ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΙΚΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ (μέρος Γ’)

του Σεραφείμ Ν. Κακούρα, φιλολόγου

---

Λεξικό του Ρουμελιώτικου ιδιώματος

Σεραφ. Κακούρας

   Περιλαμβάνει 2.156 λέξεις με την ερμηνεία τους. Συγκεκριμένα για κάθε πρωτόγραμμα της λέξης προέκυψαν (σε παρένθεση ο αριθμός λέξεων που καταγράφηκαν) : Α (261), Β (50), Γ (112), Δ (40), Ε (8), Ζ (62), Η (1), Θ (32), Ι (14), Κ (322), Λ (75), Μ (205), Ν (66), Ξ (93), Ο (28), Π (188), Ρ (41), Σ (204), Τ (186), Υ (1), Φ (63), Χ (82) και Ψ (22).  

Α

α; = τι;

αά, λέγεται και αχά = ναι.

αβγατίζου = αυξάνω.

αβέρτα = απλόχερα, απεριόριστα.

αγάλια = σιγά.

αγάλια αγάλια = σιγά σιγά.

αγαλιούτσκα = σιγά σιγά.

αγάνα = ο φλοιός του καρπού του σιταριού, αλλά και το ψαροκόκαλο. 

αγανός  (προέλευση αρχαιοελληνική) = λεπτός.

αγγειό (το) = δοχείο, αλλά και το γυναικείο γεννητικό όργανο. 

αγγόνι = εγγονός.

αγγυλώνου (προέλευση αρχαιοελληνική) = καρφώνω με βελόνα ή λεπτό αγκάθι.

αγκίδα = αγκάθι που μοιάζει με βελόνα, αιχμή βέλους, βελόνας.

αγκλίτσα, λέγεται και γκλίτσα (προέλευση αρχαιοελληνική)  = ραβδί των βοσκών.

αγκλόινα = καρποί άγριας αχλαδιάς.

αγκουμαχάου = ανασαίνω με δυσκολία.

αγκουνάρ = ακρογωνιαίος λίθος και πέτρα διαμορφωμένη για γωνίες σπιτιών.

αγκουνή  (η) (προέλευση μεσαιωνική ελληνική) = γωνία ή θέση δίπλα στο τζάκι.

αγκουρτσιά, λέγεται και γκουρτσιά (προέλευση αλβανική) = άγρια αχλαδιά.

αγκούτσα = ξύλινο ακατέργαστο ραβδί και μεταφορικά σπασμένο πόδι ή χέρι.

αγλέουρας = μεγάλο φαγοπότι, φαγητό του «σκασμού».

ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΙΚΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ (μέρος Β’)

του Σεραφείμ Ν. Κακούρα, φιλολόγου

   Μετά τις Γραμματικές Παρατηρήσεις, τις Συνηθισμένες μονοσύλλαβες λέξεις και τις πλέον χαρακτηριστικές φράσεις, του Ρουμελιώτικου Γλωσσικού Ιδιώματος (που δόθηκαν στο α’ μέρος, του ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΙΚΟΥ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΥ) θα ακολουθήσει η Ρουμελιώτικη Γραμματική. Θα δοθούν :

(α) η κλίση των άρθρων (στα τρία γένη),

(β) παραδείγματα κλίσης ονομάτων (σε Ενικό και Πληθυντικό Αριθμό),

(γ) τα δύο βοηθητικά ρήματα (είμι, έχου) στα ρουμελιώτικα σε Ενεστώτα, Παρατατικό και Μέλλοντα και

(δ) παραδείγματα κλίσης ρημάτων ενεργητικής και παθητικής φωνής, σε όλους τους χρόνους.

Ρουμελιώτικη γραμματική

-----

1.   Η κλίση των άρθρων

Ενικός αριθμός

                 Αρσενικό                       Θηλυκό                             Ουδέτερο

Ονομαστική  ου                                 η                                        του

Γενική          τ’                                  τ’ς                                      τ’

Αιτιατική      τουν ή του                     τ’ ή τ’ν                               του

Κλιτική         ορέ ή βρε ή όρα ή -        μαρή ή μουρή ή -                βρε ή όρα ή -)

Η εταιρεία ΔΑΝΕΞ στη Στυλίδα (1949-1972)

Πρωτοποριακές εταιρείες στη Φθιώτιδα

Πρόλογος

   Είναι γνωστός ο φυσικός πλούτος της ανατολικής Φθιώτιδας, που λέγεται ελιά. Για την  περιοχή αυτή αποτελεί μονοκαλλιέργεια, με τελικό προϊόν το λάδι, αλλά και τη βρώσιμη ελιά, που έχει μεγαλύτερη εμπορική αξία. 

  Οι προπολεμικές προσπάθειες οργάνωσης των ελαιοπαραγωγών στο Συνεταιρισμό Στυλίδας από το 1920, βελτίωσαν[1] τη θέση των παραγωγών, μέχρι το 1940, αλλά δεν κατάφεραν τη δευτερογενή αξιοποίηση του προϊόντος (ελαιοτριβείο, τυποποίηση του ελαιολάδου και της βρώσιμης ελιάς), ούτε την εμπορία αυτού στο εξωτερικό. Ιδιώτες της περιοχής ίδρυσαν ελαιοτριβεία (π.χ. Λασκόπουλος, κ.ά.) και έκαναν περιορισμένες προσπάθειες εξαγωγών του προϊόντος.

  Στην παρούσα μονογραφία, θα αναφερθεί η περίπτωση του Νικολάου Τζαβούρη, του οποίου η εταιρεία ανέλαβε να καλύψει το κενό, βοηθώντας τον τόπο.

Από τη Λάσπη Ευρυτανίας, μετανάστες στην Αμερική (1906-1921)

Προλεγόμενα

   Το χωριό αυτό μου είναι γνωστό από παλιά. Το επισκέφτηκα μια φορά και δεν πρόλαβα να δω και γνωρίσω τον τόπο και τους ανθρώπους του. Μετά τη Ράχη Τυμφρηστού, από την παλιά διαδρομή θυμάμαι και πριν γίνει η σήραγγα, ήταν το πρώτο που συναντούσαμε πριν το Καρπενήσι. Περιβάλλεται από πυκνό δάσος με έλατα στις πλαγιές του Τυμφρηστού και σε υψόμετρο 1020 μ., με τις χαρακτηριστικές στέγες των αποθηκών (με μεγάλη κλίση) επειδή δέχεται μεγάλες ποσότητες χιονιού το χειμώνα. Μετά το έτος 1951 από Λάσπη[1] μετονομάστηκε σε Άγιο Νικόλαο.

Η πλατεία του χωριού την περίοδο του χειμώνα

(από την ιστοσελίδα http://respect-news.blogspot.gr)

   Μελετώντας τους Έλληνες μετανάστες που πήγαν στην Αμερική, εδώ και αρκετά χρόνια, κατέγραψα και όσους προέρχονταν από τη Λάσπη. Η συγκέντρωση του υλικού άρχισε πριν από χρόνια. Η επεξεργασία έγινε τμηματικά και η εργασία ολοκληρώθηκε τον Απρίλιο του 2017.

   Για το αποτέλεσμα αυτό χρειάστηκαν πολλές ώρες και μέρες εντατικής απασχόλησης. Με βοήθησε πολύ, μέσω του Διαδικτύου, το εξαιρετικό αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (Ellis Island). Η έρευνα απέδωσε 34 μεταναστευτικά ταξίδια (κάποιοι μετανάστες έκαναν 2 ταξίδια) και ανευρέθηκαν 76 μετανάστες. Ίσως να διέφυγαν κάποια ονόματα που δεν εντόπισα ή να έγραψαν άλλο τόπο γέννησης και προηγούμενης διαμονής. Θυμίζω τη (συνήθη) περίπτωση που κάποιοι, τότε στις ΗΠΑ, δήλωναν ότι γεννήθηκαν ή ότι διέμεναν στη μεγαλύτερη πόλη (π.χ. Καρπενήσι, Λαμία) της περιοχής, ενώ γεννήθηκαν και ζούσαν σε γειτονικό χωριό. Κάτι τέτοιο όμως, θα πρέπει να το συμπληρώσει κάποιος που ξέρει τα ντόπια επώνυμα, κι αν είναι μεγαλύτερης ηλικίας (με καλή μνήμη) ακόμα καλύτερα.

“Στυλίδα και Μαρία Κάλλας”, ένα Ημερολόγιο Μνήμης και Τιμής, του Μουσικού Ομίλου Στυλίδας

Διθυραμβική κριτική[1]

 

“Γιατί έλκει το γένος της και από τη

Στυλίδα και γιατί η μουσική ιστορία

της Στυλίδας μας είναι για μας μεγάλος

καημός κι ακοίμητη έγνοια.”

         Εισαγωγή του Ημερολογίου (φ. 2)

    ΣΑΡΑΝΤΑ κιόλας χρόνια από την αιώνια «φυγή» της Ντίβας του Λυρικού Θεάτρου Μαρίας  Κάλλας (1923-1977), της Ελληνίδας με την παγκόσμια αποδοχή και αναγνώριση και τη μεταθανάτια επιβίωσή της στο λαμπρότερο καλλιτεχνικό στερέωμα, όπως μόνο ελάχιστοι άλλοι ακόμα, και ένα τιμητικό και αναθηματικό Ημερολόγιο του 2017 γι’ αυτήν, του Μουσικού Ομίλου Στυλίδας, το οποίο φιλικά μας απεστάλη, έγιναν αφορμή να ξαναπροσεγγίσουμε, απλά έστω, τη θαυμαστή και πολύπλευρη (μα και ηδύπικρη) περίπτωσή της και να γνωρίσουμε τη σχέση της με τη Στερεοελλαδική πόλη της μουσικόφιλης Στυλίδας, (της γνωστής βέβαια και από τις σελίδες Ελληνικής Ιστορίας). Έναν τόπο, που συνδέεται καλότυχα, στενά ή άμεσα, με τις προγονικές ρίζες τής Μαρίας Κάλλας, με σωζόμενον εδώ τον οικογενειακό τάφο του Κωνσταντίνου Δημητριάδου (Κέα, 1788 ή 1813-1888), Συνταγματάρχη, προπάππου της μεγάλης ερμηνεύτριας, με μητέρα της την Ευαγγελία Δημητριάδου (1896-1982) και πατέρα της, φαρμακοποιό στον Μελιγαλά Μεσσηνίας, τον Γεώργιο Καλογερόπουλο (1887-1961), και μετανάστη στην Αμερική, όπου γεννήθηκε η Μαρία Καλογεροπούλου ή Κάλλας.

Μαρία Κάλλας

   Δεκαπεντάφυλλο (με λευκή τη δεύτερη σελίδα κάθε φύλλου), μεγάλου σχήματος (28,8 Χ 39,7 εκ.), σε χαρτί πολυτελείας, το Ημερολόγιο αυτό συγκεντρώνει και παρουσιάζει επιλεγμένα στοιχεία ιστορίας, πατριδογνωσίας, βιογραφίας (γέννησης, ζωής, θανάτου), Τέχνης κ.ά., όλα χρήσιμα και αναγκαία, ευχάριστα και συγκινητικά, συνδεδεμένα με της Μαρίας Κάλλας την πορεία ή τον αγώνα και την χαρμολύπη της, από την πριν τη γέννηση και διαδρομή άλλων περίοδο, ως τη δική της αποθέωση και αθανασία,  από τη λάμψη ή τη φωτοσκιά της σκηνικής παρουσίας της ως την άσαρκη και άταφη «πνοή» της …

   ΑΝΤΑΞΙΟ (στο μέτρο του δυνατού) της μορφής της μεγάλης αοιδού του 20ού αιώνα, καλαίσθητο, καλοτυπωμένο, με καλογραμμένα - ή με σύνθετους ποιητικούς τόνους - κείμενα, με παράθεση επαρκών και πειστικών πραγματολογικών, ιστορικών, γενεαλογικών, χωροχρονικών, προσωπικών ή χαρακτηριστικών, καλλιτεχνικών, κ.ά. στοιχείων ή τεκμηρίων, το Ημερολόγιο αυτό του τοίχου, εμπλουτισμένο φυσικά και με καθαρό φωτογραφικό ή εικαστικό υλικό - εκφραστικό, (ανα)παραστατικό, ενημερωτικό, συμπληρωματικό κλπ. - αναβιώνει ή αναδεικνύει χώρους και πρόσωπα, σημεία ή γεγονότα σχετικά, βέβαια, με την πολιτιστική, μουσικόφιλη και φιλοπνευματική Στυλίδα. Και ακόμη, αναφέρει ποικίλα περιστατικά, καταστάσεις, ενέργειες και άλλα δεδομένα στη διαδρομή δύο περίπου αιώνων (χωρίς αμετροέπειες, πλεονασμούς, πλατυασμούς κλπ), συνθέτοντας μια κατάθεση πολύσημη, ένα κόσμημα συλλεκτικό, ένα πόνημα πολυφωνικό και αξιοπρόσεχτο, από αυτά που μαρτυρούν ή αποπνέουν ευαισθησία, γνώση, σεβασμό, ποιότητα, ομορφιά, φιλοπαραδοσιακή στάση και δράση, με φανερή δημιουργική διάθεση και σοβαρή απόδοση της οφειλόμενης Τιμής σε μια μεγάλη μορφή του κόσμου της Τέχνης. Από αυτές, που άμεσα ή έμμεσα, εκούσια ή ακούσια, με την αισθητή ή τη νοητή παρουσία τους προσθέτουν πολλά σ’ έναν (μικρό, κυρίως) τόπο, αυξάνοντας την ιστορική ή άλλη σημασία του και το πολιτιστικό του ενδιαφέρον …

ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΙΚΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

Προλεγόμενα

   Η παρούσα εργασία είναι αποτέλεσμα πολυετούς έρευνας, του συγγραφέα. Αναφέρεται στο ρουμελιώτικο γλωσσικό ιδίωμα (ρουμελιώτικο λεξιλόγιο), που χαρακτηρίζει μεν τη Ρούμελη, αλλά καλύπτει τη Θεσσαλία, Ήπειρο και Μοριά.

Σεραφείμ Ν. Κακούρας

   Ο φιλόλογος Σεραφείμ Ν. Κακούρας, ευρυτάνας στην καταγωγή, με σπουδές στην κλασική φιλολογία και (συνταξιούχος πλέον) καθηγητής σε σχολεία της Φθιώτιδας (κυρίως της Λαμίας) συνδύασε τη βιωματική χρήση και άκουσμα των ρουμελιώτικων (εφόσον έζησε στα παιδικά-εφηβικά του χρόνια σε χωριό της Ευρυτανίας), με την ειδικότητα του φιλόλογου. Έτσι συγκέντρωσε 2.156 λέξεις (με την ερμηνεία τους) στο Λεξικό που θα ακολουθήσει, αναφέροντας και την προέλευση των λέξεων από αρχαιοελληνικές, ελληνιστικές, μεσαιωνικές,  λατινικές ρίζες, όπως και μεταγενέστερες επιδράσεις από βενετσιάνικες, σλαβικές, αλβανικές, ιταλικές, αραβικές, περσικές και τουρκικές λέξεις.

  Επιπλέον όμως έδωσε και Γραμματικές Παρατηρήσεις του ρουμελιώτικου ιδιώματος, που συνοδεύονται από παραδείγματα κλίσης άρθρων, ουσιαστικών-επιθέτων και ρημάτων. Επίσης, δίνει τις πλέον χαρακτηριστικές μονοσύλλαβες λέξεις και τις χαρακτηριστικές φράσεις των ρουμελιωτών.

  Η προσπάθεια αποβλέπει στη διάσωση του γλωσσικού ιδιώματος, αλλά και στην ανάδειξη της διαχρονικής αξίας και της αντοχής του στο χρόνο. Η ικανότητα της ελληνικής γλώσσας με τον προφορικό λόγο, να διατηρεί αρχαιοελληνικές και ελληνιστικές ρίζες, αλλά και να ενσωματώνει ξένες λέξεις, από τους κατά καιρούς κατακτητές, αποδεικνύει τον πλούτο της αλλά και τη δύναμή της, παρά τη μεγάλη διείσδυση των νέων γλωσσών.

  Η προσθήκη λέξεων και φράσεων, όσο και κάθε τι που θα συμβάλει στον εμπλουτισμό της προσπάθειας αυτής είναι πολύ επιθυμητή. Ως διαχειριστής αυτής της μορφής ιστοσελίδας “amfictyon.blogspot.gr” οφείλω και αποδίδω τα συγχαρητήριά μου στον κ. Σεραφείμ Νικ. Κακούρα, για την εξαιρετική αυτή εργασία.

Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος

             φυσικός

---

Το Ρουμελιώτικο γλωσσικό ιδίωμα 

(μέρος Α’)

 

Από την Ομβριακή Δομοκού, μετανάστες στην Αμερική (1906-1923)

Προλεγόμενα

   Δεν έχω επισκεφθεί δυστυχώς την Ομβριακή και λυπάμαι που το λέω. Ξέρω ότι είναι σε αμφιθεατρική θέση στα βόρεια της Όθρυος (οροπέδιο της πρώην λίμνης Ξυνιάδας) και υπήρξε έδρα του πρώην δήμου Ξυνιάδας. Το όνομα προήλθε από τα “όμβρια ύδατα” που λίμναζαν μετά από συχνές βροχές. Ο οικισμός Ομβριακή πρέπει να υπήρχε από τα μέσα του 14ου αιώνα. Οι κάτοικοι ασχολούνταν κυρίως με τη γεωργία, κτηνοτροφία και αλιεία.

   Μελετώντας τους Έλληνες μετανάστες που πήγαν στην Αμερική, εδώ και αρκετά χρόνια, κατέγραψα και όσους προέρχονταν από την Ομβριακή. Η συγκέντρωση του υλικού άρχισε πριν από χρόνια. Η επεξεργασία έγινε τμηματικά και η εργασία ολοκληρώθηκε το Μάιο του 2017. Πολύ σημαντική ήταν η βοήθεια που έλαβα από το βιβλίο “Το Γενεαλόγιο των Ομβριακιτών”, του Θ. Αποστολοπούλου, 2009 (με την ευκαιρία να τον συγχαρώ για την εξαιρετική έρευνα που έκανε).

Η Ομβριακή

(από την ιστοσελίδα http://fonografos.net)

   Για το αποτέλεσμα αυτό χρειάστηκαν πολλές ώρες και μέρες εντατικής απασχόλησης. Με βοήθησε πολύ, μέσω του Διαδικτύου, το εξαιρετικό αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (Ellis Island). Η έρευνα απέδωσε 19 μεταναστευτικά ταξίδια (λίγοι μετανάστες έκαναν 2 ταξίδια) και ανευρέθηκαν 52 μετανάστες. Ίσως να διέφυγαν κάποια ονόματα που δεν εντόπισα ή να έγραψαν άλλο τόπο γέννησης και προηγούμενης διαμονής. Θυμίζω τη (συνήθη) περίπτωση που κάποιοι, τότε στις ΗΠΑ, δήλωναν ότι γεννήθηκαν ή ότι διέμεναν στη μεγαλύτερη πόλη (π.χ. Δομοκό, Λαμία) της περιοχής, ενώ γεννήθηκαν και ζούσαν σε γειτονικό χωριό. Κάτι τέτοιο όμως, θα πρέπει να το συμπληρώσει κάποιος που ξέρει τα ντόπια επώνυμα, κι αν είναι μεγαλύτερης ηλικίας (με καλή μνήμη) ακόμα καλύτερα.

   Η παρούσα εργασία θα μπορούσε να εμπλουτιστεί με φωτογραφικό υλικό των μεταναστών στις ΗΠΑ, που εγώ δεν έχω αυτή τη δυνατότητα. Ο τοπικός Σύλλογος ή με πρωτοβουλία κάποιου (ή κάποιων) μπορεί να αναζητήσει και να βρεθούν στο χωριό κάποιες φωτογραφίες, που θα εμπλουτίσουν την προσπάθεια αυτή. Επίσης μπορεί να συμπληρωθεί η εργασία, με την τύχη των μεταναστών αυτών, δηλ. ποιοι γύρισαν στην πατρίδα και ποια ήταν η προκοπή τους (επαγγελματική και προσωπική).

   Η εργασία-μελέτη αυτή θέλει να τιμήσει τους ανθρώπους της Ομβριακής, για την τόλμη και την απόφαση να φύγουν στα ξένα (μερικοί ίσως να μην ξαναδούν τον τόπο τους), θυσιάζοντας τα καλύτερά τους χρόνια για να  ζήσει η γονική οικογένεια και οι ίδιοι καλύτερα.

   Μετά από έναν αιώνα, η προσπάθεια αυτή αποτείνεται στο θυμικό όσων έζησαν ή έχουν εικόνες από τα χρόνια της μετανάστευσης στην Αμερική. Είναι όμως μια αναγκαία κατάθεση μνήμης για τους νεότερους, στους οποίους και αφιερώνεται.

Κωνσταντίνος  Αθαν. Μπαλωμένος

                  φυσικός