Η Λαμία ελεύθερη από τους Τούρκους

Στην επέτειο 180 ετών

Η Λαμία από το βορρά (Ντυπρέ, 1819)

“ … Το Ζητούνι[1], η Αρχαία Λαμία κατοικείται από 3.000 κατοίκους, οι περισσότεροι των οποίων είναι Έλληνες … Ο αέρας είναι ανθυγιεινός λόγω της εγγύτητας της περιοχής με το έλος και τους ορυζώνες. Οι κάτοικοι έχουν μια κίτρινη και αρρωστημένη εμφάνιση …” (Έντουαρντ Ντόντγουελ[2], 1805-1806)

“ … Το Ζητούνι είναι κτισμένο στην πλαγιά ενός κωνικού βουνού. Στεφανώνεται από έναν ερειπωμένο πύργο, δίνει όψη γραφική με τα εξακόσια σπίτια, διάσπαρτα σε επίπεδα, ανάμεσα σε τζαμιά και κυπαρίσσια. …” (Φραγκίσκος Πουκεβίλ, 1810 περίπου)

Η

διάσκεψη του Λονδίνου στις 22 Ιανουαρίου/3 Φεβρουαρίου[3] 1830 οδήγησε (Πρωτόκολλο του Λονδίνου, 1830) στην ανεξαρτησία του νεοελληνικού κράτους από την πολύχρονη τουρκική κατοχή. Η Λαμία όμως, που ανήκε στην επαρχία Ζητουνίου, έμενε έξω από τα όρια του ελεύθερου κράτους που τότε ορίστηκαν (δηλ. στη γραμμή Αχελώος - Σπερχειός).

   Οι προσπάθειες του κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια σε διπλωματικό επίπεδο, για ένταξη στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος των τότε επαρχιών Ζητουνίου (Λαμίας), Πατρατζικίου (Υπάτης) και Καλλιδρόμης (Καρπενησίου) οδήγησαν σε νέα διάσκεψη του Λονδίνου στις 18 Αυγούστου/30 Αυγούστου 1832, την οποία αποδέχτηκε η Τουρκία στις 14 Δεκεμβρίου/26 Δεκεμβρίου 1832 και τα νέα σύνορα περιέλαβαν τις ανωτέρω επαρχίες (για μας την επαρχία Ζητουνίου, δηλ. την Ανατολική Χέρσο Ελλάδα).

   Από την πενταμελή[4] Οροθετική Επιτροπή[5], κατά τη διάρκεια του έτους 1832, σε πολλές συνεδριάσεις και αφού τα μέλη της διέτρεξαν όλη τη γραμμή[6], τελικά έγινε η οροθεσία[7] των συνόρων. Το κριτήριο για τη θέση των συνόρων ήταν η κλίση του εδάφους και ο δρόμος των νερών[8] προς την ελληνική ελεύθερη πλευρά και προς την οθωμανική. Αμέσως μετά. κατά μήκος της γραμμής η ελληνική κυβέρνηση έφτιαξε 31 σταθμούς (εξ αυτών οι 20 ήταν στην επαρχία Φθιώτιδος), με Στρατώνες και δύναμη ένοπλων ανδρών (οροφύλακες[9]). Αναφέρουμε μερικούς στρατώνες : Δερβέν Φούρκα, Μονή Αντίνιτσας, Δερβέν Καρυά, Κούρνοβο, Μοχλούκα, Δραμπάλα, Γιαννιτζού, Φτελιά (ή Ροβολιάρι), κ.ά. 

   Μετά από Διάταγμα, από τις 15 Φεβρουαρίου 1833 (27 Φεβρουαρίου) διατάχθηκε η κατάληψη της επαρχίας Ζητουνίου. Την υλοποίηση ανέλαβε ο Βαυαρός συνταγματάρχης Ντ’ Άλμπερτ. Οι επιδρομές από ένοπλα τουρκικά τμήματα, αλλά και η ληστεία από διάφορες ομάδες, που είχαν τα λημέρια τους στο οθωμανικό μέρος, επέβαλαν την αποκατάσταση της τάξης. Τη Λαμία απελευθέρωσε δύναμη στρατού από 350 Βαυαρούς στρατιώτες, με επικεφαλής το συνταγματάρχη Ντ’ Άλμπερτ. Την πολιτική εξουσία στην περιοχή αυτή εκπροσώπησε ο Ρίζος Ιακωβάκης Νερουλός, γραμματέας (δηλ. υπουργός) των Εκκλησιαστικών και της Δημόσιας Παιδείας.

   Οι Τούρκοι έφυγαν στις 28 Μαρτίου (με το παλαιό ημερολόγιο, δηλ. στις 9 Απριλίου με το νέο ημερολόγιο) ημέρα Μεγάλη Τρίτη και το Ζητούνι (Λαμία) ελευθερώθηκε. Η τουρκική κατοχή στη Λαμία διήρκεσε 387 χρόνια (από το 1446 έως το 1833).

   Δίνουμε σύντομες περιγραφές του Ζητουνίου (Λαμίας) από ξένους περιηγητές στα πρώτα ελεύθερα χρόνια (1833-1936) :

 - Η πόλη της Λαμίας μοιάζει με μια μποέμ, γεμάτη κουρέλια, στραβή, κουτσή, καμπούρα, βρώμικη, σαν τις ”ντιζέζ” της κακιάς ώρας. Ένα στριφτό φαράγγι κόβει την πόλη σε δύο μέρη τρομερά απότομα, που το ένα κατοικείται από τους Τούρκους και το άλλο από τους Έλληνες. Τα σπίτια των τελευταίων είναι χτισμένα το άλλο πάνω στο άλλο, σαν τα κεραμίδια στις στέγες τους. Το νερό που πίνουμε είναι άνοστο, ο αέρας είναι ανθυγιεινός εξαιτίας των κοντινών βάλτων …. (Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός, 1833)

- Πάνω σ’ ένα λόφο που κυριαρχείται από τα γύρω βουνά, βρίσκεται το μικρό κάστρο, ενώ στους πρόποδες του λόφου και ιδιαίτερα στην απέναντι δυτική πλαγιά είναι “διασκορπισμένη” η σημερινή πόλη, χτισμένη άναρχα με τον ανατολίτικο τρόπο. … Τα τουρκικά κτίρια είναι καλά διατηρημένα, αν και αρχίζουν να καταστρέφονται. (Λουδοβίκος Ρος, 1834)

-  … Το Ζητούνι εθεωρείτο κι επισήμως ένα ανθυγιεινό μέρος. … Αξιοπρόσεκτος είναι ο μεγάλος αριθμός από πελαργούς και κίσσες, που κατοικούν στην περιοχή. … Η πόλη εξαπλώνεται ακανόνιστα, τα σπίτια στέκουν μέσα σε κήπους σε απόσταση το ένα από το άλλο. Αλλά τα δένδρα μοιάζουν κομμένα και οι βρώμικες καλύβες ανακατεμένες με τα σπίτια δίνουν στο μέρος έναν αέρα μιζέριας κι εγκατάλειψης. Μοιάζει πιότερο με μέρος σε παρακμή παρά σε άνθιση. (Τζώρτζ Φίνλεϋ, 1935)

-  … επισκέφτηκα τον μόνο αξιοθαύμαστο χώρο που διαθέτει αυτή η μίζερη πόλη του Ζητουνίου· αναφέρομαι στον ελληνικό στρατώνα, που παλιά ήταν το Σεράι του πασά … (Χέρμαν Πίκλερ Μισκάου, 1836)

-  … Η πόλη δείχνει παντού ερειπωμένη. Κάποιοι κατεστραμμένοι μιναρέδες στέκονται ακόμη όρθιοι. … (Κάρολος Γουσταύος Φίντλερ, 1836)

 

Βαυαροί στρατιώτες στην είσοδο της Λαμίας (Kollnberger, 1834)

   Στις 20 Ιουνίου (π.η.) 1836 ονομάζεται και πάλι Λαμία. Από το 869 μ.Χ. λεγόταν Ζητούνι (δηλ. για 964 χρόνια είχε αυτό το όνομα).

   Οι Τούρκοι αποχώρησαν στρατιωτικά από το Ζητούνι αμέσως. Κάποιες προκλήσεις από Τούρκους θερμοκέφαλους για στρατιωτική δράση αντιμετωπίστηκαν μάλλον εύκολα. Εγράφη τότε :

“ … Αλλ’ επειδή ο Κύριος Συνταγματάρχης Δ’ Άλμπερτ, καθ’ άς έλαβε πληροφορίας περί της κατά του Τούρκου Ταϊφίλη εκστρατείας, και περί του ότι οχυροποιεί τον Δομοκόν δια ν’ αντικρούση την προσβολήν των Πασάδων, εξήλθε σήμερον μετά διακοσίων στρατιωτών, καταλιπών εκατόν πεντήκοντα δι’ εξασφάλισιν της πόλεως Ζητουνίου και κατέλαβε τας θέσεις των Δερβενίων Φούρκας και Καριάς και την θέσιν του Μοναστηρίου Αντινίτζης, απεχούσας απ’ αλλήλων μίαν και ημισείαν περίπου ώραν, ώστε αν, όπερ πιθανότερον, καταπολεμηθέντος του Ταϊφίλ, διασκεδασθώσιν οι περί αυτόν και ζητήσωσιι να εισχωρήσωσιν εις τα σύνορα, να ήνε εις θέσιν του να ενεργήση τα δέοντα.  …  Εν Ζητουνίω την 3 Μαΐου 1833”.

   Από νωρίτερα οι Τούρκοι τσιφλικάδες είχαν αποχωρήσει και  - μέσω αντιπροσώπων[10] τους - πούλησαν τις ιδιοκτησίες τους. Τα περισσότερα (13 χωριά και τσιφλίκια) ανήκαν στον Χαλήλ Μπέη (στρατιωτικό διοικητή της Λαμίας) και άλλα 5 ανήκαν στη σύζυγό του Σαϊδέ χανούμ. Δεν περιήλθαν στο ελληνικό κράτος ως εθνικές γαίες, αλλά πουλήθηκαν (κάποια διπλοπουλήθηκαν) μέσα σ’ ένα κλίμα ανασφάλειας, ασάφειας, με κίνδυνο εξαπάτησης (από τους Τούρκους). Αγοράστηκαν από πλούσιους κυρίως ομογενείς, οι οποίοι συμπεριφέρονταν όπως οι προκάτοχοι, ενώ οι ακτήμονες ακολούθησαν τη μοίρα του κολλήγα.

   Η Λαμία ως μεθοριακή πόλη του (τότε) ελληνικού κράτους με την Οθωμανική Τουρκία απέκτησε διπλωματικό εκπρόσωπο, δηλ. πρόξενο (που λειτούργησε από το 1846 και καταργήθηκε το 1881). Στον τομέα της υγείας, λειτούργησε το “Λοιμοκαθαρτήριο” (η γνωστή Καραντίνα) στην περιοχή Ταράτσας (από το 1837 έως το 1881) για τα λοιμώδη νοσήματα, όσων έρχονταν από την Τουρκία. Από το 1835 απέκτησε νομίατρο (το Δαμιανό Γεωργίου, τον οποίο διαδέχτηκε ο Μελέτιος Γεωργιάδης). Από το 1836 πρέπει να διέθετε Φαρμακείο, όπως και τους πρώτους γιατρούς (Κων. Ζαγγογιάννη, Φραγκ. Βερέττα, κ.ά.). Από το 1833 είχε Ειρηνοδικείο[11] Ζητουνίου και επιπλέον από το 1836 έγινε έδρα του Πρωτοδικείου Λαμίας.

     Η ελεύθερη Λαμία απέκτησε σύντομα τον αρμόζοντα “ηγετικό” ρόλο, στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα και από έδρα επαρχίας Ζητουνίου, έγινε αργότερα πρωτεύουσα του νομού Φθιωτιδοφωκίδος, για να δικαιούται επάξια και σήμερα τη διοικητική έδρα της περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας (όπως και έδρα ΑΕΙ). Οι άνθρωποι που εκπροσωπούν τον τόπο, με την ευκαιρία της επετείου των 180 χρόνων ελευθερίας του, ας τιμήσουν τη θυσία των αγωνιστών της ελληνικής επανάστασης (με σύμβολο το Θανάση Διάκο) κι ας φανούν άξιοι απόγονοί τους, ιδιαίτερα σ’ αυτούς τους χαλεπούς καιρούς, δημιουργώντας στα παιδιά μας ένα καλύτερο αύριο.

Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος

        φυσικός

             ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

* Οι φωτογραφίες προήλθαν από τη θαυμάσια έκδοση “Λαμία, με τη γραφίδα των περιηγητών”, των Νικ. Τ. Δαβανέλλου -Γεωργ. Π. Σταυρόπουλου, εκδ. ΟΙΩΝΟΣ, 2005, Λαμία.

---

[1] Το Ζητούνι, όπως λεγόταν τότε, κατελήφθη για πρώτη φορά από τον Τούρκο Σουλτάνο Βαγιαζήτ, το 1393. Νέα κατάληψη έγινε το 1410 ή 1414 από τους Τούρκους του Τουρχάν Πασά. Κράτησε έως το 1422. Η τελική κατάληψη του Ζητουνίου έγινε το 1446 από τους Τούρκους του Σουλτάνου Μουράτ. [Γεωργίου Πλατή, «ΛΑΜΙΑ», έκδοση Δήμου Λαμιέων, 1973, Αθήνα]

[2] Νικ. Δαβανέλλου-Γεωργ. Σταυρόπουλου : “Λαμία, με τη γραφίδα των περιηγητών”, εκδ. ΟΙΩΝΟΣ, 2005, Λαμία.

[3] Η διαφορά στο 19ο αιώνα μεταξύ παλαιού (Ιουλιανού) και νέου (Γρηγοριανού) ημερολογίου είναι 12 μέρες.

[4] Την αποτέλεσαν ο συνταγματάρχης Μπέικερ (Baker της Αγγλίας), ο συνταγματάρχης Σκάλον (Scallon της Ρωσίας), ο αντισυνταγματάρχης Μπαρτελεμί (Barthelemy της Γαλλίας), ο Χουσεΐν Μπέης (Hussein Bey της Τουρκίας) και ο στρατηγός Γιαννάκης Στάικος της Ελλάδος.

[5] Γεωργίου Λέλη : “Πρακτικά οροθετικής γραμμής (1832) του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους. Προσκήνιο, παρασκήνιο”, σελ. 282-340, Πρακτικά 3ου Συνεδρίου Φθιωτικής Ιστορίας, 2007, Λαμία.

[6] Δημ. Αλεξ. Μηνογιάννη : “Η παλιά Οροθετική Γραμμή Ελλάδος - Τουρκίας”, περ. ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 1987, σελ. 91-97, Λαμία.

[7] Η οροθετική γραμμή ίσχυσε μέχρι τις 24 Ιουνίου 1881.

[8] Τα χωριά Γιαννιτσού, Γούρα κλπ. έμειναν στο Οθωμανικό μέρος, ενώ οι ιδιοκτησίες τους βρίσκονταν στο Ελληνικό μέρος και αντιστρόφως. Το χωριό Φούρκα (σημερινό Καλαμάκι) επί της Όθρυος στο δρόμο Λαμίας-Λάρισας έμεινε στην Ελλάδα. Οι κάτοικοι του χωριού Γιαννιτζού δημιούργησαν τη Νέα Γιαννιτσού στο ελληνικό μέρος των συνόρων.

[9] Δημιουργήθηκε το σώμα της Οροφυλακής για φύλαξη της Γραμμής. Διαλύθηκε το 1855 και αντικαταστάθηκε από σώματα δημοτοχωροφυλάκων που βοηθούσαν τα αποσπάσματα της Χωροφυλακής για πάταξη της ληστείας και για επιβολή της δημόσιας ασφάλειας.

[10] όπως ο Χασάν-αγάς Χιλιαδιώτης, Οθωμανός Λαμίας που έγινε πληρεξούσιος εκπρόσωπος του Χαλήλ μπέη και του γιού του Τεφήκ μπέη για πώληση των ιδιοκτησιών τους στην περιοχή Ζητουνίου.

[11] Δημητρίου Θ. Νάτσιου : “Δικηγόροι και Δικηγορικός Σύλλογος Λαμίας (1833-2003)”, Λαμία, 2004.