Η Ιερά Μονή Δαμάστας “Το Γενέσιον της Θεοτόκου”

Φθιωτικοί θρησκευτικοί τόποι

Πρόλογος

   Στον κόσμο της Φθιώτιδας και ευρύτερα της Στερεάς Ελλάδας είναι γνωστή η Μονή Δαμάστας. Συνδέθηκε με την ελληνική επανάσταση του 1821 και ιδιαίτερα τη θυσία των ηρώων της Αλαμάνας, Αθανάσιο Διάκο και μητροπολίτη Σαλώνων Ησαΐα. Η καταστροφή της μονής από τους Τούρκους συνοδεύτηκε από την κατάργησή της (το 1833) από τους Βαυαρούς του Όθωνα.

   Η επανίδρυσή της το 1934, με πρωτοβουλία του Λαμιώτη υπουργού Ιωάννη Μακροπούλου, ήταν η αρχή της αναδημιουργίας της. Τελευταίος φωτισμένος ηγούμενος ήταν ο Ευλόγιος Μόρφης. Στη συνέχεια, ως γυναικεία πλέον μονή επέστρεψε σε χρόνους ακμής, σε υποδομή, στελέχωση και πνευματική προσφορά.

   Στην παρούσα εργασία θα δοθεί η ιστορία της Μονής, με όσο γίνεται συνοπτικό, αλλά και περιεκτικό τρόπο.

 

Η  Ιερή Μονή Δαμάστας  (Η φωτογραφία ελήφθη από το youtube)

1.    Η Μονή μέχρι το τέλος του 19ου αι.

   Δυστυχώς, ούτε η ιστορία, ούτε η τοπική παράδοση μνημονεύει τον κτήτορα ή το έτος ιδρύσεως του μοναστηριού. Το καθολικό της μονής είναι αφιερωμένο στο Γενέσιον της Θεοτόκου και ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο ναού που έχει επιμηκυμένη τη δυτική κεραία, όπως συμβαίνει συχνά σε ναούς του 17ου-18ου αι. Όλα τα άλλα κτίσματα είναι μεταπολεμικά και μάλιστα των τελευταίων δεκαετιών.

   Ειδικά για το Καθολικό, η μορφή κα ὁ τύπος του, που ως αρχιτεκτόνημα τοποθετείται στην περίοδο μεταξύ του 13ου και 15ου αιώνα, μαρτυρεί για την πιθανή ίδρυση του μοναστηριού κατά την περίοδο αυτή. Είναι η εποχή κατά την οποία εμφανίστηκαν οι περισσότερες Ιερὲς Μονές στον ελληνικό χώρο. Ωστόσο, νεότερη εκτίμηση τοποθετεί τον σημερινό ναό, μετά τις φθορές και την πυρκαγιά, περίπου στο 17ο αιώνα. Κάποια γραπτή μαρτυρία αναφορικά με τον ακριβή χρόνο ιδρύσεως της μονής δεν έχει διασωθεί.

   Η φορητή εικόνα της Θεοτόκου Οδηγήτριας είναι πολύ αξιόλογη[1]. Κατά το βυζαντινολόγο Π. Λαζαρίδη, η ιερή εικόνα της Παναγίας της Δαμάστας είναι έργο του 16ου αι., εκτός οπό την επάργυρη επένδυσή της που προστέθηκε το 1892.

   Ο Φραγκ. Πουκεβίλ, πρόξενος της Γαλλίας  στην αυλή του Αλή πασά στα Γιάννενα, που περιηγήθηκε στην τότε τουρκοκρατούμενη Ελλάδα την περίοδο 1805-1815, στο βιβλίο του “Ταξίδι στην Ελλάδα” αναφέρει[2] ότι στη Δρυοπία[3] (κοντά στο Ελευθεροχώρι) υπάρχει το Μόμιλο (μοναστήρι της Παναγίας) με 15 σπίτια.

   Το Μοναστήρι κάηκε πριν από τα χρόνια της Επαναστάσεως του 1821, αλλά ανοικοδομήθηκε ευπρεπώς με δαπάνες των ευλαβών χριστιανών των πέριξ χωριών.  Ο ναός σώζεται σχεδόν ακέραιος. Το 1818, με δαπάνη του αγωνιστή της επανάστασης του 1821 Ιωάννη Δυοβουνιώτη, έγινε η τοιχογράφηση του καθολικού (από τον αγιογράφο Γεώργιο) σύμφωνα με αφιερωματική επιγραφή στο υπέρθυρο της εισόδου. Στη φάση αυτή ανήκουν οι τοιχογραφίες των κεραιών, ενώ οι υπόλοιπες επιζωγραφίστηκαν το 1913.

   Η σχετική επιγραφή αναφέρει :

“ Ιστορήθη ο παρών θείος και ιερότατος ναός
της θείας και Ιεράς Μονής της Υπεραγίας Θεοτόκου
δια συνδρομής του Πανεντιμοτάτου 
Κυρίου Καπετάν Δυοβουνιώτου. Αρχιερατεύοντος
του Θεοφιλεστάτου Επισκόπου Ζητουνίου Κυρίου Κου Θεοφάνους
εν έτει 1818 Δεκεμβρίου 15 χείρ Γεωργίου”

   Έργο του αγιογράφου Γεωργίου είναι οι τοιχογραφίες των κεραιών και του τρούλου που σώζονται. Οι λοιπές τοιχογραφίες καταστράφηκαν από υγρασία και επιζωγραφίστηκαν από τον αγιογράφο Αθανάσιο Αποστολίδη το έτος 1913, όπως φανερώνει επιγραφή σε παράθυρο της βόρειας πλευράς του ναού :

“ΕΠΕΣΚΕΥΑΣΘΗ ΑΠΑΣΑ Η ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΧΑΙΟΥ ΤΥΠΟΥ ΙΣΤΟΡΗΘΗ ΠΛΗΝ ΤΟΥ ΤΡΟΥΛΛΟΥ ΕΝ ΕΤΕΙ 1913 ΤΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΩΤΩΝ ΤΩΝ Κου Κου ΓΚΡΙΖΑ, ΤΟΥ ΗΓΟΥΜΕΝΕΥΟΝΤΟΣ ΜΟΝΑΧΟΥ ΘΕΟΦΙΛΟΥ ΣΚΑΦΤΟΥΡΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΠΙΤΡΟΠΩΝ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ Κων Κων ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ, ΛΟΥΚΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΑΙ ΑΧΙΛΛΕΩΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ. ΔΙΑ ΧΕΙΡΟΣ ΑΘ. Α. ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗ”

   Το τέμπλο του ναού είναι ξυλόγλυπτο με περίτεχνες παραστάσεις. Οι εικόνες του έγιναν από το αγιογραφικό εργαστήριο της Ιεράς Μονής Παρακλήτου Ωρωποῦ Αττικῆς, καθώς και η τοιχογραφία στον πρόναο.

   Από το 1821, η Ι. Μ. Δαμάστας, λόγω της προνομιακής της τοποθεσίας, ως φυσικό παρατηρητήριο της ανατολικής πλευράς της πεδιάδας του Σπερχειού, ήταν ορμητήριο των οπλαρχηγών, όπως του Αθανασίου Διάκου, του Παν. Πανουργιά και του Επισκόπου Σαλώνων Ησαΐα. Τότε ηγούμενος της μονής ήταν ο αρχιμανδρίτης Νεόφυτος.

   Στη μάχη της Αλαμάνας (22 Απριλίου 1821) συνέβαλαν και οι μοναχοί της Μονής. Τον τραυματισμένο σοβαρά οπλαρχηγό Πανουργιά Πανουργιά, που μεταφέρθηκε στη Μονή τον περιέθαλψαν και μετά τον φυγάδεψαν.  Επίσης τότε θυσιάστηκε και ο ηγούμενος της μονής αρχιμανδρίτης Νεόφυτος, η δε μονή πυρπολήθηκε από τους Τούρκους για τη συμβολή της στον αγώνα. Οι περισσότεροι από τους 25 μοναχούς της Μονής (όπως αναφέρει η τοπική παράδοση) έπεσαν στις μάχες εναντίον των Τούρκων. Στη θέση Χαλκομάτα, που βρίσκεται πιο κάτω από τη θέση της Μονής Δαμάστας, σκοτώθηκε ο Επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας. Κατά την παράδοση, τα τελευταία λόγια του ήταν :

“Παναγία Δαμάστα, σώσε τουλάχιστον την πατρίδα μου”.

   Μέχρι την απελευθέρωση από τους Τούρκους το 1830, αλλά και μετά την επιτυχημένη προσπάθεια του κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια το 1832, χάρη στην οποία περιλήφθηκε στα νέα σύνορα και η επαρχία Ζητουνίου, η Μονή Δαμάστας συντηρούσε δύσκολα τις κατεστραμμένες υποδομές της. Ευτυχώς το Καθολικό είχε διασωθεί, όπως και η ιερή εικόνα της Παναγίας. Εκτός του ναού υπήρχαν και πέντε κελιά. Η Μονή τότε είχε ηγούμενο τον Ιωακείμ κι άλλον ένα ιερομόναχο. Επίσης είχε και 12 υπηρέτες με μισθό.

      Στις 28 Μαρτίου 1833 (παλαιό ημερολόγιο) ή στις 9 Απριλίου (με το νέο ημερολόγιο) ημέρα Μεγάλη Τρίτη, έφυγαν οι Τούρκοι απ’ τη Λαμία. Από το έτος 1446, το Ζητούνι (Λαμία) και η ομώνυμη επαρχία ελευθερώθηκαν μετά από δουλεία 387 χρόνων.

   Στις 25 Ιανουαρίου/6 Φεβρουαρίου 1833 έφτασε στην Ελλάδα ο νέος βασιλιάς Όθων. Όμως μέχρι το έτος 1835 διοικούσαν οι Βαυαροί αντιβασιλείς. Στις 28 Αυγούστου[4]/9 Σεπτεμβρίου 1833 δημοσιεύτηκε το διάταγμα «Περί φορολογίας και μισθώσεως των μοναστηριακών», ή αλλιώς ένα Διάταγμα για κατάργηση μονών και κρατικοποίηση των περιουσιακών τους στοιχείων. Συγκεκριμένα, όσες μονές είχαν λιγότερους από 6 μοναχούς καταργήθηκαν και τα περιουσιακά τους στοιχεία (κινητή και ακίνητη περιουσία) περιήλθαν στο κράτος. Οι μοναχοί αυτών διατάχθηκαν να ενταχθούν στα πλησιέστερα μοναστήρια που διατηρήθηκαν ή αφέθηκαν στην τύχη τους.

Η ιερή εικόνα της Παναγίας Δαμάστας

   Στη Φθιώτιδα διατηρήθηκαν (Βασ. Διάταγμα 25 Σεπτεμβρίου 1833) μόνον 3 μοναστήρια: Αγάθωνος, Μαλεσίνας και Δαδίου. Μετόχια έγιναν 4 μοναστήρια : Αγίου Γεωργίου Στυλίδας (ως μετόχι του Παναγίου Τάφου), Αγίας Λαύρας Πελασγίας (ως μετόχι της Μεγίστης Λαύρας του Αγ. Όρους), Αγίου Τάφου Σούρπης (ως μετόχι του Παναγίου Τάφου) και Γέννησης Θεοτόκου ή Αντίνιτσας (ως μετόχι της μονής Αγάθωνος). Τα υπόλοιπα 25 μοναστήρια διαλύθηκαν (μεταξύ αυτών και αυτό της Γεννήσεως της Θεοτόκου ή Δαμάστας). Σε όλη την επικράτεια διαλύθηκαν 412 μοναστήρια και έμειναν σε λειτουργία 85 (82 ανδρικά και 3 γυναικεία). Τα υπάρχοντα των διαλυόμενων μοναστηριών καταγράφηκαν και εκποιήθηκαν.

   Να θυμίσουμε ότι τότε  τα χωριά : Δαμάστα, Δρακοσπηλιά, Μουσταφάμπεη, Μοσχοχώρι, Ελευθεροχώρι και Προκοβενίκον ανήκαν στο δήμο Οιταίων. Είχε δε πρωτεύουσα το Μοσχοχώρι. Η Μονή της Δαμάστας[5] βρισκόταν στη βόρεια κλιτύ του όρους Καλλιδρόμου, σε λόφο που ονομαζόταν Λαθίτσα (όπου σώζονται και ερείπια αρχαίας πολίχνης) η οποία κοινώς λεγόταν Νεβρόπολη.

   Στις 3 Δεκεμβρίου 1833, μετά από δύο Εγκυκλίους της τότε Βασιλικής Γραμματείας της Επικρατείας επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, ζητήθηκε από τη Νομαρχία[6] Φωκίδος και Λοκρίδος (με έδρα την Άμφισσα) να δώσει πληροφορίες[7] για την κατάσταση των ερειπωμένων αλλά και όλων των Μοναστηριών. Τα στοιχεία θα προέρχονταν από πληροφορίες από τους δημογέροντες.  Για το μοναστήρι της Δαμάστας το σχετικό έγγραφο αναφέρει :

“Η Μονή της Παναγίας[8] βρίσκεται κατά το χωρίον Δράσταν[9] σύγκειται από πέντε κελλία και την εκκλησίαν του. Κατοικείται από τον ηγούμενον Ιωακείμ και από ένα έτερο ιερομόναχον εφημερεύοντα, και από 12 υπομισθίους υπηρέτας, έχει 150 στρεμμάτων χωράφια, εξ ών σπείρονται μόνο 30 κατ’ έτος, 8 στρεμμάτων αμπελώνα, ένα στρέμμα οικόπεδον εντός του χωρίου κατηδαφισμένον Μετοχίου, ένα Νερόμυλον, μίαν Νεροτριβήν, ένα έτερον Νερόμυλον ερειπωμένον εις Ελευθεροχώρι, 64 ελαιόδενδρα εις διαφόρους θέσεις, 50 πρόβατα, 102 αιγίδια, 4 βόας, ένα ίππον, δύο ξυλίνας θήκας με αγίων λείψανα περιεχούσας ανά ένα σταυρόν εγκαλωπισμένον, ένα αργυρούν δισκοπότηρον, είκοσι φορτωμένον οίνον, 100 οκάδες τυρόν, 25 οκάδες βούτυρον, 200 οκάδες βαμβάκι, 20 κιλών διαφόρων ειδώ όσπρια και 100 οκάδες ελαιόλαδον. Όλα ταύτα δαπανώνται εις τας ανάγκας της Μονής”.

   Στις 20 Σεπτεμβρίου 1834, νέο έγγραφο[10] της Μητρόπολης Λοκρίδος και Φωκίδος αναφέρεται στα άγια λείψανα που βρίσκονται στα διαλυόμενα μοναστήρια της επαρχίας Φθιώτιδος. Για τη Μονή Δαμάστας αναφέρει : 

“… Έν κιβώτιον ξύλινον εις Μοναστήριον Δαμάστας και περιέχει τα ακόλουθα: Δύο κομμάτια λειψάνου του Αγ. Χαραλάμπους. [1] : Όμοιον των στ’ μαρτύρων Ευστρατίου, Αυξεντίου, Ευγενίου, Μαρδαρίου και Ορέστου. Έν κιβώτιον όμοιον εις το αυτό μοναστήριον περιέχον τα ακόλουθα : [2] κομμάτια των Αγ. Αναργύρων, μέρος τι του Αγ. Γεωργίου, μέρος τι του Αγ. Χαραλάμπους.”

   Στις 21 Ιουνίου 1835, έγγραφο[11] που εστάλη προς τον Έπαρχο Φθιώτιδος έχει κατάλογο των αγίων λειψάνων από διαλυθέντα μοναστήρια, που εστάλησαν στο Επαρχείο. Για τη Μονή Δαμάστας αναφέρει :

“….. Έν κιβώτιον ξύλινον εκ του μοναστηρίου της Δαμάστας περιέχει τα εξής : έν κομμάτιον καπλαμάς με μέρος λειψάνων των μαρτύρων Αυξεντίου, Ευγενίου, Μαργαρίου και Ορέστου, έν όμοιον του Αγ. Τρύφωνος, τρία κομμάτια μικρά του Αγ. Χαραλάμπους, ένα όμοιον του Αγ. Παντελεήμονος, έν όμοιον του Αγ. Γεωργίου, έν όμοιον καπλαμάς των Αγίων Αναργύρων και του Αγ. Γεωργίου είς σταυρός”.

   Στις 30 Ιουλίου 1835, με σχετικά έγγραφα της Μητρόπολης Φθιώτιδος, κλήθηκαν[12] οι μοναχοί των διαλυθέντων μονών : της Μεταμορφώσεως εις Αλπόσπιτα, των Ταξιαρχών, της Δαμάστας και του Αγίου Γεωργίου Μεγάλου Γαρδικίου (Πελασγίας), να παρουσιαστούν αυτοπροσώπως στην Επισκοπή.

   Για τη διάλυση της Ιεράς Μονής Δαμάστας, όπως και για πολλές άλλες, έγιναν πολλές διαμαρτυρίες των γειτονικών Δήμων προς το βασιλιά Όθωνα. Ωστόσο, καμία δεν εισακούστηκε από την τότε παντοδύναμη Βασιλική Γραμματεία. Η όλη επίβλεψη των εγκαταλελειμμένων κτιριακών εγκαταστάσεων της μονής Δαμάστας ανατέθηκε στο Δήμο Οιταίων.

   Στις 20 Ιουνίου (π.η.) 1836 το Ζητούνι ονομάζεται και πάλι Λαμία. Από το 869 μ.Χ. έφερε το όνομα Ζητούνι (δηλ. είχε αυτό το όνομα για 964 χρόνια).

   Στην Απογραφή του έτους 1889, βρέθηκαν και καταγράφηκαν στη Μονή Δαμάστας 9 άρρενες και 2 θήλεις. Στην τελευταία Απογραφή του έτους 1896 καταγράφηκαν βρέθηκαν 13 άρρενες (μοναχοί και μη).

2.    Η Μονή στον 20ό αι.

   Στον νέο αιώνα, παρέμενε η ίδια κατάσταση, με τη Μονή Δαμάστας στο ίδιο νομικό καθεστώς της διαλυμένης μονής, από το έτος 1833. Στους υπάρχοντες χώρους της μονής εγκαταβιούσαν λίγοι μοναχοί. Ήταν μετόχι της Ι. Μονής Αντίνιτσας. Το 1913 αναφέρεται ως ηγουμενεύων της Μονής ο Θεόφιλος Σκαφτούρας (από μια επιγραφή σε παράθυρο της βόρειας πλευράς του ναού).

   Στην απογραφή του έτους 1920 βρέθηκαν και απογράφηκαν στη μονή Δαμάστας 5 άρρενες (μοναχοί και μη) και 6 θήλεις.

   Στις 3 Αυγούστου 1934, υπογράφηκε Προεδρικό Διάταγμα, από τον τότε Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Αλέξανδρο Ζαΐμη και το Λαμιώτη υπουργό Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων Ιωάννη Μακρόπουλο (κυβέρνηση Παναγή Τσαλδάρη), με το οποίο έγινε “ανασύσταση της Ιεράς Μονής Δαμάστας”, η οποία μέχρι τότε ήταν μετόχι στην Ιερά Μονή Αντίνιτσας.

   Μετά την ανασύστασή της, ως πρώτος ηγούμενος διορίστηκε από την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος ο 85χρονος Αρχιμ. Κύριλλος Κωνσταντινίδης. Έτσι στη Μονή επανήλθε η ζωή και σύντομα δημιουργήθηκε μικρή μοναστική κοινότητα. Όμως, πριν περάσουν 2 χρόνια, ο Κύριλλος Κωνσταντινίδης κατηγορήθηκε για κλοπή και σκάνδαλο. Το Σεπτέμβριο 1936 ο ιερομόναχος[13] κλήθηκε να παρουσιαστεί στο Επισκοπικό Δικαστήριο. Η σχετική ανακοίνωση ανέφερε ότι :

“Το Επισκοπικόν Δικαστήριον της Ιεράς Μητροπόλεως Φθιώτιδος συγκείμενον εκ του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Φθιώτιδος κ. Αμβροσίου (Νικολαΐδου) Προέδρου και των μελών αυτού αιδεσ. Οικονόμου Γεωρ. Λαναρά και Οικονόμου Κων. Ζήση, αναπληρωματικού μέλους του Επισκοπικού Δικαστηρίου, προσκληθέντος εις αντικατάστασιν του ασθενούντος τακτικού μέλους αιδεσ. Δήμου Δημακοπούλου, συνελθόν σήμερον τη 4 Σεπτεμβρίου (1936) έτους, ημέρα Παρασκευή και ώρα 10 πμ εν τω γραφείω του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Φθιώτιδος κ. Αμβροσίου, παρόντος και του Γραμματέως κ. Παν. Γαλάνη, ίνα κρίνη και δικάση τον Πανοσ. Αρχιμανδρίτην Κύριλλον Κωνσταντινίδην, αδελφόν της Ιεράς Μονής Δαμάστας, κατηγορούμενον επί σκανδάλω και κλοπή εις βάρος της Ιεράς Μονής Δαμάστας, νομίμως κληθέντα κατά το εν τω φακέλλω της δικογραφίας επιδοτήριον και εμφανισθέντα κατά την σημερινήν δικάσιμον ενώπιον αυτού …”

   Το εν λόγω Δικαστήριον επέβαλε στον 87χρονο τότε, συνταξιούχον μοναχόν την ποινήν “της αργίας ενός έτους από πάσης ιεροπραξίας, του τριετούς σωματικού περιορισμού εν της Ιερά Μονή Ζερπίτσης Ιεράς Μητροπόλεως Σπάρτης, της εκπτώσεως εκ του οφφικίου του Αρχιμανδρίτου και της καταβολής των εξόδων και τελών σημάνσεως της δίκης”.

   Το 1936 ήρθε στη Μονή Δαμάστας, διαδεχόμενος τον Κύριλλο Κωνσταντινίδη, ο αρχιμανδρίτης Ευλόγιος Μόρφης[14] (1890-1954). Το 1926 είχε χειροτονηθεί διάκονος και πρεσβύτερος από το μητροπολίτη Φθιώτιδος Ιάκωβο (†1932) και έγινε ηγούμενος πρώτα της μονής Δαδίου, το 1930 της μονής Αντίνιτσας και το 1936 της μονής Δαμάστας. Αμέσως επιδόθηκε με ζήλο για την πλήρη ανακαίνισή της. Έγιναν έργα ανακαίνισης εκ βάθρων στη δυτική πλευρά και σε τμήμα της βόρειας πλευράς. Οι εργασίες διεκόπησαν λόγω του πολέμου.

Ευλόγιος Μόρφης

   Το 1938, το Ηγουμενοσυμβούλιον της Μονής Δαμάστας αποφάσισε να εκποιήσει με δημοπρασία[15] τον υδρόμυλο της μονής στη θέση “Πελεκάνος”.

   Στις 10 Απριλίου 1940, εκδικάστηκε[16] στο Εφετείο η υπόθεση του ιερομονάχου Κυρίλλου Κωνσταντινίδη, που κατηγορήθηκε για υπεξαίρεση και είχε πρωτοδίκως καταδικαστεί. Η νέα απόφαση ήταν πάλι καταδικαστική σε 5μηνη φυλάκιση.

   Ακολούθησε ο πόλεμος με το αλβανικό έπος και τελικά την είσοδο των Γερμανών και την επερχόμενη κατοχή. Τον επιβραδυντικό αγώνα άμυνας έκαναν 2 ταξιαρχίες Αυστραλών και Νεοζηλανδών στις Θερμοπύλες και στον Καλλίδρομο, με 7 νεκρούς και τραυματίες.

   Τον Ιανουάριο 1942 κατέφυγαν στη Μονή 12 Νεοζηλανδοί αξιωματικοί αλεξιπτωτιστές-πιλότοι πολεμικών αεροσκαφών, μετά από αερομαχία με γερμανικά αεροπλάνα. Ο ηγούμενος Ευλόγιος[17] Μόρφης τους προσέφερε θαλπωρή και τροφή για αρκετές μέρες μέχρι να φυγαδευτούν από το λιμάνι της Στυλίδας με συμμαχικό υποβρύχιο.

   Όμως η ενέργεια αυτή καταδόθηκε και Ιταλοί στρατιώτες πήγαν για έρευνα στη Μονή, χωρίς όμως να τους βρουν (εφόσον είχαν ήδη φύγει). Βρήκαν όμως σε κρυψώνες που ήξερε μόνο το προσωπικό της Μονής τα όπλα και πυρομαχικά των πιλότων.

   Ακολούθησε σύλληψη του ηγουμένου Ευλογίου Μόρφη, του δόκιμου τότε μοναχού Συνεσίου Κουτσουμπέλη και του υπηρέτη της Μονής Δημητρίου Καναβού. Οι άλλοι μοναχοί έλειπαν την ημέρα εκείνη και απέφυγαν τη σύλληψη. Οδηγήθηκαν στα κρατητήρια των κατακτητών, όπου ο Συνέσιος Κουτσουμπέλης και ο Δημήτριος Καναβός βασανίστηκαν με άγριους ξυλοδαρμούς. Σεβάστηκαν όμως τη σεβάσμια μορφή του ηγουμένου, ο οποίος μάταια τους είπε ότι περιέθαλψε τους Νεοζηλανδούς από θρησκευτικά αισθήματα και μόνον.

 Τον οδήγησαν στο στρατοδικείο, με το επιχείρημα ότι, εν καιρώ πολέμου, δεν δικαιολογείται η επίκληση θρησκευτικών αισθημάτων για περίθαλψη του εχθρού. Τον καταδίκασαν δις εις θάνατον και τους άλλους δύο συλληφθέντες σε πολύμηνη φυλάκιση.

   Μετά όμως από προσωπική παρέμβαση τού τότε αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος και μετέπειτα Αντιβασιλέως Δαμασκηνού Παπανδρέου η θανατική καταδίκη μετατράπηκε σε ισόβιο κάθειρξη. Ο Ευλόγιος Μόρφης παρέμεινε στις φυλακές Αβέρωφ για 2 χρόνια περίπου (1942-43).

   Μετά τη λήξη του πολέμου η κυβέρνηση της Νέας Ζηλανδίας δια του πρωθυπουργού Fraser και του Διοικητή του 2ου Νεοζηλανδικού Εκστρατευτικού Σώματος στρατηγού Freiburg απέστειλαν στη Μονή Δαμάστας ευχαριστήριο Δίπλωμα[18] εις ένδειξιν ευγνωμοσύνης.

   Μετά την Κατοχή, ο Ευλόγιος Μόρφης επανήλθε στη Μονή Δαμάστας ως απλός μοναχός και από το 1946 ως ηγούμενος. Λόγω του Εμφυλίου που ακολούθησε, στο χρονικό διάστημα 1947-49 διέμενε προσωρινά στο Ελευθεροχώρι, αλλά κάθε Κυριακή πήγαινε στη Μονή και λειτουργούσε. Μετά τη λήξη του Εμφυλίου εγκαταστάθηκε στη Μονή συνεχίζοντας το έργο της ανακαίνισης. Το έτος 1951, μετά από επίμονες προσπάθειες και πιέσεις στους αρμοδίους, έγινε ο αμαξιτός δρόμος από τη Χαλκομάτα προς τη Μονή.

   Η ανδρική μοναχική κοινότητα τότε αριθμούσε 2-3 μοναχούς και 1-3 λαϊκούς ως υπηρέτες. Η έλλειψη αυτή οδήγησε τον ηγούμενο Ευλόγιο να προτείνει στον τότε επίσκοπο Φθιώτιδος Αμβρόσιο Νικολαΐδη (1881-1960) τη μετατροπή της Μονής Δαμάστας σε γυναικεία. Στην απόφαση αυτή συνέβαλε η γνωριμία τού ηγουμένου Ευλογίου Μόρφη με τις άξιες μοναχές Κασσιανή[19] Ανδριώτου και  Αμβροσία Αργυροπούλου. Η πρόταση έγινε δεκτή.

   Τα έτη 1952-53 ανακαινίστηκε η νότια πλευρά της Μονής, με κελιά στα οποία εγκαταστάθηκαν οι μοναχές. Το 1953 ο Ευλόγιος Μόρφης παραιτήθηκε και ανέλαβε η Κασσιανή ως ηγουμένη. Ο Ευλόγιος παρέμεινε στη Μονή ως λειτουργός και πνευματικός πατέρας των 6 γυναικών μοναχών μέχρι την κοίμησή του, στις 3 Αυγούστου 1954, σε ηλικία 64 ετών.

   Το 1958 έγινε το Κωδωνοστάσιο, από την Ηγουμένη Κασσιανή Ανδριώτου. Η γυναικεία πλέον Ιερά Μονή Δαμάστας στελεχώθηκε με περισσότερα άτομα και το 1984 αριθμούσε[20] 11 μοναχές.

   Το 1994, για τα 40 χρόνια από την κοίμηση τού προ-ηγουμένου της μονής Ευλογίου Μόρφη, τιμήθηκε από την Εκκλησία της Ελλάδος για “τις πολύτιμες υπηρεσίες του σε χρόνους χαλεπούς και δυσχερείς” με δίκαιο έπαινο και με το Χρυσό Σταυρό του Αποστόλου Παύλου.

   Μετά την “κοίμηση” της ηγουμένης Κασσιανής το 1995, αναδείχθηκε στη θέση της η Ιωάννα Χριστοφόρου. Πρόκειται για μια εξαιρετική επιλογή. Η ηγουμένη Ιωάννα είναι γιατρός ΩΡΛ, με 12ετή εκπαιδευτική και επαγγελματική διαδρομή στη Γερμανία και 5ετή στην Αγγλία. Μαζί της στη μονή είναι[21] και 15 μοναχές. Η νέα ηγουμένη με επιμέλεια και αισθητική ποιότητα βελτιώνει προϋπάρχοντα έργα στη μονή και δημιουργεί νέα. Στον επισκέπτη και προσκυνητή η εικόνα του χώρου είναι θαυμαστή.

   Τον Οκτώβριο 1996, μετά την “κοίμηση” του μητροπολίτη Φθιώτιδος Δαμασκηνού Παπαχρήστου, εξελέγη ο Νικόλαος Πρωτοπαπάς (1948-2019) ως ο νέος επίσκοπος Φθιώτιδος. Για τις ιερές μονές επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

3.    Η Μονή στον 21ο αι.

   Με την είσοδο του 21ου αι. η Μονή Δαμάστας συνέχισε το δημιουργικό έργο βελτιώνοντας τις υποδομές της, με πετρόκτιστες κατασκευές, αλλά και αγιογραφικό έργο. Η τοποθέτηση 11 εντοίχιων ψηφιδωτών έργων (από το 1996 μέχρι το 2014) στο υπέρθυρο της κεντρικής πύλης, της πύλης προς την εσωτερική αυλή, στην εξωτερική αυλή αλλά και σε άλλα σημεία της μονής (έργα του καλλιτεχνικού ζεύγους Μώρη, από τη Λαμία) ομόρφυναν και ανέδειξαν το χώρο.

   Το 2001 με πρωτοβουλία του τότε μητροπολίτη Νικολάου Πρωτοπαπά, αναρτήθηκε πλάκα στο προαύλιο της Μονής που αναφέρει :

“Η ΙΕΡΑ ΑΥΤΗ ΜΟΝΗ ΤΗΣ ΥΠΕΡΑΓΙΑΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
ΤΗΣ ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΗΣ ΔΑΜΑΣΤΑΣ ΔΙΕΔΡΑΜΑΤΙΣΕ
ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΤΑΤΟΝ ΡΟΛΟΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΝ
ΤΟΥ 1821 ΠΕΡΙΘΑΛΨΑΣΑ ΤΟΝ ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΝ ΓΙΑΝΝΗΝ
ΠΑΝΟΥΡΓΙΑΝ ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΘΕΝΤΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΜΑΧΗΝ
ΤΗΣ ΧΑΛΚΟΜΑΤΑΣ ΕΝΙΣΧΥΣΑΣΑ ΠΑΝΤΟΙΟΤΡΟΠΩΣ
ΤΟΝ ΑΘΑΝΑΣΙΟΝ ΔΙΑΚΟΝ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΑΣ ΤΟΥ
ΣΥΧΝΑΚΙΣ ΚΑΤΑΦΕΥΓΟΝΤΑΣ ΕΙΣ ΑΥΤΗΝ
ΘΥΣΙΑΣΑΣΑ ΤΟΝ ΗΓΟΥΜΕΝΟΝ ΑΥΤΗΣ
ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΝ ΝΕΟΦΥΤΟΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΜΑΧΗΝ
ΤΗΣ ΑΛΑΜΑΝΑΣ ΚΑΙ ΠΥΡΠΟΛΗΘΕΙΣΑ ΥΠΟ 
ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΩΣ ΚΕΝΤΡΟΝ ΤΩΝ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ
ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΚΑΙ ΑΣΥΛΟΝ ΤΩΝ ΔΙΩΚΟΜΕΝΩΝ
ΕΙΣ ΑΝΑΜΝΗΣΙΝ ΠΑΝΤΩΝ ΤΟΥΤΩΝ ΚΑΙ
ΑΙΩΝΙΟΝ ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗΝ ΑΝΗΡΤΗΤΑΙ
Η ΠΛΑΞ ΑΥΤΗ ΑΡΧΙΕΡΑΤΕΥΟΝΤΟΣ ΤΟΥ ΣΕΒΑΣΜΙΩΤΑΤΟΥ
ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΦΘΙΩΤΙΔΟΣ κ.κ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ
ΤΟΥ ΤΗΝΙΟΥ ΕΝ ΕΤΕΙ ΣΩΤΗΡΙΩ 2001”

   Το 2002, με την ευγενική οικονομική συνδρομή του ζεύγους Δημητρίου και Ελένης Καραγκούνη, ξεκίνησαν, τα έργα συντήρησης-ανακατασκευής και διαμόρφωσης των κτιριακών εγκαταστάσεων και του περιβάλλοντος χώρου. Έγινε ανακατασκευή και διαμόρφωση του δυτικού περιβάλλοντος χώρου (εξωτερική αυλή).

   Η Μονή αποτελεί ένα επιβλητικό κτιριακό συγκρότημα, στο οποίο ξεχωρίζουν, ο μεγαλοπρεπής ξενώνας, το κωδωνοστάσιο, η εικόνα της Βρεφοκρατούσας Θεοτόκου, το ηγουμενείο, το αρχονταρίκι και ο προαύλιος χώρος με την εξέδρα, οι κρήνες και το παρεκκλήσι των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης (που είναι δωρεά του ζεύγους Δημητρίου και Ελένης Καραγκούνη).

   Το 2006 ενισχύθηκε η τοιχοδομή του Καθολικού και της δυτικής εξωτερικής όψεως των κτιρίων, ώστε να αναδειχθεί ἡ ορχική όψη τους (πετρόκτιστα). Ακολούθησε η ανακατασκευή του περιβάλλοντος χώρου του Καθολικού (εσωτερική αυλή). Το 2007 έγινε ἡ κατασκευή της περίτεχνης εσωτερικής εσόδου, που οδηγεί στην εσωτερική αυλή, καθώς και  ανακατασκευή του καμπαναριού.

   Στις 27 Απριλίου 2017, από το μητροπολίτη Φθιώτιδος Νικόλαο, έγινε η ρασοφορία της δόκιμης μοναχής Παντούλας Γεωργαντζά, που κατάγεται από την Λάρισα και είναι απόφοιτη της Σχολής Καλών Τεχνών της Φλωρεντίας. Έλαβε το σπάνιο όνομα Μελανθία.

 

Η μοναστική κοινότητα της Ι.Μ. Δαμάστας με τον π. μητροπολίτη Νικόλαο (28-4-2017)

   Στις 27 Ιουλίου 2019 ύστερα από ανακοπή καρδιάς σε ηλικία 71 ετών, εκοιμήθη ο μητροπολίτης Φθιώτιδος Νικόλαος Πρωτοπαπάς. Στις 30 Ιουλίου έγινε η ταφή του στη Μονή Δαμάστας, δίπλα από το ταφικό μνημείο της μητέρας του Μαρίας, η οποία πέθανε στις 13 Ιανουαρίου 2019, σε ηλικία 102 ετών.

Επίλογος

Ο νέος μητροπ. Φθ/δος κ. Συμεών

στη Ι.Μ. Δαμάστας (16-11-2019)

   Το Σάββατο 16 Νοε. 2019 έφθασε στη Λαμία ο νέος μητροπολίτης Φθιώτιδος κ. Συμεών Βολιώτης, συνοδευόμενος από τον αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμο. Ακολούθησε η τελετή[22] της ενθρόνισης στο μητροπολιτικό ναό της Ευαγγελιστρίας.

   Πρώτη τιμητική κίνηση του νέου μητροπολίτη ήταν η επίσκεψη στη Μονή Δαμάστας, όπου τέλεσε τρισάγιο στο ταφικό μνημείο του προ-επισκόπου Φθ/δας Νικολάου Πρωτοπαπά.

   Στις 7 Δεκεμβρίου 2019, ο μητροπολίτης Φθ/δος κ. Συμεών τέλεσε[23] την εξόδιο ακολουθία στην Αράχωβα, όπου απεβίωσε ο Ανδρέας Χριστοφόρου, πατέρας της ηγουμένης Δαμάστας.

   Η Ιερά Μονή Δαμάστας σήμερα είναι ένα ακμάζον πνευματικό κέντρο. Βελτιώνει με προσεγμένο τρόπο την προϋπάρχουσα υποδομή της, δέχεται μεγάλο αριθμό προσκυνητών κάθε χρόνο αποτελώντας ένα φάρο της ορθοδοξίας στη Στερεά Ελλάδα.

   Η Μονή εορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου.

Κωνσταντίνος Αθαν. Μπαλωμένος

                    φυσικός

  

-----------------------------------

Βιβλιογραφία-Αναφορές-Ιστοσελίδες

1.    εφ. “ΕΠΑΡΧΙΑ”, ετών 1927-1940, Λαμία.

2.    εφ. “ΘΑΡΡΟΣ”, φ. 98, 23 Σεπτεμβρίου 1936, Λαμία.

3.    εφ. “Λαμιακός Τύπος”, 2019, Λαμία.

4.    Φραγκίσκου Πουκεβίλ : “Ταξίδι στην Ελλάδα (Στερεά Ελλάδα-Αττική-Κόρινθος)”, σελ. 85, Εκδόσεις Αφών Τολίδη, 1995, Αθήνα.

5.    Λεωνίδα Μόρφη : “Αρχιμανδρίτης Ευλόγιος Μόρφης (1895-1954), ηγούμενος Ι. Μ. Δαμάστας”, σελ. 8, ΦΘΙΩΤΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΦΩΝΗ, Ιαν.-Φεβ. 2010, Λαμία.

6.    Ιστοσελίδα http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/agiologion/panagia_damasta_

7.    Ιστοσελίδα https://www.kathimerini.gr/epikairothta/politikh/grammata-anagnwstwn

8.    Τριαντάφυλλου Παπαναγιώτου : “Η Φθιώτις στο ’21”, Αθήναι, 1971.

9.    Θεοκτίστου Α. Λαϊνά : “Τα Φθιωτικά Μοναστήρια μέσα από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους”, έκδοση του περ. ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, 1984, Λαμία.

10.  Ιστοσελίδα https://www.kathimerini.gr/epikairothta/politikh/grammata-anagnwstwn

11.  Ιωάννου Γ. Βορτσέλα : “ΦΘΙΩΤΙΣ” , 1907, Αθήναι, Φωτοτυπική έκδοσις με προσθήκες, σελ. 461-462, 464, εκδόσεις ΚΑΣΤΑΛΙΑ, Αθήναι.

12.  Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : “Η Λαμία ελεύθερη από τους Τούρκους”, εφ. ΗΜΕΡΑ, φ. 870, σελ. 8, 9 Απριλίου 2013, Λαμία.

13.  Θεοφίλου Ν. Σιμοπούλου, Αρχιμανδρίτου-Θεολόγου : “Δύο ανέκδοτοι κώδικες της Ι. Μητροπόλεως Φθιώτιδος (1834 και 1835)”, 1975, Αθήναι.

14.  Ιστοσελίδα https://www.pemptousia.gr

15.  Ιστοσελίδα https://el.wikipedia.org/wiki/

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

---

[1] Εκτίμηση της Βασιλικής Συθιακάκη, αρχαιολόγου, του Υπουργείου Πολιτισμού (από site ΥΠΠΟ)

[2] Φραγκίσκου Πουκεβίλ : “Ταξίδι στην Ελλάδα (Στερεά Ελλάδα-Αττική-Κόρινθος)”, σελ. 85, Εκδόσεις Αφών Τολίδη, 1995, Αθήνα.

[3] Περιοχή ανάμεσα στα βουνά Οίτη και Παρνασσός. Εκεί κατοικούσε μια προ-ελληνική φυλή οι Δρύοπες. Γενάρχης τους ήταν ο Δρύωψ, γιος του Πριάμου. Κατά τη Μυθολογία, από τη Δρυοπία (ή Δρυοπίδα) εκδιώχτηκαν οι Δρυοπείς από τον Ηρακλή και τους Μαλιείς. Κατά τον Πουκεβίλ, η Δρυοπία ορίστηκε από την περιοχή με τα χωριά Δαμάστα, Δρακοσπηλιά, Νευρόπολη, Προκοβενίκο, Ελευθεροχώρι, Μόμιλο, Βλαχογαρδίκι, Παύλιανη, Σκληθράκι, Κουμαρίτσι, Δυο Βουνά, Κρύα Βρύση, Δέλφινο, Μουσταφάμπεη, Βαρδάτες, Φραντζή, Κωσταλέξι και Κομποτάδες.

[4] Οι διπλές ημερομηνίες αναφέρονται στο παλαιό και στο νέο ημερολόγιο.

[5] Εκτός της Δαμάστας τότε υπήρχαν άλλες 5 διαλυμένες μονές στο δήμο Οιταίων : του Ταξιάρχου του εν Χώναις, (παρά τα χωριό Γαρδικάκι), το Γενέσιον της Θεοτόκου (παρά το χωριό Δέλφινο), η Μεταμόρφωσις του Σωτήρος (παρά το χωριό Αλπόσπιτα), του Προφήτου Ηλιού (παρά το χωριό Φραντζή) και των Ταξιαρχών (επάνω από το χωριό Κομποτάδες).

[6] Τις υπογράφει ο Διευθυντής Δρόσος  Μανσόλας (1779-1860).

[7] Θεοκτίστου Α. Λαϊνά : “Τα Φθιωτικά Μοναστήρια μέσα από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους”, σελ. 7, 12, έκδοση του περ. ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, 1984, Λαμία.

[8] Υποσημείωση (δ), σελ. 20, ό. π.

[9] εννοεί Δαμάστα.

[10] Θεόφ. Σιμοπούλου : “Δύο ανέκδοτοι κώδικες της Ι. Μητροπόλεως Φθιώτιδος (1834 και 1835)”, σελ. 51, Αθήναι, 1975.

[11] ό. π., σελ. 71.

[12] ό. π., σελ. 80.

[13] εφ. “ΘΑΡΡΟΣ”, φ. 98, 23 Σεπτεμβρίου 1936, Λαμία.

[14] Πήγε στη Σκήτη του Αγίου Σπυρίδωνος, στο Άγιον Όρος, από το 1920 και έγινε μοναχός. Έμεινε 14 χρόνια, κοντά στο γέροντα Βενέδικτο. Παράλληλα ο Ευλόγιος έμαθε και την τέχνη της αγιογραφίας. Στον εκκλησιαστικό χώρο έφερε το ονοματεπώνυμο Ευλόγιος Νεοσκητιώτης. Τις εικόνες που αγιογράφησε δεν τις υπέγραφε ποτέ με το όνομά του. Το μόνο γραπτό του έργο είναι το “Ταξείδιον εις τους Ουρανούς”, ένα απλό και ψυχοφελές κείμενο.

[15] Επαναληπτική διακήρυξη στην εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ,  7-7-1938, Λαμία.

[16] εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ, φ. 1433, σ. 4, Σάββατο 4-5-1940, Λαμία.

[17] Το κοσμικό του όνομα ήταν Ευστάθιος. Ο πατέρας του λεγόταν Λεωνίδας. Είχε γεννηθεί στον Άγιο Βλάσιο Βοιωτίας.

[18] Υπάρχει στη μεγάλη αίθουσα υποδοχής, στο αρχονταρίκι της Μονής. Αντίγραφα αυτού εστάλησαν το 1990 στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών και στην Ι. Μητρόπολη Φθιώτιδος.

[19] Την περίοδο της Κατοχής, που ο Ευλόγιος Μόρφης ήταν έγκλειστος στις φυλακές Αβέρωφ, η Κασσιανή Ανδριώτου διακονούσε τους φυλακισμένους.

[20] https://www.kathimerini.gr/epikairothta/politikh/grammata-anagnwstwn.

[21] από επιστολή επισκέπτη, στις 10-4-2005.

[22] Έγινε η τελετή της υποδοχής στην πλατεία Πάρκου, με προσφώνηση από το δήμαρχο Λαμίας κ. Ευθ. Καραΐσκο και αντιφώνηση από το νέο μητροπολίτη, ο οποίος τόνισε “Θέλω να είμαι ο μητροπολίτης της καρδιάς σας”.

[23] εφ. “Λαμιακός Τύπος”, φ. 21968, σ. 4, 10 Δεκ. 2019, Λαμία.