Από την Ερατεινή Φωκίδας, μετανάστες στην Αμερική (1906-1920)

 

Προλεγόμενα

   Η Ερατεινή ανήκει στο νομό Φωκίδας. Είναι παραθαλάσσια περιοχή με αναπτυγμένο τουρισμό και ξενοδοχεία. Έχει αναπτυγμένη κτηνοτροφία, αλιεία και ελαιοκαλλιέργεια. Δεν την έχω επισκεφτεί.

   Μελετώντας τους Έλληνες μετανάστες που πήγαν στην Αμερική, εδώ και αρκετά χρόνια, κατέγραψα και όσους προήλθαν από την Ερατεινή. Η συγκέντρωση του υλικού άρχισε πριν από χρόνια. Η έκπληξη είναι ότι βρέθηκαν αναλυτικά στοιχεία μόνο για 9 άτομα. Η εργασία ολοκληρώθηκε το Μάρτιο του 2022. 

 

   Για το αποτέλεσμα αυτό χρειάστηκε πολύς χρόνος. Με βοήθησε πολύ, μέσω του Διαδικτύου, το εξαιρετικό αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (Ellis Island). Η έρευνα απέδωσε 7 μεταναστευτικά ταξίδια (3 μετανάστες έκαναν διπλά ταξίδια) και τελικά βρέθηκαν οι 9 καταγραφές. Υπόψη ότι δεν ξέρω επώνυμα των κατοίκων της. Ίσως να διέφυγαν κάποια ονόματα που δεν εντόπισα ή να έγραψαν άλλο τόπο γέννησης και προηγούμενης διαμονής. Θυμίζω τη (συνήθη) περίπτωση που κάποιοι, τότε στις ΗΠΑ, δήλωναν ότι γεννήθηκαν ή ότι διέμεναν στη μεγαλύτερη πόλη (π.χ. Άμφισσα) ή άλλο χωριό της περιοχής.

 

Ερατεινή Φωκίδας (ελήφθη από https://www.taxidia-prosfores.gr/eratini-axiotheata/)

   Η εργασία-μελέτη αυτή θέλει να τιμήσει τους ανθρώπους της Ερατεινής, για την τόλμη και την απόφαση να φύγουν στα ξένα (μερικοί ίσως να μην ξαναδούν τον τόπο τους), θυσιάζοντας τα καλύτερά τους χρόνια για να  ζήσει η γονική οικογένεια και οι ίδιοι καλύτερα.

   Μετά από έναν αιώνα, η προσπάθεια αυτή αποτείνεται στο θυμικό όσων έζησαν ή έχουν εικόνες από τα χρόνια της μετανάστευσης στην Αμερική. Είναι όμως μια αναγκαία κατάθεση μνήμης για τους νεότερους, στους οποίους και αφιερώνεται.

                                                                                                                                                 Κωνσταντίνος  Αθαν. Μπαλωμένος

                                            φυσικός

 

Αυτοδιοικητικά

Οικισμός Ερατεινής Φωκίδας

   Από τις 6 Μαρτίου 1893 ο οικισμός Ερατεινή προσαρτήθηκε στο δήμος Τολοφώνος του νομού Φθιωτιδοφωκίδος. Στις 12 Σεπτεμβρίου 1893 ο οικισμός Ερατεινή μετονομάστηκε Τολοφών.

   Το 1899 ο νομός Φθιωτιδοφωκίδος χωρίστηκε και ο οικισμός Τολοφών υπάγεται στο νομό Φωκίδος. Στις 24 Ιουλίου 1901, ο οικισμός μετονομάζεται και από Τολοφών αποκτά το αρχικό του όνομα Ερατεινή. Το 1909 ενώνονται οι νομοί Φθιώτιδος και Φωκίδος. Ο οικισμός Ερατεινή πάλι υπάγεται στο νομό Φθιωτιδοφωκίδος.

   Στις 31 Αυγούστου 1912, ο οικισμός Ερατεινή αποσπάστηκε από το δήμο Τολοφώνος. Δημιουργήθηκε κοινότητα Ερατεινής με ομώνυμη έδρα. Από τις 31 Μαρτίου 1943, η κοινότητα και μαζί ο οικισμός Ερατεινής υπάγεται πλέον στο νομό Φωκίδας.

   Από τις 4 Δεκεμβρίου 1997 (σχέδιο “Καποδίστριας”) η κοινότητα Ερατεινής καταργήθηκε και ο οικισμός Ερατεινή ορίστηκε ως έδρα του δήμου Τολοφώνος. Στις 7 Ιουνίου 2010, ο δήμος Τολοφώνος καταργήθηκε και ο οικισμός Ερατεινή προσαρτήθηκε στο δήμο Δωρίδος.

    Ο πληθυσμός της (απογραφή 2011) ήταν 856 κάτοικοι.

 

1.   Στοιχεία για τη μετανάστευση από την Ερατεινή στην Αμερική[1]

   Από τα 9 ονόματα μεταναστών που τελικά εντόπισε η παρούσα εργασία, οι σχετικά περισσότεροι  έφυγαν στα έτη 1909, 1912 και 1920. Συνολικά έγιναν 7 μεταναστευτικά ταξίδια πλοίων (ομαδικά και μεμονωμένα). Βρέθηκαν και 3 μετανάστες που έκαναν διπλά ταξίδια.

   Το ποσοστό που μετανάστευσε ήταν 4 % του πληθυσμού, που είναι το μισό από το γενικό μέσο όρο της ελληνικής μετανάστευσης (που ήταν 8 %). Η περιοχή είχε ικανοποιητική αυτονομία αγαθών, με γεωργικές καλλιέργειες και κτηνοτροφία, που κάλυπταν σε ικανοποιητικό βαθμό τις ανάγκες της ζωής[2] των κατοίκων της. 

     Οι μετανάστες ήταν μόνον άνδρες. Μελετώντας την ηλικιακή κατανομή συμπεραίνουμε ότι κυριάρχησαν οι παραγωγικές ηλικίες 31-40 ετών με 4 μετανάστες και μαζί οι μικρότερες ηλικίες έως και 20 ετών, με 4 μετανάστες. Η κατανομή ηλικιών σε ομάδες των μεταναστών από την Ερατεινή δίνονται στον παρατιθέμενο πίνακα 3.

 

   Οι μικρότεροι σε ηλικία μετανάστες  ήταν :

(α) Ποντίκης Χαράλαμπος, ετών 15 (πήγε το 1912)

(β) Παπαθανασίου Ηρακλής, ετών 16 (πήγε το 1907)

 

    Ο μεγαλύτερος σε ηλικία μετανάστης ήταν :

     Ποντίκης Γεώργιος, ετών 48 (πήγε το 1912)

 

   Ο μέσος όρος ηλικιών όλων των μεταναστών είναι 30 έτη.

   Ως προς την οικογενειακή τους κατάσταση οι μετανάστες της Ερατεινής σχεδόν μοιράστηκαν. Πιο συγκεκριμένα, από τους 9 μετανάστες, οι 5 ήταν έγγαμοι και οι υπόλοιποι 4 ήταν άγαμοι.

   Από τις οικογένειες της Ερατεινής, τα περισσότερα (αριθμητικά) ταξίδια των μεταναστών στην Αμερική κατέγραψε το επώνυμο “Ποντίκης” (3 φορές). Τα υπόλοιπα 6 επώνυμα ήταν μεμονωμένα.

   Συνολικά έγιναν 7 ταξίδια πλοίων, που διακίνησαν τους 9 μετανάστες της Ερατεινής. Όλοι οι μετανάστες προτίμησαν να φύγουν από το λιμάνι της Πάτρας (ποσοστό 100 %)! Τα ταξίδια διαρκούσαν 2-3 εβδομάδες, ανάλογα με το πλοίο.

  Η επιλογή του πλοίου δεν είχε κάποια ιδιαίτερη σημασία, εκτός από το κόστος του εισιτηρίου και την πυκνότητα των δρομολογίων. Τα ελληνόκτητα πλοία ήταν λιγότερα σε σχέση με τα ξένα. Στην προκείμενη περίπτωση οι περισσότεροι μετανάστες της Ερατεινής (8 άτομα) έφυγαν με πλοία ξένης πλοιοκτησίας.

   Σε ένα ταξίδι, το 1909, έφυγαν 2 μετανάστες με το πλοίο “Alice”. Το έτος 1912, σε ένα ταξίδι έφυγαν άλλοι 2 μετανάστες με το ίδιο πλοίο. Έγιναν 2 ομαδικά ταξίδια, και 5  μεμονωμένα. Αναλυτικά στοιχεία για τα πλοία δίνονται στον Πίνακα 5, που παρατίθεται.

   Φτάνοντας στο λιμάνι της Νέας Υόρκης, οι μετανάστες περνούσαν από υγειονομικό έλεγχο επάνω στο πλοίο. Μετά κατέβαιναν και μαζί με τις αποσκευές τους περίμεναν στη σειρά για την τελική καταγραφή και έλεγχο της υπηρεσίας Μετανάστευσης, στο κτίριο του Ellis Island (νησιού Έλλις), που οι Έλληνες το έλεγαν «Καστιγγάρι».

   Οι άρρωστοι, όσοι είχαν κάποια καταδίκη (κλοπή ή έγκλημα), όσοι δεν είχαν συγγενείς ή φίλους στην Αμερική κι όσοι δεν είχαν λίγα χρήματα για εισιτήριο στον τόπο προορισμού, υποχρεωτικά επέστρεφαν στο πλοίο για επαναπατρισμό.

   Στη Νέα Υόρκη δεν έμεναν πολύ (ήταν πολύ ακριβή πόλη). Με ένα ποσό γύρω στα 20 δολάρια, αγόραζαν το εισιτήριο και έτρωγαν κάτι στη διαδρομή μέχρι τον τόπο προορισμού.

   Οι πολιτείες προορισμού που επέλεξαν οι μετανάστες της Ερατεινής φαίνονται στον Πίνακα 6. Κυριάρχησε η πολιτεία της Μινεσότα, με 4 άτομα (ποσοστό 44 %)! Πιο συγκεκριμένα, ήταν η πόλη Ντουλούθ (Duluth) της πολιτείας αυτής.

   Ακολούθησαν η πολιτεία της Νέας Υόρκης. Υπήρχαν και άλλοι 2 μεμονωμένοι προορισμοί που φαίνονται στον παρατιθέμενο πίνακα 6.

   Πιο αναλυτικά, στον επόμενο πίνακα δίνονται και οι τόποι που επέλεξαν οι μετανάστες (σε παρένθεση είναι ο αριθμός μεταναστών) :

 

ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΙ-ΤΟΠΟΙ

 

 

2.   Επαγγέλματα των μεταναστών

   Από το σύνολο των 9 μεταναστών, οι περισσότεροι (7 άτομα) δήλωσαν εργάτης (laborer, worker, workman). Αναλυτικά στοιχεία ακολουθούν:

 

 

 

3.   Διπλά ταξίδια στην Αμερική

   Από το σύνολο των μεταναστών, εντοπίστηκαν 3 άτομα που έκαναν διπλό ταξίδι στην Αμερική. Ο συνήθης λόγος ήταν η στράτευση για τους Βαλκανικούς πολέμους 1912-13 και μετά έφυγαν πάλι. Άλλος λόγος ήταν για τη συνοδεία άλλων μελών της οικογένειας.

   Τα ονόματα και οι διπλοί προορισμοί ακολουθούν:

1.    Γεώργιος Ποντίκης :  Το α’  ταξίδι έγινε το 1907 (1 έτος) σε τόπο της Μινεσότα. Το β’ ταξίδι έγινε το 1912 στην πόλη Ντουλούθ (Duluth) της Μινεσότα.

2.    Δημήτριος Κοντογιάννης :  Το α’  ταξίδι έγινε την περίοδο 1907-12 στο Σικάγο. Το β’ ταξίδι έγινε το1920 στην πόλη Μπρίτζπορτ του (Bridgeport) Κονέκτικατ.

3.    Γεώργιος Ανδρεόπουλος :  Το α’  ταξίδι έγινε την περίοδο 1907-12 στην πόλη Σηάτλ (Seattle) της πολιτείας Ουάσινγκτον. Το β’ ταξίδι έγινε το 1920 στην πόλη Όραντζ (Orange) της Νέας Υόρκης.

 

 

4. Αλφαβητικός πίνακας των μεταναστών της Ερατεινής

      Από το αμερικανικό αρχείο του νησιού Έλλις (Ellis island) μέσω του Διαδικτύου (internet) βρέθηκαν οι περισσότεροι μετανάστες της Ερατεινής που έφτασαν στις Η.Π.Α. και καταγράφηκαν. Από το 1892 έως το 1924, περισσότεροι από 22 εκατομμύρια μετανάστες, επιβάτες, και μέλη πληρώματος των πλοίων ήρθαν στις ΗΠΑ μέσω του νησιού Ellis και του λιμένα της Νέας Υόρκης και έχουν καταγραφεί[3]. Τα βασικά στοιχεία των μεταναστών της Ερατεινής δίνονται συνοπτικά στον παρακάτω πίνακα (με αλφαβητική σειρά και έτσι ακριβώς, όπως καταγράφηκαν στην Υπηρεσία Μετανάστευσης των ΗΠΑ):

 

  α/α     Ονοματεπώνυμο                χρον. άφιξης   ηλικία  έγγαμος  Πλοίο ταξιδιού    Λιμάνι αναχ.

1        Ανδρεόπουλος Γεώργιος       2-6-1920          36      ναι        Susquehanna     Πάτρα

2        Κοντογιάννης Δημήτριος       22-4-1920        40      ναι        Megali Hellas      Πάτρα

3        Κωνσταντίνου Αναστάσιος     22-7-1910        35      ναι        Atlanta              Πάτρα

4        Παπαδημητρίου Κων/νος      27-10-1906       19      όχι        Giulia                Πάτρα

5        Παπαθανασίου Ηρακλής        3-9-1907          16      όχι        Laura                Πάτρα

6        Ποντίκης Γεώργιος               9-4-1909          40      ναι        Alice                 Πάτρα

7        Ποντίκης Γεώργιος               2-5-1912          48      ναι        Alice                 Πάτρα

8        Ποντίκης Χαράλαμπος          2-5-1912          15      όχι        Alice                 Πάτρα

9        Σουλάντζος Αθανάσιος          9-4-1909          19      όχι        Alice                 Πάτρα

 

 

5.    Μεταναστευτικό Χρονικό της Ερατεινής στις ΗΠΑ

 

i. Η αρχή - Ο πρωτοπόρος του 1906

   Την αρχή έκανε ο Κωνσταντίνος Παπαδημητρίου, πρώτος και πιο τολμηρός. Από το λιμάνι της Πάτρας. Στις 6 Οκτωβρίου 1906 έφυγε με το πλοίο “Giulia” και στις 27 Οκτωβρίου έφτασε στην Αμερική. Ήταν τότε 19 ετών. Με 12 $ για τα πρώτα του έξοδα, πήγαινε για δουλειά στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο ξάδερφός του Δημήτριος Δραγκώτης[4].

 

 

ii. Μία μεμονωμένη αναχώρηση στο 1907

   Έγινε από τον Ηρακλή Παπαθανασίου. Στις 17 Αυγούστου 1907, από το λιμάνι της Πάτρας ταξίδεψε με το πλοίο “Laura” και στις 3 Σεπτεμβρίου αφίχθηκε στις Η.Π.Α. Ήταν 16 ετών. Ο πατέρας του στην Ερατεινή λεγόταν Δημήτριος. Αναζητούσε δουλειά, με 10 $ μαζί του, στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Δημήτριος Δραγκώτης.

   Το ίδιο έτος (1907) έκαναν το πρώτο τους ταξίδι στην Αμερική και οι :

·         Γεώργιος Ποντίκης, σε ηλικία 43 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Πήγε και εργάστηκε 2 χρόνια σε τόπο της Μινεσότα.

·         Δημήτριος Κοντογιάννης, σε ηλικία 27 ετών. Πήγε και εργάστηκε 5 χρόνια στο Σικάγο.

·         Γεώργιος Ανδρεόπουλος, σε ηλικία 22 ετών. Πήγε και εργάστηκε 5 χρόνια στην πόλη Σηάτλ της πολιτείας Ουάσινγκτον.

 

 

 

iii. Μία ομαδική αναχώρηση στο 1909

   Περιλάμβανε δύο άτομα, τους : Γεώρ. Ποντίκη και Αθαν. Σουλάντζο. Στις 22 Μαρτίου 1909, από το λιμάνι της Πάτρας, επιβιβάστηκαν στο πλοίο “Alice” και στις 9 Απριλίου αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Το διαθέσιμο αρχειακό υλικό με αναφέρει γι’ αυτούς ότι:

·         Ο Γεώργιος Ποντίκης ήταν 40 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Η γυναίκα του στο χωριό λεγόταν Αικατερίνη. Με 11 $ στην τσέπη, έψαχνε για δουλειά στην πόλη Ντουλούθ (Duluth) της Μινεσότα, όπου ήταν ο φίλος του Γεώργιος Κόνιδας[5].

·         Ο Αθανάσιος Σουλάντζος (Soulantsis) ήταν 19 ετών. Στην Ερατεινή ήταν ο πατέρας του Νικόλαος. Προορισμός του για δουλειά (με 10 $ μαζί του) ήταν το Πίτσμπουργκ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο φίλος του Ιωάννης Κρίκος[6].

 

iv. Μία μεμονωμένη αναχώρηση στο 1910

   Έγινε από τον Αναστάσιο Κωνσταντίνου. Από το λιμάνι της Πάτρας, στις 4 Ιουλίου 1910, αναχώρησε με το πλοίο “Atlanta” και στις 22 Ιουλίου αφίχθηκε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ήταν 35 ετών και παντρεμένος. Με 25 $ για τα αναγκαία πρώτα έξοδα, πήγαινε για δουλειά στην πόλη Πουέμπλο του Κολοράντο, κοντά στον αδερφό του Θεόδωρο Κωνσταντίνου.

v. Μία ομαδική αναχώρηση στο 1912

   Έγινε από δύο άτομα, τους : Γεώρ. Ποντίκη και Χαρ. Ποντίκη. Στις 15 Απριλίου 1912, από το λιμάνι της Πάτρας ανέβηκαν στο πλοίο “Alice” και στις 2 Μαΐου κατέβηκαν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Τα υπάρχοντα στοιχεία του αρχείου μας πληροφορούν ακόμη ότι:

·         Ο Γεώργιος Ποντίκης ήταν 48 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Η γυναίκα του λεγόταν Αικατερίνη. Αναζητούσε δουλειά εργάτη σε φάρμα, με 25 $ μαζί του στην πόλη Ντουλούθ (Duluth) της Μινεσότα, όπου ήταν ο φίλος του Τζέιμς Δραγκώτης. Είχε ξαναπάει στην Αμερική ο Γεώργιος Ποντίκης την περίοδο 1907-09 και εργάστηκε πάλι σε τόπο[7] της Μινεσότα.

·         Ο Χαράλαμπος Ποντίκης ήταν 15 ετών και γιος του προαναφερθέντος. Γράφτηκε ως μαθητής (scholar). Μαζί με τον πατέρα του (και 25 $) πήγαινε στην πόλη Ντουλούθ (Duluth) της Μινεσότα.

 

Ατμόπλοιο “Alice” (Photo: Eric Johnson)

vi. Δύο μεμονωμένες αναχωρήσεις στο 1920

   Η πρώτη μεμονωμένη αναχώρηση στο 1920 έγινε από το Δημήτριο Κοντογιάννη. Την 1η Απριλίου 1920 έφυγε με το ελληνόκτητο πλοίο “Megali Hellas” και στις 22 Απριλίου έφτασε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ήταν 40 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στο χωριό λεγόταν Ιωάννα. Με 45 $ στην τσέπη, έψαχνε για δουλειά στην πόλη Μπρίτζπορτ (Bridgeport) του Κονέκτικατ, όπου ήταν ο ξάδερφός του Ιωάννης Τζαβλής[8]. Για το Δημήτριο Κοντογιάννη αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι στις ΗΠΑ. Πρωτοπήγε την περίοδο 1907-12 και εργάστηκε στο Σικάγο.

   Η δεύτερη μεμονωμένη αναχώρηση στο 1920 έγινε από το Γεώργιο Ανδρεόπουλο. Από το λιμάνι της Πάτρας, στις 14 Μαΐου επιβιβάστηκε στο πλοίο “Susquehanna” και στις 2 Ιουνίου αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ήταν 35 ετών και παντρεμένος. Στην Ερατεινή ήταν η γυναίκα του Τασία. Προορισμός του για δουλειά (με 25 $ μαζί του) ήταν η πόλη Όραντζ (Orange) της Νέας Υόρκης, όπου ήταν ο φίλος του Ιωάννης Κόντος. Είχε ξαναπάει στην Αμερική ο Γεώργιος Ανδρεόπουλος την περίοδο 1907-12 και εργάστηκε στην πόλη Σηάτλ (Seattle) της πολιτείας Ουάσινγκτον.

 

Πλοίο “Susquehanna”

 

-------------------------------

 

Βιβλιογραφία-Αναφορές-Ιστοσελίδες

1.    Αρχείο EllisIsland, της Υπηρεσίας Μετανάστευσης των ΗΠΑ.

2.    Β.Δ.  3/15-12-1833

3.    Διάταγμα 29-8-1912 (ΦΕΚ 261/1912)

4.    Απογραφές πληθυσμού 1889, 1896, 1920.

5.    Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : “ Μετανάστες στην Αμερική από την περιοχή Λαμίας (1902-1922)” / Περιοδικό ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ετών 2012-2013, Λαμία. Αναρτήθηκε στο μπλογκ  amfictyon.blogspot.gt από τις 7-7-2014 (α’ μέρος) και 14-7-2014 (β’ μέρος).

6.    Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : “Από την Άμφισσα Φωκίδας, μετανάστες στην Αμερική (1894-1921)”. Ανέκδοτη εργασία από το Φεβρουάριο 2017. Αναρτήθηκε στο amfictyon.blogspot.gr στις 25 Φεβ. 2017.

7.    Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : “Από την περιοχή Δωρίδας, μετανάστες στην Αμερική (1897-1921)”. Ανέκδοτη εργασία από το Μάρτιο 2016. Αναρτήθηκε στο amfictyon.blogspot.gr από τις 20-3-2016 (Α’ & Β’ μέρη).

8.    Ιστοσελίδα https://www.eetaa.gr

9.    Βικιπαίδεια

 

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

 

---

[1] Όταν λέμε Αμερική εννοούμε τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (ΗΠΑ).

[2] Στο σύνολο των 9 μεταναστών της Ερατεινής βρέθηκαν 3 αναλφάβητοι  (ποσοστό 33 %) !

[3] Δεν καταγράφηκαν και  δεν περιλαμβάνονται σ’ αυτή την εργασία όσοι μετανάστες ήρθαν στις ΗΠΑ, αλλά από άλλα λιμάνια της.

[4] Πήγε στην Αμερική το 1906, σε ηλικία 19 ετών. Ως τόπο προέλευσης και προηγούμενης κατοικίας δήλωσε αόριστα “Δωρίδος”. Προορισμός του για δουλειά ήταν η Νέα Υόρκη.

[5] Από τη Βιτρινίτσα. Πήγε στην Αμερική το 1905, σε ηλικία 30 ετών και παντρεμένος. Αρχικός προορισμός του για δουλειά ήταν η Νέα Υόρκη.

[6] Αόριστα από τη Δωρίδα (όπως γράφτηκε στο αρχείο). Πήγε στην Αμερική το 1903, σε ηλικία 18 ετών, με προορισμό τη Νέα Υόρκη. Η μητέρα του λεγόταν Μαρία. Το 1910 επέστρεψε στην Ελλάδα. Το ίδιο έτος (1910) έκανε και δεύτερο ταξίδι, πάλι με τον ίδιο προορισμό. Είχε αποκτήσει την αμερικανική υπηκοότητα (non immigrant alien).

[7] Στο χειρόγραφο αρχείο είναι κακογραμμένος και δυσανάγνωστος.

[8] Από τη Βιτρινίτσα. Ο Ιωάννης Τσαβλής (Tsavlis) πήγε στην Αμερική το 1910, σε ηλικία 18 ετών, με προορισμό την πόλη Φίτσμπουργκ (Fitchburg) της Μασαχουσέτης.