Η νοτιοανατολική Λοκρίδα, έναν αιώνα μετά την Άλωση της Πόλης

 

Από Οθωμανικά αρχεία

 

Πρόλογος

      Η παρούσα εργασία στηρίζεται σε πρωτογενές υλικό καταγραφής του πρώτου μισού του 16ου αι., που έγινε την περίοδο 1514-1550, για φορολογικούς λόγους,  μετά την οριστική κατάληψη της Ρούμελης από τους Οθωμανούς Τούρκους. Ήταν καιρός να αντλήσουμε στοιχεία και από τα αρχεία της πλευράς αυτής.

   Η εργασία αυτή, όπως συνηθίζω και σε άλλες ανάλογες, θα αποδοθεί με όσο γίνεται σύντομο, αλλά και περιεκτικό τρόπο.

                     Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος

                                      φυσικός

---------

 1.    Γεωγραφική διαίρεση της περιοχής (Οθωμανική ορολογία)

    Θυμίζουμε τη γεωγραφική διαίρεση της οθωμανικής αυτοκρατορίας, που έγινε στη διάρκεια του πρώτου μισού του 16ου αι., με σουλτάνο το Σουλεϊμάν το Μεγαλοπρεπή (1494-1566). Η διαίρεση έγινε σε Εγιαλέτια (όπως π.χ. Ρούμελης, Θεσσαλίας, Μωριά, κ.ά.), που αυτά χωρίζονταν σε μικρότερα και ονομάζονταν λιβά ή σαντζάκ (όπως π.χ. Τρικάλων, Ευρίπου, κ.ά.). Ακόμη μικρότερα τμήματα ήταν ο καζάς (όπως π.χ. Ζητουνίου, Καρπενησίου, Φαρσάλων, Λειβαδιάς, Θήβας, κ.ά.) και υποδιαίρεση αυτού ήταν η ναχιγιέ δηλ. επαρχία (όπως π.χ. Μενδενίτσας, Δομοκού, Λειβαδιάς, κ.ά.) Σκοπός της ήταν  να ακολουθήσει απογραφή των οικισμών και του πληθυσμού για επιβολή φορολογίας.

 

Το τουρκικό νόμισμα Ακτσές (ή άσπρο)

   Με βάση τα οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα των ετών 1514-1550 από την καταγραφή αυτή, γνωρίζουμε ότι η Μενδενίτσα, στη βόρεια Λοκρίδα, ανήκε στον καζά Ζητουνίου (Λαμίας).

   Η Αταλάντη και οι οικισμοί-χωριά της περιοχής ανήκαν στον καζά της Λειβαδιάς. Όμως η υπόλοιπη ΝΑ Λοκρίδα, δηλ. οι περιοχές Μαλεσίνας, Μαρτίνου και Λάρυμνας ανήκαν στον καζά της Θήβας! Οι τρεις καζάδες (Ζητουνίου, Λειβαδιάς και Θήβας) ανήκαν στο λιβά ή σαντζάκι του Ευρίπου (με πρωτεύουσα της Χαλκίδα).

 

 

2.   Φορολογική κατανομή

   Θυμίζουμε ότι από τη φορολογία κάθε καζά συγκεντρώνονταν έσοδα, τα οποία καρπεύονταν (ή αποδίδονταν) σε καθορισμένα πρόσωπα. Έτσι, για φορολογικούς λόγους, οι οικισμοί σε χωριά και πόλεις είχαν χωριστεί σε: χάσια, ζιαμέτια και τιμάρια (κατά το φεουδαρχικό πρότυπο).

Χάσια λέγονταν περιοχές, με υψηλά έσοδα (π.χ. Ζητούνι), που τα έπαιρνε ο σουλτάνος ή υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι. Απέφερε έσοδα 100.000 ακτσέδων[1] (ή άσπρων) και πλέον.

Ζιαμέτια χαρακτηρίζονταν περιοχές, που παραχωρούσε ο σουλτάνος σε κάποιο στρατιωτικό αξιωματούχο, ως ανταμοιβή καλών υπηρεσιών. Απέφερε έσοδα 20-100 χιλιάδες άσπρα.

Τιμάρια (όπως αντίστοιχα τα ευρωπαϊκά φέουδα) ήταν περιοχές, που απέφεραν σε αξιωματούχους στρατιωτικούς έσοδα από 2-20 χιλιάδες άσπρα.

 

Χάρτης της περιοχής Λοκρίδας του λιβά Ευρίπου (έτους 1530)

 

3.   Η Αταλάντη

    Όπως προαναφέρθηκε, στην επαρχία Λειβαδιάς ανήκε η κωμόπολη της Αταλάντης. Ήταν χάσι του Σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς, αλλά δεν γνωρίζουμε το ποσό των εσόδων που απέδιδε από τη φορολογία. Μαζί υπαγόταν και η Σκάλα Αταλάντης.

   Η Αταλάντη είχε 6 συνοικίες χριστιανών, οι περισσότερες των οποίων φέρουν χριστιανικά ονόματα (Άγ. Δημήτριος, Αγία Παρασκευή, Άγ. Θεόδωροι, Λουκάς, Ταξιάρχης), που σημαίνει ότι οι συνοικίες ταυτίζονταν με τις ενορίες της Αταλάντης. Μόνον δύο απ’ αυτές μπορούν να ταυτιστούν με τα νεότερα χρόνια και συγκεκριμένα με τον Ι.Ν. των Αγίων Θεοδώρων και με το ναό του Άη Ταξιάρχη, όπου τώρα είναι  ο Ι.Ν. Σύναξης των Ασωμάτων (κτίστηκε το 1899).

   Στην Αταλάντη υπήρχε ένα τζαμί του Μπαλαμπάν Ζαΐμη. Δεν έχουμε στοιχεία για το μουσουλμανικό πληθυσμό της Αταλάντης.

   Επίσης έχει καταγραφεί ότι υπήρχε και μια πληθυσμιακή ομάδα τσιγγάνων.

 

4.   Τα χωριά της ΝΑ Λοκρίδας

    Στον καζά Λειβαδιάς ανήκαν και καταγράφηκαν τα επόμενα 13 χωριά (αλφαβητική σειρά):

 Αγία Μαρίνα, Βελίτσα, Γαρδενίτσα[2] (δεν υπάρχει), Γολέμι (Γουλέμι, από το 1940), Έξαρχος ή Άντρον, Ζέλι, Δόριζα ή Άγιος Ανδρέας (καταργήθηκε), Καλαμάκι[3] (καταργήθηκε), Κολάκα (Κυρτώνη από το 1987), Λογγός[4], Λιβανάτες, Μάνεσι (Λευκοχώρι) και Μπόγδανο (καταργήθηκε).

   Στον καζά της Θήβας ανήκαν τα επόμενα 3 χωριά (σε αλφαβητική σειρά):

 Μαρτίνο & Νικόλα Μουζάκι (Μαρτίνο), Μαλεσίνα, Προσκυνά.

------------------

Σημείωση : Προφανώς οι (αδελφοί) Μαρτίνος και Νικόλαος Μουζάκης κατοίκησαν στην περιοχή, δημιουργώντας δύο ή περισσότερους οικισμούς και από το όνομα τού ενός εξ αυτών προήλθε το όνομα Μαρτίνο.

 

Επίλογος

    Τα οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα της περιόδου 1514-1550 ήταν μια πολύ καλή καταγραφή, που έφερε στη δημοσιότητα ο κ. Σωτήρης Αλεξόπουλος, μέσω του εξαιρετικού μπλογκ, που διαθέτει, αναρτώντας το υλικό της καταγραφής στα ελληνικά, με ενδιαφέροντα σχόλια. Το αρχειακό υλικό που αναφέρεται στην ΝΑ Λοκρίδα δυστυχώς είναι μάλλον φτωχό. Διατηρεί όμως την αξία του.

   Η δική μου συνεισφορά είναι μια διαφορετική απόδοση του υλικού αυτού, ώστε από υλικό κατάστιχων, να αποτελεί ανάγνωσμα για το ευρύ κοινό, με επιπλέον προσθήκες και επεξηγήσεις.

  Ελπίζω αυτό να έγινε …

  

------------------------

Βιβλιογραφία-Αναφορές-Ιστοσελίδες

 

1.    Ιστοσελίδα https://sotosalexopoulos.blogspot.com/2020/

2.    Γενική Διεύθυνση Κρατικών Αρχείων του Πρωθυπουργού / Τμήμα Οθωμανικών Αρχείων / Οθωμανικά τοπωνύμια, Εγιαλέτι της Ρούμελης (1514-1550), Άγκυρα, 2013.

3.    Ιστοσελίδα https://sotosalexopoulos.blogspot.gr

4.    Ιστοσελίδα http://1sek-atalant.fth.sch.gr/

5.    Ιστοσελίδα ΕΕΤΑΑ/Στοιχεία Οικισμών

6.    Βικιπαίδεια

 

 

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

 

---

[1] Το νόμισμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και βασικό μέσο συναλλαγών από τα μέσα του 14ου μέχρι τα μέσα του 17ου αιώνα ήταν ο ακτσές. Το έλεγαν άσπρο, επειδή είχε χρώμα ασημόλευκο (ήταν ασημένιο).

[2] Βρισκόταν στην κτηματική περιφέρεια του χωριού Κυπαρίσσι του νομού Φθιώτιδας.

[3] Υπάρχει ως τοπωνύμιο στο Καλαπόδι  Λοκρίδας.

[4] Από τις 18 Νοεμβρίου 1967, ο οικισμός Λογγός προσαρτήθηκε στην τότε Κοινότητα Αγ. Κωνσταντίνου.