Από το “Πάνειο” Θέατρο στη Θερινή Δημοτική Σκηνή Λαμίας

Ομιλία του Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου, φυσικού

   Η απόκτηση θεατρικής υποδομής (κρατικής ή δημοτικής) στη Λαμία καθυστέρησε πολλές δεκαετίες και έμελλε να γίνει μεταπολεμικά, με πρώτο το Χειμερινό Δημοτικό Θέατρο και αργότερα τη Θερινή Δημοτική Σκηνή που βρισκόμαστε τώρα.

  Όπως έχω αναφέρει το Φεβρουάριο 2016, σε ανάλογη εκδήλωση για το Χειμερινό Δημοτικό Θέατρο, το κίνητρο για να αποκτήσει Θέατρο η Λαμία, δόθηκε στο τέλος του 19^ου αιώνα, με την  ευεργεσία του συμβολαιογράφου και δικηγόρου Οδυσσέα Πάνου Κουτσοχέρα (καταγόταν από τη Στυλίδα). Αποδίδοντας ύψιστη σημασία στο θέατρο, διέθεσε το σημαντικό τότε ποσό των 30.000 δραχμών για την ανέγερση θεάτρου. Ο δήμος Λαμιέων δέχθηκε τότε να χορηγήσει το οικόπεδο, που βρισκόμαστε τώρα.

    Σύντομα άρχισαν οι εργασίες για την ανέγερση του κτιρίου με λιθοδομή, καλή σχεδίαση και αισθητική του κτιρίου (είχε ελλειψοειδές σχήμα) με υψηλές τοξοειδείς πύλες στην είσοδο, στις πλευρικές πόρτες και στα παράθυρα στο ύψος του εξώστη. Είχε είσοδο από την πλευρά της οδού Υψηλάντου η δε σκηνή ήταν ακριβώς απέναντι (στα δυτικά). Διέθετε θεωρεία σε όλο το μήκος του τόξου της πρόσοψης και των δύο πλευρών.

   Όμως το έργο σταμάτησε λόγω υψηλού κόστους των εργασιών (απαιτούσε 100 χιλιάδες δρχ.). Το 1903 ο δωρητής Οδυσσέας Πάνου απεβίωσε. Ο δήμος Λαμίας (με δήμαρχο το Νικόλαο Κρίτσα) αρνήθηκε να συμβάλλει οικονομικά στην αποπεράτωσή του και έτσι το κτίριο έμεινε ημιτελές.

    Έτσι διήλθε ένα τέταρτο αιώνα, με αλλεπάλληλους πολέμους (Α’ και Β’ Βαλκανικοί, Α’ Παγκόσμιος) και τη Μικρασιατική Καταστροφή. Τότε όμως προέκυψαν άλλες προτεραιότητες του τόπου και της χώρας, για επιβίωση, στέγαση των προσφύγων και προστασία της υγείας (από ελονοσία, φυματίωση, κ.ά.).

   Την τετραετία του εξαιρετικού δημάρχου Λαμίας Ιωάννη Μακροπούλου, έγινε σημαντική προσπάθεια για την ολοκλήρωση του πολιτιστικού αυτού έργου. Έγινε νέα μελέτη με σημαντικές μεταρρυθμίσεις και υπολογίστηκε το κόστος σε 1,5 εκατ. δρχ. Η πλατεία της αίθουσας θα διέθετε 602 καθίσματα.

Το κτίριο του “Πάνειου” Θεάτρου (1926)

   Τα σχέδια ήταν ήδη έτοιμα και κατατεθειμένα στο Δημαρχείο. Εκπονήθηκαν από τον αρχιτέκτονα Χρ. Σαδούκα, μαζί με το συμπολίτη μας  νεαρό τότε αρχιτέκτονα  Κίμωνα Λάσκαρη.

   Έτσι τον Ιανουάριο του 1928 συστήθηκε Εταιρεία του Δημοτικού Θεάτρου Λαμίας και ψηφίστηκε το Καταστατικό της, που εγκρίθηκε το 1929. Το μετοχικό κεφάλαιο ορίστηκε σε 1,5 εκατ. δρχ. και καλύφθηκε από πολλούς Λαμιώτες. Το καλοκαίρι του 1929, όλα ήταν έτοιμα για να αρχίσουν οι εργασίες στο ημιτελές για 30 χρόνια “Πάνειο” Θέατρο. Όμως στις δημοτικές εκλογές που έγιναν στις 4 Αυγούστου 1929 ο Ιωάν. Μακρόπουλος δεν ήταν υποψήφιος. Δυστυχώς για τη Λαμία, αν ήταν υποψήφιος, τότε θα εκλεγόταν σίγουρα και το “Πάνειο Θέατρο” θα είχε ολοκληρωθεί.

   Οι κάλπες ανέδειξαν νέο δήμαρχο το Γεώργιο Αλ. Πλατή, με πλειοψηφία 2 μόλις ψήφων έναντι του αντιπάλου του Αθανασίου Γ. Γραμματίκα. Η δυσαρέσκεια της ήττας δίχασε τα μέλη της εταιρείας του Θεάτρου και την οδήγησαν σε διάλυση.

   Ο τοπικός τύπος επέκρινε την τοπική κοινωνία για την αγνωμοσύνη της πόλης Λαμίας προς το διαθέτη Οδυσσέα Πάνου, επειδή δεν μπορεί να αποπερατώσει ένα χρήσιμο και αναγκαίο κτίριο, για θέατρο, βιβλιοθήκη ή χώρο συγκεντρώσεων.

   Την περίοδο της δημαρχίας του Γεωργίου Πλατή και του Σπύρου Πετροπούλου έγιναν ανεπαρκείς προσπάθειες για ανέγερση δημοτικού θεάτρου, στο υπάρχον κτίσμα του “Πάνειου” θεάτρου, που δεν τελεσφόρησαν.

   Την περίοδο του Μεσοπολέμου, η έλλειψη θεατρικής αίθουσας στη Λαμία καλύφθηκε αναγκαστικά από ιδιωτικές πρωτοβουλίες. Το ξενοδοχείο “Πανελλήνιον” στην πλατεία Ελευθερίας διέθεσε μεγάλη αίθουσα με σκηνή, στην οποία πολλοί αθηναϊκοί θίασοι έδιναν θεατρικές και μουσικές παραστάσεις. Επίσης γίνονταν κινηματογραφικές προβολές. Σ’ αυτήν ακόμη δίνονταν συναυλίες από το ιδιωτικό Ωδείο της Μαρίας Μπερτόγια και αδελφών Γκόλφη της Λαμίας, όπως και από την Πανλαμιακή Ένωση Φιλομούσων.

    Το 1937 ο δραστήριος (αν και διορισμένος) δήμαρχος Λαμίας Νικ. Δουδουμόπουλος επανέφερε το θέμα, με νέα μελέτη για κινηματοθέατρο 1.000 θέσεων. Η μελέτη αυτή δεν παραδόθηκε, λόγω του πολέμου και της Κατοχής που επακολούθησε.

   Για την ιστορία να αναφερθεί ότι την περίοδο της Κατοχής, ο Ιταλός διοικητής στη Λαμία (φιλόμουσος όπως όλοι οι Ιταλοί) ζήτησε να δώσουν μια συναυλία. Δεν υπήρχε όμως κατάλληλη αίθουσα και γι’  αυτό, σε οικόπεδο της πλατείας Ελευθερίας (ιδιοκτησίας Αθ. Γραμματίκα) έφτιαξαν μία αίθουσα για 600 άτομα, που ονομάστηκε “Μιαμί”. Σ’ αυτή δόθηκαν θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες και κινηματογραφικές προβολές. Ήταν στη θέση όπου σήμερα είναι ο κινηματογράφος “Γαλαξίας” και η διπλανή πολυκατοικία (ανατολικά).

   Στα μεταπολεμικά χρόνια, η είσοδος στη δεκαετία του ’50, βρήκε την Ελλάδα κατεστραμμένη. Για τη Λαμία που είχε δεχτεί μεγάλο αριθμό “υποχρεωτικών προσφύγων”, των λεγόμενων ανταρτόπληκτων, που έπρεπε τουλάχιστον να εκθρέψει, με κατεστραμμένα τα γύρω ορεινά χωριά και με πολλά ανθρώπινα θύματα, η δημιουργία θεάτρου ήταν … πολυτέλεια. Η ξένη βοήθεια αποκατέστησε ή βελτίωσε τις αναγκαίες υποδομές και η χώρα μας (και μαζί η Λαμία) μπήκε σε φάση ανάπτυξης.  

   Την περίοδο της 1ης θητείας (1954-59) ως δημάρχου Λαμίας του Ιωάννη Παπασιόπουλου προγραμματίστηκε η ανέγερση του χειμερινού δημοτικού θεάτρου, που θεμελιώθηκε επίσημα στις 2-1-1959. Όπως είναι γνωστό, εγκαινιάστηκε στις 3 Δεκεμβρίου 1961.

   Το τέλος του έτους 1957 το ερειπωμένο κτίριο του παλαιού θεάτρου με το άτυπο όνομα “Πάνειον” κατεδαφίστηκε, ο δε χώρος διαμορφώθηκε και μεταβλήθηκε σε Κέντρο Παιδικής χαράς. Αυτός ήταν ο τυπικός επίλογος μετά την 60ετή ημιτελή παρουσία ενός ελπιδοφόρου πολιτιστικού κτίσματος και το οριστικό τέλος του ονείρου ενός θεατρόφιλου ευεργέτη της Λαμίας, του Οδυσσέα Πάνου.

   Την περίοδο της δημαρχίας του Αποστόλη Κουνούπη (5 Ιουλίου 1964 - Μάιο 1967) αποφασίστηκε η κατασκευή της Θερινής Δημοτικής Σκηνής, στο χώρο όπου ήταν παλιά το κτίριο του “Πάνειου” Θεάτρου και είχε μετατραπεί σε παιδική χαρά. Η έναρξη των εργασιών καθυστέρησε[1] λόγω κάποιας διαφωνίας μεταξύ της Τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου και του Πολεοδομικού Γραφείου Φθ/δας, η οποία επιλύθηκε με την επέμβαση του Υπουργείου, αν και πάλι προέκυψε νέα καθυστέρηση λόγω της κυβερνητικής κρίσης κατά το θέρος του 1965. Θυμίζουμε ότι ήταν η πολιτειακή κρίση στην Ελλάδα, γνωστή με τον όρο «Ιουλιανά». Ο δήμαρχος Απ. Κουνούπης αιτιολόγησε την επιλογή της θέσης αυτής επειδή : ήταν ο χώρος του παλαιού Θεάτρου, που ήταν ο μοναδικός στο κέντρο της πόλης και επίσης ήταν πλησίον του χειμερινού Θεάτρου, σημαντικοί λόγοι κατά τη γνώμη του για την αποδοτική λειτουργία της Θερινής Σκηνής.

   Υπήρξαν όμως και αντιδράσεις για την επιλογή της θέσης όπου έγινε το Θερινό Θέατρο. Αναφέρω ως παράδειγμα, μια επιστολή δασκάλου[2] στον τοπικό τύπο, που πρότεινε να αποδοθεί ο χώρος του παλαιού Θεάτρου στο Γυμνάσιο Αρρένων, που είναι δίπλα, ώστε να επεκταθεί το προαύλιο του σχολείου. Στα αρνητικά της επιλογής αυτής, αρκετοί επικαλέστηκαν το θόρυβο από τα αυτοκίνητα του δρόμου για τις θεατρικές παραστάσεις, ενώ υπήρχαν και κάποιες διαμαρτυρίες από γείτονες για την ηχητική ενόχληση λόγω των παραστάσεων (ως κινηματογράφου).

Το κτίριο της Θερινής Δημοτικής Σκηνής της Λαμίας (2009)

   Το 1965 άρχισαν οι εργασίες εκσκαφής και έγινε η θεμελίωσή του. Παρά τις προσπάθειες που έκανα και τη βοήθεια φίλων, δεν κατάφερα να μάθω το όνομα του μελετητή και του εργολάβου αυτού του έργου. Ούτε ο μηχανικός Τάκης Πενταγιώτης θυμόταν. Όταν άλλοι λαοί διατηρούν αρχεία σημαντικών έργων για χρόνια, εδώ οι τεχνικές υπηρεσίες φαίνεται ότι τα θεωρούν άχρηστο υλικό. Επιβάλλεται πλέον να τα συγκεντρώσουν, δημιουργώντας μια Βιβλιοθήκη των ιστορικών ή πλέον σημαντικών έργων. Πάντως, το έργο πρέπει να ολοκληρώθηκε μέχρι το καλοκαίρι του 1966, χωρίς να εγκαινιαστεί επίσημα.  Θυμάμαι ως μαθητής του Α’ Γυμνασίου Αρρένων, εδώ δίπλα, παρακολουθούσα στα διαλλείματα τις εργασίες. Δυστυχώς τότε, όπως έγραψε ο δήμαρχος Γ. Πλατής:

“ ... εκόπη ασπλάχνως τη ανοχή δυστυχώς της δημοτικής αρχής, ένα μεγάλο, υψηλόν και ωραίον κυπαρίσσι ηλικίας άνω των 200 ετών, με την δικαιολογίαν ότι η κοπή του διηυκόλυνε την ανέγερσιν του κτιρίου, ενώ έπρεπε και ήτο δυνατόν να ευρεθή τρόπος να επιζήσει το αιωνόβιον αυτό και ζωντανόν μνημείον της πόλεως, και δύναται τις να είπη, κόσμημα του Θεάτρου. Το κυπαρίσσι έκειτο εντός του άλλοτε περιβόλου του προαναφερθέντος Κουρσούμ Τζαμί και ως φαίνεται εφυτεύθη κατά την ανέγερσιν του τζαμιού ή μετά. …” .

   Στον τοπικό τύπο δεν βρήκα εγκαίνια της Θερινής Δημοτικής Σκηνής το έτος 1966, άγνωστο γιατί. Παρ’ όλα αυτά :

   Στις 11 Αυγούστου 1966 δόθηκε η πρώτη παράσταση στη Θερινή Δημοτική Σκηνή, από θίασο του Καρόλου Κουν, με τα έργα : “Όρνιθες”, του Αριστοφάνη και “Πέρσες”, του Αισχύλου. Έγινε στα πλαίσια του Προγράμματος Τουριστικής Καλλιτεχνικής Αναπτύξεως και είχε μεγάλη επιτυχία.

   Στις 21 Αυγούστου 1966, σε επιλογή του Κώστα Λιάσκα, τότε διευθυντή του Δημοτικού Θεάτρου, έγινε μια πολύ πετυχημένη εκδήλωση στη Θερινή Δημοτική Σκηνή από το Συγκρότημα Ελληνικών Λαϊκών Χορών της Νέλλης Δημόγλου. Παρουσίασε λαϊκούς χορούς από την Ελλάδα, με χαρακτηριστικά κουστούμια και μουσική, που άρεσαν ιδιαίτερα.

  Την Κυριακή 11 Σεπτεμβρίου 1966, στο πλαίσιο τουριστικών εκδηλώσεων, εμφανίστηκε στη Θερινή Δημοτική Σκηνή η Χορωδία της σημαντικής καλλιτέχνιδας Θάλειας Βυζαντίου. Να θυμίσω ότι η Χορωδία είχε έρθει πρώτη στο φεστιβάλ χορωδιών της Ρώμης. Η επιλογή αυτή ήταν πάλι του Κώστα Λιάσκα.

   Το Μάιο 1967 ο δήμαρχος Αποστόλης Κουνούπης παύτηκε από το στρατιωτικό καθεστώς. Έτσι στο 1967 δεν πρόλαβε να εγκαινιάσει τη Θερινή Δημοτική Σκηνή. Ως προσωρινός δήμαρχος (δημαρχών λεγόταν) ανέλαβε καθήκοντα ο κτηματίας Γεώργιος Πασιάκος, από τις 26 Μαΐου μέχρι την 1η Οκτωβρίου 1967. Από τις 2 Οκτωβρίου  1967 ανέλαβε καθήκοντα νέου δημάρχου Λαμίας ο Νικόλαος Μουντούρης.  Δεν είναι γνωστό αν μετά έγιναν κάποιες συμπληρωματικές εργασίες στο κτίριο της Θερινής Δημοτικής Σκηνής. Πάντως  στα έτη 1967 και 1968 η Θερινή Δημοτική Σκηνή λειτούργησε ουσιαστικά ως θερινός κινηματογράφος.

   Την Παρασκευή 11 Ιουλίου 1969, στις  9 μμ. έγιναν με κάθε επισημότητα τα εγκαίνια του “Θερινού Κινηματογράφου-Θεάτρου” μας, όπως το ονόμασε τότε ο δήμαρχος Νικ. Μουντούρης, στη σχετική πρόσκληση. Ο χώρος ήταν κατάλληλα διακοσμημένος και φωταγωγημένος. Όπως γράφτηκε τότε στον τοπικό τύπο: “το κτίριο είχε σύγχρονη δομική γραμμή, αμφιθεατρικό, τα δε καθίσματα ήταν νέου τύπου καλαισθητικά και άνετα”.

   Ο μητροπολίτης Δαμασκηνός Παπαχρήστου τέλεσε τον αγιασμό, με τη βοήθεια του Πρωτοσύγκελου της Μητρόπολης Αγαθόνικου Φιλιππότη. Μετά μίλησε ο δήμαρχος Λαμίας Νικόλαος Μουντούρης, ο οποίος αναφέρθηκε στο ιστορικό της ανέγερσης του Θεάτρου και στο σκοπό της Θερινής Σκηνής. Όπως είπε τότε “δεν επιχειρεί να ανταγωνιστεί τους άλλους επιχειρηματίες με κινηματογράφους της πόλης, αλλά να προβάλλει έργα ποιότητας”.

   Στη συνέχεια των εγκαινίων προβλήθηκε το κινηματογραφικό έργο “ΠΕΤΟΥΛΙΑ”, που άρεσε.

   Από τις 11 Αυγούστου 1969 ο θίασος Τζένης Καρέζη-Κώστα Καζάκου, σε σειρά 4 παραστάσεων, έπαιξε το θεατρικό έργο “ΘΕΟΔΩΡΑ”, του Γ. Ρούσσου. Την πρεμιέρα τίμησαν οι τοπικές αρχές και πολλοί προσκεκλημένοι. Την άριστη οργάνωση των παραστάσεων από πλευράς Θεάτρου είχε ο Κώστας Λιάσκας.

  Από την Κυριακή 7 Σεπτεμβρίου 1969 για δύο παραστάσεις εμφανίστηκε στη Θερινή Δημοτική Σκηνή Λαμίας ο θίασος του Βασίλη Αυλωνίτη, στην κωμωδία “5 λεπτά απ’ την Ομόνοια”. Μαζί του έπαιξαν επίσης ηθοποιοί γνωστοί στο κοινό.

   Τα χρόνια που πέρασαν έφεραν στη Θερινή Δημοτική Σκηνή τις φθορές και τις αναμενόμενες ζημιές στις εγκαταστάσεις, σε συνδυασμό με την ελλειμματική συντήρησή του και επομένως επέβαλαν την αποκατάστασή τους. Υποθέτω ότι η σχετική μελέτη είχε ήδη γίνει από πριν. Για τις εργασίες που έγιναν αναφέρθηκε ο κ. Δήμαρχος.

   Εύχομαι δραστήρια λειτουργική περίοδο στην ανακαινισμένη Θερινή Δημοτική Σκηνή Λαμίας, το “αδερφάκι” του Δημοτικού μας Θεάτρου, ως πολιτιστική προσφορά στους δημότες της Λαμίας και της ευρύτερης Φθιώτιδας. Σε λίγες μέρες, η Θερινή Δημοτική Σκηνή συμπληρώνει 49 χρόνια από τα επίσημα εγκαίνια λειτουργίας της, που έγιναν το έτος 1969 και πλέον του μισού αιώνα από την ανεπίσημη έναρξη (το 1966).

   Οφείλω και αποδίδω πολλά ευχαριστώ στην αρχιτέκτονα-μηχανικό κα Αγγελική Τριανταφύλλου για τη σημαντική βοήθειά της.

Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος

                φυσικός

-------------------------------------

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

---

[1] επιστολή του δημάρχου Απ. Κουνούπη, στην εφ. ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝ, στις 6 Νοε. 1965, Λαμία.

[2] εφ. ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝ, 21 Νοε. 1965, σ. 1, Λαμία.