Ημέρες αποχώρησης των Γερμανών από τη Λαμία (17 και 18 Οκτωβρίου 1944)

Μικρό χρονικό

 

του Κωνσταντίνου Αθαν. Μπαλωμένου

                  φυσικού

Πρόλογος

Γιώργος Γεωργουλόπουλος

(φωτ. 2014, Κ.Α.Μ.)

   Ήταν 28 Ιουνίου 2014, στην καφετέρια “Εντελβάις” στα Γαλανέικα. Συναντήθηκα με τον αείμνηστο Γιώργο Γεωργουλόπουλο (1923-2016) και κάναμε για ευχάριστη συζήτηση κυρίως για την παλιότερη Λαμία. Τότε, ζήτησα από το Γιώργο (συνοπτικά Γ. Γ.) να μου αφηγηθεί τι ακριβώς έκανε την παραμονή και την ημέρα της αποχώρησης των Γερμανών από τη Λαμία (στις 17 & 18 Οκτωβρίου 1944). Την απάντησή του κατέγραψα με όση ακρίβεια γινόταν. Αποτελεί μια σημαντική μαρτυρία και δημοσιεύεται με την ευκαιρία της επετείου. Ο Γιώργος, το 1944, ήταν 19 ετών και δούλευε στην Ηλεκτρική Εταιρία Λαμίας ως βοηθός ηλεκτρολόγος, όπου επίσης εργαζόταν και ο αδελφός του Κώστας, ως μηχανικός.

    Στην παρούσα συνέντευξη “μιλάει” ο ίδιος ο Γ.Γ. Η αφήγηση ακολουθεί αμέσως :

Βιβλίο “Η ΝΕΑ ΑΜΠΛΙΑΝΗ ΛΑΜΙΑΣ”

Ομιλία στις 14 Οκτωβρίου 2018, στην εκδήλωση

κατά την παρουσίαση του ομώνυμου βιβλίου

   Από τα προεπαναστατικά χρόνια της Ελλάδος και σε όλη τη διάρκεια του 19ου αι., η πόλη της Λαμίας οριζόταν με κατοικίες στις πλαγιές των λόφων Κάστρου και Αγ. Λουκά και στον ενδιάμεσο χώρο. Στα νότια της περιοχής αυτής ήταν μόνο κτήματα, χωρίς κατοικίες. Νοτιότερα, τα στάσιμα νερά, κυρίως από την υπερχείλιση του Σπερχειού, παρέμεναν πηγή ελονοσίας.

Κωνστ. Αθ. Μπαλωμένος

   Προερχόμενοι από το χωριό Άμπλιανη Ευρυτανίας,  όπου είχαν πετρόκτιστα σπίτια, σε μια περιοχή με σημαντικά βοσκοτόπια στις πλαγιές της Σαράνταινας, αλλά με βαρείς χειμώνες, οι νομάδες κτηνοτρόφοι αναζήτησαν τόπους για χειμαδιά. Ένα τμήμα αυτών επέλεξε την κοιλάδα του Σπερχειού, ενώ άλλοι προτίμησαν την περιοχή Μεσολογγίου. Από τα τέλη Οκτωβρίου οι οικογένειες έστηναν τις καλύβες τους, στα νότια της Λαμίας, σε σημεία που τους εξυπηρετούσαν, ώστε τα κοπάδια τους να είναι σχετικά κοντά σε βοσκοτόπια.

   Οι άνδρες είχαν τον έλεγχο του κοπαδιού, έκαναν συμφωνίες με τους “αφεντάδες” (δηλ. ιδιοκτήτες) για τα βοσκοτόπια, με κρεοπώλες για τα σφάγια και τους τυροκόμους για το γάλα. Οι γυναίκες είχαν όλα τα άλλα. Φρόντιζαν το νοικοκυριό, τα παιδιά, το φαγητό, κλπ., αλλά παράλληλα βοηθούσαν στο καθάρισμα  του χώρου των ζώων και στο άρμεγμα. Πριν ξημερώσει, παρέες γυναικών με τα μουλάρια πήγαιναν στα ριζά του Καλλιδρόμου για ξύλα και επιστρέφοντας τα πουλούσαν στην πόλη. Μαζί έφερναν αγριολάχανα και πιτολάχανα, που επίσης πουλούσαν στα σπίτια. Με τον τρόπο αυτό έφερναν και χρήματα στην οικογένεια. Με τις χαρακτηριστικές άσπρες μαντίλες τους, είχαν πάντα στα χέρια τις ρόκες και παράλληλα έγνεθαν ασταμάτητα σε όλη τη διαδρομή. Στο χωριό Άμπλιανη είχαν αργαλειούς και εκεί το καλοκαίρι έφτιαχναν τα μάλλινα υφάσματα και μετά τα ρούχα όλης της οικογένειας. Η υπόλοιπη παραγωγή σε μάλλινα, μπορούσε να πουληθεί. Η μεγάλη εργατικότητα των γυναικών της Άμπλιανης είναι ταυτόσημη με τη λέξη “Αμπλιανίτισσα”.

Το Χάνι της Αλαμάνας

Στο 19ο αιώνα

Πρόλογος

   Από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας λειτουργούσαν χάνια. Στις πόλεις συνήθως βρίσκονταν πάνω στους δρόμους εισόδου-εξόδου, αλλά υπήρχαν και σε πιο κεντρικά και αγοραία σημεία, κυρίως εκεί όπου είχαν αφετηρία οι άμαξες (όπου ήταν οι σταθμοί ή τα πρακτορεία, θα λέγαμε σήμερα).

   Εκτός πόλεων ήταν σε περάσματα των δρόμων, κοντά σε γέφυρες και υπήνεμα ορεινά σημεία. Ο περιηγητής Αργύρης Φιλιππίδης, που πέρασε το 1815 από το Ζητούνι (όπως λεγόταν η Λαμία τότε) έγραψε ότι

“… αυτή η πολιτεία έχει και χάνια αρκετά, όπου κονεύουν οι πραματευταί και διαβάται”.

   Το Χάνι της Αλαμάνας, στον ποταμό Σπερχειό είναι το θέμα της εργασίας αυτής, που θα δοθεί - παρά τα περιορισμένα στοιχεία - με όσο γίνεται σύντομο τρόπο.

Η γέφυρα του Σπερχειού (S. Pomardi, 1805)

Ο Χαλήλ μπέης της Λαμίας και το σαράι του

Πριν και μετά την ελληνική επανάσταση

 

1.    Η Λαμία στα προεπαναστατικά χρόνια

   Με την είσοδο του 19ου αι., το Ζητούνι, όπως λεγόταν είχε 3.000 περίπου κατοίκους, οι περισσότεροι των οποίων ήταν Έλληνες. Την επόμενη δεκαετία ο πληθυσμός της περίπου διπλασιάστηκε. Οι περιηγητές έγραψαν :

“ … Είναι κτισμένο στην πλαγιά ενός κωνικού βουνού. Στεφανώνεται από έναν ερειπωμένο πύργο, δίνει όψη γραφική με τα εξακόσια σπίτια, διάσπαρτα σε επίπεδα, ανάμεσα σε τζαμιά και κυπαρίσσια.” (Φραγκίσκος Πουκεβίλ, 1810)

“ … Το Ζητούνι μπορεί να περιγραφεί ως μια μικρογραφία των Αθηνών. Η πόλη κινδύνευσε σοβαρά από μία πυρκαγιά, τρεις μήνες πριν”. (Έντουαρντ Ντάνιελ Κλαρκ,1801)

“ …Το Ζητούνι είναι σήμερα μία από τις πιο σημαντικές πόλεις της Θεσσαλίας, που διαδέχτηκε την αρχαία Λαμία, από την οποία δεν έμεινε τίποτε. Στο Ζητούνι υπάρχουν πολλές ελληνικές εκκλησίες και 4 μιναρέδες των Τούρκων περιτριγυρισμένοι από κυπαρίσσια και πολλούς κήπους με δένδρα που δημιουργούν μια λαμπρή θέα. Αυτή είναι η πρωτεύουσα της περιοχής και κατοικείται από 3.000 κατοίκους από τους οποίους μόνο το 1/10 είναι Τούρκοι και πολλοί Αλβανοί…” (Σιμόνε Πομάρντι, 1805)

Η Λαμία από το βορρά (Ντυπρέ, 1819)

   Οι κάτοικοι υπέφεραν κυρίως από την ελονοσία, που δημιουργούσαν τα στάσιμα νερά της κοιλάδας. Η έλλειψη ποιοτικού νερού και σε επαρκείς ποσότητες ήταν επίσης ένα σημαντικό πρόβλημα.

  Στους πρόποδες του λόφου του Κάστρου (η ελληνική συνοικία) και ιδιαίτερα στην απέναντι δυτική πλαγιά (ο τουρκομαχαλάς), ήταν “διασκορπισμένη” η πόλη, χτισμένη άναρχα με τον ανατολίτικο τρόπο. Οι ασχολίες των κατοίκων ήταν ποικίλες (εμπόριο, κτηνοτροφία σημαντική στην ευρύτερη περιοχή με σημαντικές ποσότητες προϊόντων της (τυρί, μαλλιά, βούτυρο, δέρματα), γεωργία (καπνά, αμπέλια, δημητριακά, κλπ.), σηροτροφία, εργάτες, κ.ά. Επίσης είχε αλυκή, παράγοντας αλάτι.

Προϊόντα της περιοχής Ζητουνίου (Λαμίας) και λοιπής Στερεάς

(από κείμενα ξένων και Ελλήνων περιηγητών)

Στο 18ο και στο 19ο αιώνα

Προλεγόμενα

  Στη Στερεά Ελλάδα και ειδικότερα στην επαρχία Ζητουνίου[1], την προαναφερόμενη περίοδο, η κυρίαρχη παραγωγή ήταν η κτηνοτροφία. Τα τσιφλίκια στα πεδινά που ανήκαν σε Τούρκους, δεν επέτρεπαν τη γεωργική ιδιοκτησία και παραγωγή. Οι Έλληνες αυτών των περιοχών ήταν κολλήγοι (ακτήμονες αγρότες). Τα προϊόντα της κτηνοτροφίας (γάλα, τυρί, μαλλιά, κρέας, δέρματα) των ημιορεινών και ορεινών περιοχών κάλυπταν τις ανάγκες των οικογενειών (αυτοτέλεια) και επέτρεπαν κάποιο μικρό εμπόριο.

Έλληνες χωρικοί την Τουρκοκρατία (λιθογραφία)

    Στα πεδινά παράγονταν δημητριακά, στις δε πλαγιές τα αμπέλια έδιναν ποιοτικό κρασί.  Ο καπνός ήταν σημαντικό προϊόν. Άλλα είδη που παράγονταν ήταν βαμβάκι, ρύζι, μετάξι και αλάτι. Επίσης στη Στερεά Ελλάδα σημαντικά ήταν τα φυτικά προϊόντα βαφής από ριζάρι και κρεμέζι.

   Πιο αναλυτικά στοιχεία, που προέρχονται από καταγραφές των ξένων και Ελλήνων περιηγητών, την αναφερόμενη περίοδο, ακολουθούν με όσο γίνεται σύντομο τρόπο.

Δημιουργία υδατοδρομίου στη Φθιώτιδα

Μια πρόταση από το 1931

   Η πρόσφατη είδηση (δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα  “Λαμιακός Τύπος[i]”) αναφέρει για νομοσχέδιο στη Βουλή, που μεταξύ άλλων επιτρέπει την ίδρυση υδατοδρομίου σε δημόσιους φορείς, σε ΟΤΑ, αλλά και σε ιδιώτες της Ε.Ε. Ο δήμος Μώλου-Αγ. Κωνσταντίνου Λοκρίδας ενδιαφέρεται άμεσα για την απόκτηση της άδειας λειτουργίας, ώστε να είναι έτοιμη από τη νέα τουριστική περίοδο, με την εταιρεία Hellenic Seaplanes S.A.

   Κι όμως, το 1931, με κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου, από το 1929 δημιουργήθηκε το υπουργείο Αεροπορίας, με υπουργό τον ίδιο. Από τις 19 Νοε. 1930 το υπουργείο Αεροπορίας ανέλαβε ο Αλέξ. Ζάννας. Το έτος 1931 η κυβέρνηση αυτή μελετούσε την ίδρυση δύο κεντρικών αεροδρομίων (ένα για αεροπλάνα και ένα για υδροπλάνα)!

   Αναζητούσε τους κατάλληλους χώρους για την εγκατάστασή τους. Για το αεροδρόμιο αεροπλάνων η επικρατούσα πρόταση ήταν να γίνει στη Θήβα. Για το αεροδρόμιο υδροπλάνων δεν είχαν καταλήξει, αλλά μελετούσαν τις προτάσεις για το Βόλο ή τη Χαλκίδα.

Από τη Σαρμουσακλή (Ροδίτσα) Φθιώτιδας, μετανάστες στην Αμερική (1904-1925)

Προλεγόμενα

   Σε απόσταση 3 χμ, στα ανατολικά της Λαμίας είναι το χωριό Ροδίτσα, γνωστό στους παλαιότερους με το όνομα Σαρμουσακλή. Στη ντοπιολαλιά, το προφέρουν “Σαραμσακλή”.

   Μελετώντας τους Έλληνες μετανάστες που πήγαν στην Αμερική, εδώ και αρκετά χρόνια, κατέγραψα και όσους προέρχονταν απ’ το χωριό αυτό. Η συγκέντρωση του υλικού άρχισε πριν από χρόνια και βρέθηκαν αναλυτικά στοιχεία για 45 άτομα. Η εργασία ολοκληρώθηκε το Σεπτέμβριο του 2018.

   Για το αποτέλεσμα αυτό χρειάστηκαν πολλές ώρες και μέρες εντατικής απασχόλησης. Με βοήθησε πολύ, μέσω του Διαδικτύου, το εξαιρετικό αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (Ellis Island). Η έρευνα απέδωσε 26 μεταναστευτικά ταξίδια (κάποιοι μετανάστες έκαναν διπλά ταξίδια) και τελικά ανευρέθηκαν 45 μετανάστες. Πρέπει να σημειωθεί, επειδή δεν ξέρω επώνυμα, ότι κατέγραψα ως μετανάστες της Σαρμουσακλής, όσους δήλωσαν στην Αμερική ότι γεννήθηκαν και κατοικούσαν σ’ αυτήν. Ίσως να διέφυγαν κάποια ονόματα που δεν εντόπισα ή να έγραψαν άλλο τόπο γέννησης και προηγούμενης διαμονής. Θυμίζω τη (συνήθη) περίπτωση που κάποιοι, τότε στις ΗΠΑ, δήλωναν ότι γεννήθηκαν ή ότι διέμεναν στη μεγαλύτερη πόλη (π.χ. Λαμία) της περιοχής. Κάτι τέτοιο όμως, θα πρέπει να το συμπληρώσει κάποιος που ξέρει τα ντόπια επώνυμα, κι αν είναι μεγαλύτερης ηλικίας (με καλή μνήμη) ακόμα καλύτερα.