριού. Η πρόσφατη τηλεφωνική επικοινωνία με το γνωστό από προηγούμενα χρόνια (συνταξιούχο τώρα) καθηγητή και πρώην σχολικό σύμβουλο μαθηματικών κ. Δημ. Καραμήτρο μου το υπενθύμισε. Επιπλέον η επίσης πρόσφατη αλληλογραφία με το στρατηγό ε. ά. κ. Αθαν. Νικολοδήμο ενίσχυσε την ιδέα να ασχοληθώ με το Γαρδίκι. Η αποστολή του βιβλίου “Εν Γαρδικίω Ομιλαίων” του σμήναρχου ε.α. κ. Ιωάννου Β. Αναγνωστοπούλου σε μένα (μέσω του στρατηγού) – και τους ευχαριστώ γι’ αυτό – με έκανε να μελετήσω το θέμα των μεταναστών προς την Αμερική. Η αφορμή ήταν τα ονόματα Νικολοδήμος και Καραμήτρος που είχα από καιρό εντοπίσει σε μετανάστες του Γαρδικίου.

    Μελετώντας τους Έλληνες μετανάστες που πήγαν στην Αμερική, εδώ και αρκετά χρόνια, κατέγραψα και όσους προέρχονταν από το Γαρδίκι. Το πρόβλημα όμως είναι ότι στο νομό Φθιώτιδος υπάρχουν δύο ομώνυμα χωριά (Γαρδίκι Ομιλαίων και Μεγάλο Γαρδίκι ή Πελασγία) και επιπλέον υπάρχουν Γαρδίκι Τρικάλων, Θεσπρωτίας, Μεσσηνίας και Μεγαλοπόλεως. Αγνοώντας όμως τα επώνυμα, όσων κατάγονται από το Γαρδίκι Ομιλαίων, ήταν αδύνατο να βεβαιωθώ για την σωστή καταγωγή κάθε μετανάστη. Όμως κάποια επώνυμα όπως π.χ. Ζάχος, Πρωτόπαπας, Χριστόπουλος τα βρίσκουμε και στο Γαρδίκι Ομιλαίων, αλλά και στο Γαρδίκι (Πελασγία). Αυτό είναι αποτέλεσμα της εσωτερικής μετανάστευσης από το Γαρδίκι Ομιλαίων προς Λαμία, Στυλίδα, μέχρι και Πελασγία σε προγενέστερα χρόνια. Στην πρώτη 20ετία του 20ού αι. που μιλάμε, δεν είναι εύκολο να καθορίσουμε τώρα ποιοι ανήκουν στο ένα Γαρδίκι και ποιοι στο άλλο.

    Με βοήθησαν πολύ οι 2 Εκλογικοί Κατάλογοι των ετών 1879 και 1915, που περιλαμβάνονται στο προαναφερθέν βιβλίο “Εν Γαρδικίω Ομιλαίων”. Με τον τρόπο αυτό πιστοποίησα τα επώνυμα των μεταναστών που κατάγονταν σίγουρα από το Γαρδίκι Ομιλαίων (ελπίζω να απέκλεισα το λάθος). Όσοι βρέθηκαν, είναι βέβαιο ότι έχουν γεννηθεί στο Γαρδίκι Ομιλαίων. Για το σκοπό αυτό  έκανα διασταύρωση-επαλήθευση με τους (συνήθως) κοινούς τόπους προορισμών για συμπατριώτες μετανάστες.

   Για το αποτέλεσμα αυτό χρειάστηκαν πολλές ώρες και μέρες εντατικής απασχόλησης. Με βοήθησε πολύ, μέσω του Διαδικτύου, το εξαιρετικό αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (Ellis Island). Η έρευνα απέδωσε έναν πολύ μεγάλο – και μη αναμενόμενο από μένα – αριθμό μεταναστευτικών ταξιδιών (αρκετοί μετανάστες έκαναν 2 ή και 3 ταξίδια). Εντόπισα 269 ταξίδια! Ίσως διέφυγαν κάποια ονόματα που δεν εντόπισα ή μπορεί να έγραψαν άλλο τόπο γέννησης και προηγούμενης διαμονής. Θυμίζω τη (συνήθη) περίπτωση που κάποιοι, τότε στις ΗΠΑ, δήλωναν ότι γεννήθηκαν ή ότι διέμεναν στη μεγαλύτερη πόλη ή κωμόπολη της περιοχής.

Μετανάστες στην Αμερική από το Καλεσμένο Ευρυτανίας (1900-1920)

Προλεγόμενα

     Δυστυχώς για μένα, οφείλω να το πω, δεν είμαι από το χωριό με το πρωτότυπο όνομα Καλεσμένο. Η θέση του μου ήταν βέβαια γνωστή, εφόσον το διασχίζει ο δρόμος από Καρπενήσι προς Αγρίνιο. Με είχε εντυπωσιάσει η αραιή θέση των σπιτιών και η τοποθεσία του χωριού στην πλαγιά του βουνού. Αργότερα συνδέθηκε στη σκέψη μου με την ιδιαίτερη προγονική πατρίδα του καλού φίλου και συναδέλφου Σεραφείμ Κακούρα.

     Διαβάζοντας στο Διαδίκτυο την εισήγηση του καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου κ. Κλεομ. Κουτσούκη, στο 1^ο Παγκόσμιο Συνέδριο Ευρυτάνων, με θέμα «Η μετανάστευση των Ευρυτάνων στην Αμερική 1900-1970», όπου ανέφερε ότι την περίοδο 1900-1924 πήγαν στην Αμερική 105 μετανάστες από όλη την Ευρυτανία, θεώρησα τον αριθμό αυτό πολύ μικρό. Αυτή ήταν η αφορμή να ασχοληθώ με την Ευρυτανία.

      Σε εκτεταμένη έρευνα για το νομό Ευρυτανίας, κατέγραψα 2.500 μετανάστες που πήγαν στην Αμερική στις αρχές του 20ού αιώνα (μέχρι το 1921), αριθμός που δείχνει λογικός και είναι μέσα (περίπου) στο πανελλήνιο ποσοστό μετανάστευσης, που είναι 8 %. Φυσικά κατανέμονται σε άνισους αριθμούς για τους οικισμούς, τα χωριά και τις πόλεις. Συγκεκριμένα προέκυψαν 4 μετανάστες από την Ανιάδα, 120 από την Αντράνοβα, 28 από τη Βίνιανη, 54 από τη Δομνίστα, 42 από το Καλεσμένο, 36 από την Άμπλιανη, 5 από τους Στάβλους, 53 απ’ τον Κλειτσό, 130 από τη Φουρνά, 576 από το Καρπενήσι, κλπ. Όλα αυτά τα ονόματα μπορούν να ερευνηθούν κατά κοινότητα και να αναπαραχθεί όλο το ιστορικό της ευρυτανικής μετανάστευσης. Χρειάζεται όμως πολλή δουλειά και δεν αφορά την παρούσα εργασία.

      Η ολοκλήρωση σχετικών εργασιών  για τους μετανάστες στις ΗΠΑ από την Άμπλιανη Ευρυτανίας, τη Γραβιά Παρνασσίδας, τον Κλειτσό Ευρυτανίας, τη Δρυμαία (Γλούνιστα) Φθιώτιδας, με οδήγησε σε αντίστοιχη εργασία για το Καλεσμένο. Το επιπλέον στοιχείο παρόρμησης για την εργασία αυτή, ήταν η ανακάλυψη τριών μεταναστών με το επώνυμο Κακούρας, από το Καλεσμένο.

      Βέβαια χρειάστηκαν πολλές ώρες εντατικής απασχόλησης. Τελικά, εντόπισα 44 μεταναστευτικά ταξίδια ανθρώπων του Καλεσμένου (κι ένας από την Αρωνιάδα) προς την Αμερική, που έγιναν την περίοδο 1900-1920 (μερικοί έκαναν διπλά ταξίδια).

       Με βοήθησε πολύ, μέσω του Διαδικτύου, το εξαιρετικό αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (Ellis Island). Όσοι βρέθηκαν, είναι βέβαιο ότι έχουν γεννηθεί στο Καλεσμένο. Να ληφθεί υπόψη ότι δεν ξέρω επώνυμα όσων κατάγονται από το Καλεσμένο και δεν ήθελα να διακινδυνεύσω κάποιο λάθος. Θυμίζω τη (συνήθη) περίπτωση που κάποιοι, τότε στις ΗΠΑ, να δήλωσαν ότι γεννήθηκαν ή ότι διέμεναν στο Καρπενήσι, που ήταν πάντα η πρωτεύουσα της Ευρυτανίας. Αυτά όμως, θα πρέπει να τα συμπληρώσει κάποιος που ξέρει τα ονόματα του τόπου, κι αν είναι μεγαλύτερης ηλικίας (με καλή μνήμη) ακόμα καλύτερα.    

Η κατασκευή της μεγάλης σήραγγας Μπράλου

Ο σιδηρόδρομος στη Φθιώτιδα

     Η αρχική σχεδίαση της σιδηροδρομικής γραμμής εκπονήθηκε το 1883 και ήθελε να αποφύγει τους ορεινούς όγκους του Καλλίδρομου και της Οίτης. Τελικά όμως, επικράτησε η διαδρομή μέσω Βελίτσας, Δαδίου, Μπράλου, Λιανοκλαδίου, κ.λ.π. Την πολιτική απόφαση της κατασκευής και εκμετάλλευσης σιδηροδρόμου Πειραιά-Συνόρων έλαβε και υλοποίησε το έτος 1889 ο τότε πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης με την ψήφιση[1] του σχετικού νόμου στη Βουλή.

     Με επίσκεψή του στο ορεινό τμήμα του Μπράλου-Ασωπού-Γοργοποτάμου ο Χαρίλαος Τρικούπης ενημερώθηκε για τα κατασκευαστικά προβλήματα από τον Γκοτλάν (αρχιμηχανικό της Γαλλικής αποστολής). Στη Λαμία, από τη θέση “Μυλαύλακος” είδε την Οίτη και ενημερώθηκε για τη χάραξη της γραμμής.

     Το 1890 το έργο ανατέθηκε στην αγγλική εργολαβική εταιρεία των Eckersley, Godfrey και Liddelow. Η ολοκλήρωση θα γινόταν σε 5 χρόνια.

Οι πρώτες εργασίες κατασκευής μέχρι την πτώχευση της εταιρείας

    Από τις αρχές του 1891 η Λαμία γέμισε με Άγγλους, Γάλλους, Πολωνούς και Ιταλούς μηχανικούς και εργολάβους[2] για την κατασκευή του σιδηροδρόμου. Πολλοί Ιταλοί, Μαυροβούνιοι αλλά και Πέρσες εργάτες αναζητούσαν δουλειά στις δοκιμαστικές διατρήσεις του Μπράλου και της Οίτης.

    Από το Δαδί (Αμφίκλεια) έγινε ισοπέδωση σε μήκος 16χλμ. προς τη μεγάλη σήραγγα Μπράλου (μήκους άνω των 2.000 μ.). Η διάτρηση άρχισε το Δεκέμβριο του 1890 από δύο σημεία συγχρόνως.

    Από το βόρειο στόμιο (προς τη Λαμία), oι εργασίες συνάντησαν μεγάλες δυσχέρειες και δαπάνες, λόγω του εδάφους (αργιλώδες) και των υδάτων που ανέβλυζαν στο εσωτερικό του λόφου. Εργάζονταν νυχθημερόν με σκαπάνες μόνο, με φανούς, φορώντας αδιάβροχα ρούχα και υποδήματα. Με το άνοιγμα της στοάς τα χώματα υποστηρίζονταν με ξύλινα υποστυλώματα σε ύψος 6 μ. και πλάτος 4μ.

    Μέχρι την 27-5-1891 η στοά[3] έφτασε τα 184μ. Στη μέση της σήραγγας ανοίχτηκε πηγάδι προς τα επάνω (42μ.). Γινόταν άντληση των νερών με μια ισχυρή ατμαντλία. Για πρόσβαση στο στόμιο της σήραγγας ανοίχτηκαν δρόμοι από τη Μουσταφάμπεη (Ηράκλεια) και το Πουρναράκι.

    Η εργασία προχώρησε, αλλά όταν η διάτρηση έφτασε τα 500μ. έγινε αναγκαία η χορήγηση αέρα στους εργάτες με ατμοκίνητους ανεμιστήρες. Από το νότιο στόμιο η εργασία προχώρησε, όμως ο θόλος δεν ήταν λίθινος αλλά από οπτοπλίνθους (ψημένα τούβλα).

    Επιπλέον ανοίχτηκαν δύο φρέατα από το λόφο μέχρι κάτω, όπου θα διέλθει η γραμμή. Το ένα έγινε σε απόσταση 300μ. από το νότιο στόμιο, με βάθος 30μ. και το άλλο στο μέσο περίπου της σήραγγας, με βάθος 97μ. Έτσι επιταχύνθηκαν οι εργασίες εφόσον η διάτρηση θα γινόταν από 6 σημεία συγχρόνως και θα κυκλοφορούσε ατμοσφαιρικός αέρας από τα φρέατα. Η διάτρηση από το βόρειο στόμιο είχε προχωρήσει σταθερά, παρά τις δυσχέρειες λόγω καταπτώσεων.

    Για τις ιδιοκτησίες απ’ όπου θα περνούσε η γραμμή από το Δαδί μέχρι το Μπράλο, προβλεπόταν να δοθούν αποζημιώσεις. Μετά τη μεγάλη σήραγγα (με κατεύθυνση τη Λαμία) ακολουθούσε οδογέφυρα μήκους 300μ., άλλη μικρότερη σήραγγα και άλλες διαδοχικές μικρές οδογέφυρες και σήραγγες, μέχρι το χωριό Αλεπόσπιτα και την κοιλάδα του Σπερχειού.

Το στόμιο της σήραγγας στην Οίτη (Ημερολόγιον Γ. Δροσίνη, 1894)

   Οικονομικά σύννεφα εμφανίστηκαν στα άλλα εργοτάξια[4] της εταιρίας. Καθυστερήσεις[5] πληρωμής 200 εργατών για 2-3 μήνες, τους οδήγησαν σε απεργία[6] απαιτώντας τα ημερομίσθιά τους. Συγκεντρώθηκαν στα γραφεία της εταιρείας στη Θήβα, αλλά μετά και στην Αθήνα.

    Οι εργασίες στη σήραγγα Μπράλου συνεχίζονταν εντατικά[7] και στην αρχή του 1892 διατρήθηκε μήκος 600 περίπου μέτρων. Υπολείπονταν άλλα 1.500μ. περίπου.

    Η οικονομική αντιδικία μεταξύ αναδόχου εταιρίας και κυβέρνησης συνεχίστηκε. Οι απλήρωτοι εργάτες διαμαρτύρονταν[8]. Η κυβέρνηση πήρε δάνειο[9] για πληρωμή των έργων και παράλληλα άσκησε αγωγή[10] κατά της εταιρίας.

Σύνδεση των πόλεων, χωριών και οικισμών της Φθιώτιδας με το ηλεκτρικό δίκτυο της ΔΕΗ

Περιμένοντας το ηλεκτρικό ρεύμα

Εισαγωγή

Λάμπα πετρελαίου

   Το αγαθό του ηλεκτρικού ρεύματος ήρθε στη Λαμία το 1911, μετά την ίδρυση και λειτουργία του Εργοστασίου της Ηλεκτρικής Εταιρείας Λαμίας. Η Ηλεκτρική Εταιρία Λαμίας ήταν μια ιδιωτική εταιρεία, που είχε σύμβαση[1] με το Δήμο Λαμίας, διάρκειας 45 χρόνων, να παράγει και παρέχει ηλεκτρική ενέργεια στην πόλη (κατοικίες, εργαστήρια, βιοτεχνίες, βιομηχανίες) και για δημοτικό φωτισμό. Αρχικά με ατμομηχανές και στη διάρκεια του Μεσοπολέμου με πετρελαιομηχανές, που κινούσαν τις ηλεκτρικές γεννήτριες, η παραγωγή[2] έφτασε (στη δεκαετία του ’30) τη συνολική ισχύ 950 ίππων, από την οποία οι 600 ίπποι δίνονταν[3] στην πόλη.

   Ακολούθησαν σε αρκετή χρονική καθυστέρηση οι κωμοπόλεις της Φθιώτιδος με μικρές ιδιωτικές ηλεκτρικές εταιρείες συνήθως σε συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση, όπως στη Στυλίδα, Υπάτη, Αμφίκλεια, Μακρακώμη, Σπερχειάδα, κλπ., καθώς επίσης στο Καρπενήσι, μέχρι και το Μικρό Χωριό στην Ευρυτανία. Η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια ήταν μικρή και προοριζόταν κυρίως για φωτισμό.

  

1.       Η ίδρυση της ΔΕΗ

   Από τα χρόνια της Κατοχής, αλλά ιδίως μετά απ’ αυτήν, από διάφορους φορείς όπως το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος, η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος και η U.N.R.R.A.[4] , εκπονήθηκαν μελέτες για αξιοποίηση των φυσικών πηγών (πλουτοπαραγωγικών) της Ελλάδος. Πριν ακόμη λήξει ο Εμφύλιος, το 1948, η αμερικανική εταιρεία EBASCO Services υπέβαλε έκθεση για το ενεργειακό πρόγραμμα της Ελλάδος που προέβλεπε την κατασκευή υδροηλεκτρικών και θερμοηλεκτρικών εργοστασίων, την ενοποίηση του ηλεκτρικού δικτύου και τον καθορισμό ενιαίας τιμής κατανάλωσης.

   Να σημειωθεί ότι την περίοδο αυτή, υπήρχαν στην Ελλάδα 385 ηλεκτρικές εταιρείες. Απ’  αυτές οι 263 εταιρείες ήταν ιδιωτικές και είχαν απλή άδεια λειτουργίας, ενώ άλλες 54 είχαν προνομιακή άδεια. Οι υπόλοιπες 58 ηλεκτρικές εταιρείες ήταν δημοτικές ή κοινοτικές. Τέλος υπήρχαν και άλλες 10 ιδιωτικές ηλεκτρικές εταιρείες χωρίς άδεια!

   Στις 20 Ιουλίου 1950 υπογράφτηκε σύμβαση μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και της αμερικανικής εταιρείας Ebasco, με την οποία η τελευταία αναλάμβανε την ανάπτυξη και λειτουργία εθνικού συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας.

Στούρε Λιννέρ (Sture Linnér)

Άγνωστοι ευεργέτες του τόπου

Μεγάλος άνθρωπος είναι μονάχα κείνος
που κάτι πιο μεγάλο του αγαπάει.

                   Πέτρος Βλαστός (1879-1941)

   Είναι ιστορικός κανόνας, οι άδολοι και τελικά οι πραγματικοί ευεργέτες ενός τόπου να παραμένουν αφανείς και άγνωστοι. Είναι μια προσφορά χωρίς αντάλλαγμα, εφόσον είναι το πλεόνασμα της αγάπης για κάποιες αξίες, με κορυφαία τον άνθρωπο. Απ’ όλες τις ηπείρους της Γης, υπήρξαν παραδείγματα ευαίσθητων ανθρώπων (συνήθως με πνευματική καλλιέργεια) που ανταποκρίθηκαν - και μερικοί θυσιάστηκαν - σε σκληρές περιόδους της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Στα κατοχικά χρόνια 1942-44, την επισιτιστική βοήθεια στην Ελλάδα, μέσω του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, ανέλαβε ομάδα Σουηδών. Στη Λαμία και την ευρύτερη περιοχή της, την ευθύνη είχε ο ελληνιστής και διπλωμάτης Στούρε Λιννέρ.

   Γεννήθηκε το 1917 στη Στοκχόλμη. Γοητεύτηκε από την αρχαία ελληνική ιστορία και πολιτισμό, ώστε να σπουδάσει Αρχαία Ελληνικά στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης. Τότε ήρθε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Η Σουηδία ήταν ουδέτερη χώρα και δεν είχε εμπλοκή σ’ αυτόν. Ο ελληνικός αγώνας κατά των Ιταλών θαυμάστηκε απ’ όλο τον κόσμο.

   Ήρθε όμως η Κατοχή, από τον Απρίλιο του 1941. Οι Γερμανοί κατακτητές, χωρίς την απαραίτητη επιμελητεία και παραβιάζοντας τις διεθνείς συμβάσεις του 1926 και 1929, κατέσχεσαν όλες τις αποθήκες τροφίμων. Επέβαλαν παρακράτηση στα αγροτικά προϊόντα (κυρίως δημητριακά), στερώντας τα από τον ελληνικό λαό. Έτσι, κυρίως από τις αγορές των πόλεων, έλειψαν τα βασικά τρόφιμα και σύντομα ήρθε ο λιμός. Σε συνδυασμό με το βαρύ χειμώνα του 1942-43 και την έλλειψη καυσίμων, ο θάνατος τριγύριζε στις γειτονιές των πόλεων (κυρίως στην Αθήνα), ο δε “άνθρωπος κατάντησε πραμάτεια”, όπως έγραψε ο Γ. Σεφέρης.

Τηλέγραφος και τηλέφωνα στην Ελλάδα – Η εφαρμογή στη Φθιώτιδα

Η διάδοση και χρήση των τηλεπικοινωνιών

Γενικά

   Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας, οι τηλεπικοινωνίες στηρίχθηκαν : (α) στην αποστολή σημάτων με φωτιές, καπνό, καθρέφτες, περιστέρια (β) στην αποστολή σημάτων με μηχανικούς τρόπους (σημαφόροι), (γ) στον ηλεκτρομαγνητισμό ενσύρματα (ηλεκτρικά σήματα Mors, τηλέφωνο, τηλέτυπο, φαξ, κ.ά.) και (δ) στα ηλεκτρομαγνητικά κύματα (ασύρματη μορφή δηλ. τηλέφωνα, τηλεόραση, υπολογιστές).

Α. Στα χρόνια του τηλεγράφου

 

   Ήταν τα χρόνια του βασιλιά Όθωνα στην Ελλάδα, το 1844, όταν στην Αμερική ο Σάμουελ Μορς έδειξε σε πρώτη λειτουργία την εφεύρεσή του. Ήταν ο τηλέγραφος, με τον οποίο έστειλε το πρώτο ενσύρματο μήνυμα μεταξύ Ουάσιγκτον και Βαλτιμόρης. Από το επόμενο έτος (1845) άρχισε η εγκατάσταση τηλεγράφων στην Ευρώπη (Γαλλία, Αγγλία και Ολλανδία).

Ο τηλέγραφος του Morse (1837)

  Στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στο μεγαλύτερο[1] εμπορικό λιμάνι της, τη Σύρο, εγκαινιάστηκαν οι ελληνικές τηλεπικοινωνίες, εφόσον το 1856 έφτασε το πρώτο τηλεγράφημα από τη Χίο (άλλο σημαντικό λιμάνι του Αιγαίου, που ήταν τότε υπό τουρκική κατοχή). Η χρησιμότητα του νέου μέσου ανάγκασε το ελληνικό κράτος να το αναπτύξει. Έτσι, το 1859, Βαυαροί μηχανικοί ένωσαν τα ταχυδρομεία της Αθήνας και του Πειραιά μέσω εναέριας τηλεγραφικής γραμμής. Στη Ελλάδα η πρώτη τηλεγραφική επικοινωνία εγκαινιάστηκε το Φεβρουάριο του 1859 με τρεις γραμμές, η πρώτη Πειραιάς - Σύρος - Χίος, η δεύτερη Αθήνα - Πειραιάς και η τρίτη Αθήνα - Πάτρα.

   Οι ανάγκες επικοινωνιών της χώρας με το εξωτερικό επέβαλαν τη δημιουργία τηλεγραφικής γραμμής. Τα χερσαία σύνορα της Ελλάδος τότε ήταν στην κορυφογραμμή της Όθρυος[2] και η Λαμία ήταν ακριτική πόλη της. Κατασκευάστηκε λοιπόν την περίοδο αυτή εναέρια τηλεγραφική γραμμή Λαμίας-Τουρκίας, που επέτρεπε τη σύνδεση της Ελλάδας με την Οθωμανική Τουρκία και την υπόλοιπη Ευρώπη. Στις 12 Φεβρουαρίου 1859, από τον τηλεγραφικό σταθμό Αθηνών διαβιβάζεται το πρώτο διεθνές τηλεγράφημα στον τηλεγραφικό σταθμό Κωνσταντινουπόλεως.

Παλιοί κρεοπώλες και Δημοτική Αγορά Λαμίας

   Η ευρύτερη περιφέρεια της Λαμίας, που βρίσκεται στην καρδιά της Ρούμελης, με τα πολλά χωριά στο ορεινό της μέρος, έβριθε τα παλιότερα χρόνια απ’ την κτηνοτροφία. Ήταν η κυρίαρχη απασχόληση, που κάλυπτε τις ανάγκες της οικογένειάς τους, αλλά αποτελούσε και κερδοφόρο επάγγελμα γι’ αυτούς. Υπήρχαν οι μεγάλοι κτηνοτρόφοι (τσέλιγκες) με εκατοντάδες ζώα (γίδια ή πρόβατα) και οι μικροί. Η βοοτροφία ήταν περιορισμένη, από έλλειψη μεγάλων βοσκότοπων.

Γεώργιος Γάκης (1934)

   Οι κτηνοτρόφοι (συνήθως ήταν και ζωέμποροι) πουλούσαν τα ζώα τους, αλλά η έλλειψη οργανωμένων σφαγείων τους ανάγκαζε να χρησιμοποιούν εκδοροσφαγείς ή ενίοτε αναλάμβανε ο ίδιος ο κτηνοτρόφος να τα σφάζει. Τα σφάγια κατέληγαν συνήθως σε μαγαζί (στεγασμένο ή και υπαίθριο) το γνωστό κρεοπωλείο[1]. Μετά ο κρεοπώλης τεμάχιζε κατάλληλα το κρέας, που επέλεγε ο πελάτης, το ζύγιζε και πληρωνόταν ανάλογα. Τα παλιότερα χρόνια συνυπήρχαν τα επαγγέλματα του εκδοροσφαγέα, χασάπη[2] και κρεοπώλη. Στους τελευταίους αιώνες διαχωρίστηκαν και οι περισσότεροι επέλεξαν το επάγγελμα του κρεοπώλη.

   Ως παράδειγμα αναφέρουμε την ονομαστή και μεγάλη οικογένεια κρεοπωλών και ζωεμπόρων Γάκη. Γενάρχης[3] της οικογένειας ήταν ο Γεώργιος Αναστασίου ή Γάκης, που καταγόταν από την Κορυτσά της Βορ. Ηπείρου και ήταν εκδοροσφαγέας και κρεοπώλης. Το επώνυμο Γάκης προήλθε από το Γιωρ-γάκης κι έμεινε το Γάκης ως επώνυμο πλέον. Παιδιά του ήταν ο Απόστολος Γάκης (1858-1938), ο Βασίλειος Αναστασίου (που όμως κράτησε το αρχικό επώνυμο της οικογένειας), κ.ά. Στα 13 παιδιά του Απόστολου Γάκη περιλαμβάνονταν ο Δημήτριος (1858-1923), κρεοπώλης και ο Γεώργιος Γάκης[4] (1888-1953), επίσης κρεοπώλης. Ήταν άνθρωποι ψηλοί, σωματώδεις και γεροί, “πρώτοι στο σφάξιμο, φούσκωμα, γδάρσιμο, ξεκοίλιασμα και τελικά κρέμασμα στο τσιγκέλι”.

Περιμένοντας την ελληνική … χρεοκοπία (ημέρες 2004-2011)

Πολιτική ανικανότητα κι αδράνεια

-  Στις προτάσεις του ΥΠΕΘΟ Γ. Αλογοσκούφη για την αντιμετώπιση της κρίσης η απάντηση του τότε πρωθυπουργού Κων. Καραμανλή ήταν «άσ’ το γι’  αργότερα».

                                                                      [Καλοκαίρι του 2008]

-  «Από το Φεβρουάριο του 2009, οκτώ μήνες πριν από τις εκλογές, γνωρίζαμε ότι η Ελλάδα είναι τεχνικά πτωχευμένη... Η χρεοκοπία ήταν θέμα χρόνου». …«Ο Γιώργος Παπανδρέου γνώριζε τα πάντα».

[Κορυφαίο κυβερνητικό στέλεχος ομολογεί στο «Βήμα της Κυριακής»]

-  «Το λάθος µας είναι ότι δεν προετοιμάσαμε το λαό, ούτε το κόμμα».

[Δήλωση στελέχους του ΠΑΣΟΚ]

1. Προλεγόμενα

   Είναι ένα θέμα ιδιαίτερα επώδυνο. Αποτελεί πλέον τη σκληρή καθημερινότητα του ελληνικού λαού, που μετά την εικονική πραγματικότητα ευημερίας τριών δεκαετιών από τη μεταπολίτευση ξύπνησε βίαια σαν από  εφιάλτη, και δεν μπορεί να συνέλθει απ’ αυτό. Η καταγραφή αυτή επιθυμεί να αποδώσει ένα σύντομο χρονικό μιας επταετίας, από εναλλαγή δύο κυβερνήσεων των γνωστών πολιτικών κομμάτων της ΝΔ (περίοδος 2004-2009) και ΠΑΣΟΚ (περίοδος 2009-2011), που θα εστιαστεί σε χειρισμούς ή αδράνειες στην πορεία της επερχόμενης κρίσης χρέους (ή ορθότερα χρεοκοπίας). Βέβαια οι ρίζες του κακού (υψηλός εξωτερικός δανεισμός, πελατειακό σύστημα, αναξιοκρατία, υπέρογκο δημόσιο, κ.ά.) βρίσκονται σε προηγούμενες 10ετίες, αν και οι ιστορικοί τις ανάγουν στα χρόνια της επανάστασης του ’21 και της δημιουργίας του νεοελληνικού κράτους. Ο περιορισμός του θέματος είναι δύσκολος, αλλά αναγκαίος για να αποδοθεί (στο βαθμό που αυτό μπορεί να γίνει) η εκδήλωση της νέας (αδήλωτης) πτώχευσης[1] της Ελλάδας.

2. Η περίοδος των κυβερνήσεων Κωνστ. Α. Καραμανλή (2004-2009)

   Μετά τις εκλογές του 2004, από τις 10 Μαρτίου ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ανέλαβε ως πρωθυπουργός της Ελλάδος (1η θητεία) μέχρι το Σεπτέμβρη του 2007. Όπως ήταν η συνήθης δικαιολογία (που είχε όμως ένα βαθμό αλήθειας) για κάθε νέα κυβέρνηση δηλώθηκε ότι «Τα ταμεία είναι άδεια, υπάρχουν κρυφά χρέη».

Οι άνθρωποι που έκτισαν την προπολεμική Λαμία

Από στοιχεία των βιβλίων των Ιερών Ναών

1.       Γενικά

   Ήταν οι άνθρωποι που έφτιαξαν τα πανέμορφα διώροφα (και πολύ λιγότερα πολυώροφα) κτίρια της πόλης. Η σχεδίασή τους από τους ελάχιστους τότε αρχιτέκτονες ή σπουδαγμένους μηχανικούς των πρώτων δεκαετιών του 20ού αι. πιθανά δεν προήλθε από Λαμιώτες. Επίσης πολλοί αρχιμάστορες (ήταν οι εργολάβοι της εποχής εκείνης) δεν ήταν ντόπιοι ή ήρθαν στη Λαμία και -μερικοί απ’ αυτούς - παρέμειναν μόνιμα. Όπως και σε προηγούμενες εργασίες, θα δοθεί υλικό που προέρχεται από τα βιβλία των Ιερών Ναών της Λαμίας. Προφανώς υπήρχαν μηχανικοί και εργολάβοι που έδρασαν την ίδια χρονική περίοδο στη Λαμία, αλλά δεν έχουν γραφεί στα βιβλία Αποβιωσάντων των εδώ Ναών, εφόσον ετάφησαν αλλού.

   Για την ιδιαίτερη αισθητική και την όμορφη εικόνα της πόλης, που έδωσαν στις οικοδομές (κτίρια) και τα άλλα έργα (π.χ. γέφυρες) της Λαμίας, όπως φαίνονται σε προπολεμικές φωτογραφίες αξίζουν οι άνθρωποι του επαγγελματικού αυτού χώρου την παρουσίαση και την απόδοση της ελάχιστης έστω τιμής.

2.      Ιστορικές αναφορές για την εικόνα δόμησης της Λαμίας

   Από τις καταγραφές των ξένων και Ελλήνων περιηγητών που πέρασαν από τη Λαμία στο 19ο και στον 20ό αι. έχουμε τις παρακάτω πληροφορίες για την εικόνα δόμησης των κτισμάτων (οικιών) της πόλης (θα δοθούν με πολύ συνοπτικό τρόπο) :

   Το 1810 περίπου, ο  Φραγκ. Πουκεβίλ αναφέρει “…το Ζητούνι κτισμένο στην πλαγιά ενός κωνικού βουνού, που στεφανώνεται από έναν ερειπωμένο πύργο και δίνει όψη γραφική με τα εξακόσια σπίτια, διάσπαρτα σε επίπεδα, ανάμεσα σε τζαμιά και κυπαρίσσια”.

   To 1833, o Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός κατέγραψε ότι “…Τα σπίτια των Ελλήνων είναι χτισμένα το ένα πάνω στο άλλο, σαν τα κεραμίδια στις στέγες τους. ”

   Το 1834, ο Λουδοβίκος Ρος σημείωσε ότι “… στους πρόποδες του λόφου και ιδιαίτερα στην απέναντι δυτική πλαγιά είναι “διασκορπισμένη” η σημερινή πόλη, χτισμένη άναρχα με τον ανατολίτικο τρόπο. ”

   Το 1835, ο Τζώρτζ Φίνλεϋ αναφέρει ότι “… Η πόλη εξαπλώνεται ακανόνιστα, τα σπίτια στέκουν μέσα σε κήπους σε απόσταση το ένα από το άλλο. … Oι βρώμικες καλύβες είναι ανακατεμένες με τα σπίτια ”.

 

Το Ζητούνι στο 1805 (Pomardi), όπως αποτυπώθηκε βλέποντας από τα βόρεια της τότε πόλης.

   Το 1836, ο Χέρμαν Πίκλερ Μισκάου σημείωσε ότι “ … επισκέφτηκα τον μόνο αξιοθαύμαστο χώρο που διαθέτει αυτή η μίζερη πόλη του Ζητουνίου· αναφέρομαι στον ελληνικό στρατώνα, που παλιά ήταν το Σεράι του πασά …”.

Μετανάστες στην Αμερική από τον Κλειτσό Ευρυτανίας (1902-1921)

Προλεγόμενα

     Δυστυχώς για μένα, οφείλω να το πω, δεν είμαι από τον Κλειτσό, ούτε έχω πάει ποτέ μου στο όμορφο αυτό μέρος. Δεν έτυχε. Έτσι φαίνεται παράξενη η ασχολία με το παραπάνω θέμα. Θα εξηγήσω. Ζώντας στη Λαμία, απέκτησα συγγενική σχέση με την οικογένεια Κων-νου Κουλαρμάνη, που παντρεύτηκε μια πρώτη μου ξαδέρφη. Εκτός από τον Κώστα Κουλαρμάνη και τα παιδιά του Ηλία, Παναγιώτα (Νότα) και Βασίλη, γνώρισα πριν από αρκετά χρόνια τον αδελφό του, το Φώτη Κουλαρμάνη, που χρόνια ασχολείται με το Σύλλογο Αποδήμων (και πρόεδρό του σε πολλαπλές θητείες)  και παράλληλα ιδρυτή και εκδότη της πολύ ενδιαφέρουσας εφημερίδας «Νέα του Κλειτσού». Εδώ και αρκετά χρόνια μου τη στέλνει και τον ευχαριστώ. Ένοιωσα λοιπόν την υποχρέωση να κάνω κάτι για τον τόπο και τους ανθρώπους του Κλειτσού.

      Διαβάζοντας στο Διαδίκτυο την εισήγηση του καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου κ. Κλεομ. Κουτσούκη, στο 1^ο Παγκόσμιο Συνέδριο Ευρυτάνων, με θέμα «Η μετανάστευση των Ευρυτάνων στην Αμερική 1900-1970», όπου ανέφερε ότι την περίοδο 1900-1924 πήγαν στην Αμερική 105 μετανάστες από όλη την Ευρυτανία, θεώρησα τον αριθμό αυτόν πολύ μικρό. Αυτή ήταν η αφορμή. Η έρευνά μου, για την ίδια περίοδο, απέδωσε πλέον των 2.500 μεταναστών από την Ευρυτανία, με ήδη καταγραμμένα τα βασικά στοιχεία τους. Ο αριθμός αυτός δείχνει λογικός και μέσα (περίπου) στο πανελλήνιο ποσοστό μετανάστευσης, που είναι 8 %. Μετά την Άμπλιανη, που ήταν η ιδιαίτερη πατρίδα της μητέρας μου, για την οποία δημοσιεύτηκε σχετική εργασία μου με τίτλο “Αμπλιανίτες μετανάστες στην Αμερική” στην εφημ. «Η φωνή της Άμπλιανης», πραγματοποίησα την παρούσα εργασία για δημοσίευση είτε σε αυτοτελή μορφή, ή στην εφ. «Τα νέα του Κλειτσού», σε συνέχειες ή με άλλον τρόπο.

     Με τις δυνατότητες του Διαδικτύου και από το εξαιρετικό αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (EllisIsland), μετά από πολύωρη αναζήτηση και πολυήμερη ενασχόληση, βρέθηκε ένας σχετικά μεγάλος αριθμός 53 περίπου μεταναστών, που όλοι (οι μετανάστες) δήλωσαν ότι γεννήθηκαν στον Κλειτσό. Να ληφθεί υπόψη ότι δεν ξέρω επώνυμα όσων κατάγονται από τον Κλειτσό και δεν ήθελα να διακινδυνεύσω κάποιο λάθος. Πιθανά κάποιοι, τότε στις ΗΠΑ, να δήλωσαν ότι γεννήθηκαν ή ότι διέμεναν στο Καρπενήσι. Αυτά θα πρέπει να τα συμπληρώσει κάποιος που ξέρει τα ονόματα του Κλειτσού, κι αν είναι μεγαλύτερης ηλικίας (με καλή μνήμη) ακόμα καλύτερα.

Θάνατοι από πείνα και κρύο, στη Λαμία του 1942

                                                               Χρόνια Κατοχής

   Η Μεγάλη Παρασκευή της ορθόδοξης εκκλησίας μας, έγινε πιο πένθιμη για τη Λαμία του 1941 και την Κεντρική Στερεά Ελλάδα. Οι Γερμανοί κατακτητές έστειλαν τα βομβαρδιστικά αεροπλάνα τους να καταστρέψουν όχι μόνο στρατιωτικούς στόχους. Η πόλη δέχτηκε πολλαπλά χτυπήματα με οβίδες στις πλατείες της, σε δρόμους και σε κτίρια, με αθώους πολίτες νεκρούς και τραυματίες. Η 18η Απρίλη ήταν μέρα ηλιόλουστη, αλλά η πόλη ήταν άδεια απ’ τον κόσμο της. 

Γερμανικό τανκ στην πλατεία Ελευθερίας Λαμίας (20-4-1941)

 Οι Άγγλοι και Νεοζηλανδοί υποχωρούσαν αμυνόμενοι και στις 20 Απριλίου – ημέρα του Πάσχα – οι Γερμανοί κατακτητές εισήλθαν στη Λαμία. Στα χωράφια και στα γειτονικά χωριά, οι ξεσπιτωμένες οικογένειες της Λαμίας γιόρτασαν όπως μπορούσαν το Πάσχα. Η σκληρή περίοδος της Κατοχής μόλις άρχιζε.

   Ο γερμανικός στρατός που ήρθε, χωρίς την απαραίτητη επιμελητεία και παραβιάζοντας τις διεθνείς συμβάσεις του 1926 και 1929, κατέσχεσε όλες τις αποθήκες τροφίμων. Όσα τρόφιμα δεν μπορούσαν να καταναλώσουν στον τόπο παραγωγής, οι Γερμανοί, σε επιταγμένα εργοστάσια, τα μετέτρεπαν σε κονσέρβες. Με τον τρόπο αυτό στέρησαν τον ελληνικό πληθυσμό από τα βασικά τρόφιμα. Η γεωργική υπηρεσία της Λαμίας, όπως και αντίστοιχες σε άλλα μέρη της Ελλάδος, διατάχθηκε να κάνει τα λεγόμενα “παρακρατήματα”, για τα στρατεύματα κατοχής. Ήταν ποσότητες δημητριακών (σιτάρι, καλαμπόκι, κ.ά.) μετά το θερισμό, που τα συγκέντρωναν και τα έστελναν στην Ιταλία ή στη Γερμανία. Παράλληλα, άνθισε το παραεμπόριο, η μαύρη αγορά, με Έλληνες[1] που δημιούργησαν σχέσεις με τους κατακτητές για ίδιο όφελος. Από τις αγορές των πόλεων έλειψαν τα βασικά τρόφιμα και σύντομα ήρθε ο λιμός.

  Η μαύρη αγορά συνυπήρχε με τη φανερή, αλλά για μερικούς μήνες. Ύστερα η δεύτερη νεκρώθηκε. Η εξαθλίωση απλωνόταν παντού. Η περιφέρεια είχε σχετικό βαθμό αυτονομίας από τη γεωργία και την κτηνοτροφία των κατοίκων της, αλλά κι αυτή συνάντησε δυσκολίες. Στις μεγάλες πόλεις, οι ελλείψεις και οι στερήσεις άρχισαν με την εχθρική εισβολή. Για κάποιες εβδομάδες, όσοι είχαν κάποια χαρτονομίσματα, κάτι έβρισκαν στη λευκή αγορά.

   Στη συνέχεια, μπορούσαν να αγοράζουν ακόμα κάποια φυτικά προϊόντα (χόρτα κυρίως). Στα εστιατόρια, το φαγητό της εποχής ήταν αγκινάρες με ίχνη λαδιού στο ζουμί τους. Στα ζαχαροπλαστεία εμφανίστηκαν κατασκευάσματα … ειδικής σύνθεσης, και οι τιμές ανέβαιναν. Γρήγορα όμως τα καταστήματα άδειασαν κι άρχισαν να κλείνουν με τη σειρά. Μόνο τα καφενεία, με το ρεβιθοκαφέ τους, λειτούργησαν ως το τέλος της Κατοχής.