Ο ανδριάντας του Εύζωνα (“Τσολιά”) στη Λαμία

Γλυπτά μνημεία της περιοχής Λαμίας

Ο ανδριάντας

   Η Στερεά Ελλάδα και ειδικά η Φθιώτιδα με γεωγραφικό κέντρο τη Λαμία, από τα πρώτα ελεύθερα χρόνια της χώρας μας χαρακτηριζόταν από το ορεινό ανάγλυφό της με τους ευσταλείς γεροδεμένους ορεσίβιους κατοίκους της και ταυτόχρονα μέχρι το 1881 αποτελούσε τα σύνορα της Ελλάδας. Η εθνική άμυνα επέβαλε το σχηματισμό τακτικού στρατού και την εγκατάσταση ισχυρών δυνάμεων, με έδρα τη Λαμία.

   Γι’ αυτό, από νωρίς έγιναν μονάδες ευζώνων, παράλληλα με την οργάνωση τακτικού στρατού με δομή και στολές δυτικού τύπου, που επεκράτησαν τελικά. Στον 20ό αι. οι - σχετικά λίγες - μονάδες  ευζώνων (θεωρείται κορυφαίο το 5/42 Σύνταγμα της Λαμίας), με την εξαιρετική εθνική δράση τους έγιναν επίλεκτες και έφτασαν στα όρια του θρύλου.  

   Την καλύτερη περιγραφή τους έκανε ο Ε. Τιρό, ανταποκριτής του γαλλικού περιοδικού “Le Tour de Monde”, που  έγραψε το 1898 :

«… Αυτοί οι στρατιώτες των ορέων φορούν άσπρες σφιχτές περισκελίδες κι ένα μπλε χιτώνα που τονίζει τη μέση τους και καλύπτει την κομψή φουστανέλα τους. Στο κεφάλι τους φορούν ένα είδος κόκκινου σκούφου και στα πόδια κάτι παράξενα παπούτσια με γυριστή μύτη, στολισμένα με μια φούντα από μαύρο μαλλί. Αυτοί οι άνδρες διαθέτουν καταπληκτική ευκινησία. Περνούν από μονοπάτια, όπου μόνο κατσίκια θα κατάφερναν να σκαρφαλώσουν και αναρριχώνται σ’ ένα βουνό, με ντουφέκι στο χέρι, σακίδιο στον ώμο και ιλιγγιώδη ταχύτητα».

   Η λέξη τσολιάς έχει τουρκική προέλευση (τσόλι + -ιάς < τουρκική çul), που ίσως δεν είναι και πολύ τιμητική. Η αρχαιο-ελληνική λέξη είναι εύζων (ή εύζωνας), που προέρχεται από: εὖ + ζώννυμι / ζωννύω (ο καλώς ζωσμένος)

   Στην παρούσα αναφορά, θα δοθεί το μικρό ιστορικό της δημιουργίας του ορειχάλκινου ανδριάντα του “Εύζωνα (Τσολιά)”, που κοσμεί πλατεία της Λαμίας.

Α. Μικρή ιστορική αναδρομή

   Η ιδέα ήταν από παλιά στο μυαλό πολλών. Έπρεπε να τιμηθεί ο ήρωας πολεμιστής από τη Στερεά Ελλάδα και Θεσσαλία, με τη χαρακτηριστική εθνική φορεσιά του τόπου μας, τη φουστανέλα, το φέσι και τα τσαρούχια. Ο εύζωνας (τσολιάς) ήταν στους περασμένους αιώνες ο αντιπροσωπευτικός τύπος του Έλληνα πολεμιστή.

   Στα μεταπολεμικά χρόνια (τη δεκαετία του ’50) ήταν ο χρόνος που ωρίμασε η σκέψη της οφειλόμενης τιμής στον άγνωστο ήρωα τσολιά. Μετά από άτυπες και ιδιωτικές συζητήσεις των Φθιωτών αυτοδιοικητικών και βουλευτών, ο δήμαρχος Λαμίας Ιωάννης Παπασιόπουλος, από την πρώτη κιόλας θητεία του (την περίοδο 1955-59) έθεσε την πρόταση για δημιουργία ανδριάντα.

   Έτσι, μετά από πρόταση της υπουργού Προνοίας Λίνας Τσαλδάρη[1], στις 20 Νοεμβρίου 1957 εκδόθηκε Βασιλικό Διάταγμα, με το οποίο συγκροτήθηκε Ερανική Επιτροπή για δημιουργία του ανδριάντα. Την Επιτροπή στελέχωσαν οι :

·       Γεώργιος Πλατής, βουλευτής Φθιώτιδος και Αντιπρόεδρος (τότε) της Βουλής,

·       Ιωάννης Πιτσίκας, αντιστράτηγος ε.α.

·       Ηρακλής Κοντόπουλος, αντιστράτηγος, αρχηγός της Γεν. Δ/νσης Εθν. Ασφαλείας

·       Ιωάννης Παπασιόπουλος, δήμαρχος Λαμίας και

·       Χρήστος Τσάλης, επιθεωρητής της ΤτΕ

   Έδρα της Επιτροπής ήταν η Αθήνα.  Σκοπός ήταν η διενέργεια εράνου για την ανέγερση στη Λαμία μνημείου του Τσολιά, ως συμβόλου της σύγχρονης πολεμικής αρετής, που έλαμψε στα νεότερα πεδία των εθνικών αγώνων της Ελλάδος, τιμώντας τη Ρούμελη και τη νεότερη Ελλάδα.

   Η Επιτροπή αυτή, συγκροτήθηκε σε σώμα υπό την προεδρία του αντιστρατήγου Ιωάν. Πιτσίκα, και επιδόθηκε ένθερμα στο έργο της (α) για συγκέντρωση χρημάτων με έρανο, αλλά και (β) την προκήρυξη καλλιτεχνικού διαγωνισμού για την κατασκευή του ανδριάντα.

   Παράλληλα, το υπουργείο Εθνικής Παιδείας συγκρότησε καλλιτεχνική Επιτροπή, από τους:  

Ø  Μιχαήλ Τόμπρο (1889-1974), καθηγητή της ΑΣΚΤ Αθήνας,

Ø  Κορνούτο, διευθυντή Καλών Τεχνών του υπουργείου Παιδείας,

Ø  Πάντζαρη, τεχνικό διευθυντή του ίδιου υπουργείου,

Ø  Κίμωνα Λάσκαρη (1905-1978), αρχιτέκτονα και

Ø  Αλέκο Κοντόπουλο (1904-1975), καλλιτέχνη ζωγράφου

    Σκοπός της καλλιτεχνικής επιτροπής ήταν η εκλογή του πλέον καταλλήλου έργου.

   Με άλλη απόφαση του υπουργείου Παιδείας, στην καλλιτεχνική Επιτροπή προστέθηκαν και δύο μέλη της Ερανικής Επιτροπής (ο πρόεδρος και ο γραμματέας).

   Μετά την προκήρυξη πανελληνίου διαγωνισμού, υποβλήθηκαν 20 προπλάσματα από διάφορους καλλιτέχνες-γλύπτες. Από τις προαναφερθείσες επιτροπές, σε μικτή σύνθεση και με δημόσια συνεδρίαση, το Σεπτέμβριο του 1959 ανακοίνωσαν τα αποτελέσματα του καλλιτεχνικού διαγωνισμού, για τη φιλοτέχνηση του ανδριάντα.

   Την Επιτροπή που έκανε την κρίση των έργων αποτελούσαν ο Διευθυντής της ΑΣΚΤ γλύπτης Μιχ. Τόμπρος, ο ζωγράφος Αλέκος Κοντόπουλος, ο αρχιτέκτων Κίμων Λάσκαρις, ο διευθυντής Τεχνικών Υπηρεσιών του υπουργείου Παιδείας Πάντζαρης, ο βουλευτής Γεώργιος Πλατής και ο στρατηγός Ιωάννης Πιτσίκας. Οι δύο τελευταίοι ήταν εκπρόσωποι της Επιτροπής Φθιωτιδοφωκέων, που ανέλαβε τον έρανο και οργάνωσε την υλοποίηση της ιδέας.

Η τοποθέτηση του ανδριάντα στο βάθρο του,

(Ελήφθη από το www.kaliterilamia.gr)

   Το πρώτο βραβείο απονεμήθηκε στον καλλιτέχνη Νικόλαο Περαντινό (1910-1991), στον οποίο και ανατέθηκε η εκτέλεση το έργου. Το δεύτερο βραβείο αξίας 30.000 δρχ. δόθηκε στο γλύπτη Αθαν. Λημναίο (1908-1977) και το τρίτο βραβείο αξίας 15.000 δρχ. δόθηκε στο γλύπτη Δημ. Φερεντίνο (1908-;).

   Το έργο εστάλη στη Φλωρεντία για χύτευση με χαλκό από τα εργοστάσια Μπεάρτσι, με την εποπτεία του δημιουργού καλλιτέχνη. Ο ανδριάντας ήταν έτοιμος μέχρι το τέλος του 1959.

   Μετά ταύτα, η Ερανική Επιτροπή και τα μέλη της Καλλιτεχνικής Επιτροπής, στις 15 Αυγούστου 1964 παρέδωσαν το έργο (με πρωτόκολλο) στο δήμαρχο Λαμιέων.

   Τα υπουργεία Προνοίας και Παιδείας, μέσω των διαφόρων υπηρεσιών τους όχι μόνο ενστερνίστηκαν την ιδέα της κατασκευής του έργου, αλλά και επιπλέον βοήθησαν την Ερανική Επιτροπή για συγκέντρωση του απαιτούμενου χρηματικού ποσού. Στην προσπάθεια συνέβαλαν επίσης και τα υπουργεία Εθνικής Αμύνης, Οικονομικών, Εσωτερικών, Δημοσίας Τάξεως και Συγκοινωνιών. Επιπλέον βοήθησαν και οι Σύλλογοι Φθιωτών, Λαμιέων και πολλοί ιδιώτες του νομού Φθιώτιδας.

   Ιδιαίτερα σημαντική ήταν και η μέριμνα του δήμου Λαμιέων για την διαρρύθμιση του χώρου της πλατείας Βασιλέως Κωνσταντίνου (Πάρκου) και για το φωτισμό της.

Β. Τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα

   Μετά από συνεργασία των δύο Επιτροπών, τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου του Τσολιά ορίστηκαν για την 4η Οκτωβρίου 1964, σε ανάμνηση της 4ης Οκτωβρίου 1912, ημέρας που κηρύχθηκε ο Βαλκανικός πόλεμος κατά της Τουρκίας και την επομένη 5 Οκτωβρίου 1912 έγινε η ηρωική εξόρμηση των Ελλήνων πολεμιστών για απελευθέρωση των υπόδουλων ακόμη περιοχών της Μακεδονίας και Ηπείρου.

Ιωάννης Πιτσίκας

(από το www.mikros-romios.gr)

   Την Κυριακή 4  Οκτωβρίου 1964,  στις 11 πμ, έγιναν τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του “Τσολιά” στην πλατεία Βασιλέως Κωνσταντίνου (Πάρκου) της Λαμίας. Παρέστησαν ο μητροπολίτης Φθιώτιδος Δαμασκηνός Παπαχρήστου (1914-1996), ο νομάρχης Φθιώτιδας Εμμ. Παϊτάκης, ο επίτιμος Διοικητής Στρατιάς και πρόεδρος της Ερανικής Επιτροπής για τον ανδριάντα του “Τσολιά” συμπολίτης της Λαμίας αντιστράτηγος Ιωάν. Πιτσίκας με τα άλλα μέλη της επιτροπής. Ήταν επίσης ο τέως βουλευτής Φθιώτιδας Γεωρ. Πλατής, ο αντιστράτηγος τ. Δ/ντής Εθνικής Ασφαλείας Ηρ. Κοντόπουλος, ο τ. δήμαρχος Λαμίας Ιωάν. Παπασιόπουλος, ο τότε δήμαρχος Λαμιέων Αποστ. Κουνούπης, ο Διοικητής Στρατιάς αντιστράτηγος Γουλγουντζής, ο υπαρχηγός ΓΕΕΘΑ αντιστράτηγος Βιτσαξάκης, ο Διοικητής του Στρατηγείου Κεντρικής Ελλάδος (ΣΚΕ) υποστράτηγος Μαράντος, οι βουλευτές του νομού, λοιπές αρχές και εκπρόσωποι οργανώσεων της πόλης, οι Φθιωτείς Αθήνας, κλπ., όπως και μεγάλο πλήθος λαού της περιοχής Λαμίας.

   Στην αρχή εψάλη δοξολογία από το μητροπολίτη Φθιώτιδος Δαμασκηνό, με τη βοήθεια του πρωτοσύγκελου Αγαθ. Φιλιππότη. Μετά πήρε το λόγο ο αντιστράτηγος Ιωάννης Πιτσίκας, που ήταν και πρόεδρος της Ερανικής Επιτροπής για την Ανέγερση του ανδριάντα του “Τσολιά”, που έδωσε το ιστορικό της προσπάθειας. Τόνισε επίσης ότι :

“…  Ιδού σήμερα υψώνεται στην ωραία πόλη της Λαμίας, στην καρδιά της Ρούμελης, το ορειχάλκινο άγαλμα του Ευζώνου, του ηρωικού Τσολιά. Δεν είναι άλλος από το νεότερο άγνωστο Ρουμελιώτη στρατιώτη, το γενναίο και μεγαλόψυχο, με την ωραία και αγνή ψυχή, πλημμυρισμένη από πατριωτισμό και ενθουσιασμό, την πλατιά καρδιά που ξεχειλίζει από πλούσια και αγνά ωραία αισθήματα, με την εξαίρετη και αξιοθαύμαστη δράση, θυμίζοντας τόσες ένδοξες σελίδες της εθνικής μας ιστορίας, ο οποίος τιμά και δοξάζει τη Ρούμελη και την πατρίδα όλη, με τον πατριωτικό ενθουσιασμό του, την αυτοθυσία και το μεγαλείο της ψυχής του.

   Ο ανδριάς στήθηκε στη Λαμία, απ’ όπου πριν 52 χρόνια, στην 5η Οκτωβρίου 1912 ξεχύθηκαν οι εθνικές δυνάμεις, με επικεφαλής τους θρυλικούς τσολιάδες προς τη Μελούνα και μετά από τη Θεσσαλική πεδιάδα προς την Ελασσόνα και το Σαραντάπορο απελευθερώνοντας τα ελληνικά εδάφη.

   Από τότε η μορφή του Εύζωνα, του ήρωα τσολιά, πέρασε στην αθανασία της ιστορίας μας κι έγινε σύμβολο της νεότερης αλκής του γένους, αλλά και πρότυπο εθνικής αρετής, ήθους και ανυπέρβλητου πατριωτικού καθήκοντος. Ο Τσολιάς είναι το σύμβολο του αρρενωπού αγνού Έλληνα και έξοχου ανθρώπου, με αγνά αισθήματα, που ο λαός μας αποκαλεί “λεβέντη”.

  Θεωρώ τον εαυτό μου ευτυχή και αισθάνομαι βαθύτατη συγκίνηση, διότι έλαχε σε μένα το συμπολεμιστή του σε όλους τους εθνικούς αγώνες 1912-1922, αλλά και στο 1940-41, η μεγάλη τιμή να συντελέσω στην ανέγερση του ωραίου τούτου μνημείου. …”

      Στη συνέχεια ο νομάρχης Φθιώτιδος Εμμ. Παϊτάκης έκανε τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα και μίλησε τονίζοντας μεταξύ άλλων ότι :

“ … το άγαλμα τούτο θα επαναφέρει στη μνήμη μας τους ιστορικούς αγώνες του ενδόξου ευζωνικού μα και ιδιαιτέρως του ιστορικού συντάγματος του νομού μας. Η ρουμελιώτικη φουστανέλα και το τσαρούχι απετέλεσαν σύμβολα ηρωισμού, ανδρείας και λεβεντιάς, που η δόξα τους ξεπέρασε τα εθνικά σύνορα”.

   Ακολούθησε ο δήμαρχος Λαμίας Απόστολος Κουνούπης, ο οποίος εξήρε τα ηρωικά κατορθώματα του 42 Συντάγματος Ευζώνων της Λαμίας και των άλλων ευζωνικών μονάδων, κάτω από τη διοίκηση των θρυλικών Νικ. Πλαστήρα και Ιωάν. Βελισσαρίου. Έκλεισε με παραινέσεις προς τους νέους της Λαμίας να φανούν αντάξιοι των τσολιάδων.

   Ο μαθητής Στογιάννος της Νυκτερινής Σχολής απήγγειλε στίχους ενός ποιήματος του Φάνη Αφανή, με τίτλο “Ελλάς, ήρωες και ιδανικά”. Στίχους επίσης απήγγειλε και η μαθήτρια Αντιπάτη.

   Η χορωδία του Δημοτικού Ωδείου Λαμίας υπό το μαέστρο Αλέξ. Αινιάν (1910-1983) τραγούδησε πατριωτικά άσματα. Από το συγκρότημα Αθηνών Μωσιάδη ακολούθησαν ελληνικοί χοροί. Η εκδήλωση έκλεισε με τον Εθνικό Ύμνο από τη Φιλαρμονική της Στρατιάς Λάρισας.

   Στην τελετή παρέστησαν οι γλύπτες Μιχ. Τόμπρος και Νικ. Περαντινός, ο πρώην υπουργός Ευστ. Μαλαμίδας (1890-1966), ο πρώην νομάρχης Φθιώτιδας Γούλας, ο επιθεωρητής Χρ. Τσάλης, κ.ά.

   Το μεσημέρι, ο δήμαρχος Λαμίας Απόστ. Κουνούπης παρέθεσε επίσημο γεύμα.

Επίλογος

   Η πλατεία όπου τοποθετήθηκε ο ανδριάντας του Εύζωνα (Τσολιά) δεν ευτύχησε να διατηρήσει το όνομα που της δόθηκε. Επισήμως λέγεται πλατεία Βασιλέως Κωνσταντίνου. Η άριστη όμως εικόνα που πήρε το 1938 με δύο σιντριβάνια και πολύ πράσινο (με φυτά και δένδρα) αμέσως έδωσε άτυπα το όνομα “Πάρκο”. Οι μεταγενέστερες μετατροπές στην πλατεία, με την πλακόστρωση, πλέον χωρίς πράσινο, μόνο το όνομα πλατεία Πάρκου δεν αποδίδει. Ίσως είναι καλύτερα να επικρατήσει το όνομα πλατεία του Εύζωνα (ή Τσολιά).

Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος

             φυσικός

--------------------------------------

Βιβλιογραφία-Αναφορές

1.  Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : “Σύντομη ιστορία του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων της Λαμίας” πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφ. ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ, σε 2 συνέχειες, στις 26 & 27 Οκτ. 2012. Το Νοέμβριο του 2012 τυπώθηκε από το λιθογραφείο της εταιρίας ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ σε βιβλία και η διανομή τους ήταν δωρεάν.

2.    εφ. ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝ”, 1959, 1964, Λαμία

3.    Φωτογραφίες ελήφθησαν από τις ιστοσελίδες :   www.mikros-romios.gr, www.sotosalexopoulos.blogspot.com και www.kaliterilamia.gr

4.    Βικιπαίδεια.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

---

[1] Ήταν η πρώτη γυναίκα υπουργός σε ελληνική κυβέρνηση (με πρωθυπουργό τον Κων. Καραμανλή)..