Το Έκτακτο Στρατοδικείο Λαμίας - Οι θανατικές καταδίκες

Μελέτη

Προλεγόμενα-Γενικά

   Το Έκτακτο Στρατοδικείο Λαμίας (ΕΣΛ) συστάθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 1946, με τομέα αρμοδιότητας τους νομούς Φθιώτιδας Φωκίδας και μέρους του νομού Ευρυτανίας. Η Λοκρίδα και μέρος της Φωκίδας υπαγόταν στα στρατοδικεία Θηβών και Μεσολογγίου αντίστοιχα. Λειτούργησε πλέον των 3 ½ ετών, από τις 30 Οκτωβρίου 1946 μέχρι τις 23 Ιουνίου 1950, που καταργήθηκε. Από τις αποφάσεις του, για 435 άτομα ήταν θανατικές καταδίκες. Απ’ αυτές έγιναν 210 θανατικές εκτελέσεις (ανδρών και γυναικών).

   Πρόεδρος του ΕΣΛ[1] ήταν ο συνταγματάρχης Γεώργιος Γιαννόπουλος[2], αποκαλούμενος λαϊκά “Κινίνος[3]”, λόγω της δηκτικότητας των λόγων του και της πλήρους έλλειψης επιείκειας προς τους κατηγορουμένους, εφόσον ο συνήθης επίλογος-απόφαση στη δίκη ήταν “εις θάνατον”. Το προεδρείο ήταν πενταμελές. Η σύνθεση ήταν μεταβλητή, με χαμηλόβαθμους - συνήθως μάχιμους - στρατιωτικούς κάθε ειδικότητας (και όχι κατ’ ανάγκην της στρατιωτικής δικαιοσύνης). Βασιλικός Επίτροπος ήταν ο Αριστομένης Ζωζωνάκης.

   Οι συνεδριάσεις γίνονταν στο δικαστικό μέγαρο, στην οδό Καποδιστρίου 10 (κέντρο της πόλης). Οι φυλακές ήταν στην ίδια οδό (Καποδιστρίου 36). Το στρατόπεδο των μελλοθανάτων (επονομαζόμενο “Νταχάου”) και των κρατούμενων γυναικών ήταν στο σημερινό 10ο Δημοτικό Σχολείο (Όθωνος 40), που ήταν απέναντι από τις φυλακές, στα ανατολικά της Λαμίας.

  Ένα δρακόντειο νομοθέτημα της Βουλής “το Γ’ Ψήφισμα” «Περί εκτάκτων μέτρων κατά των επιβουλευομένων την δημοσίαν τάξιν και την ακεραιότητα του κράτους» ήταν το “νομικό οπλοστάσιο” των Έκτακτων Στρατοδικείων, του οποίου η κυριότερη διάταξη ήταν :

Όστις θέλων να αποσπάση εν μέρος της Επικρατείας ή να ευκολύνη τα προς το τέλος τείνοντα σχέδια συνώμοσεν εντός του κράτους ή συνεννοήθη με ξένους ή διήγειρε στάσιν ή κατήρτισεν ενόπλους ομάδας, ή μετέσχεν είς αυτάς, τιμωρείται με θάνατον.

   Αυτό το ψήφισμα όριζε τη σύσταση έκτακτων στρατοδικείων, που οι αποφάσεις τους ήταν τελεσίδικες. Κανένα ένδικο μέσο δεν υπήρχε και σε περίπτωση θανατικής καταδίκης η εκτέλεσή της έπρεπε να γίνει μέσα σε τρεις μέρες. Μόνο βασιλική χάρη μπορούσε να αποσπάσει το μελλοθάνατο από τις κάννες του εκτελεστικού αποσπάσματος. Και τα έκτακτα στρατοδικεία, συγκροτούμενα από αμείλικτους στρατοδίκες, λειτουργούσαν με πρωτοφανή δραστηριότητα.

Καταστροφή Μονής και Σανατορίου Αντίνιτσας

Μνήμες γερμανικής Κατοχής, 73 χρόνια μετά

    Το τελευταίο έτος της Κατοχής, με την αντιστασιακή δράση σε κορύφωση, οι κατακτητές εφάρμοζαν σκληρά αντίποινα σε αθώους. Στις αρχές Ιουνίου του 1944 είχε προηγηθεί μια ενέδρα, στη θέση “Πηγή του Αχιλλέα” σε γερμανικό στρατιωτικό αυτοκίνητο, με 3 αξιωματικούς νεκρούς. Αυτό ίσως ήταν η αφορμή.

Το ιστορικό Καθολικό της Μονής (φωτ. 1930)

   Ήταν 13 Ιουνίου 1944, όταν ένα γερμανικό στρατιωτικό απόσπασμα με αυτοκίνητα, μοτοσικλέτες, εκρηκτικά και ολμοβόλα έφτασε στην Αντίνιτσα.

   Πρώτο (πιθανά) χτύπησαν με ολμοβόλα το Σανατόριο Αντίνιτσας “… καίγοντας αρρώστους και προσωπικό”. Να σημειωθεί ότι οι Γερμανοί δεν προειδοποίησαν κανένα για τις προθέσεις τους, ούτε ζήτησαν από το προσωπικό και τους ασθενείς να εγκαταλείψουν τα κτίρια. Κατέστρεψαν το κτίριο μαζί με τους ασθενείς του! Αναφέρεται ο αριθμός 36 ασθενών.

   Η Μονή Αντίνιτσας ήταν ο επόμενος στόχος. Δυστυχώς, δεν είναι γνωστός με βεβαιότητα ο τρόπος καταστροφής των κτιρίων της Μονής. Οι υπάρχουσες καταγραφές αναφέρουν ότι αυτά καταστράφηκαν  : “με πυροβόλα και έγινε παρανάλωμα πυρός”, είτε “ από θεμέλια με δυναμίτη, το Μοναστήρι και το γειτονικό Σανατόριο ”, ή “ από τις κατοχικές δυνάμεις έγινε ανατίναξη ”. Το πλέον πιθανό είναι συνδυασμός των παραπάνω τρόπων καταστροφής.

Κατάστημα Ανδρώνου, στη Λαμία

Ενάμιση αιώνα ζωής

   Ένα από τα πλέον παλαιά καταστήματα, που παραμένει στην ίδια θέση από την ίδρυσή του, είναι αυτό που ίδρυσε ο Ιωάννης Ανδρώνος, το 1871. Βρίσκεται στην ίδια θέση (πρέπει να είναι μάλλον το μοναδικό στην πόλη), στην οδό Ρήγα Φεραίου 9 της Λαμίας, για συνολική διάρκεια 146 ετών! Μετά τον ιδρυτή του Ιωάννη Ανδρώνο, το ανέλαβαν τα παιδιά του.

Το κατάστημα (φωτ. 2015, Κ.Α.Μ.)

Από την Κουκουβίστα (Καλοσκοπή) Παρνασσίδας, μετανάστες στην Αμερική (1904-1921)

Προλεγόμενα

   Το χωριό είναι γνωστό σαν “το μπαλκόνι της Γκιώνας. Το επισκέφτηκα 1-2 φορές με τον καλό φίλο Θεόδωρο Γεωργ. Μώρη, καλλιτέχνη ψηφιδωτοποιό-αγιογράφο, από τον οποίο έμαθα και λίγα πράγματα για τον τόπο και τους ανθρώπους του.

   Το πρώτο όνομα του χωριού Κουκουβίστα είναι σλαβικό ή σερβικό, που σημαίνει «φωλιά του Κούκου». Από τα μέσα του 18ου αι. κατοικήθηκε μόνιμα με πλινθόκτιστες καλύβες και αργότερα με σπίτια. Οι κάτοικοι έλαβαν μέρος στον αγώνα του 1821, με πλέον γνωστή μορφή, αυτή του παπαντρέα Μώρη (πολέμησε στην Αλαμάνα, στο Χάνι της Γραβιάς, κ.α.). Το 1810 η Κουκουβίστα είχες 75 οικογένειες.

Παπαντρέας Μώρης

  Στις αρχές του 20ού αι., κάποιοι ακολούθησαν το μεταναστευτικό ρεύμα και πήγαν στην Αμερική. Έτσι μελετώντας τους Έλληνες μετανάστες που πήγαν στην Αμερική, εδώ και αρκετά χρόνια, κατέγραψα και όσους προέρχονταν από την Κουκουβίστα. Η συγκέντρωση του υλικού άρχισε πριν από χρόνια. Η επεξεργασία έγινε τμηματικά και η εργασία ολοκληρώθηκε το Μάιο του 2017.

   Για το αποτέλεσμα αυτό χρειάστηκαν πολλές ώρες και μέρες εντατικής απασχόλησης. Με βοήθησε πολύ, μέσω του Διαδικτύου, το εξαιρετικό αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (Ellis Island). Η έρευνα απέδωσε 28 μεταναστευτικά ταξίδια (κάποιοι μετανάστες έκαναν 2 ταξίδια) και ανευρέθηκαν 84 μετανάστες. Ίσως να διέφυγαν κάποια ονόματα που δεν εντόπισα ή να έγραψαν άλλο τόπο γέννησης και προηγούμενης διαμονής. Θυμίζω τη (συνήθη) περίπτωση που κάποιοι, τότε στις ΗΠΑ, δήλωναν ότι γεννήθηκαν ή ότι διέμεναν στη μεγαλύτερη πόλη (π.χ. Γραβιά, Άμφισσα ή Λαμία) της περιοχής, ενώ γεννήθηκαν και ζούσαν σε γειτονικό χωριό. Κάτι τέτοιο όμως, θα πρέπει να το συμπληρώσει κάποιος που ξέρει τα ντόπια επώνυμα, κι αν είναι μεγαλύτερης ηλικίας (με καλή μνήμη) ακόμα καλύτερα. Θυμίζω ότι από το 1842 μέχρι το 1912, η Κουκουβίστα ανήκε στο Δήμο Δωριέων, με έδρα τη Γραβιά.

Το Κοιμητήριο της Γραβιάς

Κωνσταντίνου Αθαν. Μπαλωμένου

                    φυσικού

   Στα ΒΔ του οικισμού της Γραβιάς, σε επαρκή απόσταση από τις κατοικίες - όπως προβλεπόταν από το πρώτο Β. Δ. του Όθωνα - με ανατολικό προσανατολισμό και μικρή κλίση του εδάφους, λειτούργησε από τα μέσα περίπου του 19ου αι., το πρώτο Νεκροταφείο της Γραβιάς.

Το παλιό Νεκροταφείο

   Είχε ψηλό λιθόκτιστο μαντρότοιχο περιμετρικά και η είσοδος έκλεινε με σιδερένια πύλη. Τα χαρακτηριστικά κυπαρίσσια, έχουν γίνει τεράστια στην αιωνόβια διαδρομή τους. Καλύπτουν το χώρο μεταξύ των μνημείων και ελάττωσαν τον ήδη περιορισμένο χώρο του νεκροταφείου. Αργότερα κτίστηκε στο εσωτερικό του και μικρό Οστεοφυλάκιο.

  Από τα μεταπολεμικά χρόνια του 20ού αι. καλύφθηκε η έκταση του Νεκροταφείου, από τα ταφικά μνημεία, που μετά την εκταφή παρέμεναν ως κενοτάφια. Έτσι η ανάγκη νέου χώρου για κοιμητήριο καλύφθηκε εύκολα, σε γειτονική και επαρκή έκταση, με οργανωμένο τρόπο, σε σειρές ταφικών μνημείων, με επαρκείς διαδρόμους μεταξύ τους για να διέρχονται ακόμη και οχήματα, με φωτισμό του χώρου.

Κλινικές στη Φθιώτιδα (εκτός της Λαμίας)

Α. Γενικά

   Από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’30, στην περιοχή της Λοκρίδας, έχουμε την ίδρυση ιδιωτικών Κλινικών, με σκοπό την καλύτερη ιατρική κάλυψη των κατοίκων της περιοχής. Έτσι :

Ιατρικός Σύλλογος Λοκρίδος

(εξώφυλλο του Βιβλίου Μητρώου Μελών)

   Στην πρωτεύουσα της ανατολικής Λοκρίδας, την Αταλάντη καταγράφουμε :

1. Την Παθολογική-Μαιευτική Κλινική του γιατρού Λεων. Βελλόπουλου (από το 1931) και

2. Την Παθολογική Κλινική του γιατρού Σπυρ. Θωμαΐδη (από το 1932)

   Στο Καλαπόδι, από το 1932, ο γιατρός Βασ. Τραγόπουλος αποφάσισε την ίδρυση Γενικής Κλινικής.

   Τα μετακατοχικά χρόνια που οδήγησαν στον Εμφύλιο, στοίχισαν τη ζωή και στο ιατρικό δυναμικό, με επιπτώσεις στις προσπάθειες που έγιναν για λειτουργία ιατρικών μονάδων (Κλινικών) στην περιοχή αυτή. Στα μεταπολεμικά χρόνια, κατά τις δεκαετίες ’50 και ’60, υπήρξαν νέες πρωτοβουλίες. Στην Αταλάντη σημειώνουμε τότε την ίδρυση :

1. Χειρουργικής Κλινικής, από το γιατρό Κων. Κωτούζα (από το 1957).

2. Χειρουργικής Κλινικής, από το γιατρό Γεώρ. Γεροθανάση (από το 1960)

3. Μαιευτικής-Γυναικολογικής Κλινικής, από το γιατρό Δημ. Καλαβρέζο (από το 1961) και

4. Παθολογικής Κλινικής, από το γιατρό Σερ. Τσούκα (από το 1961)

   Περισσότερα στοιχεία για τους γιατρούς που προαναφέρθηκαν και τις Κλινικές τους θα ακολουθήσουν αμέσως.

ΜΝΗΜΗ ΜΑΡΙΑΣ ΚΑΛΛΑΣ - ΣΑΡΑΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟΝ ΤΗΣ

Από τον καλό φίλο, φιλόλογο και λογοτέχνη κ. Δημήτρη Καραθεοδώρου ελήφθη το ποίημα που ακολουθεί, με τίτλο “Ημερολόγιο 2017/Στυλίδα και Μαρία Κάλλας”, του καταξιωμένου ζακυνθινού ποιητή Διονύση Σέρρα, που γράφτηκε και εστάλη ως αντίδωρο του ποιητή προς το Δημήτρη, ο οποίος του είχε στείλει το ομότιτλο Ημερολόγιο 2017, του Μουσικού Ομίλου Στυλίδας, που ήταν αφιέρωμα στη μεγάλη αοιδό Μαρία Κάλλας από τη γενέτειρα πόλη της τη Στυλίδα. Με την άδεια του Δημήτρη Καραθεοδώρου, το δημοσιεύουμε από τη θέση αυτή, ευχαριστώντας τον για την τιμή.

                                                                              Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος
                                                                                    φυσικός

------------------------------------------------

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2017

Στυλίδα και Μαρία Κάλλας[*]

Σε όλους τους μνήμονες κι αξιέπαινους

συντελεστές, για μια ωραία και τιμητική

«συνάντηση»

Ι

Κ’ εδώ

βαθιά

το φως της όψης σου κοιτά-

ζοντας σε θύμησης Ημερολόγιο

μ’ εσώφυλλα της χαρμονής

ή σήματα πορείας στη Στυλίδα

μετρώ αλάθητα στου χρόνου τη γραμμή

της μνήμης και της λήθης τα σημεία

(όπως της διάβασης τα βήματα

και τα οιδήματα της διαδρομής)

με οίστρου νότες ή μαγείας μουσική

- σε μοναξιάς και περηφάνιας μονωδία -

τον μύθο σου να συνοδεύουνε

από τη γη τη δωρική

ως τις ακτές της ουτοπίας

παντού

στου κόσμου και στης φήμης τη σκηνή

(με της φυγής ή του ονείρου νοσταλγία)

όλοι της πλάσης και της λάμψης οι πιστοί

της Ντίβας την αλήθεια να θρυλίζουν

και με τις άριες της πλησμονής

πληγές σιωπής να λησμονούν

ή ρίζες τόπου μητρικού

σπορές κορφής να αιωνίζουν.

ΙΙ

Με χρυσόφεγγο το τάμα των αγίων

Ιουλίττης και Κηρύκου

πριν την ύστερη γραφή

νιώθεις το δώρο της Τιμής

σαν έκπληξη της ιστορίας

και για πνοής άλλη μετάληψη

στο θαύμα φτάνεις της Φωνής

μετά το δέντρο της γενιάς

της φλόγας τη Σκιά να συναντάς

σε φίλων συνωδών την πολιτεία.

Διονύσης Σέρρας

Ζάκυνθος, Απρίλης 2017

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ

---

[*] Έκδοση του Μουσικού Ομίλου Στυλίδας - Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας και Π.Ε. Φθιώτιδας. Το Ημερολόγιο εστάλη στον γράφοντα ως δώρο φιλικό από τον Φιλόλογο κ. Δημήτρη Καραθεοδώρου, ευχαριστώντας τον για την ευχάριστη προσφορά του και για τη συμβολή του στη σύνταξη των αξιανάγνωστων κειμένων της συλλεκτικής αυτής έκδοσης, για τα 40χρονα της πρόωρης «φυγής» της διεθνούς - και αιώνιας - φήμης Ελληνίδας.

                  Δ. Σ.