Καταγραφή της πανίδας στη Φθιώτιδα (στη δεκαετία 1990-2000)

Αποτέλεσμα έρευνας

 

Πρόλογος

  Την περίοδο 1994-96, έγινε μια καλή προσπάθεια αποτύπωσης-καταγραφής του Φθιωτικού περιβάλλοντος (φυσικού και ανθρωπογενούς). Ήταν ιδέα των Κωνσταντίνου Μπαλωμένου, φυσικού και Κωνσταντίνου Στασινού, βιολόγου. Στηρίχθηκε σε ένα πολύ αναλυτικό  και αρκετά εξαντλητικό  ερωτηματολόγιο, που δημιούργησε η ομάδα αυτή. Με τη στήριξη του τότε Νομάρχη Φθ/δας Θύμιου Παπαβασιλείου, όλοι οι ΟΤΑ της Φθ/δας έλαβαν το ερωτηματολόγιο  αυτό και το απάντησαν. Θυμίζουμε ότι τότε δεν είχε ακόμη εφαρμοστεί το σχέδιο “Καποδίστριας” και υπήρχαν ακόμη οι παλιότεροι δήμοι και κοινότητες.

Αγριόγιδο

   Μια άλλη ανάλογη προσπάθεια είχε γίνει, στις αρχές της δεκαετίας του ’80 αλλά με πολύ συνοπτικό ερωτηματολόγιο, η συμπλήρωση του οποίου γινόταν από εμάς, με επισκέψεις στις κοινότητες. Παρέμεινε ημιτελής.

  Στην παρούσα προσπάθεια, από 182 ΟΤΑ της Φθιώτιδας, απάντησαν οι 128 (ποσοστό 70%). Δυστυχώς δεν λάβαμε απαντήσεις από τους δήμους Λαμίας, Δομοκού, κ.ά. Αυτό στέρησε την προσπάθεια αυτή από πολύτιμα στοιχεία. Κρίμα ...

   Η όλη έρευνα και εργασία δεν  έτυχε  καμιάς  οικονομικής  στήριξης.

   Στο υλικό αυτό που λάβαμε (στις απαντήσεις) έγινε επεξεργασία και ακολούθησαν ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Η τελική εργασία, σε έντυπη μορφή δόθηκε στη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση και στο τμήμα Περιβάλλοντος της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Φθιώτιδας, το Δεκέμβριο 1998. Αντίγραφο επίσης υπάρχει στο Ιστορικό Αρχείο Λαμίας.

  Ευχαριστίες αποδόθηκαν στον τέως νομάρχη Θύμιο Παπαβασιλείου και στους ανθρώπους της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (δημάρχους, πρόεδρους, γραμματείς και πολίτες) που χωρίς τη βοήθειά τους, η προσπάθεια  θα έμενε  ανολοκλήρωτη.

Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος

                   φυσικός

 

 1.  Μερικά στοιχεία από την προϊστορία της πανίδας της Φθιώτιδας

Είναι γνωστά από τα απολιθώματα τα μεγάλα ζώα της αρχαιότερης περιόδου στον τόπο μας, όπως λιοντάρια, ελέφαντες, πίθηκοι, αρκούδες, κ.ά. Στην Ολόκαινη περίοδο, η Φθιώτιδα αποτελούσε ένα πυκνό  δάσος. Η θάλασσα κάλυπτε τη σημερινή κοιλάδα του Σπερχειού, μέχρι τους πρόποδες της Οίτης, την περιοχή Λειανοκλαδίου και τους πρόποδες της Όρθρης. Στο δάσος υπήρχε σημαντική βιοποικιλότητα, με αρκετά μεγάλα ζώα (λιοντάρια, αρκούδες, ελάφια, λύκους, κ.ά.).

   Την περίοδο του Μεσαίωνα πρέπει να παρέμενε η δασοκάλυψη. Αναφέρεται ο Μαλεαίος Δρυμός από τον ιστορικό Ιωάννη Βορτσέλα, στα βόρεια της Λαμίας (μέχρι το χωριό Καλαμάκι), που πιθανά κάηκε. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας μειώθηκε αρκετά η δασική έκταση από την κοπή δέντρων. Το δέλτα του Σπερχειού ήταν βάλτος και για την ορνιθοπανίδα συνδυαζόταν με τους βιοτόπους της πρώην λίμνης Ξυνιάδας και επίσης με την λίμνη Κωπαΐδα (που αποξηράνθηκε από το 1931).

   Στους τελευταίους αιώνες, η ανθρώπινη παρέμβαση έφερε σημαντική αλλοίωση στην πανίδα. Εξέλιπαν σχεδόν το ελάφι και η αρκούδα. Τα αγριόγιδα και τα ζαρκάδια έχουν μειωθεί σε μεγάλο βαθμό. Υπάρχουν λύκοι και αλεπούδες, αλλά οι αγριόχοιροι έχουν αυξηθεί υπερβολικά και μπαίνουν στους οικισμούς. Το ποσοστό της δασοκάλυψης έχει μειωθεί πολύ με τις πυρκαγιές, τις παράνομες εκχερσώσεις και την εξαντλητική υλοτομία. Ελάχιστοι υγρότοποι παραμένουν, η δε ποιότητα των νερών είναι αμφιλεγόμενη.

 

2.  Γενικά στοιχεία της έρευνας

   Το ερωτηματολόγιο κάλυψε όλους τους τομείς του περιβάλλοντος και συγκεκριμένα τις ενότητες:

Γενικά – ταυτότητα τόπου, έδαφος, υπέδαφος, θάλασσα, αέρας, νερό, χλωρίδα, πανίδα, υγρότοποι – βιότοποι, οικιστικά, ιστορικά – αρχαιότητες, γεωργία, κτηνοτροφία, τουρισμός, βιομηχανίες και παραδοσιακές ασχολίες.

   Το Ερωτηματολόγιο κατέληγε ζητώντας από τα μέλη των ΟΤΑ τη διατύπωση χρήσιμων προτάσεων, με σκοπό τη μελέτη και αξιοποίηση αυτών, από τις αρμόδιες υπηρεσίες.

   Στην παρούσα εργασία θα δοθούν στοιχεία για την πανίδα, μόνον. Προφανώς είναι αδύνατο να καλυφθεί εδώ όλη η καταγραφή.

  Θα χρησιμοποιηθούν μερικοί πίνακες με περισσότερα στοιχεία και θα ακολουθήσουν τα συμπεράσματα.

 

3.  Ερωτήματα – Απαντήσεις που λάβαμε - Συμπεράσματα

πελαργοί

   Το πρώτο ερώτημα αναφερόταν στα αποδημητικά πουλιά. Σε ποιες περιοχές έρχονται, ποια είδη πουλιών, αν έχουν φωλιές και πόσες ;

   Για πελαργούς : Καταγράφηκαν 110  περίπου φωλιές πελαργών[1]  στη Φθιώτιδα. Πολύ καλό, κατά τη γνώμη μας.

   Για χελιδόνια : Καταγράφηκαν φωλιές τους σε 95 από 128 περιοχές Ο.Τ.Α., δηλ. ποσοστό εξάπλωσης 74 % στο νομό περίπου.

   Το επόμενο ερώτημα αφορούσε άλλα πουλιά  με φωλιές. Οι απαντήσεις που λάβαμε δίνονται στον Πίνακα 1.

 

   Ακολούθησε ερώτημα για είδη αποδημητικών  πουλιών, που έρχονταν  παλιότερα, όπως : αετοί, πέρδικες, κύκνοι, όρνια, γεράκια, ορτύκια, φλαμίγκος, γύπες, κάργες, τρυγόνια, πελεκάνοι, γυπαετοί, σπιτοκιρκίνεζα, πάπιες, μπούφοι ή άλλα (**) Λάβαμε τις ακόλουθες απαντήσεις (Πίνακας 2).

   Επιπλέον, μας αναφέρθηκαν και άλλα είδη πουλιών. Είναι απαραίτητη η αναφορά τους και έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Καταγράφηκαν λοιπόν :

αγριόγαλοι (Αταλάντη), αγριοκαιοσάκος [2](Ηράκλεια), αγριοκοκοτάκια (Βούζι), αγριόκοτες (Μερκάδα, Πελασγία), αετομάχοι ( Σπερχειάδα, Αγ. Τριάδα), αηδόνια (Δίβρη), ασπροπάρης[3](Ζέλι), γκαλιμάνες (Πελασγία, Αγραπιδιά), δεκαοχτούρες (Δρυμαία, Βούζι), καρακάξες (Σοφιάδα), κεφαλάδες (Σπερχειάδα), κιριαρίνες (Κολοκυθιά), κίσσες (Νικολίτσι), κούκοι (Πετρωτό, Στυλίδα), κουκουβάγιες (Καμένα Βούρλα, Σοφιάδα, Κολοκυθιά), κοτσύφια (Δίβρη, Σφάκα, Πίτσι, Νικολίτσι, Κολοκυθιά), μελισσουργοί (Σπερχειάδα), μικροπούλια (Σπερχειάδα), μπεκάτσες (Στυλίδα, Αγραπιδιά, Ηράκλεια, Νικολίτσι, Κολοκυθιά), πελαργοί (Ξυλικοί, Ξυνιάδα, Μόδι), συκοφάγοι (Σπερχειάδα, Αγ. Τριάδα), τουρλίθρες (Σφάκα), τριλίδια (Πελασγία), τσαλαπετεινοί (Πελασγία, Σφάκα, Ν. Μοναστήρι, Αγ. Τριάδα, Βασιλικά), τσικτσίδες (Σπερχειάδα, Αγ. Τριάδα), τσίχλες (Σφάκα), τυροκόμοι (Πετρωτό, Παλαιοκερασιά), φάσες (Νικολίτσι, Κολοκυθιά), φασιανοί (Μερκάδα), χαλκοκουρούνες (Δρυμαία), χήνες - αγριόχηνες (Κορομηλιά, Αταλάντη, Αγραπιδιά, Πουρνάρι, Ηράκλεια, Ξυνιάδα, Βελεσιώτες), ψαρόνια (Πελασγία) και ψαροφάγοι (Βελεσιώτες).

   Συνοψίζοντας για τα άγρια πουλιά του νομού Φθιώτιδας  (σε φθίνουσα σειρά) έχουμε τον Πίνακα 3, που παρατίθεται.

   Το επόμενο ερώτημα ήταν : ποια είδη ζώων υπάρχουν σε μια περιοχή, όπως π.χ.: αγριόγιδο, αλεπού, αρκούδα, ζαρκάδι, κουνάβι, λύκος, ασβός, αγριογούρουνο, αγριόγατα, άλλα ζώα *

   Οι απαντήσεις που λάβαμε δίνονται στον επόμενο Πίνακα 4 σε φθίνουσα σειρά.

 

Συμπεράσματα

αλεπού

1.    Η αλεπού έχει πληθύνει αρκετά και υπάρχει παντού (ποσοστό 100%).

1.    Επίσης, ο ασβός είναι σχεδόν παντού (ποσοστό 96 % περίπου). Δεν καταγράφηκε ασβός σε  : Αγ.  Σώστη, Αγ. Γεώργιο Τυμφρηστού, Ηράκλεια, Καινούργιο και Σκάρφεια.

2.    Τα κουνάβια είναι πολλά (ποσοστό 88 % περίπου). Δεν καταγράφηκε η εμφάνισή τους σε  : Καστρί, Αγ. Γεώργιο Τυμφρηστού, Γραμμένη, Μακρακώμη, Λαδικού, Τσούκα, Σοφιάδα, Μακρυρράχη, Μεγάλη Βρύση, Ηράκλεια, Καινούργιο, Σκάρφεια, Αρκίτσα, Σφάκα και Έξαρχο.

3.    Οι λύκοι επίσης είναι αρκετοί. Εμφανίστηκαν σε 2 από 3 χωριά και κωμοπόλεις της Φθιώτιδας (ή ποσοστό 67 %). Το είδος, δεν φαίνεται να ελαττώθηκε σημαντικά.

4.    Οι αγριόγατες είναι στα μισά χωριά και κωμοπόλεις μας (ποσοστό 51 % περίπου).

5.    Το ζαρκάδι έχει μικρό ποσοστό (30 % περίπου) και  - πιθανά - έχει  μικρό πληθυσμό. Επιβεβαιώνεται η ανάγκη προστασίας και πολλαπλασιασμού του. Εμφάνισή του σημειώθηκε σε : Υπάτη, Μεσοχώρι Υπάτης, Πίτσι, Περιστέρι, Καμπιά, Φτέρη, Ανατολή, Αργύρια, Λευκάδα, Νικολίτσι, Περίβλεπτο, Κλωνί, Πιτσιωτά, Κολοκυθιά, Κανάλια, Πουγκάκια, Μάρμαρα, Παλαιόκαστρο, Παλαιοχώρι Τυμφρηστού, Λιτόσελο, Μεσαία Κάψη, Αγ. Γεώργιος Τυμφρηστού, Δίκαστρο, Μαυρίλλο, Μερκάδα, Μακρακώμη, Παλαιά Γιαννιτσού, Γιαννιτσού, Λογγίτσι, Νεράιδα, Κουμαρίτσι, Παύλιανη, Γαβράκια, Περιβόλι, Παλαμάς, Αγ. Γεώργιος Δομοκού, Ρεγκίνι, Δρυμαία, Ξυλικοί.

6.    Για τα αγριόγιδα, τα στοιχεία είναι ανησυχητικά. Το πολύ μικρό ποσοστό (14 %) ίσως οδηγεί στο χαμό του. Τα μέρη όπου εμφανίστηκε ήταν : Δίκαστρο, Λευκάδα, Μάρμαρα, Ανατολή, Αργυροχώρι, Υπάτη, Παλαιόκαστρο, Σπερχειάδα, Φραντζή, Αγ. Γεώργιο Τυμφρηστού, Μαυρίλλο, Μερκάδα, Περιβόλι, Δίβρη, Παύλιανη, Μπράλο, Καμένα Βούρλα και Ρεγκίνι.

7.    Τέλος, για την αρκούδα, είχαμε μόνο 1 αναφορά (σε σύνολο 128), που εντοπίστηκε στο Μακρολείβαδο.

 

   Άλλα   ζώα, που μας  αναφέρθηκαν και οι περιοχές στις οποίες εμφανίστηκαν ήταν :

   Αγριοπρόβατα[4] (Πουγκάκια), ακανθόχοιροι (Μαντασιά), βερβέρες-σκίουροι (Λογγίτσι, Μεσαία Κάψη, Παλαιοχώρι Τυμφρηστού, Πίτσι, Τιθορέα), βίδρα (Σπερχειάδα, Βελεσιώτες), θως (Μαλεσίνα), λαγοί (Δαμάστα,  Μαντασιά), λυκοτσάκαλος (Σπερχειάδα), νυφίτσες (Τιθορέα, Σπερχειάδα, Ομβριακή, Λογγίτσι, Αγ.  Τριάδα), ποντίκια (Γοργοπόταμος, Ομβριακή, Βούζι), τσακάλια (Αταλάντη, Καλαπόδι, Καμένα  Βούρλα, Μεσαία Κάψη, Πουρνάρι, Σφάκα) και φίδια (Στίρφακα).

 

4.  Επιπτώσεις (ζημιές) από πτηνά ή χερσαία είδη

   Στο ερώτημα, αν έγιναν ζημιές στις αγροτικές καλλιέργειες, σε εκτρεφόμενα ή σε οικόσιτα ζώα, οι απαντήσεις που λάβαμε ήταν :

   Επιμείναμε για ποια ζώα έκαναν ζημιές και μας αναφέρθηκαν (σε παρένθεση είναι οι αναφορές που λάβαμε από ΟΤΑ) :

  λύκος (56), αλεπού (28), ασβοί (26), κουνάβια (17), αγριογούρουνα (6), κάργιες (4),τσακάλι (2) και ποντίκια (2).

   Επίσης μεμονωμένες αναφορές έγιναν για ζημιές από : σκίουρους, αγριόγιδα, γεράκι, σκυλιά, αρκούδα, σπουργίτια και χιονιάδες.

 

 

Συμπεράσματα

1.    Στο νομό Φθιώτιδας, έχουμε  6 περιοχές στις 10 (δηλ. ποσοστό 60 %), που μας αναφέρθηκαν ζημιές.

λύκος

2.    Πιο «ζημιάρης» είναι  ο λύκος, με ποσοστό 37,84 % . Είναι ένα ακόμα στοιχείο, που επιβεβαιώνει τη μεγάλη του εξάπλωση στο νομό. Οι λύκοι έφαγαν ζώα (συνήθως αιγοπρόβατα), βοοειδή (Βαρδαλή), αλλά και έναν γάιδαρο (Στίρφακα).

3.    Ακολουθούν  οι  αλεπούδες, με 1 αναφορά  στις 5 περιοχές, για ζημιές (ποσοστό 18,92 %). Έφαγαν κυρίως κότες και γενικά πουλερικά.

4.    Οι ασβοί σε ζημιές είναι πολύ κοντά με τις αλεπούδες (ποσοστό 17,57 %). Αφορούν κυρίως καλαμπόκια, αμπέλια, κηπευτικά (μποστανικά), σιτάρι, κ.ά.

5.    Τα κουνάβια είναι μετά, με ποσοστό 11,49 %, κάνοντας ζημιές σε ορνιθώνες.

6.    Έχουμε 6 αναφορές (ποσοστό 4,05 %), για ζημιές από αγριογούρουνα : 

7.    σε μηλιές, ελιές, καλαμπόκια (Δαμάστα)

8.    σε σιτηρά, πατάτες, καλαμπόκι  (Λογγίτσι)

9.    σε κάστανα (Μαυρίλλο)

10.  σε καλαμπόκι, σιτηρά (Ρεγκίνι)

11.  σε καλλιέργειες (Μακρολείβαδο) και

12.  σε καλλιέργειες καλαμποκιού-σιτηρών (Φιλιαδώνα)

13.  Έχουμε 4 αναφορές  για ζημιές από κάργιες (ποσοστό 2,7 %) σε σιτηρά (Μεσοποταμία, σε φυστίκια (Μάκρη), σε αγροτοκαλλιέργειες (Βίτωλη) και σε φυστικιές (Κόμνινα).

14.  Από τσακάλια, έχουμε 2 αναφορές για ζημιές σε γιδοπρόβατα (Καλαπόδι,  Σφάκα).

15.  Από ποντίκια, έχουμε 2 αναφορές, για ζημιές σε σιτάρια (Ν. Μάκριση) και σε ζαχαρότευτλα (Ομβριακή).

16.  Έχουμε 1 αναφορά, για ζημιές από σκίουρους  σε  καρύδια - κάστανα, στο Παλαιοχώρι Τυμφρηστού.

17.  Επίσης, μεμονωμένες αναφορές έχουμε :

- για αγριόγιδα (Ρεγκίνι), με ζημιές σε κηπευτικά

- για γεράκια (Κανάλια), με ζημιές  σε  κότες.

- για σκυλιά (Παλαιοκερασιά), που έφαγαν 10 αιγοπρόβατα

- για αρκούδα  (Μερκάδα), που κατέστρεψε κυψέλες μελισσών.

   Τέλος, υπήρξε από μια αναφορά για ζημιές από σπουργίτια και χιονιάδες, σε σιτάρια και σε δέντρα το χειμώνα (Νέο Κρίκελλο).

 

Επίλογος

   Θα ήταν ενδιαφέρουσα μια νεότερη καταγραφή, με σκοπό τη σύγκριση. Αν δεν υπάρχει καμία άλλη σχετική καταγραφή από τις υπηρεσίες της Φθιώτιδας, δεν θα είναι καθόλου τιμητικό γι’ αυτές. Κάθε νομός οφείλει να καταγράφει κατά περιόδους την πανίδα του. Δεν αρκεί να κάνουν κάποια δράση, όταν εμφανιστεί το πρόβλημα. Τέτοια περίπτωση είναι η αύξηση των πληθυσμού των αγριόχοιρων, σε βαθμό να προκαλούν αυτοκινητιστικά δυστυχήματα. Ανάλογη είναι και η αύξηση των λύκων, από αναφορές που έρχονται στη δημοσιότητα.

   Κάποια απάντηση θα ήταν ενδιαφέρουσα, αν και φοβάμαι ότι δεν θα έχω. Κρίμα …

 

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

 

---

[1] Για το 70 % των  Ο.Τ.Α. του  Νομού.

[2] Μου είναι  άγνωστη η λέξη ! (Κ.Α.Μ.)

[3] Έτσι  ακριβώς γράφτηκε ως απάντηση.

[4]Σημειώνεται ότι  « παρατηρήθηκε τα  τελευταία  χρόνια  ένα ζεύγος  αγριοπροβάτων » . Είναι  άξιο  παραπέρα  έρευνας.