Από τις Λιβανάτες Λοκρίδας, μετανάστες στην Αμερική (1907-1921)

Προλεγόμενα

   Σημαντική κωμόπολη της Λοκρίδας. Είναι γνωστή περισσότερο από τη θέση της επάνω στον οδικό άξονα (αυτοκινητόδρομο) Αθηνών-Θεσσαλονίκης. Τόπος με μεγάλη ιστορία, από τον 12ο-11ο π.Χ. αι., με τον αρχαίο οικισμό του Κύνου. Από τους κατά καιρούς λαούς που πέρασαν και κατοίκησαν, να αναφέρουμε την εγκατάσταση αρβανιτών μετά το 1350 μ.Χ. Οι Λιβανάτες είναι γνωστές και ως πατρίδα του Ανδρέα Βερούση ή Ανδρίτσου, πατέρα του οπλαρχηγού του 1821 Οδυσσέα Ανδρούτσου.

   Ήταν και είναι αγροτική περιοχή, με καλλιέργειες (καπνού, βάμβακος, κηπευτικών, κ.ά.). Στην παραλία υπάρχει λιμάνι, με μαρίνα και οι σχετικές ασχολίες με την αλιεία και τον τουρισμό.

   Μελετώντας τους Έλληνες μετανάστες που πήγαν στην Αμερική, εδώ και αρκετά χρόνια, κατέγραψα και όσους προέρχονταν από τις Λιβανάτες. Η συγκέντρωση του υλικού άρχισε πριν από χρόνια και βρέθηκαν αναλυτικά στοιχεία για 71 άτομα. Η εργασία ολοκληρώθηκε το Σεπτέμβριο του 2017.

Λιβανάτες (πανοραμική φωτογραφία, από το Διαδίκτυο)

   Για το αποτέλεσμα αυτό χρειάστηκαν πολλές ώρες και μέρες εντατικής απασχόλησης. Με βοήθησε πολύ, μέσω του Διαδικτύου, το εξαιρετικό αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (Ellis Island). Η έρευνα απέδωσε 21 μεταναστευτικά ταξίδια (κάποιοι μετανάστες έκαναν πολλαπλά ταξίδια) και τελικά ανευρέθηκαν 71 μετανάστες. Πρέπει να σημειωθεί, επειδή δεν ξέρω επώνυμα, ότι κατέγραψα ως μετανάστες των Λιβανατών, όσους δήλωσαν στην Αμερική ότι γεννήθηκαν και κατοικούσαν στις Λιβανάτες. Ίσως να διέφυγαν κάποια ονόματα που δεν εντόπισα ή να έγραψαν άλλο τόπο γέννησης και προηγούμενης διαμονής. Θυμίζω τη (συνήθη) περίπτωση που κάποιοι, τότε στις ΗΠΑ, δήλωναν ότι γεννήθηκαν ή ότι διέμεναν στη μεγαλύτερη πόλη (π.χ. Αταλάντη, Λαμία) ή άλλο χωριό της περιοχής, ενώ γεννήθηκαν και ζούσαν στις Λιβανάτες. Κάτι τέτοιο όμως, θα πρέπει να το συμπληρώσει κάποιος που ξέρει τα ντόπια επώνυμα, κι αν είναι μεγαλύτερης ηλικίας (με καλή μνήμη) ακόμα καλύτερα.

   Η παρούσα εργασία θα μπορούσε να εμπλουτιστεί με φωτογραφικό υλικό των μεταναστών στις ΗΠΑ, που εγώ δεν έχω αυτή τη δυνατότητα. Ο τοπικός Σύλλογος ή με πρωτοβουλία κάποιου (ή κάποιων) μπορεί να αναζητήσει και να βρεθούν στο χωριό κάποιες φωτογραφίες, που θα εμπλουτίσουν την προσπάθεια αυτή. Επίσης μπορεί να συμπληρωθεί η εργασία, με την τύχη των μεταναστών αυτών, δηλ. ποιοι γύρισαν στην πατρίδα και ποια ήταν η προκοπή τους (επαγγελματική και προσωπική).

   Η εργασία-μελέτη αυτή θέλει να τιμήσει τους ανθρώπους των Λιβανατών, για την τόλμη και την απόφαση να φύγουν στα ξένα (μερικοί ίσως να μην ξαναδούν τον τόπο τους), θυσιάζοντας τα καλύτερά τους χρόνια για να  ζήσει η γονική οικογένεια και οι ίδιοι καλύτερα.

   Μετά από έναν αιώνα, η προσπάθεια αυτή αποτείνεται στο θυμικό όσων έζησαν ή έχουν εικόνες από τα χρόνια της μετανάστευσης στην Αμερική. Είναι όμως μια αναγκαία κατάθεση μνήμης για τους νεότερους, στους οποίους και αφιερώνεται.

                                       Κωνσταντίνος  Αθαν. Μπαλωμένος

                                                          φυσικός

Αυτοδιοικητικά

Οικισμός Λιβανατών

   Από τις 20 Απρ. 1835 έχουμε σύσταση του δήμου Δαφνουσίων του νομού Φωκίδος και Λοκρίδος, με έδρα τον οικισμό Λιβανάταις[1]. Στο Δήμο προσαρτήθηκαν οι οικισμοί : Αρκίτσα, Λογγός, Βορλοβάς, Άγναντη, Καλαμάκι, Ταχταλί, Γολέμι, Μελιδόνι, Νεοχώρι και Δημητράκι). Από τις 19 Ιουν. 1844 προσαρτήθηκε και ο οικισμός Άγιος Κωνσταντίνος.

   Το 1845 καταργήθηκαν οι οικισμοί Βορλοβάς και Καλαμάκι. Το 1879 καταργήθηκαν οι οικισμοί Νεοχώρι και Δημητράκι.

    Από το 1899 ο δήμος Δαφνουσίων υπάγεται στο νομό Φθιώτιδος. Όμως το 1909 αλλάζει πάλι και υπάγεται στο νομό Φθιώτιδος και Φωκίδος.

   Από τις 31 Αυγ. 1912 ο δήμος Δαφνουσίων καταργήθηκε και ιδρύθηκαν κοινότητες. Ο οικισμός Λειβανατών ορίστηκε έδρα της κοινότητας Λειβανατών, στην οποία προσαρτήθηκε και ο οικισμός Γολέμι.

  Από τις 16 Μαΐου 1928 αναγνωρίστηκε ο οικισμός Λιγνιτωρυχείο και προσαρτήθηκε στην κοινότητα Λειβανατών. Στις 22 Ιουν. 1932 ο οικισμός Γολέμι αποσπάστηκε από την κοινότητα Λειβανατών και ορίστηκε ως έδρα της κοινότητας Γολεμίου.

   Στις 16 Οκτ. 1940 το όνομα του οικισμού Λιβανάταις του δήμου διορθώνεται σε Λιβανάται. Ο οικισμός Λιγνιτωρυχείο καταργήθηκε.

   Από τις 31 Μαρ. 1943 η κοινότητα Λιβανάται υπάγεται πλέον στο νομό Φθιώτιδος.

   Από τις 4 Δεκ. 1997 (ΦΕΚ 244Α) έγινε σύσταση του δήμου Δαφνουσίων, με τους οικισμούς Λιβανατών (έδρα του δήμου), Μελιδόνι, Αγία Αικατερίνη, Καλυψώ, Άγιος Νικόλαος, Αρκίτσα και Γουλέμιον.

   Από τις 7 Ιουν. 2010 (σχέδιο Καλλικράτης) ο δήμος Δαφνουσίων καταργήθηκε και όλοι οι παραπάνω οικισμοί προσαρτήθηκαν στο δήμο Λοκρών με έδρα την Αταλάντη.

  Ο πληθυσμός των Λιβανατών (απογραφή 2011) ήταν 2.559 κάτοικοι.

1.    Στοιχεία για τη μετανάστευση στην Αμερική[2]

   Από τους 71 μετανάστες που τελικά εντόπισε η παρούσα εργασία, οι περισσότεροι (34) έφυγαν το 1912 (ποσοστό 48%). Συνολικά έγιναν 21 μεταναστευτικά ταξίδια (ομαδικά και μεμονωμένα). Βρέθηκαν 5 μετανάστες που έκαναν διπλό ταξίδι.

   Το ποσοστό που μετανάστευσε ήταν 5 % του πληθυσμού, που είναι μικρότερο από το γενικό μέσο όρο της ελληνικής μετανάστευσης (που ήταν 8 %). Η περιοχή είχε αυτονομία αγαθών, κυρίως με γεωργικές καλλιέργειες σε ικανή καλλιεργήσιμη έκταση γης, που βοηθούσε τη ζωή[3] των κατοίκων της περιοχής αυτής.

    Οι μετανάστες ήταν μόνον άνδρες. Μελετώντας την ηλικιακή κατανομή συμπεραίνουμε ότι κυριάρχησαν οι μικρότερες ηλικίες μέχρι 20 ετών με 31 μετανάστες και ακολούθησαν οι ηλικίες 21-30 ετών, με 27 μετανάστες. Η κατανομή ηλικιών σε ομάδες των μεταναστών από τις Λιβανάτες δίνονται στον πίνακα 3.

   Οι μικρότεροι σε ηλικία μετανάστες  (18 ετών) ήταν 7 άτομα : Αλεξίου Ιωάννης (πήγε το 1912), Δελιάς Δημήτριος (πήγε το 1912), Θεοδοσίου Θεόδωρος (πήγε το 1912), Καραμπάς Αθανάσιος (πήγε το 1912), Μιχαλόπουλος Σπυρίδων (πήγε το1907), Μπαρτζουλάνος Σπυρίδων (πήγε το 1907) και Ψευτούρας Αθανάσιος (πήγε το 1912).

    Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία μετανάστες ήταν : (α) Γκορίτσας Δημήτριος, 42 ετών (πήγε το 1912) και (β) Παπαστεφάνου Ιωάννης, ετών 40 (πήγε το 1912).

   Ο μέσος όρος ηλικιών όλων των μεταναστών είναι 24 έτη.

   Οι περισσότεροι μετανάστες των Λιβανατών ήταν άγαμοι. Πιο συγκεκριμένα από τους 71 μετανάστες, οι 57 ήταν άγαμοι (80 %) και οι υπόλοιποι 14 ήταν έγγαμοι.

   Από τις οικογένειες των Λιβανατών, τα περισσότερα (αριθμητικά) ταξίδια των μεταναστών στην Αμερική κατέγραψαν τα επώνυμα :

   Συνολικά έγιναν 21 ταξίδια, που διακίνησαν τους 71 μετανάστες των Λιβανατών. Οι περισσότεροι μετανάστες (38 άτομα) προτίμησαν το λιμάνι του Πειραιά, ενώ από το λιμάνι της Πάτρας έφυγαν 31 μετανάστες. Ένας έφυγε από το λιμάνι της Καλαμάτας κι άλλος 1 από το λιμάνι της Νάπολης (βλ. πίνακα 4). Τα ταξίδια διαρκούσαν 2-3 εβδομάδες, ανάλογα με το πλοίο.

   Η επιλογή του πλοίου δεν είχε κάποια ιδιαίτερη σημασία, εκτός από το κόστος του εισιτηρίου και την πυκνότητα των δρομολογίων. Τα ελληνόκτητα πλοία ήταν λιγότερα σε σχέση με τα ξένα. Στην προκείμενη περίπτωση οι περισσότεροι μετανάστες των Λιβανατών έφυγαν με ελληνικά πλοία.

   Σε ένα ταξίδι, από το λιμάνι του Πειραιά, το 1910 έφυγαν 9 μετανάστες με το πλοίο “Patris”. Το έτος 1912 και από το ίδιο λιμάνι έφυγαν σε ένα ταξίδι 11 μετανάστες με το ίδιο πλοίο. Το έτος 1907, σε ένα ταξίδι, έφυγαν 6 μετανάστες από το λιμάνι της Πάτρας, με το πλοίο “Francesca”. Τέλος, από το ίδιο λιμάνι (Πάτρας) το 1910, πάλι σε ένα ταξίδι έφυγαν 5 μετανάστες, με το πλοίο “Martha Washington”.

    Αναλυτικά στοιχεία δίνονται στον Πίνακα 5, που ακολουθεί :

   Φτάνοντας στο λιμάνι της Νέας Υόρκης, οι μετανάστες περνούσαν από υγειονομικό έλεγχο επάνω στο πλοίο. Μετά κατέβαιναν και μαζί με τις αποσκευές τους περίμεναν στη σειρά για την τελική καταγραφή και έλεγχο της υπηρεσίας Μετανάστευσης, στο κτίριο του Ellis Island (νησιού Έλλις), που οι Έλληνες το έλεγαν «Καστιγγάρι».

   Οι άρρωστοι, όσοι είχαν κάποια καταδίκη (κλοπή ή έγκλημα), όσοι δεν είχαν συγγενείς ή φίλους στην Αμερική κι όσοι δεν είχαν λίγα χρήματα για εισιτήριο στον τόπο προορισμού, υποχρεωτικά επέστρεφαν στο πλοίο για επαναπατρισμό.

   Στη Νέα Υόρκη δεν έμεναν πολύ (ήταν πολύ ακριβή πόλη). Με ένα ποσό γύρω στα 20 δολάρια, αγόραζαν το εισιτήριο και έτρωγαν κάτι στη διαδρομή μέχρι τον τόπο προορισμού.

  Οι πολιτείες προορισμού που επέλεξαν οι μετανάστες των Λιβανατών φαίνονται στον Πίνακα 6. Κυριάρχησε η πολιτεία της Πενσυλβάνια, με 61 άτομα (ποσοστό 86 %)!! Ειδικά η κωμόπολη Βάντεργκριφτ (Vandergrift) της Πενσυλβάνια, που δέχτηκε 60 μετανάστες, μπορεί να χαρακτηριστεί ως “παροικία” των Λιβανατών στην Αμερική! Ακολούθησαν οι πολιτείες του Νιού Χαμσάιρ, του Ιλινόις και της Νέας Υόρκης.  Μεμονωμένος προορισμός ήταν στο Οχάιο. Τα στοιχεία φαίνονται στον παρατιθέμενο πίνακα 6.

   Πιο συγκεκριμένα, οι μετανάστες επέλεξαν τους επόμενους τόπους (σε παρένθεση είναι ο αριθμός μεταναστών) :

ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΙ-ΤΟΠΟΙ

ΠΟΛΙΤΕΙΑ	ΤΟΠΟΙ (αριθ. μεταναστών)
Πενσυλβάνια (Pa.)	Vandergrift (60), Ambridge (1)
Νιου Χαμσάιρ (N.H.)	Nashua (4)
Ιλινόις (Ill.)	Chicago (3)
Νέα Υόρκη (N.Y.)	New York (2)
Οχάιο (Ohio)	Cincinnati (1)
ΣΥΝΟΛΑ	71

 
2.    Επαγγέλματα των μεταναστών

   Ο μεγάλος όγκος των μεταναστών (70 %) δήλωσε εργάτης (laborer, worker, workman). Εκτός όμως των ανειδίκευτων εργατών, δηλώθηκαν : εργάτες σε φάρμα, αγρότες-κτηματίες, και κάποια μεμονωμένα επαγγέλματα.  Στοιχεία αυτών ακολουθούν:

εργάτης (laborer, worker, workman) : 50 άτομα (ποσοστό 70 %)

αγρότης-κτηματίας (farmer) : 1

εργάτης σε φάρμα (farm laborer) : 15 άτομα

χασάπης (butcher) : 1 (Ι. Κακέντζος)

καλλιεργητής (cultivator) : 4

3.    Πολλαπλά ταξίδια στην Αμερική

   Από το σύνολο των μεταναστών, εντοπίστηκαν 5 άτομα που έκαναν διπλό ταξίδι στην Αμερική. Ο συνήθης λόγος ήταν η στράτευση για τους Βαλκανικούς πολέμους 1912-13 και μετά έφυγαν πάλι. Άλλος λόγος ήταν για τη συνοδεία άλλων μελών της οικογένειας. Στον παρατιθέμενο πίνακα 7 δίνονται τα χρόνια που εργάστηκαν στην Αμερική στο πρώτο ταξίδι τους, μέχρι την επιστροφή. Ο μέσος όρος παραμονής και εργασίας ήταν 3 έτη. 

   Περισσότερα χρόνια έμειναν :

(α) Σπύρος Μιχαλόπουλος (5 χρόνια)

(β) Δημήτριος Τσάκαλος  (4 χρόνια)

   Τα ονόματα και οι πολλαπλοί προορισμοί ακολουθούν:

Λουκάς Γκίκας : Το α’  ταξίδι έγινε την περίοδο 1910-12 στο Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια. Το β’ ταξίδι έγινε το 1914 πάλι στον ίδιο προορισμό.

Γεώργιος Δαλιανούδας : Το α’  ταξίδι έγινε την περίοδο 1911-12 στο Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια. Το β’ ταξίδι έγινε το 1914 πάλι στον ίδιο προορισμό.

Γεώργιος Καραμπάς : Το α’  ταξίδι έγινε την περίοδο 1909-12 στο Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια. Το β’ ταξίδι έγινε το 1914 πάλι στον ίδιο προορισμό.

Σπύρος Μιχαλόπουλος : Το α’  ταξίδι έγινε την περίοδο 1907-12 στο Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια. Το β’ ταξίδι έγινε το 1914 πάλι στον ίδιο προορισμό.

Δημήτριος Τσάκαλος : Το α’  ταξίδι έγινε την περίοδο 1911-15 σε τόπο της Πενσυλβάνια. Το β’ ταξίδι έγινε το 1921 στο Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια.

4.    Αλφαβητικός Πίνακας των μεταναστών

      Από το αμερικανικό αρχείο του νησιού Έλλις (Ellis island) μέσω του Διαδικτύου (internet) βρέθηκαν οι περισσότεροι μετανάστες των Λιβανατών που έφτασαν στις Η.Π.Α. και καταγράφηκαν. Από το 1892 έως το 1924, περισσότεροι από 22 εκατομμύρια μετανάστες, επιβάτες, και μέλη πληρώματος των πλοίων ήρθαν στις ΗΠΑ μέσω του νησιού Ellis και του λιμένα της Νέας Υόρκης και έχουν καταγραφεί[4]. Τα βασικά στοιχεία των μεταναστών των Λιβανατών δίνονται συνοπτικά στον παρακάτω πίνακα (με αλφαβητική σειρά και έτσι ακριβώς, όπως τα κατέγραψαν στην Υπηρεσία Μετανάστευσης των ΗΠΑ):

α/α               Ονοματεπώνυμο          χρ. άφιξης        ηλικία    έγγαμος   Πλοίο που ταξίδεψε    Λιμάνι αναχώρησης

1        Αγγελής Κωνσταντίνος     7-6-1912        20         όχι        Athinai                   Πειραιεύς

2        Αδαμόπουλος Αγγελής     8-7-1912        19         όχι        Macedonia              Πάτρα

3        Αλεξίου Δημήτριος           8-9-1912        36         ναι        Patris                     Πειραιεύς

4        Αλεξίου Ιωάννης              8-9-1912        18         όχι        Patris                     Πειραιεύς

5        Αλεξίου Κωνσταντίνος      8-7-1912        19         όχι        Macedonia              Πάτρα

6        Αλεξίου Χρήστος             8-9-1912        38         ναι        Patris                     Πειραιεύς

7        Ανέστης Αθανάσιος          8-9-1912        19         όχι        Patris                     Πειραιεύς

8        Ανεστόπουλος Νικόλ.       17-11-1907     27         όχι        Francesca               Πάτρα

9        Ανεστόπουλος Παναγ.      8-7-1912        19         όχι        Macedonia              Πάτρα

10      Αντωνίου Πέτρος             23-11-1910     20         όχι        Patris                     Πειραιεύς

11      Βέργου Γεώργιος            3-8-1912        19         όχι        Pannonia                Πάτρα

12      Βερούσης Γεώργιος         17-11-1907     19         όχι        Francesca               Πάτρα

13      Βερούσης Οδυσσέας        18-6-1910      19         όχι        Columbia                Πάτρα

14      Γκίκας Αθανάσιος            18-12-1910     22         όχι        Themistocles          Πειραιεύς

15      Γκίκας Λουκάς                5-4-1914        26         όχι        Franconia               Πάτρα

16      Γκορίτσας Γκίκας            23-11-1910     20         όχι        Patris                     Πειραιεύς

17      Γκορίτσας Δημήτριος       23-8-1912      42         ναι        Themistocles          Πειραιεύς

18      Γκορίτσας Ιωάννης          8-9-1912        36         ναι        Patris                     Πειραιεύς

19      Γκορίτσας Κώστας           5-12-1911      32         ναι        Martha Washington   Πάτρα

20      Δαλανούδης Γεώργιος      23-8-1912      25         όχι        Themistocles          Πειραιεύς

21      Δαλιανούδας Γεώργιος     10-4-1914      28         όχι        Argentina               Πάτρα

22      Δελιάς Δημήτριος            8-9-1912        18         όχι        Patris                     Πειραιεύς

23      Θεοδοσίου Θεοδόσιος      3-8-1912        19         όχι        Pannonia                Πάτρα

24      Θεοδοσίου Θεόδωρος      8-7-1912        18         όχι        Macedonia              Πάτρα

25      Θεοδοσίου Μενέλαος       5-12-1911      19         όχι        Martha Washington   Πάτρα

26      Κακέντζος Ιωάννης          26-12-1911     35         ναι        Patris                     Καλαμάτα

27      Καλίγκος Ιωάννης            10-4-1914      19         όχι        Argentina               Πάτρα

28      Καραμπάς Αθανάσιος       28-8-1912      18         όχι        Carpathia                Πάτρα

29      Καραμπάς Απόστολος       23-8-1912      26         όχι        Themistocles          Πειραιεύς

30      Καραμπάς Γεώργιος         17-5-1914      28         όχι        Laconia (1912)         Πάτρα

31      Καραμπάς Δημήτριος       23-11-1910     25         όχι        Patris                     Πειραιεύς

32      Καραμπάς Παναγιώτης     23-8-1912      38         ναι        Themistocles          Πειραιεύς

33      Καρέντζος Ιωάννης          18-12-1910     26         όχι        Themistocles          Πειραιεύς

34      Καρέντζος Κωνσταν.        23-11-1910     25         όχι        Patris                     Πειραιεύς

35      Κατσαρός Νικόλαος         17-3-1914      34         ναι        Laconia (1912)         Πάτρα

36      Κιάτος Ιωάννης               23-11-1910     20         όχι        Patris                     Πειραιεύς

37      Κουτσαβίτης Αναστάσ.      28-8-1912      19         όχι        Carpathia                Πάτρα

38      Κουτσαφίτης Δημήτριος    23-8-1912      25         ναι        Themistocles          Πειραιεύς

39      Κουτσαφίτης Ελευθέρ.     1-9-1921        31         όχι        Acropolis                Πειραιεύς

40      Κουτσαφίτης Νικόλαος     23-8-1912      20         όχι        Themistocles          Πειραιεύς

41      Κουτσούρης Δημήτριος    8-7-1912        19         όχι        Macedonia              Πάτρα

42      Λάμπρου Ιωάννης            26-12-1911     24         όχι        Patris                     Πειραιεύς

43      Μαζώτης Αγγελής            18-12-1910     22         όχι        Themistocles          Πειραιεύς

44      Μάνδαλος Οδυσσεύς        5-12-1911      19         όχι        Martha Washington   Πάτρα

45      Μαρτσουλιάνης Σπύρος    8-9-1912        22         όχι        Patris                     Πειραιεύς

46      Μιχαλόπουλος Σπυρίδων  17-11-1907     18         όχι        Francesca               Πάτρα

47      Μιχαλόπουλος Σπυρίδων  17-5-1914      25         όχι        Laconia (1912)         Πάτρα

48      Μπακάρας Λουκάς           8-9-1912        33         όχι        Patris                     Πειραιεύς

49      Μπακάρας Νικόλαος        8-9-1912        24         όχι        Patris                     Πειραιεύς

50      Μπαρτζουλάνος Σπυρίδ.   17-11-1907     18         όχι        Francesca               Πάτρα

51      Μπουραμάς Βασίλειος      8-7-1912        19         όχι        Macedonia              Πάτρα

52      Μπουραμάς Δημήτριος     23-11-1910     25         όχι        Patris                     Πειραιεύς

53      Μπουραμάς Νικόλαος      17-11-1907     22         όχι        Francesca               Πάτρα

54      Παπαστέφανος Αγγελής   5-4-1914        22         όχι        Patris                     Πειραιεύς

55      Παπαστεφάνου Ιωάννης   28-8-1912      40         ναι        Carpathia                Πάτρα

56      Παπαστέφου Σεραφείμ     26-12-1911     30         όχι        Patris                     Πειραιεύς

57      Πάσσας Αθανάσιος          3-8-1912        22         όχι        Pannonia                Πάτρα

58      Πάσσας Κωνσταντίνος      23-11-1910     22         όχι        Patris                     Πειραιεύς

59      Πάσσας Νικόλαος            5-12-1911      20         όχι        Martha Washington   Πάτρα

60      Σοροπάνης Αγγελής        31-5-1912      19         όχι        Macedonia              Πειραιεύς

61      Τζοτζώνης Γκίκας            23-11-1910     19         όχι        Patris                     Πειραιεύς

62      Τριανταφύλλου Νικόλ.     23-11-1910     27         όχι        Patris                     Πειραιεύς

63      Τσάκαλος Δημήτριος        5-12-1911      20         όχι        Martha Washington   Πάτρα

64      Τσάκαλος Δημήτριος        5-9-1916        25         όχι        Giuseppe Verdi       Νάπολη

65      Τσάκαλος Κωνσταντίν.     8-7-1912        19         όχι        Macedonia              Πειραιεύς

66      Τσέλιγκας Θαλασσινός     18-6-1910      22         όχι        Columbia                Πάτρα

67      Τσέλιγκας Κωνσταντίν.     31-5-1912      25         όχι        Macedonia              Πειραιεύς

68      Φέσικος Κωνσταντίνος     17-11-1907     27         όχι        Francesca               Πάτρα

69      Χρήστου Δημήτριος         22-9-1912      36         ναι        Athinai                   Πειραιεύς

70      Ψευτούρας Αθανάσιος      8-9-1912        18         όχι        Patris                     Πειραιεύς

71      Ψευτούρας Κώστας          8-9-1912        37         ναι        Patris                     Πειραιεύς

5.      Χρονικό της μετανάστευσης

Α. Οι πρωτοπόροι του 1907

   Φαίνεται ότι από καιρό είχαν σκεφθεί και συζητήσει τη φυγή τους στην Αμερική. Τούτο αποδεικνύεται από το καλό ξεκίνημα της ομάδας έξη νέων ανθρώπων, πριν κλείσει το 1907, για να μεταναστεύσουν. Την ομάδα συγκρότησαν οι : Νικ. Ανεστόπουλος, Γεώργ. Βερούσης, Σπ. Μιχαλόπουλος, Σπ. Μπαρτζουλάνος, Νικ. Μπουραμάς και Κων. Φέσικος. Στις αρχές Νοεμβρίου, από το λιμάνι της Πάτρας επιβιβάστηκαν στο πλοίο “Francesca” και στις 17 Νοεμβρίου αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Το διαθέσιμο υλικό του αρχείου μας αναφέρει ότι :

·         Ο Νικόλαος Ανεστόπουλος ήταν τότε 27 ετών. Στις Λιβανάτες είχε τον αδελφό του Δημήτριο. Με 16 $ για τα πρώτα αναγκαία έξοδα πήγαινε για δουλειά στο Σικάγο, όπου ήταν ο φίλος του Βασίλειος Βουρβουλάκης.

·         Ο Γεώργιος Βερούσης[5] ήταν 19 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Σταύρος. Αναζητούσε δουλειά (με 15 $ μαζί του) στο Σινσινάτι του Οχάιο, όπου ήταν ο φίλος του Δήμος Χατζηλιώτης.

·         Ο Σπυρίδων Μιχαλόπουλος ήταν 18 ετών. Στις Λιβανάτες είχε τον πατέρα του Κωνσταντίνο. Τελικός προορισμός του (με 20 $0 για δουλειά ήταν το Σινσινάτι του Οχάιο, όπου είχε το φίλο του Δήμο Χατζηλιέρη.

·         Ο Σπυρίδων Μπαρτζουλάνος (Bartzoulanos) ήταν 18 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Αθανάσιος. Με 18 $ στην τσέπη έψαχνε για δουλειά στην πόλη Νασούα (Nashua) του Νιου Χαμσάιρ, κοντά στο φίλο του Κωνσταντίνο Μουσά.

·         Ο Νικόλαος Μπουραμάς ήταν 22 ετών και αναλφάβητος. Ο πατέρας του λεγόταν Ιωάννης. Με 14 $ για τα πρώτα έξοδα, πήγαινε για δουλειά στην πόλη Νασούα του Νιου Χαμσάιρ, όπου ήταν ο κοινός φίλος Κωνσταντίνος Μουσάς.

·         Ο Κωνσταντίνος Φέσικος ήταν 27 ετών. Πίσω στην πατρίδα είχε τον αδερφό του Δημήτριο. Αναζητούσε δουλειά, με 20 $ μαζί του στο Σικάγο, όπου ήταν ο φίλος Κωνστ. Κίγκος.

Πλοίο “Francesca”  (Photo: Maurizio Eliseo Collection)

Β. Αύξηση του μεταναστευτικού ρεύματος στο 1910

   Στη διάρκεια του έτους έγιναν 3 ομαδικά ταξίδια προς την Αμερική. Συνολικά έφυγαν 14 άνθρωποι των Λιβανατών. Πιο συγκεκριμένα :

   Η πρώτη ομαδική αναχώρηση στο 1910 έγινε από δύο άτομα, τους : Οδ. Βερούση και Θαλ. Τσέλιγκα. Στις 30 Μαΐου, από το λιμάνι της Πάτρας έφυγαν με το πλοίο “Columbia” και στις 18 Ιουνίου έφτασαν στην Αμερική. Γνωρίζουμε ακόμη ότι :

·         Ο Οδυσσέας Βερούσης[6] ήταν 19 ετών. Ο πατέρας του στις Λιβανάτες λεγόταν Σταύρος. Με 25 $ στην τσέπη έψαχνε για δουλειά στην κωμόπολη Βάντεργκριφτ[7] (Vandergrift) της Πενσυλβάνια, κοντά στον αδελφό του Γ. Βερούση.

·         Ο Θαλασσινός Τσέλιγκας ήταν 22 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Κώστας. Προορισμός του για δουλειά, με 25 $ για τα πρώτα του έξοδα ήταν η κωμόπολη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Γ. Φαζέκης.

   Η δεύτερη ομαδική αναχώρηση στο 1910 ήταν πολυπληθής και αριθμούσε 9 άτομα. Την ομάδα συγκρότησαν οι : Πέτ. Αντωνίου, Γκ. Γκορίτσας, Δημ. Καραμπάς, Κων. Καρέντζος, Ιωάν. Κιάτος, Δημ. Μπουραμάς, Κων. Πάσσας, Γκ. Τζοτζώνης και Νικ. Τριανταφύλλου. Από το λιμάνι του Πειραιά, στις 3 Νοεμβρίου, η ομάδα ταξίδεψε με το ελληνόκτητο πλοίο “Patris” και στις 23 Νοεμβρίου αφίχθηκε στις ΗΠΑ. Το αρχειακό υλικό μας πληροφορεί επιπλέον ότι :

·         Ο Πέτρος Αντωνίου ήταν 20 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Αντώνιος. Με 20 $ μαζί του αναζητούσε δουλειά στο Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο φίλος του Γκας Κυζίκος.

·         Ο Γκίκας Γκορίτσας ήταν 20 ετών και αναλφάβητος. Ο πατέρας του στις Λιβανάτες λεγόταν Ελευθέριος. Έψαχνε για δουλειά (με 25 $ στην τσέπη) στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Δημήτριος Τριανταφύλλου.

·         Ο Δημήτριος Καραμπάς ήταν 25 ετών και αναλφάβητος. Η μητέρα του λεγόταν Παγώνα. Ο τελικός προορισμός του (με 20 $) για δουλειά ήταν η κωμόπολη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, κοντά στον ξάδερφό του Γεώργιο Καραμπά.

·         Ο Κωνσταντίνος Καρέντζος ήταν 25 ετών και αναλφάβητος. Στις Λιβανάτες είχε τον αδερφό του Ιωάννη. Με 25 $ για τα πρώτα έξοδα πήγαινε για δουλειά στο Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, κοντά στον ξάδερφό του Κωνσταντίνο Φέσικο.

·         Ο Ιωάννης Κιάτος ήταν 20 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Νικόλαος. Αναζητούσε δουλειά, με 12 $ μαζί του, στην κωμόπολη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο φίλος του Οδυσσέας Βερούσης.

·         Ο Δημήτριος Μπουραμάς ήταν 25 ετών. Τον πατέρα του στην πατρίδα έλεγαν Κωνσταντίνο. Με 20 $ στην τσέπη, έψαχνε για δουλειά στο Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, κοντά στον ξάδερφό του Νικόλαο Μπουραμά.

·         Ο Κωνσταντίνος Πάσσας ήταν 22 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Άγγελος. Προορισμός του (με 20 $) για δουλειά ήταν τα χαλυβουργεία στην κωμόπολη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο φίλος του Κωνστ. Κοζίκος.

·         Ο Γκίκας Τζοτζώνης (Tzotzonis) ήταν 19 ετών και αναλφάβητος. Ο πατέρας του στις Λιβανάτες λεγόταν Δήμος. Με 20 $ για τα πρώτα του έξοδα πήγαινε για δουλειά στο Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο φίλος του Θαλασσινός Τσέλιγκας.

·         Ο Νικόλαος Τριανταφύλλου ήταν 27 ετών και αναλφάβητος. Η μητέρα του πίσω στην πατρίδα λεγόταν Μάρω. Αναζητούσε δουλειά, με 25 $ μαζί του, στην κωμόπολη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, κοντά στο φίλο του Νικόλαο Μπουραμά.

Ατμόπλοιο Πατρίς (Patris)

   Η τρίτη ομαδική αναχώρηση στο 1910 έγινε από τρία άτομα, τους : Αθ. Γκίκα, Ιωάν. Καρέντζο και Αγγ. Μαζώτη. Στις 24 Νοεμβρίου, από το λιμάνι του Πειραιά, έφυγαν με το ελληνόκτητο πλοίο “Themistocles” και στις 18 Δεκεμβρίου “πάτησαν πόδι” στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ξέρουμε ακόμη για τους μετανάστες αυτούς ότι :

·         Ο Αθανάσιος Γκίκας[8] ήταν 22 ετών και αναλφάβητος. Στις Λιβανάτες είχε τον αδελφό του. Με 30 $ στην τσέπη έψαχνε για δουλειά στο Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Γεώργιος Βερούσης.

·         Ο Ιωάννης Καρέντζος ήταν 26 ετών και αναλφάβητος. Ο αδερφός του στην πατρίδα λεγόταν Αντώνιος. Προορισμός του (με 18 $) για δουλειά ήταν η κώμη Βάντεργκριφτ (Vandergrift) της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο φίλος του Γ. Γ. Φαγιέκος.

·         Ο Αγγελής Μαζώτης (Majotis) ήταν 22 ετών και αναλφάβητος. Ο πατέρας του λεγόταν Δήμος. Πήγαινε για δουλειά, με 22 $ για τα πρώτα του έξοδα, στην κωμόπολη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, κοντά στον ξάδερφό του Γεώργιο Καραμπά.

Γ. Μείωση του αριθμού μεταναστών στο 1911

   Στη διάρκεια του έτους έγιναν 2 ομαδικά ταξίδια προς την Αμερική. Συνολικά έφυγαν 8 άνθρωποι των Λιβανατών. Αναλυτικά έχουμε :

   Η πρώτη ομαδική αναχώρηση στο 1911 έγινε από 5μελή ομάδα, που περιλάμβανε τους : Κώσ. Γκορίτσα, Μεν. Θεοδοσίου, Οδυσ. Μάνδαλο, Νικ. Πάσσα και Δημ. Τσάκαλο. Στις 20 Νοεμβρίου, από το λιμάνι της Πάτρας, επιβιβάστηκαν στο πλοίο “Martha Washington” και στις 5 Δεκεμβρίου αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Τα διαθέσιμα στοιχεία του αρχείου μας γνωρίζουν :

·         Ο Κώστας Γκορίτσας ήταν 32 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Η γυναίκα του στις Λιβανάτες λεγόταν Παρασκευή. Με 50 $ μαζί του, αναζητούσε δουλειά εργάτη σε φάρμα στην πόλη[9] Νασούα (Nashua) του Νιου Χαμσάιρ, κοντά στον ξάδερφό του Ι. Μπουραμά.

·         Ο Μενέλαος Θεοδοσίου ήταν 19 ετών. Δήλωσε εργάτης σε φάρμα. Ο πατέρας του στην πατρίδα λεγόταν Κώστας. Με 25 $ στην τσέπη, έψαχνε για δουλειά στην πόλη[10] Νασούα του Νιου Χαμσάιρ, όπου ήταν ο ξάδερφός του Ι. Μπουραμάς.

·         Ο Οδυσσεύς Μάνδαλος ήταν 19 ετών. Η μητέρα του στις Λιβανάτες λεγόταν Μαρία. Τελικός προορισμός του, για δουλειά εργάτη σε φάρμα (με 25 $) ήταν η μικρή πόλη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Γ. Βερούσης.

·         Ο Νικόλαος Πάσσας ήταν 20 ετών και αναλφάβητος. Ο πατέρας του λεγόταν Χρήστος. Με 75 $ για τα πρώτα του έξοδα, πήγανε για δουλειά εργάτη σε φάρμα, στο Βάντεργκριφτ (Vandergrift) της Πενσυλβάνια, κοντά στον ξάδερφό του Κ. Φέσικο.

·         Ο Δημήτριος Τσάκαλος ήταν 20 ετών και αναλφάβητος. Δήλωσε εργάτης σε φάρμα. Ο πατέρας του λεγόταν Κώστας. Με 25 $ μαζί του αναζητούσε δουλειά στην κωμόπολη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Δ. Καραμπάς.

Ατμόπλοιο “Martha Washington”  (Photo: Richard Faber Collection)

   Η δεύτερη ομαδική αναχώρηση στο 1911 έγινε από τρία άτομα, τους : Ιωάν. Κακέντζο, Ιωάν. Λάμπρου και Σερ. Παπαστέφου. Από το λιμάνι του Πειραιά, στις 7 Δεκεμβρίου, έφυγαν (οι 2 μετανάστες) με το πλοίο “Patris”. Την επομένη 8 Δεκεμβρίου, από το λιμάνι της Καλαμάτας ανέβηκε στο πλοίο και ο Ιωάν. Κακέντζος. Το ταξίδι ολοκληρώθηκε μετά από 18 ημέρες, στις 26 Δεκεμβρίου, που έφτασαν στην Αμερική. Επιπλέον στοιχεία μας αναφέρουν ότι :

·         Ο Ιωάννης Κακέντζος (Kacentzos) ήταν 35 ετών και παντρεμένος. Για επάγγελμα δήλωσε χασάπης (butcher). Η γυναίκα του λεγόταν Κωνστάντω. Έψαχνε για δουλειά (με 50 $ στην τσέπη) στη μικρή πόλη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο φίλος του Γεώργιος Βερούσης.

·         Ο Ιωάννης Λάμπρου ήταν 24 ετών και αναλφάβητος. Στις Λιβανάτες είχε τον ξάδερφό του Γ. Μαντζαβίνο. Προορισμός του για δουλειά (με 83 $) ήταν το Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, εκεί όπου ήταν ο φίλος του Γεώργιος Βερούσης.

·         Ο Σεραφείμ Παπαστέφου[11] (Papastefou) ήταν 30 ετών και αναλφάβητος. Η μητέρα του στις Λιβανάτες λεγόταν Σκέβω (ίσως Παρασκευή). Με 25 $ για τα πρώτα του έξοδα πήγαινε για δουλειά στην πόλη Άμπριτζ (Ambridge) της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο φίλος του Σπύρος Μιχαλόπουλος.

Δ. Κορύφωση του μεταναστευτικού ρεύματος στο 1912

   Στη διάρκεια του έτους έγιναν 8 (6 ομαδικά και 2 από μεμονωμένους) ταξίδια προς την Αμερική. Συνολικά έφυγαν 34 άνθρωποι των Λιβανατών. Συγκεκριμένα λοιπόν έχουμε :

   Η πρώτη ομαδική αναχώρηση στο 1912 έγινε από 2 άτομα, τους : Αγγ. Σοροπάνη και Κωνστ. Τσέλιγκα. Στις 20 Μαΐου από το λιμάνι του Πειραιά ταξίδεψαν με το ελληνόκτητο πλοίο “Athinai” και στις 7 Ιουνίου αφίχθησαν στις ΗΠΑ. Για τους μετανάστες αυτούς ξέρουμε επιπλέον ότι :

·         Ο Αγγελής Σοροπάνης ήταν 20 ετών και αναλφάβητος. Στις Λιβανάτες είχε τη μητέρα του Ασημίνα (ή Ασήμω). Με 25 $ μαζί του αναζητούσε δουλειά στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Βασίλειος Κόντος. Βρέθηκε και 2η εγγραφή για τον ίδιο μετανάστη, με το πλοίο “Macedonia” (αναχώρηση στις 14 Μαΐου και άφιξη στα 31 Μαΐου) από τον Πειραιά. Στη 2η εγγραφή αυτή, δηλώθηκε ηλικία 19 ετών και εγγράμματος.  Ο προορισμός του όμως είναι η μικρή πόλη Βάντεργκριφτ[12] της Πενσυλβάνια, με γνωστό του εκεί το φίλο Θαλασσινό Τσέλιγκα.

·         Ο Κωνσταντίνος Τσέλιγκας ήταν 25 ετών και αναλφάβητος. Η μητέρα του στην πατρίδα λεγόταν Μόρφω. Με 25 $ στην τσέπη έψαχνε για δουλειά στο Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, κοντά στον αδερφό του Θαλασσινό Τσέλιγκα.

  Η πρώτη μεμονωμένη αναχώρηση στο 1912 έγινε από τον Κωνσταντίνο Αγγελή. Από το λιμάνι του Πειραιά, στις 20 Μαΐου έφυγε με το πλοίο “Athinai” και στις 7 Ιουνίου “πάτησε πόδι” στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ήταν τότε 20 ετών και αναλφάβητος. Ο πατέρας του λεγόταν Δημήτριος. Προορισμός του (με 24 $) για δουλειά ήταν η κωμόπολη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο συμπατριώτης του Τζέιμς Δήμου.

Ατμόπλοιο “Athinai” (1910)

  Η δεύτερη ομαδική αναχώρηση στο 1912 αριθμούσε επτά άτομα και τη συγκρότησαν οι : Αγγ. Αδαμόπουλος, Κων. Αλεξίου, Παν. Ανεστόπουλος, Θεόδ. Θεοδοσίου, Δημ. Κουτσούρης, Βασ. Μπουραμάς και Κων. Τσάκαλος. Το πλοίο “Macedonia” αναχώρησε στις 21 Ιουνίου και από τον Πειραιά επιβιβάστηκε ο Κωνστ. Τσάκαλος, οι σε άλλοι τέσσερις επιβιβάστηκαν στο λιμάνι της Πάτρας. Το ταξίδι περατώθηκε στις 8 Ιουλίου, στο λιμάνι της Νέας Υόρκης, όπου όλοι αποβιβάστηκαν. Τα υπάρχοντα στοιχεία του αρχείου μας πληροφορούν ακόμη ότι :

·         Ο Αγγελής Αδαμόπουλος ήταν 19 ετών. Η μητέρα του στις Λιβανάτες λεγόταν Παναγιώτα. Με 25 $ για τα αναγκαία έξοδα, πήγαινε για δουλειά στον τόπο Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Λουκάς Γκίκας.

·         Ο Κωνσταντίνος Αλεξίου ήταν 19 ετών. Ως τόπο γέννησης και προηγούμενη διαμονής δήλωσε αόριστα τη Λοκρίδα, όπου ήταν η μητέρα του Μαριγώ. Προορισμός του (με 25 $) για δουλειά ήταν το Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Κ. Φέσικος.

·         Ο Παναγιώτης Ανεστόπουλος ήταν 19 ετών και αναλφάβητος. Δήλωσε τη Λοκρίδα (αόριστα) ως τόπο γέννησης και κατοικίας. Η μητέρα του λεγόταν Παρασκευή. Με 25 $ στην τσέπη, έψαχνε για δουλειά στην κώμη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Κωνστ. Φέσικος.

·         Ο Θεόδωρος Θεοδοσίου ήταν 18 ετών. Ως επάγγελμα δήλωσε αγρότης-κτηματίας (farmer, με τόπο γέννησης και προηγούμενης διαμονής τη Λοκρίδα (αόριστα), όπου ήταν ο πατέρας του Ιωάννης. Με 25 $ μαζί του, αναζητούσε δουλειά στο Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, κοντά στο θείο του Λουκά Γκίκα.

·         Ο Δημήτριος Κουτσούρης ήταν 19 ετών. Ο πατέρας του στις Λιβανάτες λεγόταν Λουκάς. Με 25 $ στην τσέπη, έψαχνε για δουλειά στην κωμόπολη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Λουκάς Γκίκας.

·         Ο Βασίλειος Μπουραμάς ήταν 19 ετών. Στη Λιβανάτα είχε τον αδερφό του Δημήτριο. Ο τελικός προορισμός του (με 25 $) για δουλειά ήταν ο τόπος Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, κοντά στον αδερφό του Δημήτριο Μπουραμά.

·         Ο Κωνσταντίνος Τσάκαλος ήταν 19 ετών. Ο πατέρας του στην πατρίδα λεγόταν Αργύριος. Με 33 $ για τα πρώτα του έξοδα πήγαινε για δουλειά στο Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Γ. Τσάκαλος.

  Η τρίτη ομαδική αναχώρηση στο 1912 έγινε από τριμελή ομάδα που περιλάμβανε τους : Γεώρ. Βέργου, Θεοδ. Θεοδοσίου και Αθαν. Πάσσα. Στις 15 Ιουλίου, από το λιμάνι της Πάτρας έφυγαν με το πλοίο “Pannonia” και στις 3 Αυγούστου έφτασαν στην Αμερική. Ξέρουμε ακόμη ότι :

·         Ο Γεώργιος Βέργου (Vergou) ήταν 19 ετών. Δήλωσε εργάτης σε φάρμα. Η μητέρα του λεγόταν Μαρία. Με 50 $ μαζί του, αναζητούσε δουλειά στην τοποθεσία Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Κ. Πάσσας.

·         Ο Θεοδόσιος Θεοδοσίου ήταν 19 ετών. Ο πατέρας του στις Λιβανάτες λεγόταν Ιωάννης. Με 24 $ στην τσέπη έψαχνε για δουλειά στην κωμόπολη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, κοντά στο θείο του Γ. Λουκά.

·         Ο Αθανάσιος Πάσσας (Passas) ήταν 22 ετών και αναλφάβητος. Δήλωσε εργάτης σε φάρμα. Γεννήθηκε στις Λιβανάτες, αλλά ως τόπο διαμονής ανέφερε την Αταλάντη !  Πήγαινε για δουλειά εργάτη σε φάρμα, στην κώμη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Κ. Πάσσας.

Πλοίο “Pannonia” (Photo: Frank Pichardo Collection)

  Η τέταρτη ομαδική αναχώρηση στο 1912 έγινε από 6μελή ομάδα, που αποτελείτο από τους : Δημ. Γκορίτσα, Γεώρ. Δαλανούδη, Απ. Καραμπά, Παν. Καραμπά, Δημ. Κουτσαφίτη και Νικ. Κουτσαφίτη. Στις 3 Αυγούστου, από το λιμάνι του Πειραιά αναχώρησαν με το πλοίο “Themistocles” και στις 23 Αυγούστου αφίχθησαν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Για τους μετανάστες αυτούς γνωρίζουμε επίσης ότι :

·         Ο Δημήτριος Γκορίτσας ήταν 42 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Ως επάγγελμα δήλωσε καλλιεργητής (cultivator). Η γυναίκα του λεγόταν Παναγίτσα. Προορισμός του για δουλειά (με 21 $) ήταν η μικρή πόλη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, κοντά στον αδελφό του Οδυσσέα Γκορίτσα.

·         Ο Γεώργιος Δαλανούδης[13] ήταν 25 ετών και αναλφάβητος. Ο πατέρας του λεγόταν Κώστας. Με 23 $ μαζί του πήγαινε για δουλειά στο Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Σπύρος Μιχαλόπουλος.

·         Ο Απόστολος Καραμπάς ήταν 26 ετών και αναλφάβητος. Έψαχνε για δουλειά (με 25 $ για τα πρώτα του αναγκαία έξοδα) στην κώμη Βάντεργκριφτ (Vandergrift) της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Κώστας Γκορίτσας.

·         Ο Παναγιώτης Καραμπάς ήταν 38 ετών και παντρεμένος. Το επάγγελμα που δήλωσε ήταν καλλιεργητής (cultivator). Με 23 $ στην τσέπη, αναζητούσε δουλειά στον τόπο Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Κώστας Πέτρου.

·         Ο Δημήτριος Κουτσαφίτης ήταν 25 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Η γυναίκα του στις Λιβανάτες λεγόταν Αικατερίνη. Προορισμός του για δουλειά (με 23 $) ήταν ο τόπος Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο φίλος του Γεώργιος Λαμπούσης.

·         Ο Νικόλαος Κουτσαφίτης ήταν 20 ετών και αναλφάβητος. Το επάγγελμα που δήλωσε ήταν καλλιεργητής (cultivator). Ο πατέρας του λεγόταν Μιχαήλ. Με 25 $ για τα πρώτα έξοδα πήγαινε για δουλειά στη μικρή πόλη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, κοντά στο θείο του Γεώργιο Ζαμπούνη.

Ατμόπλοιο “Carpathia”  (Photo: Richard Faber Collection)

  Η πέμπτη ομαδική αναχώρηση στο 1912 έγινε από τρία άτομα, τους : Αθαν. Καραμπά, Αναστ. Κουτσαφίτη και Ιωάν. Παπαστεφάνου. Στις 13 Αυγούστου, από το λιμάνι της Πάτρας ταξίδεψαν με το πλοίο “Carpathia” και στις 28 Αυγούστου έφτασαν στην Αμερική. Ξέρουμε ακόμη ότι :

·         Ο Αθανάσιος Καραμπάς ήταν 18 ετών και αναλφάβητος. Δήλωσε εργάτης σε φάρμα. Ο πατέρας του λεγόταν Δημήτριος. Με 25 $ για τα πρώτα του έξοδα πήγαινε για δουλειά στην κωμόπολη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Πέτρ. Αντωνίου.

·         Ο Αναστάσιος Κουτσαβίτης[14] (Coutsavitis) ήταν 19 ετών και αναλφάβητος. Ο πατέρας του στις Λιβανάτες λεγόταν Γεώργιος. Αναζητούσε δουλειά εργάτη σε φάρμα (με 25 $ μαζί του) στον τόπο Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, κοντά στον ξάδερφό του Ν. Τριανταφύλλου.

·         Ο Ιωάννης Παπαστεφάνου ήταν 40 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Η γυναίκα του λεγόταν Παγώνα. Έψαχνε για δουλειά εργάτη σε φάρμα (με 25 $ στην τσέπη) στη μικρή πόλη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Σερ. Παπαστεφάνου.

  Η έκτη ομαδική αναχώρηση στο 1912 ήταν σε αριθμό η μεγαλύτερη στη μεταναστευτική ιστορία των Λιβανατών. Αριθμούσε 11 άτομα! Την ομάδα συγκρότησαν οι : Δημ. Αλεξίου, Ιωάν. Αλεξίου, Χρ. Αλεξίου, Αθαν. Ανέστης, Ιωάν. Γκορίτσας, Δημ. Δελιάς, Σπ. Μαρτσουλιάνης, Λουκ. Μπακάρας, Νικ. Μπακάρας, Αθαν. Ψευτούρας και Κώσ. Ψευτούρας. Από το λιμάνι του Πειραιά, στις 22 Αυγούστου, επιβιβάστηκαν στο πλοίο “Patris” και στις 8 Σεπτεμβρίου αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Τα υπάρχοντα στοιχεία του αρχείου μας αναφέρουν ότι :

·         Ο Δημήτριος Αλεξίου ήταν 36 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Η γυναίκα του λεγόταν Μαρία. Προορισμός του (με 30 $) για δουλειά ήταν το Βάντεργκριφτ (Vandergrift) της Πενσυλβάνια, κοντά στο γιο του Κωνσταντίνο Αλεξίου.

·         Ο Χρήστος Αλεξίου ήταν 38 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του λεγόταν Βασιλική. Με 30 $ για τα πρώτα έξοδα, πήγαινε για δουλειά στην κώμη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Κωνστ. Φέσικος.

·         Ο Ιωάννης Αλεξίου ήταν 18 ετών. Η μητέρα του στις Λιβανάτες λεγόταν Βασιλική. Μαζί με τον πατέρα του Χρήστο πήγαιναν για δουλειά στην κώμη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο συγγενής του Κωνστ. Φέσικος.

·         Ο Αθανάσιος Ανέστης (Anesti) ήταν 19 ετών και αναλφάβητος. Ο πατέρας του λεγόταν Νικόλαος. Με 25 $ μαζί του αναζητούσε δουλειά στο Βάντεργκριφτ (Vandergrift) της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο θείος του Κωνστ. Φέσικος.

·         Ο Ιωάννης Γκορίτσας ήταν 36 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Η γυναίκα του λεγόταν Ασήμω. Έψαχνε για δουλειά (με 25 $ στην τσέπη) στη μικρή πόλη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, κοντά στον ξάδερφό του Πέτρο Αντωνίου.

·         Ο Δημήτριος Δελιάς ήταν 18 ετών. Ο πατέρας του στις Λιβανάτες λεγόταν Κωνσταντίνος. Ο τελικός προορισμός του (με 25 $) για δουλειά ήταν το Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Σπύρος Μιχαλόπουλος.

·         Ο Σπύρος Μαρτσουλιάνης (Martzoulianis) ήταν 22 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Αθανάσιος. Με 25 $ για τα πρώτα του έξοδα, πήγαινε για δουλειά στην κώμη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, κοντά στον ξάδερφό του Νικόλαο Πάσσα.

·         Ο Λουκάς Μπακάρας ήταν 33 ετών και αναλφάβητος. Ο πατέρας του λεγόταν Αλέξιος. Αναζητούσε δουλειά (με 25 $ μαζί του) στο Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Αθανάσιος Σούκος.

·         Ο Νικόλαος Μπακάρας ήταν 24 ετών και αναλφάβητος. Ο πατέρας του λεγόταν Αλέξιος (δηλ. Λουκάς και Νικόλαος ήταν αδέρφια). Κι αυτός έψαχνε για δουλειά (με 25 $) στο Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Αθανάσιος Σούκος.

·         Ο Αθανάσιος Ψευτούρας (Pseftouras) ήταν 18 ετών και αναλφάβητος. Στις Λιβανάτες είχε τον πατέρα του Λουκά. Προορισμός του (με 25 $ στην τσέπη) για δουλειά ήταν η μικρή πόλη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, κοντά στον ξάδερφό του Νικόλαο Μπουραμά.

·         Ο Κώστας Ψευτούρας ήταν 37 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Η γυναίκα του στην πατρίδα λεγόταν Ανθούλα. Με 25 $ για τα αναγκαία πρώτα έξοδα, πήγαινε για δουλειά στο Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο κουνιάδος του Κωνστ. Χριστοδούλου.

  Η δεύτερη (και τελευταία) μεμονωμένη αναχώρηση στο 1912 έγινε από το Δημήτριο Χρήστου. Την 1η Σεπτεμβρίου, από το λιμάνι του Πειραιά, ταξίδεψε με το πλοίο “Athinai” και στις 22 Σεπτεμβρίου “πάτησε πόδι” στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ήταν τότε 36 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Η γυναίκα του λεγόταν Μαρία. Προορισμός του, με 29 $ μαζί του, για δουλειά ήταν το  Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο γιος του Κώστας Χρήστου.

Ε. Μονοψήφιος αριθμός μεταναστών στο 1914

   Μετά τη λήξη των Βαλκανικών πολέμων και την αποστράτευση, όσοι είχαν επιστρέψει για να υπηρετήσουν στο στρατό ετοίμασαν την επιστροφή τους στην Αμερική. Παράλληλα έφυγαν και άλλοι για πρώτη φορά.

  Στη διάρκεια του έτους έγιναν 5 (2 ομαδικά και 4 από μεμονωμένους) ταξίδια προς την Αμερική. Συνολικά έφυγαν 7 άνθρωποι των Λιβανατών. Αναλυτικά :

   Η πρώτη μεμονωμένη αναχώρηση στο 1914 έγινε από το Νικόλαο Κατσαρό. Στις 17 Μαρτίου, από το λιμάνι της Πάτρας έφυγε με το πλοίο (1912)» και στις 2 Απριλίου έφτασε στο λιμάνι της νέας Υόρκης. Ήταν τότε 34 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στις Λιβανάτες λεγόταν Όλγα. Με 25 $ μαζί του αναζητούσε δουλειά στο Σικάγο, όπου ήταν ο ξάδερφός του Γ. Καρκαγής.

   Η δεύτερη μεμονωμένη αναχώρηση στο 1914 έγινε από το Λουκά Γκίκα. Από το λιμάνι της Πάτρας, στις 26 Μαρτίου ταξίδεψε με το πλοίο “Franconia” και στις 5 Απριλίου “πάτησε πόδι” στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ο μετανάστης ήταν 26 ετών και αναλφάβητος. Στις Λιβανάτες είχε τον αδερφό του Αθανάσιο. Έψαχνε για δουλειά (με 25 $ στην τσέπη) στη μικρή πόλη Βάντεργκριφτ (Vandergrift) της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Οδυσ. Βερούσης. Για τον Λουκά Γκίκα αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι στην Αμερική. Είχε ξαναπάει την περίοδο 1910-12 και εργάστηκε πάλι στον ίδιο τόπο.

   Η τρίτη μεμονωμένη αναχώρηση στο 1914 έγινε από τον Αγγελή Παπαστέφανο. Από το λιμάνι του Πειραιά αναχώρησε με το πλοίο “Patris” και στις 5 Απριλίου αφίχθηκε στις ΗΠΑ. Ήταν τότε 22 ετών και αναλφάβητος. Ο πατέρας του στις Λιβανάτες λεγόταν Γεώργιος. Προορισμός του (με 18 $) για δουλειά ήταν η κώμη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Τάσος Κουτρουβίδης.

Ατμόπλοιο “Argentina”

   Η πρώτη ομαδική αναχώρηση στο 1914 έγινε από διμελή ομάδα, που περιλάμβανε τους Γεώρ. Δαλιακούδα και Ιωάν. Καλίγκο. Στις 23 Μαρτίου, από το λιμάνι της Πάτρας επιβιβάστηκαν στο πλοίο “Argentina” και στις 10 Απριλίου αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Για τους μετανάστες αυτούς γνωρίζουμε επίσης ότι :

·         Ο Γεώργιος Δαλιανούδας (Dalianoudas) ήταν 28 ετών και αναλφάβητος. Δήλωσε αγρότης (farm hand). Ο πατέρας του λεγόταν Κωνσταντίνος. Με 25 $ για τα αναγκαία πρώτα έξοδα πήγαινε για δουλειά στο Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, κοντά στον αδελφό του Βασ. Δαλιακούδα[15]. Ο Γεώργιος Δαλιανούδας είχε ξανάρθει στην Αμερική την περίοδο 1911-12 και εργάστηκε πάλι στον ίδιο τόπο.

·         Ο Ιωάννης Καλίγκος (Calingos) ήταν 19 ετών και αναλφάβητος. Η μητέρα του στην πατρίδα λεγόταν Χρυσούλα. Αναζητούσε δουλειά αγρότη (farm hand) με 23 $ μαζί του στον τόπο Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου είχε το θείο του Β. Δαλιανούδα[16].

   Η δεύτερη ομαδική αναχώρηση στο 1914 έγινε από δύο άτομα, τους : Γεώρ. Καραμπά και Σπ. Μιχαλόπουλο. Στις 2 Μαΐου, από το λιμάνι της Πάτρας έφυγαν με το πλοίο “Laconia (1912)” και στις 17 Μαΐου έφτασαν στην Αμερική. Το αρχειακό υλικό μας πληροφορεί επιπλέον ότι :

·         Ο Γεώργιος Καραμπάς ήταν 28 ετών και αναλφάβητος. Δήλωσε αγρότης-κτηματίας (farmer). Ο πατέρας του λεγόταν Ιωάννης. Έψαχνε για δουλειά (με 20 $ στην τσέπη) στην κώμη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο φίλος του Κώστας Φέσικος. Αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι του Γεωργίου Καραμπά στις ΗΠΑ. Πρωτοήρθε την περίοδο 1909-12 και εργάστηκε πάλι στον ίδιο τόπο.

·         Ο Σπύρος Μιχαλόπουλος ήταν 25 ετών. Ο πατέρας του στις Λιβανάτες λεγόταν Κώστας. Με 24 $ μαζί του αναζητούσε δουλειά αγρότη (farmer) στη μικρή πόλη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, κοντά στο θείο του Κώστα Φέσικο. Είχε κάνει και άλλο ταξίδι στην Αμερική ο Σπύρος Μιχαλόπουλος την περίοδο 1907-12 και εργάστηκε πάλι στον ίδιο τόπο.

Πλοίο Laconia (1912) [Photo: Hisashi Noma Collection]

Ζ. Μεμονωμένη αναχώρηση στο 1916

   Έγινε από το Δημήτριο Τσάκαλο. Το ταξίδι του έγινε τμηματικά, δηλ. από την Ελλάδα πήγε με πλοίο πρώτα στην Ιταλία. Στις 20 Αυγούστου 1916, από το ιταλικό λιμάνι της Νάπολης αναχώρησε με το πλοίο “Giuseppe Verdi” και στις 5 Σεπτεμβρίου “πάτησε πόδι” στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ήταν τότε 25 ετών και αναλφάβητος. Δήλωσε εργάτης σε φάρμα. Ο πατέρας του πίσω στην πατρίδα λεγόταν Κώστας. Προορισμός του (με 40 $) για δουλειά ήταν η κωμόπολη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Κωνσταντίνος Τσάκωνας. Είχε κάνει και προηγούμενο ταξίδι στις ΗΠΑ ο Δημήτριος Τσάκαλος, την περίοδο 1911-15 και εργάστηκε πάλι σε τόπο της Πενσυλβάνια.

Πλοίο “Giuseppe Verdi” (Photo: Richard Faber Collection)

Η. Μεμονωμένη αναχώρηση στο 1921 – Μεταναστευτικός επίλογος

   Έγινε από τον Ελευθέριο Κουτσαφίτη (Coutsafitis). Στις 6 Αυγούστου, από το λιμάνι του Πειραιά επιβιβάστηκε στο ελληνόκτητο πλοίο “Acropolis” και την 1η Σεπτεμβρίου αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ήταν τότε 31 ετών. Δήλωσε εργάτης σε φάρμα. Ο πατέρας του στις Λιβανάτες λεγόταν Γρηγόριος. Με 50 $ μαζί του για τα πρώτα έξοδα,  πήγαινε για δουλειά στην κώμη Βάντεργκριφτ (Vandergrift) της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Κωνσταντίνος Φέσικος.

---

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΑΝΑΦΟΡΕΣ-ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

1.    Αρχειακό υλικό

i.    Ηλεκτρονικό Αρχείο EllisIsland, της Υπηρεσίας Μετανάστευσης των ΗΠΑ.

ii.   Διάταγμα 29-8-1912 (ΦΕΚ 261/1912), Διάταγμα 9-9-1927, ΦΕΚ 206/1927.

iii.  Γενικές απογραφές πληθυσμού (1889, 1896, 1920).

2.    Εφημερίδες – Περιοδικά

i    Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : «Μετανάστες της Λαμίας στην Αμερική (αρχές 20ού αι.)» περ. «ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ» 2012, 2013, Λαμία.

ii.    Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : «Αμπλιανίτες μετανάστες στην Αμερική», εφ. ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΑΜΠΛΙΑΝΗΣ, φ. 143, σελ. 1& 6, Σεπτ.-Οκτ. 2008  και φ. 144, σελ. 1 & 6, Νοε.-Δεκ. 2008, Συλλόγου Αμπλιανιτών ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ, Αθήνα 

iii.   Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : “Ευρυτάνες μετανάστες στην Αμερική (1899-1924)”, από Οκτ. 2015, σε μπλογκ amfictyon.blogspot.gt

iv.   περιοδ. «Οικονομικός Ταχυδρόμος», ειδικό τεύχος, σελ. 54, 1997.

3.    Βιβλία, Άρθρα, Ιστοσελίδες

i.    «Οδηγός του Μετανάστου», 1910, Αθήνα.

ii.    Θ.  Ανθογαλίδου  «Η ελληνική μετανάστευση στις ΗΠΑ (1900-1925)», στην ηλεκτρονική διεύθυνση:  http://www.auth.gr/virtualschool/1.2/Praxis/BoravouProject.html

iii.   Θανάση Καλαφάτη «1880-1920, η πρώτη εν Αμερική μετανάστευσις», 2-5-2004, από το Διαδίκτυο.

iv.   Ιστοσελίδα web3.eetaa.gr

v.    Ιστοσελίδα http://agonespoliton.blogspot.gr

vi.  Βικιπαίδεια  https://el.wikipedia.org

Άγιος Ιωάννης Λιβανατών (η φωτογραφία ελήφθη από το Διαδίκτυο)

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

---

[1] Το 1815 το χωριό Λιβανάτες είχε έως εξήντα σπίτια κατοικημένα από χριστιανούς (έγραψε ο περιηγητής Αργύρης Φιλιππίδης).

[2] Όταν λέμε Αμερική εννοούμε τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (ΗΠΑ).

[3] Στο σύνολο των 71 μεταναστών των Λιβανατών βρέθηκαν 40 αναλφάβητοι (υψηλό ποσοστό 56 %)!!

[4] Δεν καταγράφηκαν και  δεν περιλαμβάνονται σ’ αυτή την εργασία όσοι μετανάστες ήρθαν στις ΗΠΑ, αλλά από άλλα λιμάνια της.

[5] Το 1910, τον ακολούθησε ως μετανάστης και ο αδερφός του Οδυσσέας.

[6] Φέρει ιστορικό ονοματεπώνυμο (πιθανά είναι έμμεσα απόγονος). Ο γνωστός ήρωας Οδυσσέας Ανδρούτσος ήταν γιός του αρματολού της Ρούμελης Ανδρέα Βερούση ή καπετάν Ανδρούτσου, από τις Λιβανάτες. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος (Βερούσης) έμεινε στην ιστορία με το επώνυμο Ανδρούτσος, λόγω του πατέρα του. Η καταδίωξη από τους Τούρκους, ανάγκασε την οικογένεια να καταφύγει στην Ιθάκη όπου και γεννήθηκε ο Οδυσσέας. Ο ίδιος πάντως ως πατρίδα του θεωρούσε τις Λιβανάτες.

[7] Απέχει 48 χλμ. στα Β-Α του Πίτσμπουργκ. Στις αρχές του 20ού αιώνα είχε το μεγαλύτερο χαλυβουργείο στον κόσμο. Το 1900 ζούσαν 2.076 άνθρωποι. Το 1910 είχε 3.876 κατοίκους.

[8] Στο αρχείο, το όνομα έχει γραφεί ως επώνυμο και αντιστρόφως.

[9] Αρχικά δήλωσε ως τόπο προορισμού τη Βοστώνη της Μασαχουσέτης, αλλά άλλαξε γνώμη.

[10] ό. π.

[11] Πιθανότατα το επώνυμο είναι Παπαστεφάνου ή Παπαστέφανος και το συντόμευσαν (όπως συνήθιζαν στην Αμερική).

[12] Εκτιμώ τον προορισμό αυτόν ως τον πιθανότερο.

[13] Το επώνυμο υπάρχει και στο Γουλέμι.

[14] Δεν ξέρω αν το σωστό είναι Κουτσαβίτης ή Κουτσαφίτης.

[15] Το επώνυμο γράφτηκε Δαλιανούδας, αλλά και Δαλιακούδας. Δυστυχώς δεν ξέρω ποιο είναι το σωστό (Κ.Α.Μ.).

[16] Από το Γουλέμι. Πήγε στην Αμερική του 1912, σε ηλικία 35 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Η γυναίκα του λεγόταν Αικατερίνη. Εργάστηκε στην πόλη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια.