Η Παρνασσίδα στο Εικοσιένα
Πρόλογος
Είναι ένας αγωνιστής με σημαντική συμμετοχή στον αγώνα του Εικοσιένα, για τον οποίο είχα περιορισμένη γνώση. Η αναζήτηση του υπάρχοντος ιστορικού υλικού, τόσο στο σπάνιο όνομα αυτού, όσο και στην πολεμική δράση του, παρά τα 54 μόλις χρόνια που έζησε, εκτιμώ ότι ήταν οφειλόμενη τιμή σ’ αυτόν και στην περιοχή Αγόριανης.
Η γραφή αποδόθηκε με όσο γίνεται συνοπτικό, αλλά και περιεκτικό τρόπο.
Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος
φυσικός
1. Ένα όνομα με μακρά καταγωγή – Προέλευση του επωνύμου
Το μικρό όνομα Κομνάς είναι σπάνιο. Στην περιοχή Παρνασσίδας (Αγόριανη) έτυχε να το ακούσω. Μπορεί να συνδεθεί με το επώνυμο της μεγάλης οικογένειας των Κομνηνών, οι οποίοι προήλθαν από την Κόμνη της Θράκης. Από τον 11ο αι. αναδείχθηκαν οι γνωστοί αυτοκράτορες του Βυζαντίου (δυναστεία Κομνηνών, την περίοδο 1081-1185) και αργότερα στην αυτοκρατορία της Τραπεζούντας (1204-1261).
Όπως είναι γνωστό, μετά την πτώση της Τραπεζούντας στους Τούρκους, οι Κομνηνοί διασκορπίστηκαν σε διάφορα μέρη. Στο γενεαλογικό δένδρο της οικογένειας των Κομνηνών στα βυζαντινά χρόνια παρατήρησα ότι το όνομα Θεόδωρος Κομνηνός εμφανίζεται πολλές φορές.
Το 1769 καταγράφεται στην περιοχή Αγόριανης ένας Θεόδωρος Κομνηνός, ο οποίος ως επικεφαλής σώματος από αρματολούς αγωνίστηκε μαζί με τους Κολοκοτρωναίους στην Πελοπόννησο, κατά την αποτυχημένη επανάσταση των Ορλώφ (1770-71). Μάλιστα από την Αικατερίνη τη Μεγάλη, τότε αυτοκράτειρα της Ρωσίας, εστάλη στο Θεόδωρο ένα δακτυλίδι, ως δώρο για τη συμμετοχή του στον αγώνα. Το δακτυλίδι υπάρχει στη συλλογή των απογόνων του.
Η ρουμελιώτικη επίδραση στο όνομα είναι εμφανής. Το Κομνηνός - με συγκοπή του φωνηέντου η - έγινε Κομνός και κατέληξε Κομνάς, που χρησιμοποιήθηκε ως μικρό όνομα. Επιπλέον, η χρήση των παρωνύμιων είναι πολύ γνωστή, επειδή βοηθά για να ξεχωρίζουν αμέσως κάποιο άτομο. Από τα παιδικά του χρόνια ο Κομνάς όταν έπαιζε με τα άλλα παιδιά τις αμάδες, είχε την ικανότητα να μιμείται τον ήχο που κάνουν οι αμάδες όταν “τρακάρουν” (η μία χτυπά την άλλη) και έτσι τους κέρδιζε. Από το παρατσούκλι αυτό προήλθε και επικράτησε το επώνυμο Τράκας.
2. Η αγωνιστική δράση στα χρόνια της ελληνικής Επανάστασης
Ο πρώτος Κομνηνός (που κατέληξε ως Κομνάς) Τράκας, θεωρείται κτήτωρ του χωριού Αγόριανη του Παρνασσού. Αδελφός του ήταν ο Ιωάννης Τράκας, του οποίου γιος ήταν ο Δήμος, επονομαζόμενος Καλπούζος[1], επίσης σημαντικός αγωνιστής από την Αγόριανη. Συμμετείχε σε πολλές μάχες.
Ένας απ’ τους γιους του Κομνά (Κομνηνού) Τράκα ήταν ο Θεόδωρος. Στα χρόνια εκείνα ήταν προεστώς της Αγόριανης. Έλαβε μέρος (με αρχηγό τον οπλαρχηγό Πανουργιά) στην πολιορκία και κατάληψη[2] του φρουρίου των Σαλώνων (26 Μαρτίου-10 Απριλίου 1821), όπου ο Θεόδωρος Τράκας έχασε το μεγαλύτερο γιο του Σταμάτη (ήταν το πρώτο θύμα του αγώνα του ’21). Είπε τότε το λόγο : “Εμπρός παιδιά, και γάμος χωρίς σφαχτά δεν γίνεται!”
Ο Θεόδωρος Κ. Τράκας είχε πέντε αγόρια (Σταμάτης, Δήμος, Λουκάς, Σπύρος και Κομνάς).Ο Κομνάς Τράκας γεννήθηκε το 1786 στην Αγόριανη Παρνασσίδας. Η συμμετοχή του στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821 ήταν προφανής. Μετά από τις πρωτοβουλίες και τις ένοπλες δυνάμεις που αγωνίστηκαν υπό τον Αθανάσιο Διάκο, την 1η Απριλίου 1821 απελευθερώθηκε η Λειβαδιά. Η επόμενη πολεμική δράση που ακολούθησε, στις 7 Απριλίου ήταν η πολιορκία του κάστρου της Μπουντουνίτσας (Μενδενίτσας), την οποία είχε αρχίσει ο Ιωάν. Δυοβουνιώτης. Ο Κομνάς Τράκας βοήθησε με 200 άτομα ακόμα. Η έλλειψη τροφών και νερού ανάγκασε τελικά τους Τούρκους σε παράδοση.
.jpg) |
| Κομνάς Τράκας (λιθογραφία) |
Στις 10 Απριλίου 1821 οι οπλαρχηγοί Θανάσης Διάκος, Ιωάννης Δυοβουνιώτης και Κομνάς Τράκας ήρθαν κοντά στην Αλαμάνα, με σκοπό να χτυπήσουν το Ζητούνι (τη Λαμία) ή το Πατρατζίκι (Υπάτη). Για αναγνώριση των τουρκικών δυνάμεων, ο Κομνάς Τράκας με μικρή δύναμη, πήγε από δυτικά (περιοχή Καλύβια), αλλά έγινε αντιληπτός και κινδύνευσε από το τουρκικό ιππικό. Τελικά αποφάσισαν να χτυπήσουν το Πατρατζίκι. Η κωλυσιεργία του γερο-Κοντογιάννη, οπλαρχηγού της Υπάτης για 8 ημέρες οδήγησε τον αγώνα σε εγκατάλειψη.
Μετά της σύσκεψη των 3 οπλαρχηγών στις Κομποτάδες, εφαρμόστηκε το σχέδιο του Διάκου, με βάση το οποίο ο Ιωάν. Δυοβουνιώτης ανέλαβε τη δυτική ζώνη, ο Πανουργιάς στο κέντρο και ο Διάκος το γεφύρι της Αλαμάνας. Οι τουρκαλβανοί επιτέθηκαν στο χωριό Μουσταφάμπεη (Ηράκλεια), όπου ο Κομνάς Τράκας και ο παπα-Αντρέας Μώρης με 200 παλικάρια αμύνονταν γενναία, οχυρωμένοι στα σπίτια, στο νερόμυλο και στο ναό. Η ηρωική αντίσταση του σώματος Πανουργιά κάμφθηκε γρήγορα, ο ίδιος τραυματίστηκε και ο δεσπότης Ησαΐας σκοτώθηκε. Στη Μουσταφάμπεη (Ηράκλεια), οι κλεισμένοι στα σπίτια Έλληνες πολεμιστές αντάλλασσαν πυροβολισμούς με μικρή δύναμη από αρβανίτες. Οι οθωμανικές δυνάμεις στράφηκαν πλέον προς τα ανατολικά, όπου ήταν ο Θανάσης Διάκος. Ουσιαστικά η μάχη είχε κριθεί. Το αποτέλεσμα είναι γνωστό.
Στις αρχές Μαΐου 1821, στο Χάνι της Γραβιά, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος κάλεσε σε χορό (τσάμικο) όσους ήθελαν να πολεμήσουν μαζί του. Ακολούθησαν ο Γιάννης Γκούρας, ο παπα-Ανδρέας Μώρης, ο Κομνάς Τράκας, κ.ά. Ήταν 120 άνδρες που μπήκαν στο Χάνι. Στις 8 Μαΐου οι Τούρκοι προσπάθησαν με αλλεπάλληλες επιθέσεις στο Χάνι να το κυριεύσουν, αλλά αποκρούστηκαν με μεγάλες απώλειες. Μέχρι το βράδυ είχαν 300 νεκρούς και 600 τραυματίες.
Τη νύχτα, οι Έλληνες βγήκαν πρώτα ήσυχα από το Χάνι της Γραβιάς, πέρασαν μέσα από το τουρκικό στρατόπεδο και μετά πυροβολώντας για να αιφνιδιάσουν, διέφυγαν μεταφέροντας και 5 πληγωμένους. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Κομνάς Τράκας πληγωμένος στο στέρνο και ο Κων/νος Καπογιωργάκης. Στο Χάνι άφησαν νεκρούς τους Αθαν. Καπλάνη και Αθαν. Σεφέρη και εκτός Χανιού άλλους 4, μεταξύ των οποίων και ο Σουλιώτης Μπούχλας.
Τον Ιούλιο 1821, ο Μπεϊράτ[3] πασάς ξεκίνησε από τη Λάρισα, με 8.000 πεζούς, ιππείς και πυροβολικό, για τη Λαμία. Φτάνοντας[4] στη γέφυρα της Αλαμάνας, ο στρατός του δέχτηκε επίθεση από ομάδα Ελλήνων πολεμιστών με τους παπα-Αντρέα Μώρη, Θεοχάρη, Παπακώστα Τζαμάλα και Κομνά Τράκα. Οι Τούρκοι με απώλειες αναγκάστηκαν να γυρίσουν πάλι πίσω από τη γέφυρα, ενώ οι Έλληνες αποχώρησαν μετά.
Στις 28 Ιουλίου 1821 δόθηκε η μάχη στο Μάνεσι της Ελάτειας (τότε υπήρχαν δυο οικισμοί το Αλίσαχο ή Αλισάκι και ο κυρίως οικισμός Μάνεσι, κοντά στο σημερινό νεκροταφείο). Σ’ αυτή ο Κομνάς Τράκας περικυκλώθηκε από πολυάριθμους Τούρκους και κλείστηκε στον Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου, όπου αμύνθηκε μέχρι τέλους, κατορθώνοντας να αποκρούσει συνεχείς εφόδους, να σκοτώσει έναν Τούρκο χιλίαρχο και να αποκομίσει πολλά λάφυρα. Ήταν μια μάχη που έχασαν οι Έλληνες από τους Τούρκους, ενώ λίγο αργότερα οι τελευταίοι ηττήθηκαν στη Λιβαδειά.
Στα Βασιλικά[5] Φθιώτιδας, στις 25 και 26 Αυγούστου 1821, περίμεναν τους Τούρκους ο παπα-Αντρέας (Κουκουβιστιανός) Μώρης με 300 άνδρες, οι Αντ. Κοντοσόπουλος και Κων. Καλύβας με 600 άνδρες και ο Ιωάν. Δυοβουνιώτης με το γιο του Γεώργιο με άλλους 1.100 άνδρες. Ήταν επίσης ο Κομνάς Τράκας και ο Γιάννης Γκούρας, αντικαθιστώντας τον Οδυσσέα Ανδρούτσο. Ο Ιωάν. Δυοβουνιώτης ειδοποίησε τους υπόλοιπους οπλαρχηγούς Κομνά Τράκα, Νάκο Πανουργιά που συγκεντρώθηκαν στο Μόδι, καλώντας και το Δήμο Σκαλτσά για ενισχύσεις. Στην αμφίρροπη μάχη προστέθηκε δύναμη 250 ανδρών από τη Λειβαδιά, η δε επίκληση του Γιάννη Γκούρα “έρχεται ο καπετάνιος” (εννοώντας τον Οδυσσέα Ανδρούτσο), έφερε πανικό στους Τούρκους. Ακολούθησε σφαγή των Τούρκων, με νεκρούς και πολλούς αξιωματικούς Ο Γκούρας σκότωσε τον Μεμίς πασά.
Ο Κομνάς Τράκας κυρίευσε δύο εχθρικά τηλεβόλα. Σε ελληνικά χέρια έπεσαν πολλά πολεμοφόδια, προμήθειες και λάφυρα. Η νίκη αυτή ακύρωσε τη εκστρατεία των Τούρκων στην Πελοπόννησο κι ανάγκασε τον Ομέρ Βρυώνη να εγκαταλείψει την προσπάθεια. Δίκαια θεωρείται ως η μεγαλύτερη ελληνική νίκη στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα στο 1821.
Στις 14 Ιουλίου 1824, μεγάλη τουρκική δύναμη από 6.000 πεζούς και 3.000 ιππείς με τους Γιουσούφ Πασά Μπερκόφτζαλη και Αμπάζ Πασά Ντίμπρα προσπάθησαν να περάσουν τη Γραβιά και από εκεί να συνεχίσουν για τα Σάλωνα. Στη θέση Άμπλιανη τους περίμενε δύναμη υπό τους Πανουργιά, Δράκο, Σκαλτσά, Τράκα και επιπλέον Σουλιώτες, σε οχυρωμένο σημείο με κορμούς δένδρων. Μέχρι το απόγευμα έτρεψαν τους Τούρκους σε φυγή. Πήραν λάφυρα δύο κανόνια, πολλά όπλα, πολεμοφόδια, σημαίες και άλογα. Έτσι η στρατιά αυτή δεν έφτασε ποτέ στην Πελοπόννησο.
Ο Κομνάς Τράκας επίσης ανδραγάθηκε στο Κακόρρευμα και το Κεφαλόβρυσο και ιδίως στο Γούπατο όπως και στα Καρκαβέλια του Παρνασσού, όπου ανέβαιναν πολλοί Τούρκοι, σκότωσε πολλούς και άλλους ανάγκασε σε φυγή, σώζοντας από την αιχμαλωσία πολλά γυναικόπαιδα.
Οι κυριότερες μάχες κατά των Τούρκων, όπου ο Κομνάς Τράκας συμμετείχε και διέπρεψε ήταν : στην Αράχωβα κατά του Μουστάμπεη, στα Σάλωνα κατά του Ισμαήλ-μπέη, της Αγόριανης κατά του Βελικογιάτσου, της Φοντάνας κατά της εκεί εχθρικής φρουράς, στη Σούρπη, στη Λειβαδιά, στην Πάτρα, στην Υπάτη, στη Νευρόπολη, στην Πανάσσαρη, στον Προφήτη Ηλία, στο Μετόχι, κλπ. Για τη δράση του Κομνά Τράκα κάνουν αναφορά οι ιστορικοί Χριστόφ. Περραιβός, Ιωάν. Φιλήμων, Σπ. Τρικούπης, Κων. Παπαρρηγόπουλος, Αναστ. Γούδας, κ.ά.
Η δράση του Κομνά Τράκα, πέρασε στη λαϊκή μούσα. Ένα δημώδες άσμα που τραγουδήθηκε σε κάποια μέρη της Παρνασσίδας είναι :
Ο Δίπλας πάει, πέρασε, πέρα κατ’ τη Μαγούλα
να καρτερήση έναν πασά με δυο, με τρεις χιλιάδες.
Σαν πήγε κι αποκλείστηκε μέσα εις τ’ Αλισάκι,
φέρουν τόπια απ’ την Έγριπο, κανόνια απ’ το Ζητούνι,
να ρίξουν, να χαλάσουνε αυτόν το γιο του Τράκα ˑ
και μια φωνή ακούστηκε, και μια φωνή του λέει :
- Μην είσαι συ ο Πανουργιάς, μην είσαι κι ο Δυσσέας ;
- Δεν είμ’ εγώ ο Πανουργιάς, δεν είμαι ο Δυσσέας,
μόν’ είμ’ απ’ την Αγόριανη, της Φούρκας[6] το ξεφτέρι.
3. Στο ελεύθερο νεοελληνικό κράτος
Ο Κομνάς Τράκας έζησε όλη την διαδρομή του Αγώνα και πρόλαβε τη δημιουργία του ελεύθερου νεοελληνικού κράτους. Εκτός της προσωπικής του δράση διέθεσε για τον αγώνα σημαντική περιουσία από 100.000 γρόσια. Μετά την απελευθέρωση, δεν ζήτησε χρήματα, ούτε ενόχλησε την κυβέρνηση γι’ αυτά. Του απονεμήθηκε ο βαθμός του ταγματάρχη της Φάλαγγας.
Αναφέρεται ότι ο βασιλιάς Όθων τον αγαπούσε ιδιαίτερα για τον άμεμπτο χαρακτήρα του, την ειλικρίνεια και την σχεδόν παιδική του αφέλεια.
Ο Κομνάς Τράκας πέθανε στην Αγόριανη, στις 4 Φεβρουαρίου 1840.
Στον εγγονό του Ν. Λ. Τράκα άφησε εκτός από σημαντικά έγγραφα και έναν κατάλογο με όπλα που κατέκτησε στις μάχες, όπου έλαβε μέρος. Στα όπλα αυτά περιλαμβάνονται κουμπούρι, γιαταγάνι και πιστόλα, που είναι ασημένια. Επίσης στη συλλογή αυτή πρέπει να περιλαμβάνεται και το δακτυλίδι, που έστειλε ως δώρο στον πατέρα του Θεόδωρο Τράκα, η αυτοκράτειρα Αικατερίνη η Μεγάλη, το έτος 1769 κατά την επανάσταση των Ορλώφ.
------------------------
Βιβλιογραφία – Αναφορές – Ιστοσελίδες
1. Κ. Φ. Σκόκου : Ημερολόγιον του 1905
2. Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα, σελ. 144, εκδ. ΓΝΩΣΗ, 2003, Αθήνα.
3. Κομνάς Θ. Τράκας, σε httpskosmopolis.library.upatras.gr)
4. Από μπλογκ : https://sotosalexopoulos.blogspot.com/2021
5. Κωνστ. Αθ. Μπαλωμένου : Ο εθνομάρτυρας Θανάσης Διάκος.
6. Κωνστ. Αθ. Μπαλωμένου : Οδυσσέας Ανδρούτσος, ένας τραγικός ήρωας
7. Ιστοσελίδα https://www.searchculture.gr
8. Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού (http://boeotia.ehw.gr/
9. Ο Κομνάς Τράκας και η μάχη στο Μάνεσι (https://polydrososparnassou.blogspot.com)
10. Κομνάς Τράκας (Βικιπαίδεια)
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Το παρωνύμιο Καλπούζος του δόθηκε επειδή ήταν αεικίνητος και ταχύς, σαν άλογο που κάλπαζε.
[2] Το φρούριο των Σαλώνων ήταν το πρώτο που κατέλαβαν οι Έλληνες στην Επανάσταση του 1821.
[3] Μαζί τους ήταν οι πασάδες Χατζή Μπεκήρ, Μεμίς και Σαχήν-Αλής.
[4] Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα, σελ. 144, εκδ. ΓΝΩΣΗ, 2003, Αθήνα.
[5] Τα "Βασιλικά" είναι ορεινή περιοχή που βρίσκεται σχεδόν στα μισά της απόστασης μεταξύ των σημερινών χωριών Ρεγγίνι (Εργίνι) και Ελάτεια (Δραχμάνι) της επαρχίας Λοκρίδας στη Φθιώτιδα, όπου δεν υπήρχε ποτέ χωριό, παρά μόνο καλύβες τσοπάνηδων.
[6] Αναφέρεται στη μάχη που έδωσε στο Δερβέν Φούρκα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου