Θρυλικά πρόσωπα της Άμπλιανης Ευρυτανίας
Πρόλογος
Είναι γνωστό ότι οι κοινότητες (ως άτυπη μορφή οργάνωσης) προϋπήρξαν της δημιουργίας των κρατών. Στις τελευταίες δεκαετίες της Τουρκοκρατίας μέχρι τη δημιουργία του ελεύθερου νεοελληνικού κράτους (στα πρώτα χρόνια του Όθωνα), ένα πρόσωπο επηρέασε ευεργετικά την Άμπλιανη Ευρυτανίας. Ήταν ο Γερογιαννάκης Αμπλιανίτης, όπως έμεινε γνωστός, από έλλειψη περισσότερων στοιχείων. Παρά ταύτα, θα αποπειραθεί μια αναφορά στην άγνωστη αυτή προσωπικότητα, για ιστορική γνώση και απόδοση της οφειλόμενης τιμής για την προσφορά του.
Κωνσταντίνος Αθαν. Μπαλωμένος
φυσικός
1. Το Κοινοτικό πλαίσιο των Ελλήνων στην Τουρκοκρατία
Από την καταγραφή[1] που έγινε στα χρόνια του Σουλεϊμάν Α’ του Μεγαλοπρεπή (1494-1566), για φορολογικούς λόγους, την περίοδο 1466-67 στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, η Άμπλιανη[2] είχε τότε 18 νοικοκυριά, επτά εργένηδες, 3 χήρες και 1 μύλο, με συνολικό φόρο 1.669 ακτσέδες ή άσπρα. Η Άμπλιανη ήταν τότε τιμάριο[3] του Μουσά (που ήταν απόγονος του Κράββαρη) και διοικητικά ανήκε στο σαντζάκι[4] των Τρικάλων. Το 1499 δημιουργήθηκε[5] το σαντζάκι της Ναυπάκτου, όπου πλέον υπάχθηκε η Άμπλιανη.
 |
| Το τουρκικό νόμισμα Ακτσές |
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας λειτουργούσε το άτυπο κοινοτικό καθεστώς, που οι Τούρκοι το χρησιμοποίησαν για την είσπραξη των φόρων, αλλά και τον έλεγχο του ελληνικού πληθυσμού. Κατά περιοχές δόθηκαν κάποια προνόμια, που εξυπηρέτησαν τις ανάγκες των γηγενών. Ειδικά για τις ορεινές περιοχές, όπου κυριαρχούσε η κτηνοτροφία, επιτρεπόταν (ήταν ελεύθερη) η μετακίνηση στα πεδινά κατά τη χειμερινή περίοδο με σκοπό τη βόσκηση των ζώων, αλλά και για επιβίωση ανθρώπων και ζώων από τα κρύα.
Σε επίπεδο χωριού εκλέγονταν (ή διορίζονταν) οι δημογέροντες ή πρωτόγεροι (κοινοτικοί άρχοντες). Σε επίπεδο επαρχίας εκλέγονταν οι προεστοί ή πρόκριτοι (δεύτερη βαθμίδα αυτοδιοίκησης των χριστιανών). Τους ανέφεραν και με τη λέξη κοτζαμπάσηδες[6]. Αυτοί εκπροσωπούσαν την επαρχία τους στις Οθωμανικές αρχές.
Στην Άμπλιανη λειτουργούσε η δημογεροντία, με πολλαπλά καθήκοντα διοικητικά, εκκλησιαστικά, εκπαιδευτικά, δικαστικά. Το αξίωμα ήταν τιμητικό και άμισθο. Απολάμβαναν το σεβασμό όλων. Η εκλογή των γερόντων (προεστών, δημογερόντων ή κοτζαμπάσηδων) ήταν ελεύθερη και γινόταν από τους αρχηγούς των οικογενειών. Οι δημογέροντες έρχονταν σε επαφή με την τουρκική διοίκηση, ήταν υπεύθυνοι για την πληρωμή των φόρων και φυσικά διαχειρίζονταν τις εσωτερικές υποθέσεις της κοινότητας.
Από την προφορική παράδοση αναφέρεται το “Γεροντάτο”, που μαζευόταν στην πλατεία της Άμπλιανης κάτω από τα αιωνόβια[7] πλατάνια και συζητούσε τα θέματα του χωριού. Ήταν μόνον οι μεγαλύτεροι σε ηλικία άντρες και συζητούσαν τα προβλήματα-θέματα του χωριού. Οι αποφάσεις του “Γεροντάτου” ήταν από όλους σεβαστές. Δεν παραβρίσκονταν γυναίκες και παιδιά.
Στα κοινωνικά χαρακτηριστικά των Ελλήνων (που εκφράζονταν και στην Άμπλιανη) ήταν η αλληλοβοήθεια, για εργασίες (κτίσιμο σπιτιού, εκκλησίας, κλπ.), αλλά και η αλληλεγγύη σε χαρές και λύπες.
.jpg)
Η πλατεία
της Άμπλιανης (29 Ιουλίου 2017, φωτ. Κων/νας Κοντογιάννη)
2. Ο Γερογιαννάκης Αμπλιανίτης – Περιστατικά κατά την Τουρκοκρατία
Δεν υπάρχουν στοιχεία για το έτος γέννησης του Γιαννάκη Αμπλιανίτη, πιο γνωστού ως Γερογιαννάκη. Αυτό σημαίνει ότι έφτασε σε μεγάλη ηλικία, αλλά παράλληλα απέκτησε το σεβασμό όλων με τις αποφάσεις του και τις παρεμβάσεις του, ως προεστός-δημογέροντας προς τους Τούρκους. Πιθανή δεκαετία γέννησής του είναι 1860-70, χωρίς να αποκλείεται και νωρίτερα.
Από την έρευνα της Βιολέττας Μπουτοπούλου-Χασάνου, ξέρουμε ότι ο Γιαννάκης Γεωργίου Αμπλιανίτης ήταν παντρεμένος[8] και είχε 6 παιδιά (5 αγόρια και μια κόρη). Από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας (τέλη του 19ου αι.) ο Γιαννάκης αναφέρεται στις προφορικές παραδόσεις της Άμπλιανης, ως δημογέροντας. Ο ρόλος του είχε γίνει πλήρως αποδεκτός και από τους Τούρκους, έτσι ώστε να έχει σημαντική συμβολή σε περιστατικά διάσωσης των αμπλιανιτών από την τουρκική αυθαιρεσία.
Αναφέρεται[9] ότι ο Αλή πασάς, έμαθε για το Γιαννάκη Αμπλιανίτη και τον κάλεσε στα Γιάννενα. Με μεγάλη στενοχώρια και αβεβαιότητα για τη ζωή του, ο Γιαννάκης ντύθηκε σαν άρχοντας, σταυροφίλησε τους δικούς του και με το μουλάρι πήγε στα Γιάννενα. Με αγωνία παρουσιάστηκε στον Αλή, ο οποίος του είπε :
- Έλα Γιαννάκη να καπνίσουμε και να τα πούμε. Έχω ακούσει τα καλύτερα λόγια για σένα και θα σε κάνω Τοπάρχη στην περιοχή. Θα τα καταφέρεις καλά.
Φυσικά ο γερο-Γιαννάκης δέχτηκε και όντως αποδείχτηκε άξιος και ικανός. Με εξυπνάδα και σύνεση προφύλαξε τους Έλληνες από περιστατικά εκδίκησης των Τούρκων.
Στις αρχές του 19ου αι., αναφέρεται από την παράδοση ότι ο Αλή πασάς με στράτευμα ήρθε στην Οξυά της Σαράνταινας για να κυνηγήσει και εξολοθρεύσει τους κλέφτες, όπως και να κάψει το δάσος της Οξυάς, που ήταν καταφύγιο. Οι Τούρκοι είχαν συλλάβει δύο Έλληνες και θα τους κρεμούσαν για παραδειγματισμό. Όταν το έμαθε ο γερο-Γιαννάκης, την ώρα του φαγητού με τον Αλή πασά και τους άλλους προεστούς, προσποιήθηκε τον στενοχωρημένο και δεν έτρωγε. Τον ρώτησε ο Αλής:
- Τι έχεις και δεν τρως ; Του απάντησε :
- Πώς να φάω, που θα κρεμάσουν δύο πατριώτες μου; Κι ο Αλής του απάντησε :
- Γιατί σεκλετίζεσαι ;
Κι έδωσε εντολή να ελευθερωθούν. Έτσι στον κόσμο της περιοχής, έμεινε η ικανότητα του γερο-Γιαννάκη, ότι είναι ικανός να κρεμάει και να ξεκρεμάει.
Ο παππούς μου Δημήτριος (Μήτρος) Νικ. Τσιφτσής (1879-1966), διηγήθηκε το 1962 στη Σπυριδούλα Κ. Αλεξανδροπούλου ένα άλλο περιστατικό που το είχε ακούσει στην Άμπλιανη :
“Η Άμπλιανη είχε το γερο-Γιαννάκη. Όταν ήρθε ο Γιουσούφ να πιάσει τους κλέφτες, πήγε και στην Άμπλιανη. Έμεινε στο σπίτι του Γιαννάκη. Στη Μισακιά βρύση, ήταν μια γυναίκα με το κορίτσι της. Πήγε ένας Τούρκος και το κορίτσι με τη βαρέλα τον χτύπησε στο κεφάλι και τον σκότωσε. Ο γερο-Γιαννάκης, ο κουτσάμπασης, τη νύχτα με το μουλάρι πήγε στο Καρπενήσι όπου πήρε αρκετά χρήματα και ξαναγύρισε. Το επόμενο πρωί, πήγε ο γερο-Γιαννάκης να προσκυνήσει το Γιουσούφ κι άφησε μπροστά του τη σακούλα με τα λεφτά, που έκαναν θόρυβο. Ρώτησε ο Γιουσούφ :
- Τι είναι αυτό ; Ο γερο-Γιαννάκης του είπε :
- Δώρο. Ξαναρώτησε ο Γιουσούφ :
- Για ποιόν ; Του απάντησε :
- Για σένα. Ξαναρωτάει ο Τούρκος :
- Και τι θέλεις ; Ο γερο-Γιαννάκης του απάντησε :
- Τίποτα. Να φύγεις απ’ το χωριό.
Έτσι κι έγινε. Ο Γιουσούφ - χάρη στις λίρες - μάζεψε το ασκέρι κι έφυγε.”
Ένα άλλο περιστατικό πάλι από την τοπική προφορική παράδοση, αναφέρεται στην απαίτηση του Αλή πασά κατά την είσπραξη των φόρων, να δοθούν και 10 κορίτσια της Άμπλιανης για το χαρέμι του. Στον επικεφαλής Γιουσούφ Αράπη προτάθηκε να παλέψει μ’ ένα ντόπιο. Αν νικηθεί ο Αράπης, τότε δεν θα πάρει τα κορίτσια. Εκείνος δέχτηκε. Ένα δυνατό παλικάρι της Άμπλιανης, ο Τυλιγάδας, στη θέση Στέγκος της Άμπλιανης, πάλεψε με τον Γιουσούφ Αράπη. Στη δυσκολία να τον αγκαλιάσει και να τον ρίξει, έβαλε το δάχτυλο στον πισινό του και τότε εκείνος έπεσε κάτω και νικήθηκε. Μετά απ’ αυτό, ο πασάς απάλλαξε την Άμπλιανη από τους φόρους και την υποχρέωση να δώσουν τα 10 κορίτσια. Επιπλέον όμως τους δώρισε μια έκταση γης 125 γρόσια (1 γρόσι = 400 στρέμματα) στις θέσεις Ντερέ-ντερέ (ολόραχα) και Αγκάθι, μέχρι το Τσερλοκότρωνο. Αυτά περιήλθαν στην ιδιοκτησία του Γερογιαννάκη, ο οποίος στη συνέχεια τα μοίρασε στα 5 παιδιά του. Τα θερινά αυτά λιβάδια ήταν στις θέσεις : Ντουρνές, Κουν’πάκι, Νήματα, Παληόλακκο, Ακρινά, Ανδρώνια, Αντονές και Κουκλόραχη. Ένα μέρος αυτών δόθηκε στον Ι.Ν. της Αγίας Παρασκευής του χωριού. Τα υπόλοιπα έμειναν σε κληρονόμους-απογόνους του Γερογιαννάκη.
3. Ο δημογέροντας Γερογιαννάκης μετά το 1829
Ερχόμαστε στα χρόνια του ελεύθερου νεοελληνικού κράτους. Σε εφαρμογή της απόφασης του Κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια, για τη σύγκλιση της Δ’ Εθνικής Συνέλευσης (ΚΓ’ Ψήφισμα 1049/4 Μαρτίου 1829) έπρεπε να εκλεγεί αντιπρόσωπος, από την Άμπλιανη. Δημογέροντας τότε ήταν ο Γιαννάκης Αμπλιανίτης. Στον Ι.Ν. της Αγίας Παρασκευής, μετά τη Θεία Λειτουργία[10], ημέρα Κυριακή (19 Μαΐου 1829) συγκεντρώθηκαν για το σκοπό αυτό. Μετά την ανάγνωση του Ψηφίσματος, με πρόεδρο τον Γιαννάκη Αμπλιανίτη, σχηματίστηκε κατάλογος των παρόντων (82) και καταγραφή όσων είχαν δικαίωμα ψήφου (46). Στη συνέχεια ορκίστηκαν και τελικά ψήφισαν. Αντιπρόσωπος για την εκλογή πληρεξουσίου στην Εθνοσυνέλευση εξελέγη ο Γερογιαννάκης. Θυμίζουμε ότι η Δ' Εθνοσυνέλευση έγινε στο Άργος, από 11 Ιουλίου έως 6 Αυγούστου 1829.
 |
|
Η σφραγίδα της δημογεροντίας επαρχίας Καρπενησίου, με τις υπογραφές των 3 δημογερόντων και του γραμματέα |
Ο Γιαννάκης Αμπλιανίτης, συνέχισε να αναφέρεται ως δημογέροντας Άμπλιανης το 1836. Μετά τη σύλληψη και άδικη καταδίκη του Γεωργίου Φλώρου Καλαρρίτη, κατοίκου Άμπλιανης, ως στασιαστή, ο Γερογιαννάκης στήριξε το αίτημα των συμπατριωτών του να υποβληθεί Αίτηση Χάριτος προς το βασιλιά Όθωνα. Σε συμβολαιογράφο, στο γειτονικό Κρίκελο συντάχτηκε η Αίτηση και εστάλη στα υπουργεία Δικαιοσύνης και Εσωτερικών. Παράλληλα, οι άλλοι πρόκριτοι δημογέροντες της επαρχίας Καλλιδρόμης, υπέγραψαν ένα Πιστοποιητικό καλής διαγωγής του αμπλιανίτη Γ. Φλώρου που επίσης υποβλήθηκε στα υπουργεία. Το επόμενο έτος 1837, ήρθε η απάντηση του βασιλιά, ο οποίος του έδωσε χάρη και διέταξε την απελευθέρωσή του.
Ο θεσμός της δημογεροντίας καταργήθηκε το 1833, από την Αντιβασιλεία του Όθωνα (Γκέοργκ Λούντβιχ Μάουρερ) με την έκδοση του νόμου “Περί των Δήμων” του κράτους, οπότε θεσμοθετήθηκαν ως άρχοντες της τοπικής αυτοδιοίκησης οι Δήμαρχοι, αντικαθιστώντας τους προκρίτους ή προεστούς.
4. Μερικά μέλη της μεγάλης οικογένειας Γιαννακογεώργου
Ο Γιαννάκης Αμπλιανίτης αναφέρεται ως ο γενάρχης της μεγάλης αμπλιανίτικης οικογενείας Γιαννακογιώργου. Δεν το γνωρίζουμε με βεβαιότητα, χωρίς να το αποκλείουμε. Θα αναφέρουμε μερικά γνωστά άτομα της οικογενείας, τα οποία αναδείχθηκαν επαγγελματικά και σε αξιώματα, από τον 19ο αιώνα:
Κωνσταντίνος Γιαννακογεώργος (1868-;) : Γεννήθηκε το 1868 στην Άμπλιανη Ευρυτανίας. Έγινε παθολόγος γιατρός. Από το 1896 απέκτησε την άδεια άσκησης επαγγέλματος. Για σειρά ετών, μέχρι το 1912, ήταν δήμαρχος στο Δήμο Ευρυτάνων (με πρωτεύουσα το Κρίκελο), όπου υπαγόταν και η ιδιαίτερη πατρίδα του η Άμπλιανη. Μετά εγκαταστάθηκε στη Λαμία. Άλλα στοιχεία ελλείπουν,
Κωνσταντίνος Πέτρ. Γιαννακογεώργος (1876-1961) : Καταγόταν από την Άμπλιανη Ευρυτανίας. Σπούδασε κι έγινε δικηγόρος. Το δικηγορικό γραφείο του ήταν στο στενάκι (οδός Κολοκυθά) της οδού Διάκου[12]. Είχε[13] κάποιο πρόβλημα με το πόδι του (κούτσαινε λίγο). Η κατοικία του ήταν στο τέρμα αριστερά της οδού Ροζάκη-Αγγελή (πίσω απ’ το παλιό κτίριο του “Μουστακείου” Γυμνασίου). Διετέλεσε γραμματέας[14] του Δικηγορικού Συλλόγου Λαμίας τη διετία 1914-15 και πρόεδρος[15] τη 2ετία 1932-33. Πέθανε στη Λαμία, στις 21-3-1961, σε ηλικία 85 ετών.
Γεώργιος Γιαννακογεώργος: Ανέλαβε πρόεδρος[16] του Δικηγορικού Συλλόγου Λαμίας το 1939. Δεν είναι γνωστή η οικογενειακή του κατάσταση και ποια ήταν η συγγενική του σχέση με το υπόλοιπο σόι.
Παν. Γιαννακογεώργος[17] : Δικηγόρος. Άγνωστα άλλα στοιχεία.
Στη Νέα Άμπλιανη Λαμίας είναι γνωστή η μεγάλη οικογένεια Γιαννακογεώργου.
-----------------------------------------------
Βιβλιογραφία
i. Βιολέτας Μπουτοπούλου-Χασάνου : “Αυτοδιοικητικά & άλλα στοιχεία Άμπλιανης Ευρυτανίας”, 2011, Μακύνεια.
ii. Τούλας Στεφανίδου-Μαλακάτα : ”Άμπλιανη Ευρυτανίας“, σελ. 22-23.
iii. Αναργύρου-Ιωάννη Μαυρομύτη : Περιοδικό Αιτωλικά 5 (σελ. 93-94) και 13 (σελ. 208-218).
iv. Αναργύρου Γιάννη Μαυρομύτη : “Καρπενήσι 1810-1820”, σελ. 132-133
v. Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : “Οι γιατροί της Φθιώτιδας (1860-1960”, ανέκδοτη εργασία, 2013.
vi. Αθανασίου Κ. Μπαλωμένου : “Δρόμοι, καταστήματα και ιδιοκτησίες της προπολεμικής Λαμίας (Δεκαετία 1930-40)”, σελ. 74, 81, στο περιοδ. «Φθιωτικά Χρονικά» 2001 (22), Λαμία.
vii. εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ, φ. 750, 14-12-1933, Λαμία.
viii. Δημητρίου Νάτσιου : “Δικηγόροι και Δικηγορικός Σύλλογος Λαμίας (1833-2003)”, σελ. 89, έκδοση του Δικηγορικού Συλλόγου Λαμίας, 2004, Λαμία.
ix. Οι πλάτανοι της Άμπλιανης : βλ. εφ. «ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΑΜΠΛΙΑΝΗΣ», φ. 133, Ιαν.-Φεβ. 2007, σ. 6.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Αναργύρου-Ιωάννη Μαυρομύτη : Περιοδικό Αιτωλικά 5 (σελ. 93-94) και 13 (σελ. 208-218).
[2] Τότε γραφόταν Άμπλανη και όχι Άμπλιανη.
[3] Τιμάρια (όπως αντίστοιχα ήταν τα ευρωπαϊκά φέουδα) ήταν περιοχές, που απέφεραν σε αξιωματούχους στρατιωτικούς έσοδα από 2-20 χιλιάδες άσπρα.
[4] ήταν ένα γεωγραφικό διαμέρισμα (όπως περίπου η σημερινή Περιφέρεια).
[5] Ιωάννη Γιαννοπούλου : Η διοικητική οργάνωσις της Στερεάς Ελλάδος κατά την Τουρκοκρατία, σελ. 97-98 και 101.
[6] Από την τουρκική λέξη kocabaṣı, Προέρχεται από τις λέξεις (α) koca = μέγας, μεγάλος, γέροντας και (β) baṣ = κεφάλι, πρώτος.
[7] Σύμφωνα με εκτίμηση ομάδας καθηγητών του ΑΠΘ, ο παλαιότερος πλάτανος της Άμπλιανης είναι 360 ετών και ο νεότερος 210 ετών. [βλέπε εφ. «ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΑΜΠΛΙΑΝΗΣ», φ. 133, Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου 2007, σ. 6]
[8] Βιολέττας Μπουτοπούλου-Χασάνου : “Αυτοδιοικητικά & άλλα στοιχεία Άμπλιανης Ευρυτανίας”, σελ. 38-40, Μακύνεια. 2011.
[9] Το διηγήθηκε η Μαρία Πέτρου Γιαννακογεώργου, αδερφή του Κωνσταντίνου, δικηγόρου, το 1950 και καταγράφηκε. (Βλέπε Τούλας Στεφανίδου-Μαλακάτα : ”Άμπλιανη Ευρυτανίας“, σελ. 22-23).
[10] Εφημέριος ήταν τότε ο Νικόλαος Πρωτοπαπάς.
[11] Αναργύρου Γιάννη Μαυρομύτη : “Καρπενήσι 1810-1820”, σελ. 132-133.
[12] Βλ. Αθανασίου Κ. Μπαλωμένου : Δρόμοι, καταστήματα και ιδιοκτησίες της προπολεμικής Λαμίας (Δεκαετία 1930-40), σελ. 74, 81, στο περιοδ. «Φθιωτικά Χρονικά» 2001 (22), Λαμία.
[13] Πρέπει να είχε δύο αδελφές.
[14] Δημητρίου Νάτσιου «Δικηγόροι και Δικηγορικός Σύλλογος Λαμίας (1833-2003)», σελ. 89, έκδοση του Δικηγορικού Συλλόγου Λαμίας, 2004, Λαμία.
[15] εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ, φ. 750, 14-12-1933, Λαμία.
[16] εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ, φ. 1362, 29-6-1939, Λαμία. Επίσης βλ. Δημ. Νάτσιου «Δικηγόροι και δικηγορικός σύλλογος Λαμίας 1833-2003», σελ. 100-101, 2004, Λαμία.
[17] Ελήφθη από πίνακα δικηγόρων της Λαμίας, στη σελ. 68, του βιβλίου “Δικηγόροι και δικηγορικός σύλλογος Λαμίας 1833-2003”, του Δημ. Νάτσιου, 2004, Λαμία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου