(Μέρος Α’, Έργα Αφών Μαλακατέ)
Προλεγόμενα
Η συλλογή του υλικού ξεκίνησε στις αρχές του 2000. Οι επισκέψεις στο χώρο του Κοιμητηρίου Ξηριώτισσας ήταν πολλές. Το φωτογραφικό υλικό έπρεπε να υποστηριχθεί με βιογραφικά στοιχεία των θανόντων. Ευτυχώς βρέθηκαν πηγές, τόσο γραπτές όσο και μαρτυρίες.
Το Κοιμητήριο είχε μιαν άναρχη πορεία ως προς τις θέσεις των ταφικών μνημείων, κυρίως στο αρχικό τμήμα του και λιγότερη στις επεκτάσεις που ακολούθησαν. Είναι φανερό ότι στο παρελθόν δεν υπήρξε σχεδίαση των θέσεων των μνημείων και επιπλέον - πλην του κεντρικού δρόμου - δεν υπήρχαν κοινόχρηστοι χώροι (διάδρομοι προσπέλασης, μικρά πάρκα και χώροι πρασίνου). Στα νεότερα χρόνια σχεδιάστηκαν-ορίστηκαν οι θέσεις των μνημείων και υπάρχουν διάδρομοι, λείπει όμως το πράσινο και δεν υπάρχουν δένδρα. Πώς λοιπόν επιβεβαιώνεται η χριστιανική γραφή για “τόπο χλοερό και τόπο αναψύξεως”;
Τα χρονικά παλαιότερα ταφικά μνημεία από τη δεκαετία 1870-80 είναι υψηλής ποιότητας γλυπτά έργα τέχνης. Είναι διατηρητέα μνημεία και - δυστυχώς - δεν έχουν συντηρηθεί και δεν έχουν αναδειχθεί. Αποτελούν ένα θησαυρό του Δημοτικού Νεκροταφείου Ξηριώτισσας Λαμίας, άγνωστο και παρατημένο από τις κατά καιρούς δημοτικές αρχές.
Στην παρούσα εργασία θα δοθούν τα διαθέσιμα στοιχεία για κάθε μνημείο, με φωτογραφικό υλικό και περιγραφή του μνημείου στον επιτρεπτό βαθμό. Επίσης θα δοθούν στοιχεία για το τιμώμενο πρόσωπο (ή πρόσωπα). Αναγκαία τέλος είναι και η αναφορά στον καλλιτέχνη γλύπτη και δημιουργό του έργου.
Η μεγάλη έκταση της εργασίας αυτής αναγκαστικά θα δοθεί τμηματικά, αρχίζοντας από τα παλαιότερα μνημεία. Η παρουσίαση θα γίνει με συνοπτικό - κατά το δυνατόν - αλλά και περιεκτικό τρόπο.
Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος
φυσικός
----------
Μνημείο 1
Γεώργιος Ι. Κρίτσας[1]
(1858 - 1873)
Η κηδεία του έγινε την επομένη με λαμπρότητα και ακολούθησε όλη σχεδόν η πόλη. Για τις αρετές του μίλησαν[3] στην εκκλησία ο καθηγητής του Γυμνασίου Γ. Ρ. Εμμανουήλ και ο φοιτητής της νομικής Ι. Σακελλαρόπουλος, επί του τάφου.
Η Μαρία Κρίτσα είναι ένα άλλο παιδί της ίδιας οικογένειας Κρίτσα. Γεννήθηκε στη Λαμία στις 29 Δεκεμβρίου 1871 και πέθανε στις 23 Ιουνίου 1875.
Ο Ιωάννης ή Γιαννούσος Κρίτσας (1817-1883) γεννήθηκε στη Λεπενίτσα Ασπροποτάμου[4], οι δε γονείς του λέγονταν Γεώργιος και Ασημίνα ή Ασήμω. Ο Ιωάννης νυμφεύτηκε την Ελένη Γ. Γκριζάνου (1820-1894) κόρη μεγαλοκτηματία και δημάρχου της Νέας Μητζέλης (Αμαλιάπολης) του νομού Μαγνησίας. Απέκτησαν 8 παιδιά (Δημήτριος, Γεώργιος, Αναστάσιος, Σωκράτης, Κων/νος, Νικόλαος, Πολυξένη και Μαρία). Ήταν ιδιοκτήτης μεγάλης ακίνητης περιουσίας από καλλιεργήσιμη γη στο χωριό Κόμμα, λιβάδια και βοσκοτόπους στην περιοχή Σούρπης, ακίνητα στη Λαμία, κλπ.
Η πολυπληθής οικογένεια Κρίτσα, εκτός του σημαντικού πλούτου διέθετε και άτομα με πνευματική καλλιέργεια. Είχαν μεγάλη βιβλιοθήκη στο αρχοντικό της οικογένειας στο Κόμμα. Επιπλέον τίμησε τα πρόωρα θανόντα παιδιά του με αρχαιοπρεπή επιγράμματα.
Μεταξύ άλλων η οικογένεια ανέδειξε και τους Δημάρχους Λαμίας : τον Κωνσταντίνο[5] Γ. Κρίτσα (1804-1978), την 4ετία από 9-5-1866 έως τον Απρίλιο του 1870 και το Νικόλαο[6] Αναστ. Κρίτσα (1847-1931) την περίοδο 1899-1903.
š¯›
Στην επιτύμβια στήλη γράφει :
ΜΟΥΣΑΩΝ ΠΑΙΔΕΥΜΑ
ΓΕΩΡΓΙΟΝ ΕΝΘΑΔΕ ΚΡΙΤΣΑΝ
ΥΙΟΝ ΙΩΑΝΝΟΥ
ΝΗΓΡΕΤΟΣ ΥΠΝΟΣ ΕΧΕΙ
ΟΙΚΩΙ ΠΑΝΤΙ ΦΙΛΟΝ ΚΑΙ
ΟΜΟΖΗΛΟΙΣ ΕΤΑΡΟΙΣΙΝ
ΟΙ ΜΙΝ ΠΡΩΟΒΗΝ
ΚΛΑΥΣΑΝ ΑΠΟΦΘΙΜΕΝΟΝ
ΕΓΕΝΝΗΘΗ ΜΕΝ ΕΝ ΛΑΜΙΑ
ΤΗΙ 1Η ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ
ΕΤΕΙ ΑΩΝΗ΄
ΕΤΕΛΕΥΤΗΣΕ Δ’ ΑΥΤΟΘΙ
ΤΗΙ Η΄ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ
ΕΤΕΙ ΑΩΟΓ΄
Μετάφραση[7] :
ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΜΑ ΤΩΝ ΜΟΥΣΩΝ
Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΡΙΤΣΑΣ
ΥΙΟΣ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ, ΚΟΙΜΑΤΑΙ ΕΔΩ
ΤΟΝ ΑΞΥΠΝΗΤΟ ΥΠΝΟ,
ΠΟΛΥΑΓΑΠΗΤΟΣ ΣΕ ΚΑΘΕ ΟΙΚΟ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ
ΑΦΟΣΙΩΜΕΝΟΥΣ ΣΤΙΣ ΙΔΙΕΣ ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΥΣ ΤΟΥ
ΠΟΥ (ΠΡΩΙΜΑ ;) ΤΟΝ
ΕΚΛΑΨΑΝ ΣΑΝ ΧΑΘΗΚΕ
----
 |
| Θρηνούσα γυνή |
ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ 1858
ΠΕΘΑΝΕ ΕΔΩ ΣΤΟΝ ΙΔΙΟ ΤΟΠΟ
ΣΤΙΣ 8 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ
ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ 1873
------
Για τη Μαρία Κρίτσα στην επιτύμβια πλάκα γράφει :
ΚΡΗΖΗΙΣ ΜΑΡΙΗ ΚΑΛΟΝ ΘΑΛΟΣ ΟΞΥ ΜΑΡΑΝΘΕΝ
ΠΑΡ ΚΑΣΙ ΩΔΕ ΝΕΟΝ ΚΕΙΤΑΙ ΑΧΟΣ ΤΟΚΕΩΝ.
ΕΓΕΝΝΗΘΗ ΜΕΝ ΕΝ ΛΑΜΙΑ
ΤΗΙ ΚΘ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ
ΕΤΕΙ ΑΩΟΑ΄
ΕΤΕΛΕΥΤΗΣΕ Δ’ ΑΥΤΟΘΙ
ΤΗΙ ΚΓ΄ ΙΟΥΝΙΟΥ
ΕΤΕΙ ΑΩΟΕ΄
Μετάφραση :
ΚΡΙΤΣΑ ΜΑΡΙΑ, ΤΟ ΩΡΑΙΟ ΛΟΥΛΟΥΔΙ, ΠΟΥ ΑΠΟΤΟΜΑ ΜΑΡΑΘΗΚΕ
ΕΔΩ ΠΙΑ ΚΑΤΟΙΚΕΙ, ΓΙΑ ΠΙΚΡΑ ΤΩΝ ΓΟΝΙΩΝ (ΤΗΣ).
ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ ΣΤΗ ΛΑΜΙΑ
ΤΗΝ 29Η ΤΟΥ ΔΕΚΕΜΒΡΗ
ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ 1871
ΠΕΘΑΝΕ ΕΔΩ ΣΤΟΝ ΙΔΙΟ ΤΟΠΟ
ΣΤΙΣ 23 ΙΟΥΝΙΟΥ
ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ 1875
-----
Το μνημείο είναι θαυμάσιο καλλιτεχνικό έργο και στη βάση του μνημείου φέρει υπογραφή:
ΙΑΚΩΒΟΣ ΜΑΛΑΚΑΤΕΣ ΕΠΟΙΕΙ
š¯›
Περιγραφή του μνημείου :
Μαρμάρινη λευκή επιτύμβια στήλη που αποτελείται από τρία τμήματα, εκ των οποίων λείπει το ένα :
Στήλη κόλουρης πυραμίδας με κλιμακωτή πλαισίωση, διακοσμημένη στο άνω μέρος με ανάγλυφο τρίτοξο, γοτθικού ύφους.
Στη μέση φέρει χαραγμένη επιγραφή, που καταγράφεται προηγουμένως.
Πιο κάτω φέρει ανάγλυφη (ημίγλυφη) σύνθεση κόρης, γονατιστής στο ένα πόδι, σε πλάγια όψη, με σβησμένη δάδα.
Στη βάση της σύνθεσης αυτής υπάρχει η υπογραφή του καλλιτέχνη :
“ΙΑΚΩΒΟΣ ΜΑΛΑΚΑΤΕΣ ΕΠΟΙΕΙ”
Στο άνω τελείωμα της στήλης σχηματίζεται η βάση του σταυρού (που όμως λείπει).
Το ταφικό σύνολο ολοκληρώνεται με την οριζόντια επιτύμβια πλάκα, που φέρει περιμετρικά εσώγλυφη πλαισίωση με μαιάνδρους. Στο κάτω μέρος της κοσμείται με αβαθή ανάγλυφο αναμμένο λύχνο. Στο άνω μέρος φέρει αβαθή ανάγλυφο σταυρό που περιβάλλεται από φυτικό στεφάνι.
Στην οριζόντια επιτύμβια πλάκα, φέρει σκαλιστό λύχνο και γύρω έχει μαίανδρο ως μπορντούρα.
------------
Μνημείο 2
Μελέτιος Γεωργιάδης
(1797-1877)
 |
| Ανθέμιο και σταυρός φυλλοφόρος |
Κατά την παραμονή του στο Παρίσι, γνωρίστηκε με τον Ιωάννη Κωλέττη, πρέσβη της Ελλάδας και αργότερα πρωθυπουργό της, με αποτέλεσμα να τον πείσει να έρθει πίσω στην Ελλάδα.
Δεν δέχτηκε τη θέση του καθηγητή Ανατομίας στο νεοϊδρυθέν Πανεπιστήμιο Αθηνών. Προτίμησε να γίνει Νομίατρος στη Φθιώτιδα και ιδιώτης γιατρός στη Λαμία.
Ήταν πολύ σημαντική η συμβολή του στη θεραπεία ασθενών με πυρετούς και ελονοσία, που μάστιζαν την περιοχή για πολλά χρόνια.
Παντρεύτηκε 2 φορές. Την Ελένη Πετροπούλου (κόρη του τότε Δημάρχου Ιωάννη Πετροπούλου, την περίοδο 1837-1841). Απέκτησε ένα γιο τον Ιωάννη. Μετά το θάνατό της (το 1842), ο Μ. Γ. ξαναπαντρεύτηκε το 1848 την Αφροδίτη Γουναροπούλου ή Αγγελακοπούλου, αποκτώντας άλλα 5 παιδιά, την Ασπασία, το Γεώργιο (1856), την Ευανθία (1861), τον Αλέξανδρο (1865) και τον Κωνσταντίνο (1868).
Απέκτησε μεγάλη περιουσία με σπίτια και κτήματα, που αρχικά αγόρασε απ’ τους τούρκους. Το 1848 και μετά η κτηματική του περιουσία εκτιμήθηκε σε 70.000 δρχ., ένα τεράστιο ποσό για την εποχή εκείνη. Έμενε στο πέτρινο διώροφο σπίτι[8] επί της πλατείας Ελευθερίας, στη γωνία με την οδό Σκληβανιώτου αριστερά.
Πέθανε στη Λαμία το 1877, σε ηλικία 80 ετών. Με διαθήκη άφησε δωρεές για ανέγερση Νοσοκομείου (Ελασσώνειο), του Ι. Ναού Ευαγγελίστριας, στα Γυμνάσια Λαμίας, Υπάτης και Στυλίδας, στο χωριό Σαρμουσακλή (Ροδίτσα), στο Πανεπιστήμιο Αθήνας, σε Γηροκομείο, κ.ά.
š---------
Στην επιτύμβια βάση του μνημείου γράφει :
 |
| Μνημείο Μελετίου Γεωργιάδη |
ΜΕΛΕΤΙΩ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ ΙΑΤΡΩ
ΓΕΝΝΗΘΕΝΤΙ ΜΕΝ ΕΝ ΝΙΓΡΙΤΗ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
ΚΑΤΑ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΝ ΤΟΥ 1797
ΘΑΝΟΝΤΙ Δ’ ΕΝ ΛΑΜΙΑ ΤΗ 9 ΜΑΡΤΙΟΥ 1877
ΤΥΜΒΟΝ ΤΟΝΔ’ ΕΣΤΗΣΑΝ
ΒΑΡΥΑΛΓΟΥΣΑ ΣΥΖΥΓΟΣ ΚΑΙ
ΠΕΝΘΟΥΝΤΑ ΤΕΚΝΑ
-------
ΑΛ. ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ
ΑΠΕΒΙΩΣΕ ΤΗ 14
ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ, ΕΤΩΝ 67
1931
š----
Είδος – περιγραφή μνημείου:
Επιτύμβια μαρμάρινη στήλη που αποτελείται από τρία τμήματα:
- τρίσκαλη (ή δίσκαλη) ορθογώνια βάση.
- στήλη σε σχήμα κόλουρης πυραμίδας που παρουσιάζει ταφική επιγραφή και στο πάνω μέρος κοσμείται από ανάγλυφη σύνθεση με άγγελο σκεπτόμενο, ακουμπισμένο σε κλεψύδρα και καθισμένο σε βράχο, κάτω από κλαίουσα ιτιά χωρίς φύλλωμα. Η παράσταση αυτή έχει επαναληφθεί (από τον ίδιο γλύπτη) σε άλλο μνημείο του 1874 του Ιωάν. Σβορώνου στο Α’ Νεκροταφείο Αθήνας.
Κάτω από το γείσο διακρίνεται διακοσμητικό κυμάτιο.
Στην απόληξη της στήλης έχουμε κόσμημα ακροκεράμου που σχηματίζεται στη βάση με τρία φύλλα ακάνθου και καμπυλόσχημους βλαστοειδείς έλικες και ανθεμωτή κορύφωση.
- σταυρό με ανάγλυφο φυλλοφόρο κλαδί δάφνης που αναπτύσσεται στον κάθετο βραχίονα και διακλαδίζεται στον οριζόντιο. Στη βάση του σταυρού διακρίνεται ανάγλυφος μικρός τρίφυλλος βλαστός.
- Επιτύμβια πλάκα (τρίσκαλη ορθογώνια βάση) με ανάγλυφο καθήμενο άγγελο. Ημικυκλικό με άνθος (ανθέμιο). Στο επάνω, ανάγλυφος σταυρός με κλαδί δάφνης. Στη βάση τριπλό άνθος παπαρούνας.
Γλύπτης :
Είναι ενυπόγραφο έργο του Ιάκωβου Μαλακατέ (υπογράφει «ΙΑΚΩΒΟΣ ΜΑΛΑΚΑΤΕΣ ΕΠΟΙΕΙ»)
------------
Μνημείο 3
Αμαλία Γ. Ρέντζου
(1858 - 1880)
Η Αμαλία είχε χάσει σε μικρή ηλικία (νεογέννητα σχεδόν) δυο αγόρια με ονόματα Χρήστο και Ανάργυρο. Ενώ επέστρεφαν από κάποιο γλέντι, ο Γ. Ρέντζος έσκυψε σε κάποια βρύση να πιει νερό. Τότε, το όπλο του εκπυρσοκρότησε και ακουσίως, σκότωσε την άτυχη Αμαλία, που ήταν νέα στην ηλικία, μόλις 22 ετών.
Άφησε ορφανή μια πολύ μικρή κόρη.
----
Στην επιτύμβια στήλη γράφει :
ΑΜΑΛΙΑ Γ. ΡΕΝΤΖΟΥ
22 ΕΤΩΝ
Ο ΤΑΦΟΣ ΟΥΤΟΣ ΚΑΛΥΠΤΕΙ ΤΗΝ
 |
| Η γλυπτή πλευρά της στήλης |
ΑΜΑΛΙΑΝ Γ. ΣΑΚΕΛΛΑΡΟΠΟΥΛΟΥ.
ΦΘΟΝΕΡΑ ΜΟΙΡΑ ΚΑΙ ΑΠΗΝΗΣ
ΤΑ ΜΕΝ ΔΥΟ ΤΕΚΝΑ ΑΥΤΗΣ
ΧΡΗΣΤΟΝ ΚΑΙ ΑΝΑΡΓΥΡΟΝ
ΠΡΟΑΠΕΜΨΕΝ ΕΙΣ ΤΟΝ ΑΔΗΝ
ΑΥΤΗΝ ΔΕ ΤΩ 22ΟΝ ΕΤΟΣ ΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ
ΔΙΑΝΥΟΥΣΑΝ ΣΚΛΗΡΩ ΘΑΝΑΤΩ
ΚΑΤΕΠΛΗΞΕ ΠΡΟΣ ΑΛΗΚΤΟΝ ΑΥΓΗΝ
ΤΟΥ ΑΝΔΡΟΣ, ΤΟΥ ΟΡΦΑΝΟΥ ΘΥΓΑΤΡΙΟΥ
ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ ΣΥΓΓΕΝΩΝ. ΑΛΛΑ ΤΗΣ
ΕΠΙΖΗΛΟΥ ΑΜΑΛΙΑΣ ΤΟ ΦΘΙΤΟΝ
ΜΟΝΟΝ ΣΩΜΑ ΚΕΙΤΑΙ ΕΝΤΑΥΘΑ
Η ΔΕ ΑΘΑΝΑΤΟΣ ΨΥΧΗ ΑΠΕΠΤΗ
ΕΙΣ ΤΑΣ ΟΥΡΑΝΙΟΥΣ ΜΟΝΑΣ
2 ΜΑΡΤΙΟΥ 1880
Είδος - περιγραφή μνημείου :
 |
| Κόρη θρηνούσα (έργο Μαλακατέ) |
- Τρίσκαλη ορθογώνια βάση με κλιμακωτή διαβάθμιση μεγέθους στα τρία τμήματά της.
- Στήλη σε σχήμα κόλουρης πυραμίδας (;;), που στο κάτω μέρος πλαισιώνεται από αμφίπλευρο ανάγλυφο κόσμημα ελικοειδές αντίστροφης φοράς με βλαστούς και φύλλο ακάνθου στο άνω τελείωμα.
- Η στήλη διακοσμείται με δύο εξώγλυφες συνθέσεις που παριστάνουν :
I. Κόρη σε πλάγια όψη, σε σκεπτόμενη στάση, καθισμένη σε υπόβαθρο, με την υπογραφή του καλλιτέχνη. Στη μέση φέρει την παραπάνω καταγραμμένη επιγραφή.
II. Ένα χερουβείμ με ανοιχτά φτερά σε τεχνοτροπία μπαρόκ.
Στην απόληξη της στήλης φέρει ένα ανάγλυφο κόσμημα με ελικοειδείς και σπειροειδείς αντίστροφους βλαστούς, με γραμμική διάταξη και ένα κεντρικό κύκλο
 |
| Μικρός άγγελος με ανοιχτά φτερά |
Επισήμανση : Στο επάνω μέρος της επιτύμβιας στήλης πρέπει να λείπει ο σταυρός.
Γλύπτης : Στη βάση του έργου “Κόρη θρηνούσα” έχει εσώγλυφη γραφή
ΕΚ ΤΟΥ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΥ ΜΑΛΑΚΑΤΕ
------------
Μνημείο 3
Κωνσταντίνος Δούκας
(1862 – 1883)
Η οικογένειά του είναι σημαντική για τον τόπο. Ο παππούς του Αλέξανδρος Στεφ. Δούκας ήταν σημαντικός παράγων στη μετεπαναστατική Λαμία και Φθιώτιδα. Εξέδωσε στη Λαμία τις εφημερίδες «Φωνή των μεθορίων» (1860-61) και «Ανατολική Ελλάς» (1867-1874).
Για ένα διάστημα ήταν δήμαρχος της Κρεμαστής Λαρίσσης (έτσι λεγόταν παλιότερα η Πελασγία). Δολοφονήθηκε από κάποιον Γεώργιο Βλασταράκο.
Ο πατέρας του Στέφανος Αλεξ. Δούκας[12] σπούδασε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπ. Αθηνών. Ασκούσε το ιατρικό επάγγελμα στη Λαμία. Στη Λαμία απέκτησε και άλλα παιδιά όπως τον Ιωάννη (1858-1873) που πέθανε την 14-7-1873 «εκ τραύματος» και την Αλεξάνδρα (1872-1873) που πέθανε την 21-7-1873 μόλις 13 μηνών.
Με την προσάρτηση της Θεσσαλίας, έφυγε από τη Λαμία και εγκαταστάθηκε στη Λάρισα, όπου και πέθανε (στις 5-11-1892).
š------
Περιγραφή του μνημείου :
Είναι λιτό μνημείο που αποτελείται από μαρμάρινο κυλινδρικό κίονα (αντί για στήλη) που έχει στην κορυφή του κοπεί πλάγια. Επάνω του έχουν γραφεί τα στοιχεία του θανόντα.
š----
Στην επιτύμβια στήλη γράφει :
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΔΟΥΚΑ
ΜΑΘΗΤΗΣ ΤΗΣ ΣΤ’ ΤΑΞΕΩΣ
ΤΗΣ ΤΩΝ ΕΥΕΛΠΙΔΩΝ ΣΧΟΛΗΣ
ΓΕΝΝΗΘΕΙΣ ΤΗΝ 14 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ
1862
ΑΠΟΘΑΝΩΝ ΤΗΝ 19 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ
1883
Γλύπτης : Στο μνημείο γράφει: ΕΚ ΤΟΥ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΥ ΜΑΛΑΚΑΤΕ.
Η ημερομηνία ή το έτος κατασκευής δεν είναι γνωστά.
Μνημείο 4
Ανδρέας Φαρδής
( ; - 1875)
Το 1821, μαζί με τον Νικ. Στουρνάρη αγόρασαν από τη Σαϊδέ Χανούμ, τη σύζυγο του Χαλήλ Μπέη της Λαμίας, το τσιφλίκι της Μεγάλης Βρύσης, που είχε έκταση 30.000 στρέμματα. Μετά την υπογραφή του Πρωτοκόλλου του Λονδίνου (1930), αναγκάστηκαν να ξαναγοράσουν την ίδια έκταση για να μην τη χάσουν, κατά το 1/3 ο Ανδρέας Φαρδής[14] και κατά τα 2/3 ο Νικ. Στουρνάρης[15].
Με τη διαθήκη του ο Ανδρέας Φαρδής, άφησε την περιουσία του στην κόρη του Νικ. Στουρνάρη, την Ειρήνη, που παντρεύτηκε τον άγγλο Κάρολο Μέρλιν (1850-1898).
Ο μεγάλης αξίας επίχρυσος πολυέλαιος του Ιερού Ναού του Αγίου Νικολάου Λαμίας είναι δωρεά[16] του, που έγινε το 1872.
Έφερε το παράσημο του αργυρού σταυρού των ιπποτών του Σωτήρος. Ο Ανδρέας Φαρδής πέθανε από χρόνια βρογχίτιδα στις 25/12/1875. Η κηδεία του έγινε στον Ι. Ναό του Αγίου Νικολάου Λαμίας με στρατιωτικές τιμές. Ετάφη κοντά στην έπαυλή του στον παρακείμενο Ι. Ναό Αγίας Παρασκευής Μεγάλης Βρύσης.
Στη μνήμη του Ανδρέα Φαρδή, η Ειρήνη Στουρνάρη – Μέρλιν ανήγειρε το μνημείο αυτό.
---
Από την εφ. “ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΛΑΟΥ” (φ. 651, 4-1-1876, Λαμία) διαβάζουμε :
ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΝΔΡΕΑ ΦΑΡΔΗ
 |
| Ανάγλυφος αμφορέας |
Ο μακαρίτης κατήγετο εκ Μετσόβου, ήτο γαμβρός επ’ αδελφή του ευεργέτου του Ελλάδος αειδήμου Στουρνάρη και εις άκρον φιλόπτωχος και ελεήμων× δι’ ό και πάντες οι εν τη πόλει πτωχοί και όλαι αι ενδεείς οικογένειαι εισίν απαρηγόρητοι δια την στέρησιν του προστάτου αυτών.
Λυπηρότατον πάντων εστίν, το ότι ο μακαρίτης Ανδρέας Φαρδής καίτοι κτώμενος όχι ευκαταφρόνητον περιουσίαν, απεβίωσεν άνευ φυσικών κληρονόμων και ως εικάζεται αδιάθετος. Ενώ εάν προνοών διέθετε την περιουσίαν του, ουδόλως αμφιβάλλομεν ότι λίαν φιλόπατρις ών, και το παράδειγμα του αειδήμου γυναικαδέλφου του ακολουθών μέγα μέρος της εαυτού περιουσίας ήθελε διαθέσει υπέρ του Δημοσίου.
Στοιχεία - περιγραφή του μνημείου :
 |
| Η πρόσοψη του μνημείου |
- Από την ορθογώνια Βάση.
- Από Στήλη σε σχήμα κόλουρης τετραγωνικής πυραμίδας, που στο κάτω μέρος της πρόσοψης κοσμείται με ανάγλυφη σύνθεση, σε εσώγλυφο καμπυλωτό πλαίσιο και περβάζι στη βάση του, που παρουσιάζει μια κόρη σε πλάγια όψη, καθιστή και σκεπτόμενη, με ένα ανοιχτό βιβλίο στο πάτωμα.
Στη μέση έχει ένα ανάγλυφο κυκλικό στεφάνι, που σχηματίζεται από δύο φυλλοφόρα και ανθοφόρα κλαδιά ενωμένα στο κάτω άκρο της με ταινία.
Στην απόληξη της στήλης υπάρχουν δύο ανάγλυφες ροζέτες σε οριζόντια διάταξη και φάτνωμα.
Τοξωτό αέτωμα με ανάγλυφο κόσμημα από δίπλευρη (συμμετρική) ελικοειδή φυλλοφόρα και ανθοφόρα βλάστηση, που εξέρχονται από ένα κεντρικό φύλλο ακάνθου και φυλλοφόρο άνθος, που περιέχει ένα σταυρό.
Στην πίσω όψη, χαμηλά, υπάρχει ανάγλυφος αμφορέας και στην απόληξη υπάρχουν πάλι δύο ανάγλυφες ροζέτες σε οριζόντια διάταξη και τοξωτό αέτωμα με τα ίδια στοιχεία όπως της πρόσοψης.
Στις πλάγιες όψεις υπάρχει από μια ανάγλυφη ροζέτα στην απόληξη της στήλης.
š›
Θέση του μνημείου : Βρίσκεται στα Ν.Α. και κοντά στον Ι.Ν. της Αγίας Παρασκευής Μεγάλης Βρύσης, όπου είναι το ομώνυμο νεκροταφείο.
Έργο του : Ιακώβου Μαλακατέ
--------
Μνημείο 5
Κωνσ(ταν)ντίνος Γαββαθάς
(1802 ή 1800 - 1879 )[17]
Γεννήθηκε στην Τρίπολη το 1802 (στην επιτύμβια πλάκα γράφει 1810). Σπούδασε δικηγόρος. Δεν είναι γνωστές οι συνθήκες κάτω από τις οποίες βρέθηκε και τελικά εγκαταστάθηκε στη Λαμία, όπου και ασκούσε το λειτούργημά του από τότε που συστήθηκαν Ελληνικά δικαστήρια. Παντρεύτηκε στη Λαμία και απέκτησε 3 παιδιά, τον Αριστείδη (1839-;) που έγινε επίσης δικηγόρος, το Σπύρο (1853-;) και τον Ξενοφώντα (1855-;).
Σε έγγραφο[18] δικαστικής απόφασης, αναφέρεται ότι :
«… Το Δικαστήριον των εν Λαμία Πρωτοδικών ……. Συνελθόν εις δημοσίαν εν τω ακροατηρίω συνεδρίασιν την 4 Δεκεμβρίου 1850, παρουσία του εισαγγελεύοντος Κ. Γαβαθά …»,
δηλ. αντικαθιστούσε τον απόντα εισαγγελέα. Το δικηγορικό του γραφείο[19] ήταν στην οδό Διάκου.
Το 1875 ιδρύθηκε ο Πολιτικός Σύλλογος «Διάκος» με πρώτο Πρόεδρο τον Κων. Γαββαθά. Το 1879[20] έχει τη θέση του Προέδρου[21] του Δικηγορικού Συλλόγου Λαμίας, που πριν λίγα χρόνια έχει ιδρυθεί (χωρίς να αποκλείεται να είναι ο πρώτος πρόεδρός του}.
Πέθανε στις 19-11-1879, σε ηλικία 77 ετών.
 |
| Γυνή κλαίουσα |
ΚΩΝΣ(ΤΑΝ)ΤΙΝΟΣ ΓΑΒΒΑΘΑΣ
ΓΕΝΝΗΘΕΙΣ ΕΝ ΤΡΙΠΟΛΕΙ ΤΟ
1810 ΑΠΟΘΑΝΩΝ ΤΗΝ 19 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ
ΕΝ ΛΑΜΙΑ ΤΟ 1879
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ
Περιγραφή του μνημείου :
Μαρμάρινη ταφική πλάκα, που περιβάλλεται στην περίμετρο από ανάγλυφη μπορντούρα, εσώγλυφη, με γεωμετρικό μοτίβο μαιάνδρου, διακοσμημένη με δύο ανάγλυφες συνθέσεις.
Στο πάνω μέρος της ταφικής πλάκας διακρίνεται εξώγλυφος σταυρός που περιβάλλεται από κυκλικό φυλλοφόρο στεφάνωμα δάφνης. Στο κάτω μέρος διακρίνεται σύνθεση με γονατιστή κόρη σε πλάγια στάση ακουμπισμένη στο μικρό σταυρό που κρατάει στα γόνατά της.
Γλύπτης : Στο μνημείο δεν υπάρχει όνομα. Έχει όμως ίδια μπορντούρα με άλλα. Πιθανά είναι έργο Μαλακατέ.
-----
Οι μαρμαρογλύπτες αδελφοί Μαλακατέ
Ο Ιάκωβος (Γιακουμής) Μαλακατές (1811-1903) και ο αδελφός του Φραγκίσκος (1825-1914) γεννήθηκαν στα Ιστέρνια της Τήνου και προέρχονται από οικογένεια λιθοξόων. Πατέρας τους υπήρξε ο Πέτρος Μαλακατές, στον οποίο αποδίδεται με βεβαιότητα ο μαρμάρινος διάκοσμος της Καταπολιανής.
Δραστηριοποιήθηκαν κυρίως στο χώρο των ταφικών μνημείων και των αρχιτεκτονικών γλυπτών. Υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία για τη ζωή τους. Υπήρξαν αυτοδίδακτοι. Από το 1835 οι Μαλακατέ είχαν «Ερμογλυφείον» στην Αθήνα. Το εργαστήριό τους στην Αθήνα (γωνία των οδών Σταδίου και Κοραή), ήταν από τα πιο γνωστά του 19ου αιώνα. Από αυτό βγήκαν κυρίως ταφικά μνημεία, διακοσμητικά και αρχιτεκτονικά μέλη οικοδομών. Η διακίνηση των γλυπτών στην αγορά γινόταν συνήθως με την υπογραφή του Ιάκωβου.
Ο Ιάκωβος υπήρξε περισσότερο έμπειρος τεχνίτης παρά καλλιτέχνης γλύπτης, που μέσα από την τυποποίηση εκλαΐκευσε τους διακοσμητικούς τύπους του κλασικισμού. Στο Α’ Νεκροταφείο Αθήνας και σε Νεκροταφεία της Επτανήσου (Κερκύρας, Αργοστολίου, κ.ά.), της Πελοποννήσου (Ναυπλίου, κ.ά.), και μεμονωμένα σε άλλα νεκροταφεία (όπως της Λαμίας) σώζονται πολλές στήλες με την υπογραφή του.
Ορισμένες φέρουν μόνο διακοσμήσεις, ενώ άλλες έχουν ως θέμα τους την αλληγορική απεικόνιση του θανάτου, μέσα από ιδεαλιστικά και ωραιοποιημένα σχήματα. Ο θάνατος παριστάνεται συνήθως με μορφή γυμνού φτερωτού νέου, που στηρίζεται σε ανεστραμμένο δαυλό, σύμβολο της ζωής που σβήνει, κι άλλοτε ως πενθούσα γυναικεία μορφή γονατιστή ή όρθια, με λαμπάδα ή λυχνάρι στο χέρι.
Ο Ιάκωβος τιμήθηκε με το παράσημο του Σταυρού του Σωτήρος. Πέθανε στο Μόναχο το 1903.
Η κύρια συμβολή του Φραγκίσκου Μαλακατέ στη νεοελληνική γλυπτική είναι η τεχνική αρτιότητα, οι ευρηματικοί συνδυασμοί των κλασικιστικών μοτίβων και η ευρεία διάδοσή τους στον ελληνικό χώρο. Ο Φραγκίσκος πέθανε στην Αθήνα το 1914.
Στο Νεκροταφείο Ξηριώτισσας Λαμίας υπάρχουν 5 ταφικά μνημεία και 1 ακόμη στο Νεκροταφείο της Αγ. Παρασκευής Μεγάλης Βρύσης Λαμίας. Πιο συγκεκριμένα είναι των :
1. Γεωργίου Ι. Κρίτσα (απεβ. 1873)
2. Ανδρέα Φαρδή (απεβ. 1875)
3. Μελετίου Γεωργιάδη (απεβ. 1877)
4. Κωνσταντίνου Γαββαθά (απεβ. 1879)
5. Αμαλίας Γ. Ρέντζου (απεβ. 1880)
6. Κωνσταντίνου Δούκα (απεβ. 1883)
Το ταφικό μνημείο του Κωνστ. Γαββαθά δεν φέρει υπογραφή, όπως συνηθιζόταν και υπογραφόταν : “ΕΚ ΤΟΥ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΥ ΜΑΛΑΚΑΤΕ”, αλλά έχει ίδια χαρακτηριστικά με τα άλλα έργα αυτών. Το μνημείο του Ανδρέα Φαρδή είναι στο Νεκροταφείο Αγίας Παρασκευής Μεγάλης Βρύσης Λαμίας.
Επίλογος
Στο αποτέλεσμα αυτό ήταν πολύ σημαντική η συμβολή της κας Ένζας Μαρσιλιάνο-Μώρη, πτυχιούχου της Ανωτάτης Σχολής Καλώς Τεχνών Ραβέννας Ιταλίας, ζωγράφου-αγιογράφου-ψηφιδωτοποιού και συντηρήτριας έργων τέχνης, με επιπλέον προϋπηρεσία και στην Αρχαιολογική Υπηρεσία. Η λεπτομερής περιγραφή των ταφικών μνημείων της εργασίας αυτής (και όχι μόνο) είναι δικό της έργο και την ευχαριστώ.
Το ζητούμενο αυτής της εργασίας, πέραν της γνώσης, είναι να ενεργοποιήσει τη δημοτική αρχή, ώστε να οδηγήσει στη διάσωση από τη φθορά του χρόνου και των ανθρώπινων ενεργειών, στη συντήρηση, στη διαφύλαξη και τελικά στην ανάδειξη αυτού του πολιτιστικού πλούτου που υπάρχει στα Δημοτικά Νεκροταφεία του δήμου Λαμίας.
------------------
Βιβλιογραφία-Αναφορές-Ιστοσελίδες
1. Βιβλία Αποβιώσεων των Ιερών Ναών της Λαμίας
2. Στοιχεία θανόντων από υπηρεσίες του Δήμου Λαμίας.
3. Φωτογράφιση και καταγραφή επιτύμβιου υλικού των μνημείων του Νεκροταφείου Ξηριώτισσας.
4. εφ. “Ανατολική Ελλάς” , 2-6-1869, Λαμία.
5. εφ. ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΛΑΟΥ, φ. 515, 1872, 1873, Λαμία.
6. Δημ. Νάτσιου : «Οι γιατροί της Λαμίας (1853-1881)», περ. «Φθιωτικά Χρονικά» 1983, Λαμία.
7. Δημ. Νάτσιου : ΔΗΜΟΣ ΛΙΑΝΟΚΛΑΔΙΟΥ, σελ. 52, Λιανοκλάδι, 2001.
8. Δημ. Νάτσιου : «Δικηγόροι & Δικηγορικός Σύλλογος Λαμίας (1833-2003)» σελ. 78, 2004, Λαμία.
9. Φωτογράφιση και καταγραφή επιτύμβιου υλικού επιλεγμένων μνημείων στα Νεκροταφεία Ξηριώτισσας και Αγίας Παρασκευής Λαμίας.
10. εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ, ετών 1927-1940, Λαμία.
11. Δημητρίου Νάτσιου : “Τα Νεκροταφεία της Λαμίας (1835-1857)”, περ. ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 1985, σελ. 99-108, Λαμία.
12. Α' Κοιμητήριο Αθηνών - Μία υπαίθρια γλυπτοθήκη, στο περ. “Επτά Ημέρες” της εφ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 20-4-2003.
13. Κοιμητηριακός τουρισμός (άρθρο της Κατ. Ροββά) στην εφ. ΕΘΝΟΣ. 16-5-2014.
14. Γκέοργκ Μάουρερ : «Ο Ελληνικός λαός», Εκδόσεις Αφοί Τολίδη, Αθήνα 1976.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Ευχαριστώ ιδιαίτερα τον κ. Θεόδωρο Γκέκα, που ερευνά το θέμα της μεγάλης οικογένειας Κρίτσα. Η ένταξη των θανόντων στο γενεαλογικό δένδρο της οικογένειας Κρίτσα, αν και δύσκολη, με βοήθησε σημαντικά.
[2] Τον αναφέρει η νεκρολογία στην τοπική εφημερίδα «ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΛΑΟΥ» σαν 17ετή. Επίσης γράφει ότι πέθανε «την δείλην της 8ης τρέχοντος». Ήταν ευφυής νεανίας, σεμνός το ήθος, αγαθός στην καρδιά, χρηστός στο φρόνημα και παρά την ηλικία ώριμος».
[3] εφ. ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΛΑΟΥ, φ. 569, σ. 3, 25-8-1873, Λαμία.
[4] Η προέλευση της μεγάλης περιουσίας των Κρίτσα δεν είναι γνωστή.
[5] Ήταν μεγαλοκτηματίας στην περιοχή, έχοντας στην ιδιοκτησία του το χωριό Μουσταφάμπεη (Ηράκλεια).
[6] Μεγαλοκτηματίας στο φθιωτικό κάμπο και πολιτευτής.
[7] Πρόκειται για ομηρική γραφή με δωρικά στοιχεία. Μιμείται ταφικά επιγράμματα της αρχαιότητας 5ο – 7ο π.Χ. αιώνα. Η μετάφραση έγινε από το φιλόλογο και πρώην καθηγητή του 3ου Γυμνασίου Λαμίας κ. Σεραφείμ Κακούρα.
[8] Υπάρχει φωτογραφία του σπιτιού αυτού (βλ. Νικ. Δαβανέλλο)
[9] Στον «Εκλογικό Κατάλογο Δήμου Λαμιέων του 1879», που δημοσίευσε ο Κώστας Δημ. Γαλλής, 1984, Αθήνα, αναφέρονται τρία (μάλλον αδέρφια) άτομα με το ίδιο επώνυμο. Είναι οι : (i) Ρέντσος Γεώργιος Χρήστου, ετών 38, καθηγητής, με διαμονή Λαμία. (ii) Ρέντσος Δημήτριος Χρήστου, ετών 37, δικηγόρος, με διαμονή Λαμία, επί ανωνύμου οδού στη συνοικία Παναγίας Δεσποίνης. (iii) Ρέντσος Αριστείδης Χρήστου, ετών 35, καθηγητής, με διαμονή Λαμία. Επιπλέον υπήρξε και ο Δημήτριος Ρέντζος, που ήταν συμβολαιογράφος της Λαμίας.
[10] Βλέπε εφ. «Φάρος της Όρθρυος», 8/3/1880, «Ιστορία του Γυμνασίου Λαμίας 1850-1881» μελέτη του Δημ. Νάτσιου στα Φθιωτικά χρονικά 1983, Λαμία.
[11] Βιβλίο «Ο Ελληνικός λαός» του Γκ. Μάουρερ, Χαϊδελβέργη 1835, μετάφρ. Όλγας Ρομπάκη, εκδόσεις Αφοί Τολίδη, Αθήνα, 1976. Γράφει : «Η στρατιωτική σχολή Ευελπίδων στο Ναύπλιο είχε οργανωθεί κατά το 1828 από το στρατηγό Φον Έυντεκ».
[12] Βλ. «Οι γιατροί της Λαμίας (1853-1881)» του Δημ. Νάτσιου, στα «Φθιωτικά Χρονικά» 1983, Λαμία.
[13] εφ. “Ανατολική Ελλάς”, 2-6-1869, Λαμία.
[14] Είχε τσιφλίκι στην Αγία Μαρίνα Στυλίδας (βλ. Αποφάσεις του Δήμου Λαμιέων Οκτώβριος 1856, Πρακτικά).
[15] Ευχαριστώ πολύ τον Χρήστο Γεωργ. Στεργιόπουλο-Κόγκα, για την παραχώρηση σχετικών στοιχείων.
[16] εφ. ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΛΑΟΥ, φ. 515, σ. 1, 8-4-1872, Λαμία.
[17] Γράφει στην επιτύμβια πλάκα ¨γεννηθείς εν Τριπόλει 1810 (;), αποθανών την … εν Λαμία …..».
[18] Από την έκδοση ΔΗΜΟΣ ΛΙΑΝΟΚΛΑΔΙΟΥ, σελ 52, του Δημ. Νάτσιου, Λιανοκλάδι 2001.
[19] «Σελίδες απ’ τη Λαμία (του 1875)» του Μιλτιάδη Μπούκα.
[20] Σύμφωνα με τον «Εκλογικό Κατάλογο του Δήμου Λαμιέων του 1879», που δημοσίευσε ο Κώστας Δημοσθ. Γαλλής, 1984, Αθήνα, είναι εγγεγραμμένος ο Γαββαθάς Κωνσταντίνος του Γαββαθά, ετών 79, δικηγόρος, με ενεστώσα διαμονή Λαμία.
[21] από συλλυπητήριο τηλεγράφημα του Δικηγορικού Συλλόγου Λαμίας στην εφ. «Τηλέγραφος», της 16-5-1879, Αθήνα. (έρευνα του Κων. Δ. Γαλλή). [Βλ. σελ. 78, «Δικηγόροι & Δικηγορικός Σύλλογος Λαμίας (1833-2003)» του Δημ. Νάτσιου, 2004, Λαμία].
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου