Ο ιστορικός τόπος των Θερμοπυλών

Από εργασία του 1933

Θεοδοσίου Π. Λάσκαρι, καθηγητή του Γυμνασίου Λαμίας

Πρόλογος

Λεωνίδας Α’

   Το 1933, ο Σύλλογος “Ένωσις των εν Αττική Λακεδαιμονίων” με έγγραφό του προς το δήμαρχο Λαμιέων, εξέφραζε την επιθυμία και απόφαση των απογόνων των Σπαρτιατών να ιδρύσουν στις Θερμοπύλες μνημείο προς τιμήν του Λεωνίδα και των συμπολεμιστών του. Ταυτόχρονα ζητούσε σχετικές πληροφορίας.

   Ο Δήμαρχος υπέδειξε στο Σύλλογο τον καθηγητή του Γυμνασίου Λαμίας Θεοδόσιο Λάσκαρι, ως τον πλέον κατάλληλο να την συντρέξει στην ευγενή προσπάθειά της, εφόσον είχε ασχοληθεί ιδιαίτερα με το θέμα αυτό (αν και δεν ήταν ούτε ιστορικός, ούτε αρχαιολόγος), στη διάρκεια τριάντα ετών που υπηρετούσε στην εκπαίδευση. Παράλληλα, η τοπική εφ. “Η ΕΠΑΡΧΙΑ” ζήτησε να δημοσιεύσει σχετικό άρθρο (σε συνέχειες) του καθηγητή, για ενημέρωση των αναγνωστών της.

   Με συντόμευση κάποιων μερών του κειμένου, αλλαγή της σειράς κάποιων τμημάτων και μεταφορά σε δημοτική γλώσσα (από απλή καθαρεύουσα), είναι το κείμενο που ακολουθεί.

Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος

                                                                                                       φυσικός

1. Προλεγόμενα

   Από της μάχης των Θερμοπυλών (480 π.Χ.) πέρασαν 2413[1] έτη. Ο  χρόνος εξαφάνισε όλα τα μνημεία, τα οποία οι Αμφικτύονες ίδρυσαν προς τιμήν των πεσόντων, μετά την φυγή των Περσών. Δεν βρέθηκαν ίχνη ούτε του μαρμάρινου λέοντα, ούτε των θαυμάσιων επιγραμμάτων. Πάντως αυτά, λόγω τους όγκου των, ούτε έχουν αρπαχτεί από βαρβάρους κατακτητές, ούτε από αρχαιολόγους ξένους πουλήθηκαν και ασφαλώς, όλα αυτά καθώς και τις λίθινες έδρες των Αμφικτυόνων εγκλείει στην ψυχρή αγκαλιά της η φιλόστοργη Μάννα, η γη των Θερμοπυλών και κάποτε η αρχαιολογική σκαπάνη θα τα φέρει στο φως.

   Δοκιμαστικές ανασκαφές έγιναν για ανεύρεση κάποιου μνημείου, αλλά δεν απεκαλύφθη τίποτα, επιβάλλεται όμως σε εύθετο χρόνο να γίνουν συστηματικότερες έρευνες, οι οποίες ασφαλώς πολλά θα φέρουν στο φως.

   Ο επισκεπτόμενος σήμερον τις Θερμοπύλες δεν θα δει άλλο τι παρά μόνον τις θερμές πηγές με το άφθονο ύδωρ, δύο δεξαμενές, λίγα ξύλινα παραπήγματα χάριν των λουομένων και ένα νεόκτιστο αρκετά καλό ξενοδοχείο στη μία πλευρά, την είσοδο, ενώ στην άλλη, την έξοδο έναν ερειπωμένο αλευρόμυλο, ο οποίος στο μονότονο μουρμούρισμά του διακόπτει την απόλυτη ησυχία του τόπου.

2. Η ακτογραμμή του Μαλιακού Κόλπου, οι ποταμοί και το ανάγλυφο[2]

   Στα χρόνια των Περσικών πολέμων ο Μαλιακός Κόλπος εισχωρούσε βαθιά στην πεδιάδα φθάνοντας ίσως μέχρι το σημερινό χωριό Κόμμα και ίσως δυτικότερα αυτού. Επομένως ολόκληρη η εύφορη πεδιάδα, μεταξύ της οδού από Λαμία στην Άμφισσα και της Αγίας Μαρίνας, την εποχή εκείνη, ήταν θάλασσα ή έλη αδιάβατα. Η μεταβολή αυτή και η επέκταση της πεδιάδας προς τη θάλασσα είναι έργο του ποταμού Σπερχειού, ο οποίος με τις ακατάπαυστες προσχώσεις και την ποσότητα ιλύος του, εξακολουθεί αργά μεν αλλά σταθερά να μεταβάλλει τη θάλασσαν και τα έλη σε εδάφη στερεά. Γέροντες κάτοικοι του χωρίου Ανθήλης (Ιμίρμπεη) διηγούνται, ότι επί των ημερών τους είδαν εύφορους αγρούς, εκεί όπου πριν εξήντα χρόνια ήταν έλη, τέλματα και αλίπεδα. Επίσης το φαινόμενο, που παρουσιάζει η παραλία του Μαλιακού, να είναι αβαθής σε αρκετή έκταση οφείλεται στις προσχώσεις του ποταμού. Η πρώτη πόλη την οποίαν συναντούσε ο ερχόμενος από την Φθιωτική Αχαΐα (Αλμυρό), ακολουθώντας την παραλιακή οδό ήταν η Αντίκυρα (ή Αντικύρη), πλησίον της οποίας ήταν οι εκβολές του Σπερχειού.

   Πού ακριβώς βρισκόταν η πόλη αυτή, δεν είναι εύκολο να καθοριστεί. Αν όμως κάποιος λάβει υπόψη την πληροφορία του Ηροδότου και τις τότε εκβολές του ποταμού, μπορεί να την τοποθετήσει εκεί, όπου σήμερα είναι τα Αμπέλια της Λαμίας ή τα Αμπλιανίτικα, διότι όπως θα δούμε κατωτέρω, η παλιά κοίτη και οι εκβολές του ποταμού ήταν σ’ αυτό το μέρος περίπου. Ο Ηρόδοτος δεν αναφέρει τη Λαμία, όμως δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί, ότι αυτή δεν υπήρχε τότε, διότι ναι μεν η Λαμία αναφέρεται το πρώτον περί το 426 π.Χ. όταν έγινε καταστρεπτικός σεισμός, αλλά τα ευρεθέντα νομίσματα και τα τείχη στην Ακρολαμία μαρτυρούν ότι η πόλις υπήρχε περί το 500 π.Χ. ή και πρότερον. Ο Ηρόδοτος δεν την αναφέρει, ίσως επειδή ήταν μικρή κι ασήμαντη και απομακρυσμένη από την οδό, που βάδιζε ο Περσικός στρατός και από τον τόπο που κατασκήνωσε αυτός.

   Ο Σπερχειός ποταμός (από το ρήμα σπέρχομαι = τρέχω κινούμαι ταχέως) πηγάζει από τη χώρα των Αινιάνων (Τυμφρηστός) και χυνόταν τότε στον Μαλιακό κόλπο, παρά την πόλη Αντίκυρα. Από αυτόν, σε απόσταση είκοσι περίπου σταδίων (3.600 μέτρ.) ρέει άλλος ποταμός που ονομάζεται Δύρας (ο σημερινός Γοργοπόταμος) για τον οποίο η μυθολογία αναφέρει, ότι εμφανίστηκε για να κατασβήσει την πυρά, στην οποία καιγόταν ο Ηρακλής, και ο οποίος πηγάζει από την Οίτη και χυνόταν στη θάλασσα.

   Απ’ αυτόν, σε απόσταση άλλων είκοσι σταδίων, ρέει άλλος ποταμός, ο Μέλας (τα σημερινά Μαυρονέρια), που σήμερα διέρχονται από το Μοσχοχώρι. Κι αυτός πηγάζει από τη Οίτη και χυνόταν στη θάλασσα. Από τον Μέλανα ποταμό, σε απόσταση πέντε σταδίων (ενός περίπου χιλιομέτρου) υπήρχε η πόλις Τραχίνα, όπου ήταν και το ευρύτατο μέρος της πεδιάδας. Η Τραχίνα βρισκόταν στις υπώρειες των Τραχινίων πετρών, των απότομων δηλ. και βραχωδών παραφυάδων της Οίτης, δια μέσου των οποίων, μέσα σε πολλά τούνελ διέρχεται σήμερον η σιδηροδρομική γραμμή, ίσως εκεί όπου σήμερα είναι το χωριό Μουσταφάμπεη ή δυτικότερα, πλησίον των υπωρειών.

   Νοτιότερα της Τραχίνας σχηματίζεται μία μεγαλοπρεπής χαράδρα, η διασφάξ του Ηροδότου, η οποία χωρίζει την Οίτη από το Καλλίδρομο. Δια μέσου δε  της χαράδρας και παρά την υπώρεια του Καλλιδρόμου έρρεε ο ποταμός Ασωπός (Καρβουναριά) που χυνόταν κι αυτός στην θάλασσα.

   Νοτίως του Ασωπού υπάρχει και άλλος μικρός ποταμός ο Φοίνιξ (Κοκκινονέρια) που πηγάζει από τον Καλλίδρομο (Ψωρονέρια) και χυνόταν στον Ασωπό. Ο Φοίνιξ δεν είναι άλλος, παρά τα σημερινά κοκκινονέρια, πλησίον του Κουτσεκιού, δια των οποίων κινείται μικρός αλευρόμυλος.

   Εδώ, πλησίον του Φοίνικα δηλ. ήτο και το στενότατο μέρος της πεδιάδας. Από το ένα μέρος ήταν έλος αδιάβατο, από το άλλο τα κράσπεδα του Καλλιδρόμου τόσον πολύ προσέγγιζαν, ώστε άφηναν δίοδο τόσον στενή, ώστε μπορούσε να διέλθει μία μόνον άμαξα. Εδώ λοιπόν ήτο η είσοδος.

   Από τον ποταμό Φοίνικα μέχρι τις Θερμοπύλες είναι απόσταση δέκα πέντε σταδίων (δύο και πλέον χιλιόμετρα), εν των μεταξύ δε υπήρχε η κώμη Ανθήλη, που ήταν η φθινοπωρινή έδρα των Αμφικτυόνων και γύρω απ’ αυτήν απλωνόταν ευρύς χώρος, όπου υπήρχε ναός της Αμφικτυονίδας Δήμητρας, έδρες των Αμφυκτυόνων και ιερό του Αμφικτύονα. Ο επισκεπτόμενος[3] το στενό - μετά τον ποταμό Φοίνικα - θα παρατηρήσει χώρο ευρύ, αρκετά ευάερο, και θα πεισθεί ακράδαντα, ότι εκεί ήταν η Ανθήλη, επειδή το χώρο διασχίζει και ρυάκι πόσιμου ύδατος, απ’ το οποίο θα υδρεύονταν οι κάτοικοι.

   Μετά την Ανθήλη σε χώρο που στενεύει κατά τι, πάντως όμως παραμένει ευρύς, και στις υπώρειες του όρους υπήρχαν οι θερμές πηγές - όπως υπάρχουν και σήμερον - των οποίων το ύδωρ κατέκλυζε τον πέριξ χώρο. Σε απόσταση ολίγων λεπτών το μέρος πάλιν στένευε με την προσέγγιση του Καλλιδρόμου προς τη θάλασσα και σχηματιζόταν η άλλη πύλη, η έξοδος, προς το μέρος της Λοκρίδας, πλησίον δε αυτής, ίσως κοντά στη σημερινή Δρακοσπηλιά[4], υπήρχε η πόλη Αλπηνός ή Αλπηνοί, η οποία τροφοδοτούσε τον Ελληνικό στρατό και στην οποία νοσηλεύονταν οι ασθενείς.

   Πλησίον εκεί ήτο και ο καλούμενος Μελάμπυγος λίθος. Η λέξις μελάμπυγος σημαίνει αυτόν που έχει μέλαινα (μαύρη) την πηγή, δηλ. τριχωτά τα οπίσθια, που εθεωρείτο σημείο ανδρείας, και ήταν όνομα του Ηρακλέους. Πλησίον αυτού μυθολογείται, ότι βρίσκονταν οι έδρες των Κερκώπων, οι οποίοι ήσαν ληστές μικροσκοπικοί αλλά πονηρότατοι, ένα είδος πιθηκανθρώπων: Όταν κάποτε διήλθε ο Ηρακλής από εκεί αποκοιμήθηκε επάνω σ’ αυτό το λίθο, οι δε Κέρκωπες του επιτέθηκαν, για να τον ληστέψουν, ο ήρωας όμως τους συνέλαβε και τους κρέμασε στο ρόπαλό του· αυτά δε όταν είδαν την μέλαινα πηγή του (τα τριχωτά μαύρα οπίσθια) γέλασαν θορυβωδώς, ο δε Ηρακλής γέλασε κι αυτός και τους απέλυσε. Ούτω λοιπόν ο λίθος πήρε αυτό το όνομα.

Επεξηγηματικός χάρτης της μάχης των Θερμοπυλών (1899)

3. Συνοπτικά[5] στοιχεία του γεωγραφικού αναγλύφου

   Αυτή ήταν η κατάσταση της κοιλάδας του Σπερχειού κατά τους Περσικούς πολέμους. Όσα ανωτέρω διεξοδικώς αναπτύχθηκαν, χάριν των αναγνωστών συνοψίζονται ενταύθα :

   Η θάλασσα έφθανε περίπου μέχρι το χωριό Κόμμα. Μετά απλωνόταν ευρεία πεδιάδα, η οποία περικλειόταν από την Οίτη και τον Καλλίδρομο, που χωρίζονταν από τη χαράδρα. Την πεδιάδα διέρρεαν πέντε ποταμοί : (1) ο Σπερχειός, (2) ο Δύρας, (3) ο Μέλας, (4) ο Ασωπός, (5) ο Φοίνιξ, οι οποίοι χύνονταν στη θάλασσαν, εκτός του Φοίνικος που χυνόταν στον Ασωπό.

    Στην πεδιάδα αυτή υπήρχαν αι εξής πόλεις  : (1) η Αντίκυρα στο ανατολικό άκρο της παραλίας παρά τις εκβολές του Σπερχειού, (2) η Τραχίνα, μεταξύ των ποταμών Μέλανος και Ασωπού στις υπώρειες της Οίτης (χωριό Μουσταφάμπεη και μετά Ηράκλεια), (3) η Ανθήλη, ευθύς μετά την είσοδο του στενού, (4) οι Αλπηνοί, μετά την έξοδο προς την Λοκρίδα (Δρακοσπηλιά).

   Η ονομασία των ποταμών είναι άξια παρατηρήσεων. Έτσι, ο Σπερχειός διέσωσε μεν το όνομά του, ονομάσθηκε όμως και Αλαμάνα, όχι όλος αλλά σε ορισμένη θέση, εκεί, όπου ήταν η παλιά γέφυρα της Αλαμάνας η οποία δοξάστηκε από το Διάκο, είναι όμως ανεξακρίβωτο πότε και για ποιά αιτία έλαβε αυτό το όνομα, αν και πολλά σχετικά εγράφησαν.

   Ο Δύρας μετονομάστηκε σε Γοργοπόταμος επιτυχής μετάδραση της λέξεως Σπερχειός, για τη γοργή ροή του, δια μέσου των αποτόμων κατηφοριών της Οίτης. Ο Μέλας μεταφράστηκε σε Μαυρονέρια και ο Φοίνιξ σε κοκκινονέρια, διότι ο μεν πρώτος λόγω των συστατικών των υδάτων του χρωματίζει την κοίτη του μαύρη, ο δε Φοίνιξ για όμοιο λόγο τη χρωματίζει ερυθρά.

   Ο ποταμός Ασωπός ονομάστηκε Καρβουναριά, διότι κατά την διαδρομή του δια μέσου του όρους συναντά όπως φαίνεται, όταν πλημμυρίζει καμίνια για ασβέστη και ξυλάνθρακες, ή εκτάσεις δασών που κάηκαν και παρασύρει - μέχρι την πεδιάδα - ξυλάνθρακες και μισοκαμένα ξύλα, τα οποία οι χωρικοί μετά συλλέγουν.

    Λαοί που κατοικούσαν  στην κοιλάδα και τα πέριξ αναφέρονται από τον Ηρόδοτο οι εξής: (1) Οι Μαλιείς, εκ των οποίων προήλθε και το όνομα του κόλπου, οι οποίοι κατοικούσαν τη στενή παραλιακή λωρίδα από των Θερμοπυλών μέχρις του Εχίνου (Αχινός), (2) οι Οιταίοι, που κατοικούσαν στις υπώρειες της Οίτης μέχρι την Υπάτη, (3) οι Αινιάνες,  που κατοικούσαν από την Υπάτη μέχρι τον Τυμφρηστό.

   Ούτως είχαν τα πράγματα το πάλαι. Πόσο όμως μετεβλήθησαν σήμερον; Ο Σπερχειός ποταμός, πιθανώς κατά το 400 π.Χ. άλλαξε κοίτη στραφείς νοτιότερα. Από επιτόπια μελέτη έχω σχηματίσει τη γνώμη, ότι η κυριότερη αλλαγή της κοίτης έγινε μπροστά στα χωριά Μεξιάτες, Κομποτάδες ή λίγο πριν, Σίγουρα όμως κάτω από τη γέφυρα των Λουτρών Υπάτης. Απομακρύνθηκε αρκούντως από την Αντίκυρα και χυνόταν νοτιότερα. Ο Στράβων αναφέρει, ότι χυνόταν στη θάλασσα μεταξύ Θερμοπυλών και Λαμίας, απέχων περί τα 5.500 μέτρα από τη Λαμία, δηλ. χυνόταν κοντά στη γέφυρα της Αλαμάνας. Σήμερα ο ποταμός συνεχίζει τον ρουν του απέναντι των Θερμοπυλών και σχεδόν παράλληλα με το στενό, περί τα δύο χιλιόμετρα μακριά του και μετά από άπειρες στροφές εκβάλλει στη θάλασσα σχηματίζοντας δέλτα. Κατά το νέο ρουν του συνάντησε όλους τους άλλους ποταμούς και τους μετέβαλε σε παραποτάμους του. Έτσι ο Δύρας σήμερα χύνεται στο Σπερχειό πλησίον της γέφυρας Φραντζή. Ο Μέλας πλησίον και λίγο νοτιότερα του χωριού Ιμίρμπεη (Ανθήλη), ο Ασωπός πιο κάτω και ούτω καθ’ εξής.

   Αν εξετάσει κάποιος μετά προσοχής το έδαφος, θα παρατηρήσει ότι μπροστά από τους οικισμούς ή θέσεις Καλύβια, Παγκράτι, Βαλόγουρνα, Ελασσώνειο Νοσοκομείο και Αμπλιανίτικα Καλύβια, φαίνεται καθαρά κοίτη ποταμού. Άμμος και χαλίκια που βρίσκονται κατά μήκος μαρτυρούν, ότι από εκεί διερχόταν ποταμός. Έχω λοιπόν τη γνώμη, ότι αυτή ήταν η παλιά κοίτη του Σπερχειού και εξέβαλλε αυτός στη θάλασσα πλησίον των καλυβών των Αμπλιανιτών[6] ή κάπου εκεί,  και γι’ αυτό το λόγο τοποθετώ εκεί και την Αντίκυρα.

   Είναι βεβαίως μία τολμηρή γνώμη, χωρίς αξίωση να γίνει αποδεκτή, είναι όμως γνώμη εξαχθείσα κατόπιν πολλών παρατηρήσεων και εύχομαι να δώσει αφορμήν για μελέτη και έρευνα σε νεότερους επιστήμονες, και έχει ευτυχώς η πόλη μας διαθέτει αφθονία αυτών.

4. Η ατραπός[7]

   Και τώρα γεννάται το ερώτημα ποια ήταν η περίφημη ατραπός, δια της οποίας ο Εφιάλτης οδήγησε τον Περσικό στρατό;

   Ο Ηρόδοτος λέει τα εξής : Αρχίζει από τον Ασωπό ποταμό, που ρέει δια μέσου της χαράδρας ονομάζεται δε και το όρος και η ατραπός Ανόπαια. Τείνει δε αυτή κατά την ράχη του όρους και λήγει στην πόλη Αλπηνό και τον Μελάμπυγο λίθο και τις έδρες των Κερκώπων.

   Οι παλιότεροι κάτοικοι της Άμφισσας, την εποχή που δεν υπήρχαν σιδηρόδρομοι και αυτοκίνητα, μεταβαίνοντας από τη Λαμία στην Άμφισσα, όταν έφθαναν στον ποταμό Ασωπό και τον περνούσαν από την υπάρχουσα γέφυρα, ανέβαιναν το τμήμα αυτό του Καλλιδρόμου (Ανόπαια) από ένα ανηφορικό μονοπάτι, το οποίον άρχιζε από τις υπώρειες του όρους, αμέσως μετά τον ποταμό και κατέληγε στην πηγή Χαλκωμάτα, η οποία δοξάστηκε με το θάνατο του επισκόπου Ησαΐα. Παραδέχομαι τη γνώμη, ότι αυτό το μονοπάτι ήταν η Ανόπαια του Ηροδότου. Μετά τη Χαλκωμάτα οι Πέρσες προχώρησαν αριστερά, και αφού διήλθαν από το μέρος όπου σήμερα είναι η Ιερά Μονή Δαμάστας, εξακολούθησαν την ανάβαση μέχρι την υψηλότερη κορυφή (κόρυμβος), της οποίας τη φύλαξη είχαν αναλάβει χίλιοι Φωκείς.

   Ήσαν αρχές του μηνός Σεπτεμβρίου και ο Υδάρνης με 25 χιλιάδες περσικού στρατού ξεκίνησαν από την Τραχίνα, “περί λύχνων αφάς” διάβηκε τον Ασωπό και όταν άρχισε να ξημερώνει έφθασε στην κορυφή. Ένας εξασκημένος πεζοπόρος θα χρειαστεί τουλάχιστον 4-5 ώρες για να κάνει την ανάβαση αυτή. Όμως ένας στρατός 25 χιλιάδων, που βαδίζει σε στενή ατραπό γεμάτη από θάμνους, βάτους, ξύλα, φύλλα, κλπ. δεν ήταν δυνατό να κάνει την ανάβαση αυτή σε λιγότερες από 10 ώρες, όσον ακριβώς είναι και το χρονικό διάστημα από τις 7 περίπου εσπερινή ώρα, μέχρι την 6η πρωινή, της επομένης ημέρας του Σεπτεμβρίου. Η κατάβαση υπήρξε - όπως λέγει ο Ηρόδοτος - και πραγματικά, είναι συντομότερη και περί την 9η ή 10η ώρα, ο Περσικός στρατός είχε φθάσει στους Αλπηνούς, δηλ. στην έξοδο του στενού και έτσι οι Έλληνες βρέθηκαν κυκλωμένοι.

5. Ο τόπος της θυσίας[8]

Πινακίδα

   Κατά το 480 π.Χ. οι Έλληνες επέλεξαν το μέρος τούτο για άμυνα και κατόρθωσαν με ελάχιστες δυνάμεις να αναχαιτίσουν την πολυάριθμη στρατιά του Ξέρξη. Θεωρείται δε βέβαιο, ότι, αν συγκέντρωναν εκεί περισσότερες δυνάμεις, πράγμα το οποίον μπορούσαν να κάνουν, διότι στο Μαραθώνα παρέταξαν 10 χιλιάδας και στις Πλαταιές 100 χιλιάδας άριστων μαχητών, και αν δεν βρισκόταν ο κατάρατος προδότης Εφιάλτης να μαρτυρήσει την ατραπό και να οδηγήσει τους Πέρσες σε υπερφαλάγγιση των Ελλήνων, ο Περσικός στρατός θα αποκρουόταν αποτελεσματικώς στις Θερμοπύλες, ο δειλός μονάρχης θα τρεπόταν σε φυγή και η Ελλάδα θα απέφευγε τη λεηλασία και την καταστροφή.

    Αλλά δυστυχώς οι Έλληνες ασχολούνταν με τους Ολυμπιακούς αγώνας και τα Κάρνεια[9] και με την φυσική εγκληματική αναβολή τους αρκέστηκαν να στείλουν λίγους μαχητές ως προδρόμους, ούτε φαντάσθηκαν ποτέ, ότι θα εξελίσσονταν τα γεγονότα με τόση ταχύτητα.

   Εμείς σήμερα θα ήταν εντελώς αδύνατο να εννοήσουμε ποια ήσαν τα πλεονεκτήματα και τα φυσικά οχυρώματα της τοποθεσίας, την οποία μετά από πολλές συζητήσεις προτίμησαν οι Έλληνες για την άμυνα αν δεν σωζόταν η θαυμάσια  και λεπτομερέστατη τοπογραφική περιγραφή του Ηροδότου, στην οποία με πάσα ακρίβεια περιγράφεται το λεκανοπέδιο της Φθιώτιδας, τα όριά του, οι ποταμοί του, τα όρη του, αι πόλεις του, οι λαοί του, κλπ. Την περιγραφή αυτή του πατέρα της ιστορίας έχοντας υπ’ όψη κι εγώ προσπάθησα να δώσω όσον το δυνατόν ακριβέστερη εικόνα της κατάστασης της πεδιάδας στα χρόνια των Περσικών πολέμων καθώς και στα σημερινά.

6. Θέση μνημείου Θερμοπυλών (Λέων) - Πρόταση

  Στο Σύλλογο “Ένωση των εν Αττική Λακεδαιμονίων”, που ανέλαβε την ευγενή πρωτοβουλία της αναστήλωσης του Λέοντος, κι εγώ - προ αρκετού χρόνου - είχα υποδείξει ως μόνο κατάλληλο μέρος το λόφο που βρίσκεται αμέσως μετά τον ποταμό Φοίνικα, ύψους περίπου 10 μέτρων, στην κορυφή του οποίου σώζονται ερείπια παλαιού, ίσως ενετικού φυλακίου ή στρατώνα. Το ίδιο μέρος πρότεινε και ο αξιότιμος Υπουργός Υγιεινής Ιωάννης Μακρόπουλος όπως και πολλοί αρχαιολογούντες και ιστοριοδίφες, όπως ο μακαρίτης Βερτούκλας, οι οποίοι έχουν την ίδιαν γνώμη.

Παλιά οχύρωση λόφου Κολωνού Θερμοπυλών

   Είναι αναμφισβήτητο πλέον ότι η τελευταία αποφασιστική μάχη του Λεωνίδα έγινε παρά το σημερινό Κοτσέκι[10]. Το πτώμα του ήρωα, μετά από σφοδρό αγώνα παρέλαβαν οι Σπαρτιάτες και το έφεραν μέσα στο στενό, που κυρίως άρχιζε από τον ποταμό Φοίνικα. Οι Σπαρτιάτες κατέλαβαν μέσα στο στενό έναν κολωνό (λόφο), τοποθετήθηκαν γύρω απ’ αυτόν και μαχόμενοι υπεράνθρωπα πέθαναν όλοι.

   Άλλος λόφος κατάλληλος, σήμερον τουλάχιστον δεν φαίνεται να υπάρχει, ειμή ο προαναφερθείς λόφος, επί του οποίου βρίσκεται ο ερειπωμένος στρατώνας, επάνω δε σ’ αυτό το λόφο λέει ο Ηρόδοτος ότι είχε στηθεί ο λίθινος Λέων.

   Επάνω λοιπόν σ’ αυτό το λόφο πρέπει να στηθεί η στήλη ή ο λέων ή ό,τι άλλο. Από τουριστικής απόψεως και για λόγους καθαρά ψυχολογικούς, είναι προτιμότερη η θέση αυτή.

   Ο επισκέπτης αναχωρώντας από τη ιστορική Λαμία θα φθάνει πρώτα στην ένδοξη γέφυρα της Αλαμάνας και θα βρει εκεί τα ερείπια του περίφημου χανιού και να υψώνεται περήφανα η λευκή προτομή του Αθανασίου Διάκου. Μετά θα φθάσει στο Κοτσέκι, όπου θα αντικρύσει τα Ποριά, τις πέτρες δηλ. στις οποίες ο Διάκος αντέταξε την πρωτοφανή άμυνά του και τελικά συνελήφθη. Προχωρώντας ο επισκέπτης θα διέλθει τον ποταμό Φοίνικα, θα εισέλθει στο στενό και θα συναντήσει το λόφο, επάνω στον οποίο να τεθεί η προτομή του Λεωνίδα ή ο Λέων.

   Πλησίον των πηγών γιγαντώνεται με το μεγαλοπρεπές ανάστημά του και με την άγρια βλάστησή του επιβλητικός ο Καλλίδρομος (Σαρωματάς), ως φρουρός ακοίμητος της ιερότητας του τόπου και βωβός μάρτυρας της ιστορίας ολοκλήρων αιώνων.

   Η πορεία αυτή, δια μέσου θαυμάσιας πεδιάδος και μετά στις υπώρειες του μεγαλοπρεπούς Καλλιδρόμου, η ταχεία αυτή εναλλαγή εντυπώσεων και εικόνων, θα είναι μια εξαιρετική κινηματογραφική ταινία γεμάτη με ιστορία.

        Για την επιλογή

Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

---

[1] Από το 480 π.Χ. μέχρι το 1933 είναι 2.413. Σε 2 χρόνια από σήμερα, το 2.020 θα έχουν διέλθει 2.500 χρόνια.

[2] εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ, φ 708, σελ. 1 & 4, 7-9-1933, Λαμία.

[3] Ο συγγραφέας (Θεοδόσιος Λάσκαρις) αναφέρεται στο 1933.

[4] Παλιά ονομασία του σημερινού χωριού Θερμοπύλες.

[5] εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ, φ. 709, σελ. 1, 9-9-1933, Λαμία

[6] Οι πρώτοι που κατοίκησαν τα νότια της Λαμίας ήταν νομάδες κτηνοτρόφοι από την Άμπλιανη Ευρυτανίας, Τις πρώτες 2-3 δεκαετίες του 20ού αι., έστηναν τις καλύβες τους στην περιοχή αυτή για να περάσουν το χειμώνα με τα κοπάδια τους. Στην δεκαετία 1920-30 έφτιαξαν πετρόκτιστα σπίτια για μόνιμη εγκατάσταση και το 1929 τον πρώτο Ι.Ν. της Αγίας Παρασκευής. Ήταν τα Αμπλιανίτικα τότε και τώρα λέγεται Νέα Άμπλιανη.

[7] εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ, φ. 710, σελ. 1, 12-9-1933, Λαμία.

[8] εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ, φ. 707, σ. 1 & 4, 5-9-1933, Λαμία.

[9] Μεγάλη γιορτή των Λακεδαιμονίων, Αργείων, κ.ά. Κατά τη διάρκεια των Καρνείων απαγορεύονταν οι εχθροπραξίες. Η γιορτή στη Σπάρτη γινόταν προς τιμή του Κάρνειου Aπόλλωνα με την πανσέληνο του Κάρνειου μήνα (τέλος Αυγούστου με αρχές Σεπτεμβρίου) κάθε τέσσερα χρόνια και διαρκούσε εννιά ημέρες.

[10] Είναι το όνομα μεγάλου κτήματος στα ανατολικά του χωριού Δαμάστα.