2.500 χρόνια μετά, οι Θερμοπύλες ακόμα περιμένουν

 Απολογισμός εορτασμού

 

Πρόλογος

   Πέρασαν 2.500 χρόνια από την ιστορικά πρώτη και μεγαλειώδη μάχη των λίγων, απέναντι στους πολλούς, η οποία ανέδειξε την ιδέα πάνω από τους αριθμούς. Οι 300 Σπαρτιάτες και 700 Θεσπιείς, σε επιλεγμένο στρατηγικά σημείο, τις Θερμοπύλες, κράτησαν τις εκατοντάδες Περσών και Μήδων και τελικά έπεσαν ηρωικά “τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι”. Το έτος 2020 οργανώθηκε και εορτάστηκε το ιστορικό γεγονός. Τώρα είναι η ώρα του απολογισμού.

   Η εργασία αυτή θα παρουσιάσει τα γενόμενα με όσο γίνεται σύντομο αλλά και περιεκτικό τρόπο.

                           Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος

                                            φυσικός

---

1.    Μικρό χρονικό

   Ο ιστορικός αγώνας των Ελλήνων είναι γνωστός. Η επιλογή του χώρου των Θερμοπυλών για άμυνα στην επιδρομή των Περσών, στις αρχές Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ., έγινε από τον Αθηναίο στρατηγό και πολιτικό Θεμιστοκλή, που έπεισε όλους. Σε στρατό 70-300 χιλ. Περσών[1] του Ξέρξη, αμύνθηκαν 5-6 χιλ. Έλληνες. Μετά από διήμερη αντίσταση και άμυνα, την τρίτη μέρα οι Πέρσες (με τη βοήθεια του Εφιάλτη) κύκλωσαν τις ελληνικές δυνάμεις. Ο Λακεδαιμόνιος βασιλιάς Λεωνίδας (των Αγιαδών) αποδέσμευσε τις συμμαχικές δυνάμεις για άμυνα νοτιότερα, ενώ 300 Σπαρτιάτες, 700 Θεσπιείς (με επικεφαλής τον Δημόφιλο, γιο του Διαδρόμου) και 400 Θηβαίοι[2] (ίσως και 1.000 Είλωτες) κράτησαν τις Πύλες.

Μνημείο Λεωνίδα στη Σπάρτη

   Η τελική φάση της μάχης των Θερμοπυλών, με  300 Σπαρτιάτες και 700 Θεσπιείς διεξήχθη στο λόφο Κολωνό. Σύμφωνα με την αφήγηση του Ηροδότου, εκεί τάφηκαν οι πεσόντες της μάχης των Θερμοπυλών και προς τιμήν τους μεταγενέστερα στήθηκε λίθινος λέων και τρία ενεπίγραφα μνημεία.

   Η μάχη των Θερμοπυλών έδειξε τα πλεονεκτήματα της στρατιωτικής εκπαίδευσης των Σπαρτιατών, του καλύτερου εξοπλισμού και της έξυπνης χρήσης της μορφολογίας του εδάφους. Επιπλέον, αυτή αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές μάχες στην ελληνική και στην παγκόσμια ιστορία. Κυρίως όμως - από ηθική άποψη - είναι λαμπρό παράδειγμα αυταπάρνησης, αυτοθυσίας και υπακοής στην πατρίδα.

   Στη διάρκεια του τριημέρου, ο Αθηναϊκός στόλος αντιμετώπισε τον περσικό στο στενό του Αρτεμισίου με σημαντικές απώλειες για τους Πέρσες. Μετά, οι Πέρσες κατέστρεψαν τη Βοιωτία (Πλαταιές και Θεσπιές) και έφτασαν στην άδεια Αθήνα. Στα στενά της Σαλαμίνας, ο ελληνικός στόλος επιτέθηκε στον περσικό που είχε μεγάλα πλοία, καταστρέφοντας 200 απ’ αυτά. Τελικά ο Ξέρξης με μεγάλο μέρος στρατού, αποχώρησε επιστρέφοντας στην Περσία.

 

2.    Η απόδοση της οφειλόμενης τιμής μέχρι τώρα

 

   Στο ελεύθερο από τους Τούρκους νεοελληνικό κράτος, έγιναν προσπάθειες να εντοπιστεί αρχαιολογικά η ιστορική θέση της μάχης. Το Φεβρουάριο 1883 ο Σλήμαν έκανε την πρώτη μικρή ανασκαφή, χωρίς αποτέλεσμα. Το 1897, σε εργασίες του ελληνικού στρατού για κατασκευή αμυντικών έργων, που έγιναν σε απόσταση 1 χμ. νότια της πηγής, αποκάλυψαν αρχαίο κοιμητήριο, με πολλές δεκάδες τάφων (με διάφορα κτερίσματα, ξίφη σιδερένια και νομίσματα ρωμαϊκά). Ακολούθησαν το 1899 δοκιμαστικές ανασκαφές της Αρχαιολογικής Εταιρείας (από τον έφορο αρχαιοτήτων Π. Καστριώτη) που έγιναν στον Κολωνό (θέσεις Καλύβια Δρακοσπηλιάς και Μελάμπυγου λίθου) για αναζήτηση του τάφου των Σπαρτιατών. Ουδέν εύρημα. Το συμπέρασμα του εφόρου[3] ήταν ότι :

 

“ … το πολυάνδριο και ο λέων του Λεωνίδα όπως και οι ενεπίγραφες πλάκες ήταν απλά κενοτάφια των πεσόντων, που εξαφανίστηκαν στο χρόνο και μπορούν να αναζητηθούν αλλού στην πεδιάδα του Σπερχειού”.

 

   Στη μνημειώδη έκδοση του 1907, ο Ιωάννης Βορτσέλας, στο έργο του “ΦΘΙΩΤΙΣ (η προς νότον της Όθρυος)”, σελ. 99, έγραψε :

 

“ … Ο δε τον ιερόν τούτον τόπον επισκεπτόμενος των Θερμοπυλών την σήμερον[4], ούτε τον λέοντα θα ανεύρη, ούτε το περιώνυμον στενόν, αλλά θα εύρη μόνον άφωνον θερμήν πηγήν, κινούσαν άθλιόν τινα αλευρόμυλον και αποσαθρωμένους τινας οικίσκους προς οίκησιν των λουομένων. Δείκνυται δε και νυν λοφίσκος (10 μ. υψηλός) εφ’ ού είναι ερείπια παλαιού στρατώνος, ο καθ’ Ηρόδοτον Κολωνός, εφ’ ού ίστατο ο μνημονευθείς λέων.”

       Το 1939[5] ο αρχαιολόγος Σπύρος Μαρινάτος έκανε μικρή ανασκαφική έρευνα στο Μεσαίο Στενό των Θερμοπυλών. Πέτυχε την ταύτιση της θέσης, όπου έγινε η τελική μάχη και ο θάνατος των Σπαρτιατών με το λόφο Κολωνό, όπου βρέθηκε μεγάλος αριθμός από αιχμές βελών του 5ου αι. π.Χ. (επιβεβαιώνοντας την αφήγηση του Ηροδότου),  πολλές από τις οποίες ανήκουν σε ανατολικούς τύπους. Τίποτα άλλο.

   Δημοσίευμα της εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ, Λαμίας τον Αύγουστο 1933, για πρώτη φορά, αναφέρει την πρόθεση να ιδρυθεί μνημείο στις Θερμοπύλες, ως ευγνωμοσύνη στους πεσόντες. Μάλιστα πρωτοστάτης στο θέμα αυτό ήταν και ο τότε Λαμιώτης υπουργός Ιωάν. Μακρόπουλος. Στο δημοσίευμα αυτό επέστρεψε από τότε η πρόταση:

 να “επανιδρυθεί το πολυάνδριον που έγινε για απόδοση τιμής στη μνήμη των μαχητών και η στήλη, που αφιερώθηκε στο μάντη Μεγιστία, ο οποίος προφήτευσε το θάνατο όλων, αλλά παρέμεινε και έπεσε ηρωικά, μαζί με τους άλλους”.

    Από άρθρο του καθηγητή του Γυμνασίου Λαμίας Θεοδοσίου Λάσκαρι, που δημοσιεύτηκε το Σεπτέμβριο 1933, στην εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ, Λαμίας, εγράφη ότι :

 “Ο  χρόνος εξαφάνισε όλα τα μνημεία, τα οποία οι Αμφικτύονες ίδρυσαν προς τιμήν των πεσόντων, μετά την φυγή των Περσών. Δεν βρέθηκαν ίχνη ούτε του μαρμάρινου λέοντα, ούτε των θαυμάσιων επιγραμμάτων. Πάντως αυτά, λόγω τους όγκου των, ούτε έχουν αρπαχτεί από βαρβάρους κατακτητές, ούτε από αρχαιολόγους ξένους πουλήθηκαν και ασφαλώς, όλα αυτά καθώς και τις λίθινες έδρες των Αμφικτυόνων εγκλείει στην ψυχρή αγκαλιά της η φιλόστοργη Μάννα, η γη των Θερμοπυλών και κάποτε η αρχαιολογική σκαπάνη θα τα φέρει στο φως”.

    Την πρωτοβουλία για μνημείο στις Θερμοπύλες πήρε το Σεπτέμβριο του 1933 ένας Σύλλογος, η “Ένωσις των εν Αττική Λακεδαιμονίων”. Η πρόταση του Λαμιώτη καθηγητή Θεοδ. Λάσκαρι ήταν :

“Επάνω στο λόφο Κολωνό πρέπει να στηθεί η (μνημειακή) στήλη ή ο λίθινος λέων ή ό,τι άλλο.”

   Το 1939, για το μνημείο[6] των 300 Σπαρτιατών προκρίθηκε από επιτροπή, η πρόταση του γλύπτη Βάσου Φαληρέα. Δυστυχώς ακολούθησε ο πόλεμος και η Κατοχή, που δεν επέτρεψε τη συνέχεια.

    Μεταπολεμικά και συγκεκριμένα το έτος 1954, το “Τάγμα των Ιπποτών των Θερμοπυλών” στην Αμερική, με αρχηγό το Χάρρυ Μπούρα, συγκέντρωσε το αναγκαίο ποσό και ο γλύπτης Βάσος Φαληρέας (1905-1979) ανέλαβε το έργο, που ολοκληρώθηκε[7] το 1955. Όμως το μνημείο δεν στήθηκε στο λόφο Κολωνό, αλλά ανατολικότερα, στη θέση του δεύτερου στενού. Στην κορυφή του λόφου του Κολωνού, εκεί όπου τα αρχαία χρόνια είχε στηθεί ο λίθινος λέων φέρων επίγραμμα, τοποθετήθηκε πέτρινη πλάκα με το γνωστό επίγραμμα του Σιμωνίδη, προς τιμήν των 300.

 

Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου Θερμοπυλών (30 Ιουνίου 1955)

   Το μνημείο εγκαινίασε ο τότε βασιλιάς Παύλος, σε εκδήλωση που έγινε στις 30 Ιουνίου 1955. Στην εκδήλωση μίλησαν ο Χάρρυ Μπούρας, αρχηγός του “Τάγματος των Ιπποτών των Θερμοπυλών”, ο αρχαιολόγος Σπύρος Μαρινάτος, ο δήμαρχος Σπάρτης και ο δήμαρχος Λαμίας Ιωάννης Παπασιόπουλος.

   Η χάραξη και κατασκευή της Εθνικής Οδού, έκανε  επισκέψιμο το μνημείο στα επόμενα χρόνια, χωρίς όμως να διαθέτει τα αναγκαία υποστηρικτικά έργα για ενημέρωση, χωρίς δυνατότητα βραχείας παραμονής και χωρίς χώρους υγιεινής για τους επισκέπτες.

   Πρέπει να ήταν το 2008, που άρχισε η διοργάνωση “Θερμοπύλεια”, με πρωτοβουλία του δήμου Λαμίας. Ήταν ετήσια, γινόταν στο τέλος Αυγούστου ή αρχές Σεπτεμβρίου με πολιτιστικό πρόγραμμα. Περιλάμβανε θεατρική παράσταση αρχαίου θεάτρου, εκθέσεις τέχνης, αρχαιολογική περιήγηση και συναυλία από μεγάλα ονόματα της μουσικής σκηνής (συνθέτες και τραγουδιστές). Είναι μια αξιέπαινη πανελλήνια προβολή του χώρου, που έγινε θεσμός. Η παρουσία του ΠτΔ και υψηλών προσκεκλημένων επικυρώνει την απόδοση τιμής στο ιστορικό γεγονός.

 

3.    Εκδηλώσεις για τα 2.500 χρόνια - Υλοποίηση εορτασμών

    Το έτος 2020, συνέπεσε με τη συμπλήρωση 2.500 ετών από τη μάχη των Θερμοπυλών, τη ναυμαχία του Αρτεμισίου και τη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Αποφασίστηκε κεντρικά ο εορτασμός.

   Από τις 16 Οκτωβρίου  2019, σε εκδήλωση στο Ζάππειο, ο πρωθυπουργός Κυρ. Μητσοτάκης, κήρυξε την έναρξη των επετειακών εκδηλώσεων. Έγινε και η σύσταση της Διεθνούς Επιτροπής που τις ανέλαβε, με πρόεδρο την κα Μαρ. Β. Βαρδινογιάννη και μέλη τους δημάρχους Αθηναίων, Σαλαμίνας, Λαμίας/Θερμοπυλών και τους αντίστοιχους περιφερειάρχες. Στην εκδήλωση αυτή παρέστησαν ο ΠτΔ Προκ. Παυλόπουλος, υπουργοί, κ.ά.

   Στις 13 Νοεμβρίου 2019, ο δήμαρχος Σπάρτης Π. Δούκας ανακοίνωσε τα ονόματα της Διεθνούς Επιτροπής από 8 προσωπικότητες[8], που δέχτηκαν να συμβάλλουν στη διοργάνωση εκδηλώσεων.

   Ο σχεδιασμός ήταν πολύ φιλόδοξος και προέβλεπε : διαγωνισμούς ποίησης, χορού, μουσικής, γυμναστικής, πολεμικών τεχνών, σπαρτιατικής κουζίνας, μικρή Απέλλα (με υψηλούς καλεσμένους για διάφορα θέματα φιλοσοφίας, ιστορίας, κλπ.). Επίσης αδελφοποιήσεις των 5 αρχαίων ελλην. Πόλεων (Σπάρτη, Άργος, Κόρινθος, Αθήνα, Θήβα) και με τις αποικίες (Σπάρτη, Τάρας, Ηράκλεια, Θήρα). Επιπλέον διεθνή συμπόσια με θέματα : Σύνταγμα Λυκούργου, Μάχη Θερμοπυλών, οι γυναίκες της Σπάρτης, τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, κ.ά. Τέλος αθλητικές εκδηλώσεις (Σπάρταθλον, Σπαρτακιάδα, υπερμαραθώνιος, Κάρνεια, Λεωνίδαια, κ.ά.).

Αφίσα εκδηλώσεων

   Στις 18 Δεκεμβρίου 2019, η πρόεδρος της Επιτροπής κα Μαρ. Βαρδινογιάννη, σε συνέντευξη τύπου στο Μουσείο Ακρόπολης, παρουσίασε το πρόγραμμα εκδηλώσεων για το επετειακό έτος. Ως μέλη[9] της κοσμητείας προστέθηκαν πολλά ονόματα. Ο δήμος Σαλαμίνας αποφασίστηκε να βοηθηθεί στο μεγάλο χρέος του προς την ΕΥΔΑΠ, με ειδικό πρόγραμμα 40 εκατ. ευρώ, από το υπουργείο Εσωτερικών. Το Ίδρυμα Μ. Βαρδινογιάννη μεταξύ άλλων ανακοίνωσε την ανακαίνιση και επέκταση του Κέντρου Υγείας της Σαλαμίνας σε ένα μεγάλο ιατρικό κέντρο που θα διαθέτει και ασθενοφόρα. Επίσης, το Ίδρυμα Μ. Βαρδινογιάννη θα διοργανώσει τρεις σημαντικές επιστημονικές εκδηλώσεις.

(α) Ημερίδα με θέμα “Θερμοπύλες και Σαλαμίνα, αποτιμώντας τη σημασία τους”, στις 20 Ιαν. 2020, με 6 σπουδαίους καθηγητές[10], στο ΚΠΙΣΝ.

(β) Εκδήλωση με θέμα “Οι πολλοί και οι λίγοι”, σε συνεργασία με το ΕΚΠΑ, στην Κεντρική αίθουσα του ΕΚΠΑ, στις 22 Ιαν. 2020, με ομιλία του Κων/νου Μπουραζέλη, ομότ. καθ. Ιστορίας του ΕΚΠΑ.

(γ) Κορύφωση των εκδηλώσεων στις 22 Ιουλίου 2020 στη Σαλαμίνα, με συμμετοχή του Πολεμικού Ναυτικού και του ΥΠΕΘΑ.

   Επίσης προαναγγέλθηκαν πανελλήνιοι διαγωνισμοί δοκιμίου για μαθητές Γυμνασίων, Λυκείων και δημοτικού με θέμα «Ναυμαχία Σαλαμίνας-Μάχη Θερμοπυλών. 2.500 χρόνια μετά». Θα δοθούν βραβεία. Πρόεδρος της κριτικής επιτροπής αυτών ορίστηκε ο Γ. Μπαμπινιώτης, ομότ. καθηγ. Γλωσσολογίας του ΕΚΠΑ.

Αναμνηστικό κέρμα 2 €

   Μετά από εισήγηση του Δημάρχου Σπάρτης, στις 3 Φεβρουαρίου 2020, προς το αρμόδιο Υπουργείο, για την επέτειο εορτασμού των Θερμοπυλών θα κυκλοφορήσει ένα αργυρό συλλεκτικό νόμισμα ονομαστικής αξίας 10 ευρώ και ένα αναμνηστικό κέρμα κυκλοφορίας των 2 ευρώ.

   Το Μάρτιο του 2020, ο δήμος Θηβαίων αποφάσισε την αδελφοποίησή του με το δήμο Σπάρτης, με την ευκαιρία της επετείου των 2.500 ετών από τη μάχη των Θερμοπυλών. Παράλληλα αποφάσισε να συμμετάσχει στις επετειακές εκδηλώσεις του δήμου Σπάρτης.

   Στις 26 Αυγούστου 2020, ανακοινώθηκε το πρόγραμμα εκδηλώσεων του δήμου Λαμίας από κοινού με το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.Ρ. και την ΔΗ.ΚΟΙΝ.Ε.Δ.Λ. (σε καλλιτ. διεύθ. του Νίκου Ορφανού) στα πλαίσια του θεσμού “Θερμοπύλεια 2020”, που περιλάμβανε :

(α) Οι “Θερμοπύλες υπό το φως”, με φωτισμό του μνημείου (τη χρονική περίοδο 26-31 Αυγούστου 2020), της Στέλλας Κάλτσου με μουσική Βαγγ. Παπαθανασίου.

Αφίσα αδελφοποίησης Θήβας-Σπάρτης

(β) Το έργο “Λυσιστράτη”, του Αριστοφάνη, από το Εθνικό Θέατρο (26 Αυγ. 2020). Σκηνοθεσία Οδυσ. Παπασπηλιόπουλος.

(γ) Συναυλία με τίτλο “5 λαϊκές μορφές” με το Σταύρο Ξαρχάκο (στις 31 Αυγ. 2020), με 7μελή ορχήστρα, σε έργα Στ. Ξαρχάκου, Μάν. Χατζηδάκη, Μίκη Θεοδωράκη, Βασ. Τσιτσάνη και Μάρ. Βαμβακάρη.

(δ) Σόλο μπαλέτο, από την Εθνική Λυρική Σκηνή, στο Κέντρο Ιστορικής Ενημέρωσης Θερμοπυλών (στις 13 Σεπτεμβρίου 2020).

   Λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού, όλο το πρόγραμμα ακυρώθηκε.

Γραμματόσημα-φεγιέ των ΕΛΤΑ

   Από τις 22 Σεπτεμβρίου τα Ελληνικά Ταχυδρομεία κυκλοφόρησαν δύο αναμνηστικές σειρές γραμματοσήμων-φεγιέ για τα αντίστοιχα κορυφαία ιστορικά γεγονότα της μάχης Θερμοπυλών και της ναυμαχίας Σαλαμίνας.

   Σημαντική σειρά εκδηλώσεων οργάνωσε η Εφορεία Αρχαιοτήτων Φθιώτιδας και Ευρυτανίας, με αφορμή τον εορτασμό του επετειακού έτους Θερμοπύλες – Σαλαμίνα 2020.  Οι επετειακές εκδηλώσεις προγραμματίστηκαν, για να πραγματοποιηθούν στο Κάστρο της Λαμίας και στον αρχαιολογικό χώρο των Θερμοπυλών (Κέντρο Ιστορικής Ενημέρωσης Δήμου Λαμιέων και στις εγκαταστάσεις του ΥΠΠΟΑ πλησίον του Κολωνού). Αυτές ήταν :

(α) Έκθεση φωτογραφίας με τίτλο “Ο Μαρινάτος στις Θερμοπύλες”, στο Κέντρο Ιστορικής Ενημέρωσης Δήμου Λαμιέων, με το χρονικό των ανασκαφών, του Σπύρου Μαρινάτου το καλοκαίρι 1939, από το προσωπικό αρχείο της κόρης του. Έναρξη της έκθεσης από 25 Σεπ. 2020.

(β) Προπλάσματα (μακέτες) με τίτλο “Τοπογραφία Θερμοπυλών και η έκβαση της μάχης του 480 π.Χ.”, με τοπογραφική αποτύπωση της περιοχής αυτής. Τα προπλάσματα εκτέθηκαν στις εγκαταστάσεις του ΥΠ.ΠΟ.Α., πλησίον του Κολωνού. Έναρξη έκθεσης από 25 Σεπ. 2020.

(γ)  Έκθεση 38 πρωτότυπων έργων χαρακτικής με τίτλο “Απεικονίσεις του τοπίου των Θερμοπυλών σε έργα χαρακτικής 16ου -19ου αι.”, από ξένους περιηγητές, πάλι στις εγκαταστάσεις του ΥΠΠΟΑ, πλησίον του Κολωνού. Τα έργα ανήκουν στο εργαστήριο χαρακτικής του Ηλία Κουβέλη. Έναρξη έκθεσης από 25 Σεπ. 2020.

Αφίσα εκδηλώσεων

   Στο Κάστρο της Λαμίας, στις 27 Σεπτεμβρίου πραγματοποιήθηκε επιστημονική ημερίδα, με τίτλο “Θερμοπύλες 480 π.Χ. – 2020 μ.Χ.” Επίσης δόθηκε θεατρική παράσταση, με τίτλο: “Ηρόδοτος Δραματικός: Θερμοπύλες”.

   Οι εκδηλώσεις αυτές έγιναν, με τους επιβαλλόμενους περιορισμούς λόγω της πανδημίας. Ήταν ενδιαφέρουσες και σημαντικές, αλλά είχαν μικρή προσέλευση.

   Στον πολυχώρο πολιτισμού-τέχνης-ιστορίας “Genesis” art-eco-synergy Λαμίας (οδός Διάκου 23), στις 11 Σεπτεμβρίου 2020 εγκαινιάστηκε η έκθεση “Gravures και Χάρτες των Θερμοπυλών”, ως συμβολή για το επετειακό έτος. Η διάρκεια της έκθεσης ήταν 11-18 Σεπτεμβρίου. Ήταν ενδιαφέρουσα και είχε σημαντική προσέλευση.

   Στις 30 Σεπτεμβρίου 2020 έγινε εκδήλωση στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, παρουσία του ΠτΔ, ΠτΚ, κ.ά., εφόσον  στις 29 Σεπτεμβρίου συμπληρώθηκαν 2.500 χρόνια από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Πρόεδρος της Διεθνούς Τιμητικής Κοσμητείας του επετειακού έτους Θερμοπύλες-Σαλαμίνα 2020, ήταν η κ. Μαρ. Β. Βαρδινογιάννη. Κεντρικός ομιλητής ήταν ο Κωνσταντίνος Μπουραζέλης, ομότ. καθηγ. Ιστορίας-Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ, με θέμα : “Τα ξύλινα τείχη και τα ανθρώπινα τείχη άντεξαν και αντέχουν.  Σκέψεις για τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας και την Μάχη των Θερμοπυλών”. Ακολούθησαν ομιλίες των επισήμων. Η εκδήλωση μεταδόθηκε ζωντανά από την ΕΡΤ2.

   Επιπλέον, καθιερώθηκε στην εκπαίδευση από φέτος η 26η Σεπτεμβρίου ως Σχολική Ημέρα Μνήμης & Τιμής για τη ναυμαχία της Σαλαμίνας (με 2 διδακτικές ώρες).

   Η έξαρση της πανδημίας τους τελευταίους μήνες του 2020, οδήγησε αναγκαστικά στην ακύρωση των προγραμματισμένων εκδηλώσεων.

   Εκδήλωση-έκθεση έγινε στην πλατεία Διάκου Λαμίας, από την Genesis-art-eco-synergy, στις 30 και 31 Οκτωβρίου 2020, με (α) Εικαστική έκθεση με θέμα “Λεωνίδας”, (β) Ομιλία-ιστορική ανάλυση της μάχης Θερμοπυλών από την κα Δήμ. Τσεργά, πρόεδρο του Συλλόγου Φιλολόγων Φθ/δας και (γ) μουσική σύνθεση από τον Κ. Τσιάνο.

   Στο μακρινό Σύδνεϋ της Αυστραλίας έγινε εκδήλωση για τα 2.500 χρόνια από τη μάχη Θερμοπυλών και τη ναυμαχία Σαλαμίνας, με ομιλητή τον Κων. Γιαννακόδημο, του Γεν. Προξενείου της Ελλάδας, με πλήθος κόσμου. Χαιρετισμούς έστειλαν οι τοπικοί Σύλλογοι και ο δήμαρχος Σαλαμίνας.

 

Επίλογος

   Τώρα που τα φώτα έσβησαν και είμαστε στο 2021, μετά τον απολογισμό, έρχεται το ερώτημα: Τι απέμεινε απ’ όλα αυτά και πρακτικά τι κέρδισε ο ιστορικός  τόπος των Θερμοπυλών και μαζί η περιοχή Λαμίας; Είναι προφανές ότι το ιστορικό γεγονός, λόγω της πανδημίας, δεν αναδείχθηκε στο βαθμό και στο χρόνο που σχεδιάστηκαν οι εκδηλώσεις, εφόσον αναγκαστικά αυτές ακυρώθηκαν στην πλειοψηφία τους. Σε κεντρικό επίπεδο αναδείχθηκε η ναυμαχία της Σαλαμίνας και πρακτικά η Σαλαμίνα ωφελήθηκε (με εξόφληση χρέους στην ΕΥΔΑΠ και με τη βελτίωση του Κέντρου Υγείας αυτής). Η ναυμαχία του Αρτεμισίου δεν προβλήθηκε από τις εκδηλώσεις σε κεντρικό επίπεδο.

   Η σχεδίαση των εκδηλώσεων ήταν ελλιπής και χωρίς αξιόλογη χρηματοδότηση, ώστε να περιλάβει επιπλέον και έργα ανάδειξης των ιστορικών τόπων, ιδιαίτερα δε των Θερμοπυλών. Με την τωρινή αλλά και την προηγούμενη ηγεσία, τόσο ο δήμος Λαμίας, όσο και η Περιφέρεια Στερεάς δεν έφεραν έγκαιρα μελετημένη πρόταση για αξιοποίηση του αρχαιολογικού και ευρύτερου χώρου των Θερμοπυλών. Ούτε και το Υπουργείο Πολιτισμού φαίνεται να έχει σε προτεραιότητα τις Θερμοπύλες, που αποτελούν σημείο αναφοράς για τον αρχαίο αλλά και το σύγχρονο κόσμο.

Λόφος Κολωνού, όπως είναι σήμερα (από Διαδίκτυο)

   Αρχαιολογικό ενδιαφέρον δεν φαίνεται να υπάρχει, εφόσον δεν αναμένουν ευρήματα. Ο λίθινος λέων δεν βρέθηκε ποτέ. Αν, με πρωτοβουλία ενός Συλλόγου και με χρήματα ιδιωτών, δεν γινόταν το υπάρχον μνημείο των 300 Σπαρτιατών και το μεταγενέστερο των 700 Θεσπιέων, ο τόπος θα ήταν γυμνός. Το κτίριο του Καινοτομικού Κέντρου Θερμοπυλών δεν έχει αξιοποιηθεί όπως θα έπρεπε. Ακόμα και οι ιαματικές πηγές είναι αφημένες στην τύχη τους. Η πρόταση για δημιουργία “Αρχαιολογικού Πάρκου Θερμοπυλών” από τον περιφ. Σύμβουλο Στερεάς κ. Γ. Σκούρα είναι πολύ καλή, αλλά άργησε.

   Η μόνη επιπλέον πρόταση που έρχεται από όλους τους ιστορικούς που μελέτησαν τον Ηρόδοτο, είναι να στηθεί επάνω στον Κολωνό ένας λίθινος λέων τωρινός, εφόσον δεν βρέθηκε ο παλαιός, που θα αποδώσει τη μνημειακή μορφή του ιστορικού χώρου και θα αποτελέσει την αιώνια τιμή στους πεσόντες των Θερμοπυλών.

   Αλλιώς, στα χρόνια που έρχονται, θα δικαιώνεται όποιος θα πει ότι μάλλον χάθηκε η “μάχη των Θερμοπυλών”.

 

---------------------------

 

Βιβλιογραφία-Αναφορές-Ιστοσελίδες

1.    “Θα ιδρυθή μνημείον του Λεωνίδα της Σπάρτης. Μια αξιέπαινος πρωτοβουλία”, εφ. ΕΠΑΡΧΙΑ, φ. 702 & 703, σ. 3, 24 & 26 Αυγ. 1933, Λαμία.

2.    Θεοδοσίου Λάσκαρι : άρθρο με τίτλο “Θερμοπύλαι - Λεωνίδας”, εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ, φύλλα 707-710, σελ. 1 & 4, στις 5-12 Σεπτεμβρίου 1933, Λαμία.

3.    “Αποκαλυπτήρια του Μνημείου του Λεωνίδα” εφ. ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝ, φ. 829, σελ. 1 & 4, 3-7-1955, Λαμία.

4.    Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : “Στενά των Θερμοπυλών, το διαχρονικό πεδίο άμυνας των Ελλήνων”, εφ. ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ,16-17 Μαΐου 2020.

5.    Εκδήλωση στο Σύδνεϋ για τα 2.500 χρόνια της μάχης Θερμοπυλών και Σαλαμίνας, στην ιστοσελίδα www.pontos-news.gr και https://neoskosmos.com

6.    Επετειακές εκδηλώσεις για τη μάχη Θερμοπυλών και τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, στην ιστοσελίδα https://www.stereanews.gr, από τη Stamatia Papamarkou, στις 11 Μαρτίου 2020.

7.    Παρουσίαση του προγράμματος για το Επετειακό Έτος Θερμοπύλες-Σαλαμίνα 2020. Δελτίο τύπου ΑΠΕ.

8.    Εκδηλώσεις «Θερμοπύλεια 2020», Δελτία τύπου, από admin στις 14/08/2020.

9.    Εορτασμός επετείου μάχης Θερμοπυλών (29-9-2020), σε www.iefimerida.gr

10.  Σειρές γραμματοσήμων για μάχη Θερμοπυλών και ναυμαχία Σαλαμίνας (από εφ. Λαμιακός Τύπος, φ. 22153, σελ. 6, 19-20 Σεπ. 2020, Λαμία).

11.  Γ. Σκούρα : “Χάθηκε η μάχη των Θερμοπυλών;”, στην εφ. Λαμιακός Τύπος,  φ. 22218, σελ. 5, 22 Δεκ. 2020.

12.  Ομάδα φωτογραφίας “Παλιά Λαμία”, σε facebook.

13.  Βικιπαίδεια

 

 

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

 

---

[1] Υπάρχει μεγάλη απόκλιση στις εκτιμήσεις. Ο Ηρόδοτος αναφέρει 3.000.000, ο Διόδωρος 800.000 ενώ πιο σύγχρονοι (Holland, σελ. 384)  αναφέρουν αριθμούς από 70.000 έως 300.000 άτομα.

[2] Τελικά έμειναν 1.000 άτομα (οι 300 Σπαρτιάτες και οι 700 Θεσπιείς). Οι άλλοι αποχώρησαν.

[3] Πρακτικά 1899  της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, σ. 76.

[4] Ιωάννου Γ. Βορτσέλα “ΦΘΙΩΤΙΣ, η προς νότον της Όθρυος”, 1907, Αθήναι (φωτοτυπική έκδοση, με πρόλογο του Χαρ. Θ. Μηχιώτη, σελ. 99, εκδ. ΚΑΣΤΑΛΙΑ, 1973, Αθήναι)

[5] Το ίδιο έτος, ο Μαρινάτος εκλέχθηκε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

[6] Αρχικά το μνημείο προβλεπόταν να στηθεί στη Σπάρτη και ήταν χορηγία του οργανισμού Γ. Δούσμανη.

[7] Πάλι με χορηγία του οργανισμού Γ. Δούσμανη.

[8] Ήταν οι Aziz Syriani, πρόεδρος του Olayan Group, ο Σπύρος Καπράλος πρόεδρος της Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής, ο μεγάλος ομογενής Γιώργος Σακελλάρης, ο δούκας του Κεντ Γεώργιος, ο πρώην πρωθυπουργός του Πακιστάν Shaukat Aziz, ο Paul Cartledge ακαδημαϊκός-καθηγητής της Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, ο Bettany Hughes, ιστορικός, συγγραφέας και δημιουργός ιστορικών ντοκιμαντέρ και η Χρυσάνθη Γάλλου, καθηγήτρια Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Nottingham.

[9] προσωπικότητες όπως η Αντρή Αναστασιάδη, σύζυγος του Κύπριου Προέδρου, η Audrey Azoulay, γενική διευθύντρια της UNESCO, η Kerry Kennedy, πρόεδρος του R.F. Kennedy Human Rights, ο Ζαν Μισέλ Ζαρ, συνθέτης και πρέσβης καλής θελήσεως της UNESCO, ο συνθέτης Μίκης Θεοδωράκης, ο συνθέτης Δημήτρης Παπαδημητρίου, o Wole Soyinka, νομπελίστας συγγραφέας από τη Νιγηρία, η Ελένη Αρβελέρ, πρύτανης και πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών, η 'Αννα Ψαρούδα Μπενάκη, πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών 2020, ο Zahi Hawass, αρχαιολόγος και πρώην υπουργός Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου, και πολλοί ακόμα επιστήμονες, καθηγητές και πολιτικοί, καθώς και οι δήμαρχοι Αθηναίων, Μαραθώνα, Λαμιέων, Αίγινας, Σπάρτης, Πειραιά, Θηβαίων, Αλιάρτου-Θεσπιέων και οι περιφερειάρχες Πελοποννήσου, Αττικής και Στερεάς Ελλάδας.

[10] Ρόντερικ Μπήτον, ομότ. καθηγητής, έδρα Κοραή Νεοελληνικής και Βυζαντινής Ιστορίας, Γλώσσας και Λογοτεχνίας στο King's College του Λονδίνου, Πολ Κάρτλεντζ, καθηγ. Ελληνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, Αθανάσιος Πλατιάς, καθηγ. Στρατηγικής στο Πανεπιστήμιο του Πειραιά, Γεώργιος Πρεβελάκης, ομότ. Καθηγ. Γεωπολιτικής στο Πανεπιστήμιο Σορβόννης (Paris 1), 'Αγγελος Χανιώτης, καθηγ. Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών στο Institute of Advanced Study του Πανεπιστημίου Princeton και Λουκάς Τσούκαλης, ομότ. Καθηγ. του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ).