Ο ΕΠΙΣΚΟΠΙΚΟΣ ΘΡΟΝΟΣ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΣΤΥΛΙΔΟΣ

 Ιστορικά εκκλησιαστικά κειμήλια

 του Δημήτρη Κ.  Καραθεοδώρου, φιλολόγου

 

   Πέρισυ, τέτοιον καιρό, Άνοιξη του 2024, είχα δημοσιεύσει μια λαϊκή παράδοση για τον Επιτάφιο του Αγίου Αθανασίου Στυλίδος.

   Ωραία ιστορία, άρεσε γενικώς και με ρωτούσαν γνωστοί και φίλοι αν αυτή η συγκινητική ιστορία έχει και συνέχεια. Και ιδού εκείνη η μαγευτική διήγηση έχει και συναρπαστική συνέχεια.

   Ο παπα-Ζαχαρίας δεν πήρε μόνο τον Επιτάφιο από τον Άγιο Αθανάσιο της Οδησσού της Ρωσίαςˑ πήρε και τον Επισκοπικό Θρόνο της Εκκλησίας και άλλα ιερά σκεύη και χρυσοκέντητα καλύμματα, όπως κι ένα πανέμορφο Αντιμήνσιον (Αντί και Mensa, λατινική λέξη που σημαίνει τραπέζι) που τοποθετείται το τετράγωνο αυτό ύφασμα πάνω στην Αγία Τράπεζα ή χρησιμοποιείται αντί γι’ αυτήν, για την τέλεση της Θείας Ευχαριστίας.

 

Επισκοπικός Θρόνος

   Και όλα αυτά ο παπα-Ζαχαρίας τα χάρισε στη δική μας Εκκλησία, τον Άγιο Αθανάσιο Στυλίδος (τον παλιό) το 1917. Τότε που το καΐκι του ταξιδιού του για την Ελλάδα, έπιασε λιμάνι στη Στυλίδα μας.

   Έτσι η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου Στυλίδος είχε τη μεγάλη τιμή και χαρά να αποκτήσει δύο εξαιρετικής τέχνης εκκλησιαστικά κειμήλια : Τον Επιτάφιο και τον Επισκοπικό Θρόνο.

   Ο Επισκοπικός Θρόνος παρέμεινε στην Εκκλησία του Αγίου Αθανασίου (παλιού και νέου) για πάρα πολλά χρόνια. Στα μέσα της δεκαετίας του 1980, κάπου εκεί κοντά, η Εκκλησία του Αγίου Αθανασίου δώρισε στη νεοσύστατη Εκκλησία μας, την Αγία Αικατερίνη, τον Επισκοπικό Θρόνο της Οδησσού, επειδή απέκτησε νέο Θρόνο ξυλόγλυπτο, μεγαλύτερο σαν προσκυνητάρι και επιβλητικότερο σαν κιβωτό του σεβασμού και της λατρείας.

Ο δωρηθείς Θρόνος στην Εκκλησία μας, την Αγία Αικατερίνη είχε τα κακά του τα χάλια. Ετοιμόρροπος, πολλές οι φθορές και οι ρωγμές, η απώλεια των χρωμάτων απ’ την πολυχρονία και την πολυχρησία, σαράβαλο σωστό. Πώς το λέγαμε, όταν παίζαμε μικρά παιδιά; Σας πήραμε, σας πήραμε φλουρί κωνσταντινάτο. Σας δώσαμε, σας δώσαμε τον θρόνο δίχως πάτο!

Κι όμως ήταν όπως εμείς το λέγαμε : Φλουρί κωνσταντινάτο! Παρ’ όλες τις κακώσεις, τις φθορές, τα σπασίματα και τα “τραύματά” του, στον Επισκοπικό Θρόνο της Οδησσού διέκρινες μια ομορφάδα, μια ωραιότητα Θεού, μια λάμψη μεγάλης εκκλησιαστικής τέχνης. Όπως όταν πάμε σ’ ένα Μουσείο και βλέπουμε αρχαία αγάλματα με σπασμένη μύτη, σπασμένα χέρια ή πόδια, διακρίνουμε όμως σ’ αυτά την ωραιότητα τη μεγάλης κλασικής τέχνης τους, έτσι και με τον δωρηθέντα Θρόνο. Διακρίναμε ενυπάρχουσα ομορφιά, εκκλησιαστική αρμονία και αρχοντιά.

   Ο δραστήριος και πολυπράγμων και πολυτάλαντος εφημέριος της εκκλησίας μας, της Αγίας Αικατερίνης, πατήρ ΜΑΞΙΜΟΣ ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ, γνωστός τοις πάσι για το αστείρευτο πάθος του για την εκκλησιαστική τάξη, φιλοκαλία και προβολή του Ιερού Ναού μας, με το έμπειρο εκκλησιαστικό του αισθητήριο διείδε την ωραιότητα και την αξία της ξυλογλυπτικής τέχνης του Επισκοπικού Θρόνου και είπε: Γεννηθήτω ανακαίνισις! Και εγένετο ανακαίνισις!

   Ο καλός Θεός μας και η πάνσοφος Αγία Αικατερίνη δεν μας λησμόνησαν. Εισάκουσαν τις προσευχές μας. Μας έστειλαν γενναίο χορηγό, τον Κων/νο Καιρίδη, και η ανακαίνισις του Επισκοπικού Θρόνου ξεκίνησε.

   Ήταν θαρρώ το 2017. Τότε ήταν που ο πατήρ ΜΑΞΙΜΟΣ με κάλεσε στο γραφείο του και μου ζήτησε, αφού μου έδωσε το όνομα του χορηγού ανακαίνισης του Επισκοπικού Θρόνου Κων/νου Καιρίδη, να ετοιμάσω και να συντάξω μια αναθηματική επιγραφή στα αρχαία Ελληνικά για τον ανακαινισθέντα Θρόνο.

   Με χαρά δέχθηκα να προσπαθήσω και να δοκιμάσω να συντάξω κάτι καλό, ποτέ δεν είπα “ΟΧΙ” στα επείγοντα θέματα της Εκκλησίας μας. Μετά από λίγες μέρες, παρέδωσα στον πατέραΜάξιμο 3-4 προτάσεις επιγραφής για τον Επισκοπικό Θρόνο. Ανταλλάξαμε με τον πατέρα Μάξιμο – σε καλό κλίμα – τις απόψεις μας και εν τέλει ο πατήρ Μάξιμος επέλεξε μια από τις προτεινόμενες επιγραφές, ζητώντας μου μόνο να γράψω αντί ιερέως, ιερομονάχου και εφημερίου. Αποδέχθηκα ασμένως τη συμπλήρωση, όπως η Ιεραρχική τάξη ορίζει και επιβάλλει.

   Η ανακαίνιση του Επισκοπικού Θρόνου προχωρούσε σε λογικούς ρυθμούς και κανονικούς χρόνους. Ο Επισκοπικός Θρόνος ανακαινίστηκε κι ήταν ένα θαύμα, ένα αριστούργημα ξυλογλυπτικής τέχνης. Χάρμα οφθαλμών, χάρμα ιδέσθαι!

   Στις 2-12-2017, ένα βραδάκι έλαβα μια ειδοποίηση από τον πατέρα Μάξιμο. Κλήθηκα να μεταβώ στον Ναό για να βοηθήσω τον ζωγράφο της Επιγραφής στον τονισμό της και στα πνεύματα (οξεία, περισπωμένη, δασεία, ψιλή). Η συνεργασία μου με τον ζωγράφο υπήρξε φιλική και άψογη. Έφυγα από τον Ναό, εκείνο το βράδυ, αλαφρωμένος, χαρούμενος, ευχαριστημένος που κι εγώ προσέφερα κάτι για τον Επισκοπικό Θρόνο. Δωρεάν ελάβετε, δωρεάν δότε, έλεγα και ξανάλεγα και ξανααποκτούσα δύναμη σώματος και ψυχής, ότι μόλις μια εβδομάδα πριν είχα μια οικογενειακή απώλεια (είχε φύγει η αδερφή μου Ελένη) και ήμουνα βαργωμισμένος και κόντευα να σωριαστώ στο χώμα από τη βαθιά μου λύπη.

   Η επιλεγείσα αναθηματική επιγραφή παρατίθεται.

   Ο ανακαινισθείς εξεταζόμενος Επισκοπικός Θρόνος είναι μεγαλοπρεπής και υψηλοκάρηνος. Έχει ύψος 3.5 περίπου μέτρα και πλάτος 80 εκατοστά περίπου. Σκορπά ομορφάδα, τελειότητα, ωραιότητα, πολυτιμότητα για την τέχνη της υψηλής αισθητικής του. Φάρος αείφωτος του θείου λόγου για την πάσαν ελπίδα των ανθρώπων.

Δυτική πλευρά, κάτω τμήμα

   Ας σταματήσουμε σε μερικά ενσταντανέ ξενάγησης του Επισκοπικού Θρόνου για να βεβαιώσουμε του λόγου το ασφαλές. Στη δυτική πλευρά του Θρόνου κάτω από τα μπράτσα του, τους βραχίονές του μέσα σε μια ξυλογλυπτική πανδαισία από μια οργιώδη βλάστηση, στο κέντρο της μέσα σε μια κυκλική κορνίζα–κόσμημα μας υποδέχεται το πτηνόν ΦΟΙΝΙΞ που καιόμενος αναγεννάται από την τέφρα του. Συμβολίζει και αναγγέλλει στους πιστούς τον θάνατο και την αιώνιον ζωήν και την Ανάσταση.

   Η συμβολική εικόνα του “ΦΟΙΝΙΚΑ” πλαισιώνεται στο κάτω μέρος της με δύο περιστέρια που αναγγέλλουν το αναστάσιμο μήνυμα και από ροζέτες (ρόδακες)– κόκκινα ανοιχτά τριαντάφυλλα, σε σειρές και ανάκατα που συμβολίζουν την Αγάπη του Θεού. Στο πάνω μέρος της δυτικής πλευράς, στα δύο άκρα της δύο αγγελάκια δοξολογούν την Ανάσταση και τη χαρά τη Δημιουργίας του Θεού.

 

Ανατολική πλευρά, κάτω τμήμα

   Στην ανατολική πλευρά του Θρόνου προς το μέρος του Ιερού και στο ίδιο ύψος με τη δυτική πλευρά, το μάτι μας μαγεύεται από ένα αριστούργημα ξυλογλυπτικής και ζωγραφικής. Μέσα σε μια χρυσίζουσα οβάλ κορνίζα-κόσμημα ένα εντυπωσιακό αγγείο – για κάνθαρο μοιάζει – με δύο λαβές. Απ’ τις λαβές του κρέμονται αλυσίδες με σφαιρίδια που παραπέμπουν ίσως σε λειτουργικά σκεύη της Εκκλησίας μας, π.χ. θυμιατό ή σε θαυματουργά και θεραπευτικά κομποσκοίνια. Από το βάθος του αγγείου βλαστάνουν πολλά κλαδιά φυτών και ανθέμια. Στα χείλη του αγγείου 3 ροζέτες – κόκκινα ανοιχτά τριαντάφυλλα συμβολίζουν την Αγία Τριάδα και την ανεξάντλητη αγάπη της προς του πιστούς ανθρώπους. Στο επάνω μέρος της ανατολικής πλευράς παραδείσια πουλιά ραμφίζουν δυο φίδια και αποπειρώνται να τα θανατώσουν, ότι αυτά είναι η αιτία των ανθρώπινων πειρασμών, εγκλημάτων και αμαρτημάτων.

   Πάνω από τα μπράτσα του Επισκοπικού Θρόνου και μετά από τον χώρο-παράθυρο επικοινωνίας του Επισκόπου με τους πιστούς, στο ανώτερο μέρος της δυτικής, ανατολικής και κεντρικής πλευράς ένα διακοσμητικό πλέγμα πέφτει από τους περιτυλιγμένους με στολίδια κιονίσκους σαν κιόσκι, σαν στέγαστρο, σαν πανοπλία, σαν παραπέτασμα, σαν μπορντούρα, σαν ένα δίχτυ προστασίας και καταλήγει σε αλυσιδωτό, δαντελωτό ημικύκλιο. Σχέδιο και μοτίβο είναι ίσως χαρακτηριστικό της ρώσικης βυζ. τέχνης.

Άνω τμήματα, σε τρεις πλευρές

   Το όλον αλυσιδωτό πλέγμα-ημικύκλιο είναι διάτρητο. Κυκλάκια ανοιχτά της μακράς αλυσίδας διευκολύνουν την επικοινωνία, σύνδεση και ένωση του κοσμικού στοιχείου με το θεϊκό. Γύρω από το ημικύκλιο βλαστοί και ροζέτες διακηρύσσουν την αγάπη του Θεού στα πλάσματά του. Θεός Αγάπη εστί ψάλλουν και ξαναψάλλουν.

   Στην κορυφή του Επισκοπικού Θρόνου ένας οκταγωνικός τρούλος με έναν θριαμβευτή Σταυρό δηλώνει την παρουσία του Ουράνιου Βασιλέως και τη βεβαίωση και ασφάλεια ότι αυτός ο Θρόνος είναι θεοφρούρητος.

   Κάθε πλευρά του οκταγώνου πλαισιώνεται από ανθέμια και ροζέτες. Παραμυθένιες και ονειρικές εικόνες υπονοούν τον ουράνιο Παράδεισο.

Ο Επισκοπικός Θρόνος με τον τρούλο

   Τέλος στο κάτω μέρος του Θρόνου που αγγίζει και ακουμπά στο έδαφος, στην είσοδό του, δυο λιονταράκια με ανοιχτό το στόμα τους, δυο αντρειωμένοι βιγλάτορες, φρουροί παραστέκουν και εποπτεύουν και διαφυλάσσουν το ΑΒΑΤΟΝ, το ΑΠΡΟΣΠΕΛΑΣΤΟΝ του Θρόνου και του χώρου του Θεού.

   Ο Επισκοπικός Θρόνος μας είναι μια ομορφιά της Εκκλησίας μας και ένα κειμήλιο ιστορικό με δυνατούς συμβολισμούς. Αναστάσεως κόσμημα, τοπόσημο Αναστάσιμης ζωής για Αναστάσιμους ανθρώπους. Αχειροποίητος ο Επισκοπικός μας Θρόνος. Στο χέρι του ξυλογλύπτη καλλιτέχνη ήταν συνέχεια το χέρι του Θεού. Το περίσσευμα της καρδιάς του ξυλογλύπτη λαλεί τα χείλη της θεήλατης τέχνης του και αρθρώνεται σε λόγο, σε δέηση, σε προσευχή, σε ψαλμό, σε δοξαστικό και ευχαριστήριο ύμνο στον Κύριο και Θεό μας, στο Μέγα Δημιουργό μας, στον Πρωτομάστορα του δικού του Δεσποτικού αχειροποίητου Θρόνου.

   Καμάρι μας και μπράβο μας και περηφάνια μας για το πολύτιμο ήδυσμα, το ανεκτίμητο ιστορικό μας κειμήλιο, το τεφαρίκι δώρημα που έχουμε στην εκκλησία μας, Αγία Αικατερίνη. Ο Θεός το θέλει ! Κι εμείς το θέλουμε κι ευχαριστούμε βαθιά τον Κύριο του Παντός εν αγάπη και τιμή.

   Μια ουράνια αύρα διαχέεται από τον Επισκοπικό μας Θρόνο επάνω μας. Η υλική μας υπόσταση εξαφανίζεται, αδρανοποιείται και εξαϋλωμένοι σαν τις αγιογραφίες της βυζαντινής τέχνης εκπέμπουμε επιτέλους την πολυπόθητη πνευματικότητα.

   Ας μην το κρύβουμε, Διψάμε για ουρανό. Κι ο Επισκοπικός μας Θρόνος δεν το κρύβει. Μας καρτεράει να μας ξεδιψάσει ασταμάτητα.

 

Καλή Ανάσταση, φίλοι και φίλες αναγνώστες/στριες και Καλό σας Πάσχα με αναστάσιμες ευχές κι ευτυχισμένες στιγμές με τους δικούς σας. Τόση να είναι η προσφορά, που δεν θα μείνει χωρίς μερίδιο κανένας μας το Πάσχα.

 Χριστός Ανέστη : Φίλημα γλυκιάς αγάπης δώστε,

φίλοι και εχθροί, κι αδελφικά τα χέρια σας ενώστε.

 ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ!

 

 

 Σημείωση : Το φωτογραφικό υλικό προήλθε (α) πριν την ανακαίνιση, από το αρχείο του π. Μαξίμου Νικολοπούλου (από τις 31-10-2016), (β) μετά την ανακαίνιση, από το αρχείο του Δημήτρη Κ. Καραθεοδώρου (από τις 20-1-2019).

 

Συνέβαλε : ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ ΦΩΤΟ, που φωτογραφίζει και αθανατίζει