του Γιώργου Δημητρίου, δημοσιογράφου-ερευνητή
Εισαγωγή
Δεν θα υμνήσω τον Μάρκο Μπότσαρη, γιατί όπως γράφει στον τίτλο του βιβλίου του ο Κώστας Παπαδόπουλος, «τον ύμνησαν περίτρανα σ’ ανατολή και δύση».
 |
| Μάρκος Μπότσασης |
Κι αυτό πιστεύω, είναι πιο σημαντικό για την Ευρυτανία, για την Τοπική Ιστορία της Ευρυτανίας.
Μετά την απελευθέρωση και την εγκατάσταση της Αντιβασιλείας στην Ελλάδα, σε μια προσπάθεια να ελεγχθούν «τα παλληκάρια», η πολιτεία, καθιέρωσε τα «Αριστεία», ως τιμή προς τους αγωνιστές της επανάστασης.
Μέσα από γραφειοκρατικές διαδικασίες, επιτροπές και παραεπιτροπές, άρχισαν να δίνονται τα «Αριστεία», τα οποία είχαν κάποια προνόμια για τους κατόχους τους με κυριότερα το δικαίωμα της οπλοφορίας και του διορισμού κατά προτεραιότητα στο Δημόσιο.
Το αριστείο (μετάλλιο) ήταν αργυρό για τους αξιωματικούς, χάλκινο για τους υπαξιωματικούς, σιδερένιο για τους στρατιώτες. Οι ενδιαφερόμενοι, έπρεπε να υποβάλουν σχετική αίτηση μέσω του Δημάρχου, που συνοδεύονταν από πιστοποιητικά οπλαρχηγών, τα οποία επιβεβαίωναν την συμμετοχή τους στην επανάσταση.
Σε καμία περίπτωση δεν χορηγήθηκαν απόλυτα αξιοκρατικά τα «Αριστεία». Πολιτικοί και στρατιωτικοί κατά κύριο λόγο, ο καθένας για τα δικά του συμφέροντα και σκοπούς, τα χρησιμοποίησαν. Μετά δε την επανάσταση της 3ης Σεπτέμβρη 1843, οι πληρεξούσιοι εν όψη των πρώτων βουλευτικών εκλογών, ικανοποιούσαν τους μελλοντικούς ψηφοφόρους τους με «Αριστεία», αποστέλλοντας ονομαστικούς καταλόγους σε ποιους και τι είδος «Αριστείου» θα τους χορηγηθεί.
Η κατάσταση αυτή, δεν επιτρέπει σήμερα να απορρίψουμε τον οποιονδήποτε από την ιδιότητα του αγωνιστή του 1821, αφού δεν έχουμε την δυνατότητα να αποδείξουμε αν ήταν ή δεν ήταν αγωνιστής κι έτσι αποδεχόμαστε όλους ως αγωνιστές, στηριζόμενοι στα πιστοποιητικά των οπλαρχηγών και στις χορηγήσεις αριστείων από την τότε Γραμματεία των Στρατιωτικών.
Στην Κεντρική Υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους, ανάμεσα στα πολύ σημαντικά αρχεία που φυλάσσονται, υπάρχει και το αρχείο των Αριστείων και είναι προσβάσιμο ηλεκτρονικά μέσω του @ρχειομνήμονα.
Μέσα από τις αιτήσεις και τα πιστοποιητικά, προκύπτουν στοιχεία για τον κάθε αγωνιστή, αλλά και διάφορα άλλα ιστορικά στοιχεία για κάποιον που θα ήθελε να εμβαθύνει την έρευνα του για κείνη την περίοδο.
Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο, είναι το γεγονός ότι τα «Αριστεία» των ΓΑΚ, στα οποία στηρίζεται η παρούσα εργασία, περιλαμβάνουν τα αιτήματα των αγωνιστών που έγιναν κατά κύριο λόγο πριν το 1860 και είναι φυσικά πιο κοντά χρονικά στην επανάσταση του 1821. Τα Αριστεία που φυλάσσονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη και τα οποία έχουν χρησιμοποιηθεί αποκλειστικά στην ήδη υπάρχουσα βιβλιογραφία, αφορούν κατά κύριο λόγο την περίοδο μετά το 1860.
Όσον αφορά τώρα αγωνιστές από την Ευρυτανία, οι οποίοι συμπολέμησαν με τον Μάρκο Μπότσαρη στο Κεφαλόβρυσο Καρπενησίου, θα μπορούσαν να χωριστούν σε δυο κατηγορίες. Μια αυτή για τους οποίους γνωρίζουμε ότι γεννήθηκαν σε κάποιο χωριό της Ευρυτανίας. Μια δεύτερη για εκείνους που γνωρίζουμε ότι γεννήθηκαν εκτός Ευρυτανίας αλλά διέμεναν στην Ευρυτανία.
Από το σύνολο των 1250 ανδρών που αποτελούσαν την ελληνική δύναμη, οι 245 ήταν Ευρυτάνες, δηλαδή ένας στους πέντε, ένα πολύ σημαντικό ποσοστό.
Σίγουρα θα υπήρξαν και άλλοι Ευρυτάνες αγωνιστές που πήραν μέρος στην μάχη του Κεφαλόβρυσου, για τους οποίους όμως δεν προκύπτουν στοιχεία μέσα από τα «Αριστεία».
 |
| Μνημείο Μάρκου Μπότσαρη στο Κεφαλόβρυσο (ψηφιδωτό των Ε. & Θ. Μώρη, από Λαμία) |
Η πλειονότητα των Ευρυτάνων που πολέμησαν «εἰς Κεφαλόβρυσον Καρπενησίου κατά τοῦ Σκόνδρα πασᾶ ὅπου ἐφονεύθη καί ὁ ἀοίδημος ἀρχηγός Μάρκος Βότσαρης» ήταν από το Κρίκελο (33 αγωνιστές) και ακολούθησε το Καρπενήσι με (20 αγωνιστές). Οι υπόλοιποι ήταν από τα χωριά :
Αγ. Ανδρέας (4), Αγ. Βλάσης (1), Αγ. Τριάδα (3), Άγραφα (8), Αλέστια (1), Ἀμπλιανη (7), Ανιάδα (5), Αράχοβα (2), Βίνιανη (1) αλλά κάτοικος στο Παπαρούσι, Βούλπη (1), Βουτύρου (1), Βραγκιανά (3), Δερμάτι (1), Δομιανοί (1), Δομνίστα (7), Ἐλσιανη (1), Επινιανά (4), Ζευγοστάσιο Μαρίνου (1), Καλεσμένο (1), Καρύτσα (4), Καστανιά Αρακυνθίων (2), Κλαυσί (2), Κλειτσός (1), Κόνιαβη (3), Κόπραινα (2), Κορυσχάδες (2), Λάσπη (4), Μεγάλο Χωριό (13), Μιάρα (3), Μικρό Χωριό (6), Μουζήλο (2), Μυρίση (1), Μυρίκη (3), Παπαρούσι (1) αλλά κάτοικος στο Καρπενήσι, Προυσός (15), Ροσκά (2), Σέλιτσα (7), Σέλο (1), Σοβολάκο (3), Στένωμα (4), Συγγρέλο (2), Τατάρνα (1), Τέρνο (13), Τσεκλίστα (10), Φουρνά (5), Φραγγίστα (2), Χούνη (4), Χρύσω (1) αλλά κάτοικος στο Στένωμα, Ψιανά (8). Δήμος Καρπενησίου (1), ἐκ τῆς επαρχίας Εὐρυτανίας (1), Εξ Αγράφων (1) αλλά κάτοικος Αμαλιάπολις, Απηδιά Αγράφων (1) αλλά κάτοικος στα Βραγγιανά, Βάλτος (1) αλλά κάτοικος στη Σέλιτσα, Ζελίστα Κραββάρων (1) αλλά κάτοικος Καρπενησίου, Τρίπολη Αρκαδίας (1) αλλά κάτοικος Καρπενησίου.
Στην μάχη του Κεφαλόβρυσου, είχαμε και τρεις Ευρυτάνες τραυματίες. Πρόκειται για τους:
· Ιωάννη Χαβελέ, από την Καρύτσα Καρπενησίου, ο οποίος στην μάχη «διορισθείς σημαιοφόρος ἐπληγώθην κατά τήν δεξιάν ὡμοπλάτην».
· Τον Ιωάννη Βασιλάκη από το Καρπενήσι, ο οποίος « ὅπου καί ἔλαβε μίαν πληγήν κατά τόν ἀριστερόν ἀγκώναν /τό ἀντίκρυ τῆς ἐπιγονατίδος ἔσωθεν μέρος τοῦ ἀριστεροῦ ποδός» και τον
· Κωνσταντίνο Ρικόπουλο από το Καρπενήσι, ο οποίος «ὅπου καί ἔλαβε μίαν πληγήν κατά τήν ἀριστεράν χεῖρα».
Από άλλη πηγή, έχουμε και έναν (1) Ευρυτάνα νεκρό στην μάχη του Κεφαλόβρυσου, τον Τριαντάφυλλο Φούκα από την Χρύσω.
Και μιας και βρισκόμαστε στο Μικρό Χωριό[1], οφείλουμε να αναφέρουμε ονομαστικά τους έξι (6) Μικροχωρίτες που πήραν μέρος στη μάχη του Κεφαλόβρυσου. Ήταν ο Κώστας Γρατσούνης, ο Δημήτριος Κουλτσίδας, ο Αθανάσιος Κυράνης, ο Νικόλαος Κυριτζόπουλος, ο Ιωάννης Νικολόπουλος και ο Γεώργιος Νιλόπουλος.
Κατάλογος αγωνιστών κατά χωριό
(σε παρένθεση είναι ο αριθμός του φακέλλου τεκμηρίωσης από το Πιστοποιητικό αρχείου)
Άγνωστο : Γιολδάσης Γιαννάκης, Γιολδάσης Κωνσταντίνος Σερέτης, Γιολδάσης Ζαχαράκης, Μπήρος Δημήτριος [164].
Άγ. Ανδρέας : Αποστολάκης Γεώργιος [116], Κεχρημπάρης Νικόλαος [116], Πολύζος Κώστας [100], Τριανταφυλλίδης Κων/νος [116].
Αγ. Βλάσης : Θεοδωρόπουλος Γεώργιος [155]
Αγ. Τριάδα : Νταλήπης Ιωάννης [97], Τζελόπουλος Αθανάσιος [104], Τζελόπουλος Δημ. Νίκος [104].
Άγραφα : Θεοδώρου Γεώργιος [97], Θεοδώρου Κίτσος [97], Θεοδώρου Πάνος [116], Κατσιφός Γιαννάκης [116], Κουτσουπιάς Χρήστος [116], Ντερεκόπουλος Μήτρος [133], Τσιγαρίδας Δημήτριος [116], Χαλιμούρδας Χρήστος [97].
Αλέστια : Παπαϊωάννου Νικόλαος [120].
Ἀμπλιανη : Αργύρης Γιαννακός [81], Παπαδημητρίου Ιωάννης [81], Παπαδημητρίου Κων/νος [81], Πρετζαβέρας Κώστας [81], Σαρής Ι. Γεώργιος [97], Φίλος Μήτσος [81], Χολέβας Νικόλαος [81].
Ανιάδα : Κουτρούμπας Γ. Ιωάννης [116], Μακρυγιάννης Κώστας [100], Πραπάρας Νικόλαος [100], Σερέτης Γεώργιος [100], Χατσοκωστόπουλος Δημήτριος [97].
Απηδιά Αγράφων[2] : Καλυβίτης Γιάννης [97]
Αράχοβα : Ανδρώνης Γεώργιος [97], Χρησαυγής Γεώργιος [195].
Βάλτος[3] : Κατσίκης Ιωάννης [87]
Βίνιανη[4] : Παπαδημητρίου Νικόλαος [100]
Βούλπη : Φούκας Νικόλαος [113]
Βουτύρου : Λιούτος Αθανάσιος [86]
Βραγκιανά : Χαλιμούρδας Γεώργιος [97], Χαλιμούρδας Θεόδωρος [97], Χαλιμούρδας Τόλιας [97].
Δερμάτι : Τριανταφυλλόπουλος Δημήτριος [239]
Δήμος Καρπενησίου[5] : Στούπας Δημήτριος [136]
Δομιανοί : Καρανίκας Δημήτριος [97]
Δομνίστα : Δημητρόπουλος Νικόλαος [97], Καρύτσας Αθ. Νικόλαος [155], Μπέλεχας Δημήτριος [87], Σταματόπουλος Νικόλαος [155], Στορναρόπουλος Γεώργιος [27], Φαρμάκης Νικ. Γιαννάκης [87], Φαρμάκης Νικ. Κων/νος [87].
ἐκ τῆς επαρχίας Εὐρυτανίας[6] : Καπούλας Ιωάννης [105]
Ἐλσιανη[7] : Πλεξίδης Αναστάσης [152]
Εξ Αγράφων[8] : Δημητρίου Γιάννης [163]
Επινιανά : Αβράμος Δημήτριος [116], Γαντσούδης Θεολόγης [116], Γαντσούδης Χρήστος [116], Κουτρομάνος Βασίλειος [116].
Ζελίστα Κραββάρων[9] : Αϊφαντόπουλος Χαράλαμπος [100]
Ζευγοστάσιο Μαρίνου : Ρήζος Αθανάσιος [44]
Καλεσμένο : Ζαρκαλής Γεώργιος [86]
Καρπενήσι : Αλεξόπουλος Δημήτριος [122], Αποστολόπουλος Δημήτριος [241], Βασιλάκης Ιωάννης [86], Γερασιμόπουλος Αθανάσιος [86], Καρύτσας Χ. Ιωάννης [86], Λαλόπουλος Ιωάννης [100], Μανολόπουλος Δημήτριος [86], Μαντηλάς Αθανάσιος [86], Μαργαρόπουλος Ιωάννης [100], Μπλατσής Ζαχ. Δήμος [100], Ρικόπουλος Γεώργιος [86], Ρικόπουλος Κων/νος [86], Σκαπολόπουλος Κων/νος [86], Στρομπούλος Γεώργιος [86], Τέγγος Παπαπάνου Χρήστος [152], Τσαβαλιάς Δημήτριος [86], Τσιπλάκης Κωνσταντίνος [86], Τσοπάνης Γεώργιος [272], Χατσάκης Δ. Νικόλαος [116, 238], Ψιλάκης Αθανάσιος [86].
Καρύτσα : Παπαγεωργίου Αναγνώστης [116], Παπαγεωργίου Νικόλαος[10] [100], Ραφτογιάννης [115], Χαβελές Ιωάννης [84].
Καστανιά Αρακυνθίων : Λωριδόπουλος Ιωάννης [155], Παπαδόπουλος Αθ. Νικόλαος
νυν Ν. Αθανασιάδης [155].
Κλαυσί : Ξεκαρφοτάκης Αθανάσιος [116], Φραγκόπουλος Αθανάσιος [253].
Κλειτσός : Μάνδαλος Κώστας [97]
Κόνιαβη[11] : Κατσιγιαννής Αθανάσιος [277], Μπακατσιάς Κώστας [277], Πρίτζιρας Ζαχαρίας [277].
Κόπραινα[12] : Δικόπουλος Παναγιώτης [155], Κοντογιαννόπουλος Ζαχαρής [155].
Κορυσχάδες : Κριτσελάκης Νίκος [87], Σαρής Γεώργιος [237].
Κρίκελο : Αναγνώστου Δημήτριος [81], Ασημάκης Δημήτριος [97], Βαλάς Νικόλαος [155], Βλάχου Καραγεώργος [97], Γραμματίκας Νικόλαος [126, 247], Δημητρόπουλος Γιάννης [97], Καλατζής Δημήτριος [81], Καλτσής Τριαντάφυλλος [97], Καρασούρος Δημήτριος [81], Καρασούρος Ιωάννης [97], Κατσιώτης Γεώργιος [81], Κοκόσιας Γεώργιος [155], Κρεμύδας Νικόλαος [155], Κρέτσης Γεώργιος [87], Κρικελιώτης Χρήστος [116], Κρομύδας Γεώργιος [87], Λαναρόπουλος Γεώργιος [97], Μακρύς Γεώργιος [81], Μάνθος Γεώργιος [97], Μαστρογιάννης Γεώργιος [97], Μαστρογιάννης Ιωάννης [97], Μπακάλης Γεώργιος [155], Μπαλκούρας Γεώργιος [97], Μπελσεμές Γεώργιος [97], Ντούμας Μαργαρίτης [97], Παπαγεωργοδημητρόπουλος Γεώργιος [97], Παπαγιαννόπουλος Κώστας [97], Παστρωμάς Γεώργιος [97], Πέτρου Γεώργιος [97], Τσούβαλης Δημήτριος [97], Τσούβαλης Νικόλαος [155], Τσούβαλος Νικόλαος [155], Φέκας Νικόλαος [97].
Λάσπη[13] : Κελεπούρης Αθανάσιος [100], Παπαγεωργίου Κων/νος [100], Τριανταφυλλόπουλος Γεώργιος [100], Τσιτσαρόπουλος Ι. Κώνστας [116].
Μεγάλο Χωριό : Αναγνωστόπουλος Ιωάννης [267], Αναγνωστόπουλος Δημήτριος [267], Αραπογιάννης [100], Αργυρόπουλος Αθανάσιος [100], Γιαννακόπουλος Αθανάσιος [100], Δασκαλάκης Δημήτριος [100], Δημητρίου Κώστας [100], Καρβέλης Γεώργιος [100], Κεφάλας Κώστας [89], Ξυντάρης Ιωάννης [100], Παπανικολόπουλος Ζαχαρίας [100],
Παπαστάθης Αναγνώστης [267], Τσαρχόπουλος Δημήτριος [100].
Μιάρα : Αναστασόπουλος Γεώργιος [116], Κυλάς Δημήτριος [116], Σιαξιαμπάνης Κώστας [116].
Μικρό Χωριό : Γρατσούνης Κώστας [122], Κουλτσίδας Δημήτριος Ιωάν. [83], Κυράνης Αθανάσιος [122], Κυριτζόπουλος Νικόλαος [122], Νικολόπουλος Ιωάννης [122], Νιλόπουλος Γεώργιος [182].
Μουζήλο : Βασιλόπουλος Δημήτριος [86], Σταθόπουλος Γεώργιος [84].
Μυρίση[14] : Καντλής Νικόλαος [100], Παπαγεωργίου Ευστάθιος [100], Πλατιάς Κώστας [100], Τσορβαντζής Κων/νος [100].
Παπαρούσι[15] : Τριανταφυλλόπουλος Ν. Αναγνώστης [100]
Προυσός : Δημητρόπουλος Κων/νος [84], Διαμαντόπουλος Δημήτριος [77], Ελεφάντης Χριστόδουλος [248], Θεοδωρόπουλος Αθανάσιος [86], Κλεισορόπουλος Αθανάσιος [86], Παναγιωτόπουλος Ιωάννης Δ. [86], Παπαχριστόπουλος Ιωάννης [93], Πρόιμος Γεώργιος [86], Σπένδος Νικόλαος [248], Σπένδος Χρήστος [248], Σταμουλόπουλος Δημήτριος [93], Τουλούπας Βασίλειος [100], Τριαντάφυλλος Κώστας [93], Τσανικόπουλος Νικόλαος
[87], Χρηστόπουλος Γεώργιος [84].
Ροσκά : Κοιλόπουλος Παναγιώτης [115], Παλιούρας Ευστ. Δημήτριος [115].
Σέλιτσα[16] : Γιολτάσης Ι. Νικόλαος [115], Κατσόρης Ιωάννης [225], Μπεζιντέκας Κώστας [155], Παλιούρας Αναγνώστης [155], Σκούρας Γεώργιος [115], Χειμώνας Γεώργιος [97], Χειμώνας Κώστας [87].
Σέλο[17] : Μαστρογιάννης Γεώργιος [81]
Σοβολάκο[18] : Καραχάλιος Κώστας [122], Πανάκης Γεώργιος [155], Σερπάνος Α. Λαμπράκης [122].
Στένωμα : Βλαχόπουλος Γεώργιος [122], Βλαχόπουλος Χρήστος [122], Κοσκινάς Ιωάννης [122], Σκενδερόπουλος Γεώργιος [122].
Συγγρέλο : Κουβέλης Γεώργιος [116], Λαπόπουλος Αθανάσιος [77].
Τατάρνα[19] : Σιόζιος Δημ. Γεώργιος [133].
Τέρνο[20] : Γεωργίου Χρήστος [97], Καστανάς Γεώργιος [97], Κωνσταντίνου Χατζηδημήτριος [115], Νικόπουλος Γεώργιος [97], Νιλόπουλος Γιώργης [182], Πρωτόπαπας Αθανάσιος [93], Σακελλαρίου Νικόλαος [87], Τζοκελόπουλος Ιωάννης [97], Τζούκαλος Κώστας [97], Τίνος Ιωάννης [97], Τσορόπουλος Γεώργιος [97], Φλώρος Δημήτριος [155], Ψάρης Νικόλαος [87].
Τρίπολη Αρκαδίας[21] : Κυριακόπουλος Χρήστος [100].
Τσεκλίστα[22] : Καραμπέτσας Κώστας [87], Καραμπέτσας Σπύρος [87], Καραμπετσόπουλος Γιαννάκης [97], Κοτρότσης Ιωάννης [97], Μακριάννης Νικόλας [87], Μπλήκας Ιωάννης [87], Νικολόπουλος Γιαννάκης [97], Πολίτης Βασίλειος [97], Τσεκλείστας Νικόλαος [97], Τσιάκαλος[23] Ιωάννης [87].
Φουρνά : Δίπλας Δημήτριος [236], Παπαγάκης Γούλας [236], Τσάκτης Ζαχ. Ιωάννης [236]. Φραγγίστα : Κουτσουπιάς Κώστας [133], Νικολαΐδης Γεώργιος [133].
Χούνη : Καρδαράς Ιωάννης [155], Πολίτου Γ. Δημήτριος [122], Σερπάνος Δ. Μπακογιάννης
[122], Στουρνάρας Ζαχαρής [122].
Χρύσω : Νταλογεώργος[24] Δ. [122]
Ψιανά : Καραμπέτσας Γεώργιος [279], Κρετσόπουλος Αθανάσιος [279], Κρετσόπουλος Νικόλαος [279], Μαντσής Γεώργιος [279], Σκλαβούνος Ιωάν. Δημήτριος [279], Σκλαβούνος Νικ. Αθανάσιος [279], Σκλαβούνος Νικ. Χαράλαμπος [279], Σκλαβούνος Νικόλαος [69].
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] όπου έγινε η πρώτη παρουσίαση αυτής της εργασίας, από τον συγγραφέα.
[2] Κάτοικος Βραγκιανά. Προφανώς πρόκειται για τον οικισμό Απιδιά στα Επινιανά.
[3] Κάτοικος Σέλιτσα
[4] Κάτοικος Παπαρούσι
[5] Δεν προσδιορίζεται ακριβώς το χωριό του
[6] Δεν προσδιορίζεται ακριβώς το χωριό του
[7] Σήμερα Μαυρομάτα
[8] Κάτοικος Αμαλιάπολης
[9] Κάτοικος Καρπενήσι. Σήμερα Φωτεινό.
[10] Κάτοικος Αγ. Ανδρέας
[11] Σήμερα Λημέρι
[12] Σήμερα Πρόδρομος
[13] Σήμερα Άγιος Νικόλαος
[14] Σήμερα Μάραθος
[15] Κάτοικος Καρπενήσι
[16] Σήμερα Καστανούλα
[17] Σήμερα Βύθισμα
[18] Σήμρα Ψηλόβραχος
[19] Σήμερα Τριπόταμος
[20] Σήμερα Μεσοκώμη
[21] Κάτοικος Καρπενήσι
[22] Σήμερα Σκοπιά
[23] Κάτοικος Παπαρούσι
[24] Κάτοικος Στένωμα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου