ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΙΚΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ (μέρος Β’)

του Σεραφείμ Ν. Κακούρα, φιλολόγου

   Μετά τις Γραμματικές Παρατηρήσεις, τις Συνηθισμένες μονοσύλλαβες λέξεις και τις πλέον χαρακτηριστικές φράσεις, του Ρουμελιώτικου Γλωσσικού Ιδιώματος (που δόθηκαν στο α’ μέρος, του ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΙΚΟΥ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΥ) θα ακολουθήσει η Ρουμελιώτικη Γραμματική. Θα δοθούν :

(α) η κλίση των άρθρων (στα τρία γένη),

(β) παραδείγματα κλίσης ονομάτων (σε Ενικό και Πληθυντικό Αριθμό),

(γ) τα δύο βοηθητικά ρήματα (είμι, έχου) στα ρουμελιώτικα σε Ενεστώτα, Παρατατικό και Μέλλοντα και

(δ) παραδείγματα κλίσης ρημάτων ενεργητικής και παθητικής φωνής, σε όλους τους χρόνους.

Ρουμελιώτικη γραμματική

-----

1.   Η κλίση των άρθρων

Ενικός αριθμός

                 Αρσενικό                       Θηλυκό                             Ουδέτερο

Ονομαστική  ου                                 η                                        του

Γενική          τ’                                  τ’ς                                      τ’

Αιτιατική      τουν ή του                     τ’ ή τ’ν                               του

Κλιτική         ορέ ή βρε ή όρα ή -        μαρή ή μουρή ή -                βρε ή όρα ή -)

Πληθυντικός αριθμός

                  Αρσενικό                       Θηλυκό                             Ουδέτερο

Ονομαστική  οι                                  οι                                       τα

Γενική          τουν ή τ’ν                     τουν ή τ’ν                           τ’ν

Αιτιατική       τ’ς                               τ’ς                                      τα

Κλιτική         ορέ ή βρε ή -                 μαρή ή μουρή ή -                 βρε ή όρα ή -

š›

2.   Παραδείγματα κλίσης ονομάτων

Ενικός αριθμός

                Αρσενικό                       Θηλυκό                           Ουδέτερο

Ονομ.    ου βλάχους                    η γναίκα                          του κουρίτς

Γεν.       τ’  βλάχ                         τ’ς γναίκας                      τ’ κουρτσιού

Αιτ.       τουν ή του βλάχου          τ’ ή τ’ν γναίκα                 του κουρίτς

Κλιτ.     ορέ ή βρε ή όρα βλάχο     μαρή ή μουρή γναίκα       βρε ή όρα κουρίτς

Πληθυντικός αριθμός

                  Αρσενικό                       Θηλυκό                             Ουδέτερο

Ονομ.    οι βλάχοι                        οι γναίκις                         τα κουρίτσια

Γεν.       τουν βλάχουν                 τουν γναικών                   τ’ν κουρτσιώνι

Αιτ.       τ’ς βλάχοι                       τ’ς γναίκις                       τα κουρίτσια

Κλιτ.     ορέ ή βρε βλάχοι             μαρή ή μουρή γναίκις        βρε ή όρα κουρίτσια

š›

3.   Το βοηθητικό ρήμα : είμι (= είμαι)

ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ

Οριστική      Υποτακτική                                       Προστακτική                Μετοχή

είμι             να ’μι, νά ’μνα, νά ’μτανι                          -                           όντας

είσι             νά ’σι, νά ’στανι                                   νά ’σι

είνι             νά ’νι, νά ’τανι                                         -

είμαστι        νά ’μαστι, νά ’μαστανι                              -

είστι            νά ’στι, νά ’σασταν, νά ’σαστανι          νά ’στι

είνι              νά ’νι, νά ’τανι                                        -

                        ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ                           ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ

  

                        ήμνα, ήμτανι                           θά είμι, θά ’μι

                        ήστανι                                    θά είσι, θά ’σι

                        ήτανι                                      θά είνι, θά ’νι

                        ήμαστανι                                θά είμαστι, θά ’μαστι

                        ήσαστανι                                θά είστι, θά ’στι

                        ήτανι                                      θά είνι, θά ’νι

š›

4.   Το βοηθητικό ρήμα : έχου (= έχω)

ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ

Οριστική      Υποτακτική                                       Προστακτική              Μετοχή

έχου             νά ’χου, να ’χα                                        -                        έχουντας

έχς, έεις       να ’χς, να έεις, νά ’χις                            έχι

έχει              νά ’χει, νά ’χι (να είχε)                            -

έχουμι          νά ’χουμι, νά ’χαμι                                  -

έχιτι             νά ’χιτι, νά ’χατι                                    έχιτι

έχνι              νά ’χνι, νά ’χανι

                        ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ                           ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ

  

                        είχα                                           θά ’χου

                        είχις                                           θα ’χς, θα έεις

                        είχι                                            θά ’χει

                        είχαμι                                        θά ’χουμι

                        είχατι                                         θά ’χιτι

                        είχανι                                         θά ’χνι

š›

5.    Παράδειγμα κλίσης ρήματος  Α’ συζυγίας

ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ

ρήμα  πιδεύου (= παιδεύω)

ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ

Οριστική                    Υποτακτική                        Προστακτική                Μετοχή

  

πιδεύου                     να πιδεύου                             -                         πιδεύουντας

πιδεύς                       να πιδεύς                           παίδευι

πιδεύ                         να πιδεύ                                -

πιδεύουμι                   να πιδεύουμι                         -

πιδεύιτι                      να πιδεύιτι                        πιδεύιτι

πιδεύνι                       να πιδεύνι                             -

 ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ           ΕΞΑΚΟΛΟΥΘ. ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ     ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ

  

παίδιυα                           θα πιδεύου                          θα πιδέψου

παίδιυεις                        θα πιδεύς                             θα πιδέψς

παίδιυει                          θα πιδεύ                              θα πιδέψει

παίδιυαμι                        θα πιδεύουμι                       θα πιδέψουμι

παίδιυατι                         θα πιδεύιτι                          θα πιδέψιτι

παίδιυανι                         θα πιδεύνι                           θα πιδέψνι

ΑΟΡΙΣΤΟΣ

Οριστική                    Υποτακτική                   Προστακτική            Απαρέμφατο

  

παίδιψα                     (να, όταν, … )                        -                         πιδέψει

παίδιψεις                                                           παίδεψι

παίδιψι                                                                   -                                              

παίδιψαμι                                                               -

παίδιψατι                                                           πιδέψτε

παίδιψανι                                                                -

ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ

                         Οριστική                                Υποτακτική

  

                     έχου πιδέψει                             να ’χου πιδέψει

                      έεις πιδέψει                              να ’εις πιδέψει

                      έχει πιδέψει                              να ’χει πιδέψει

                    έχουμι πιδέψει                           να ’χουμι πιδέψει

                      έχιτι πιδέψει                             να ’χιτι πιδέψει

                      έχνι πιδέψει                               να ’χνι πιδέψει

                      ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ             ΣΥΝΤΕΛΕΣΜΕΝΟΣ ΜΕΛΛΩΝ

  

                        είχα πιδέψει                           θα ’χου πιδέψει

                        είχις πιδέψει                           θα ’εις πιδέψει

                         είχι πιδέψει                           θα ’χει πιδέψει

                        είχαμι πιδέψει                       θα ’χουμι πιδέψει

                        είχατι πιδέψει                        θα ’χιτι πιδέψει

                        είχανι πιδέψει                         θα ’χνι πιδέψει

š›

6.    Παράδειγμα κλίσης ρήματος  Α’ συζυγίας

ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ

ρήμα  χτινίζουμι (= χτενίζομαι)

ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ (Οριστική)

ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ          ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ         ΕΞΑΚΟΛ. ΜΕΛΛΩΝ       ΣΥΝΟΠΤ. ΜΕΛΛΩΝ

  

  χτινίζουμι             χτινίζουμνα              θα χτινίζουμι              θα χτινιστώ

   χτινίζισι                χτινίζισταν               θα χτινίζισι               θα χτινιστείς

   χτινίζιτι                χτινίζιταν(ι)              θα χτινίζιτι                θα χτινιστεί

χτινίζουμαστι       χτινίζουμασταν(ι)       θα χτινίζουμαστι        θα χτινιστούμι

   χτινίζιστι           χτινίζισασταν(ι)           θα χτινίζιστι              θα χτινιστείτι

  χτνίζουντι           χτινίζουνταν(ι)           θα χτνίζουντι            θα χτινιστούν(ι)

Σημείωση : Στην υποτακτική προσθέτουμε μπροστά :  να, όταν, …

ΑΟΡΙΣΤΟΣ

Οριστική                    Υποτακτική                Προστακτική            Απαρέμφατο

  

χτινίσ(τ)κα                   (να, όταν, … )                -                           χτινιστεί

χτινίσ(τ)κις                                                    χτινίς

χτινίσ(τ)κι                                                         -

χτινίσ(τ)καμι                                                      -                                      

χτινίσ(τ)κατι                                                 χτινιστείτι

χτινίσ(τ)καν(ι)                                                    -      

ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ

                       Οριστική                                                  Υποτακτική               

  

έχου χτινιστεί & είμι χτινισμένους, -η, -ο       νά ’χου χτινιστεί & θα είμι –ους,-η,-ου

έεις χτινιστεί & είσι χτινισμένους, -η, -ο         νά ’εις χτινιστεί & θα είσι –ους,-η,-ου

έχει χτινιστεί & είνι χτινισμένους, -η, -ο         νά ’χει χτινιστεί & θα είνι –ους,-η,-ου

έχουμι χτινιστεί & είμαστι χτινισμένοι …          νά ’χουμι »  & θα είμαστι –οι, -ις, -α

έχιτι χτινιστεί & είστι χτινισμένοι, -ις, -α        νά ’χιτι χτινιστεί & θα είστι –οι, -ις, - α

έχνι χτινιστεί & είνι χτινισμένοι, -ις, -α             νά ’χνι χτινιστεί & θα είνι –οι, -ις, - α

---------------------------------

Μετοχή Παρακειμένου :  χτινισμένους, -η, -ο

                ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ                            ΣΥΝΤΕΛΕΣΜΕΝΟΣ  ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ

  

είχα χτινιστεί & ήμνα ή ήμτανι –ους,-η,-ου     θά ’χου χτινιστεί & θα είμι –ους,-η,-ου

είχις χτινιστεί & ήστανι –ους,-η,-ου                θά ’εις χτινιστεί & θα είσι –ους,-η,-ου

είχι χτινιστεί & ήτανι –ους,-η,-ου                    θά ’χει χτινιστεί & θα είνι –ους,-η,-ου

είχαμι χτινιστεί & ήμασταν(ι) –οι, -ις, -α     θά ’χουμι χτινιστεί & θα είμαστι –οι, -ις, - α

είχατι χτινιστεί & ήσασταν(ι) –οι, -ις, -α         θά ’χιτι χτινιστεί & θα είστι –οι, -ις, - α

είχαν(ι) χτινιστεί & ήταν(ι) –οι, -ις, -α             θά ’χνι χτινιστεί & θα είνι –οι, -ις, - α

-----

Βιβλιογραφία

1.  Ετυμολογικόν λεξικόν της κουτσοβλαχικής γλώσσης υπό Κωνσταντίνου Νικολαΐδου, Εν Αθήναις, Τύποις Π. Δ. Σακελλαρίου, 1909.   

2.  Πανταζής Παναγιώτης, Κανόνες γραφής και ομιλίας του ρουμελιώτικου γλωσσικού ιδιώματος.

3. Αργιθεατική διάλεκτος (Ο γλωσσικός θησαυρός των Αργιθεατών), Στην ιστοσελίδα  http://karditsas.blogspot.com

4. Καραγκούνικο γλωσσάρι. Ο γλωσσικός θησαυρός των Καραγκούνηδων του θεσσαλικού κάμπου. Στην ιστοσελίδα  http://karditsas.blogspot.com 

5. Νίκου Σωτηρόπουλου : ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΙΚΟΙ ΙΔΙΩΜΑΤΙΣΜΟΙ  (Όπως μιλιούνται & ερμηνεύονται στα χωριά της Δυτικής Φθιώτιδας), http://www.fteri-fthiotidos.gr/

6. Ευαγγέλου Ζορμπά :  “Απ’ τη ρουμελιώτικη ζωή”, Λαμία, 1979.

7. Βαλτινό λεξικό, στην ιστοσελίδα  : http://www.chalkiopouloi.gr/a.html

8. Λεξικό τοπικών όρων και ιδιωματισμών Καναλίων Καρδίτσας, έκδοση Συλλόγου των εν Βόλω Καναλιωτών Καρδίτσας, 1987, Θεσσαλονίκη.