Δημοτική Φιλαρμονική Λαμίας - 120 χρόνια

   Στην ελεύθερη από τους Τούρκους Ελλάδα, το 1830 η δυτική μουσική ήταν σχεδόν άγνωστη στους Έλληνες της ηπειρωτική χώρας. Στα χρόνια των Βαυαρών του Όθωνα, η μουσική παιδεία ήταν παραμελημένη, το δε ελληνικό κράτος μιμούμενο τους Επτανήσιους ξόδευε χρήματα σε ιταλικούς θιάσους όπερας.

   Μετά το 1870 η δυτική μουσική κερδίζει έδαφος στην Αθήνα, με την ίδρυση του Ωδείου Αθηνών το 1871, όσο και πολλές ιδιωτικές πρωτοβουλίες μέχρι το 1900. Στα πρότυπα της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κέρκυρας ιδρύθηκαν τότε η Φιλαρμονική Εταιρεία Αθηνών και ο Όμιλος Φιλόμουσων.

   Οι μουσικές επιδράσεις της πρωτεύουσας με κάποια χρονική καθυστέρηση έφταναν και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Αντίστοιχα λοιπόν, το 1896, ιδρύθηκε στη Λαμία ο “Μουσικός Σύλλογος Λαμίας”. Είναι το εναρκτήριο έτος της Φιλαρμονικής Λαμίας. Στους σκοπούς του Μουσικού Συλλόγου (εφόσον δεν υπήρχε Ωδείο) ήταν η διδασκαλία πνευστών και εγχόρδων οργάνων για φιλαρμονική ορχήστρα, που θα έδινε συναυλίες σε δημόσιους χώρους, κ.ά.

   Μάλιστα από το 1896, στο εξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής Ταράτσας Λαμίας υπάρχει μια εικόνα της Αγίας Παρασκευής, που είναι δωρεά των Μουσικών Λαμίας. Σ’ αυτήν αναγράφονται 17 ονόματα με πρώτο τον αρχιμουσικό Αθανάσιο Ζαχαρόπουλο.

   Δήμαρχος Λαμίας ήταν τότε ο δραστήριος Αριστείδης Σκληβανιώτης. Ο Σύλλογος ήταν υπό την αιγίδα του Δήμου, υποστηρίζοντας και τη λειτουργία της Δημοτικής Φιλαρμονικής. Έδινε συναυλίες στην πλατεία Ελευθερίας της Λαμίας και σε χωριά της περιοχής, συμμετείχε σε παρελάσεις, σε υποδοχές επισήμων και σε άλλες κοινωνικές εκδηλώσεις του δήμου, υπηρετώντας παράλληλα τη μουσική αναβάθμιση της πόλης.

   Για την ιστορία, αναφέρω τα μέλη του πρώτου Δ.Σ. του Μουσικού Συλλόγου Λαμίας: Ξεν. Ζητουνιάτης, πρόεδρος, Κων. Παπαχατζής, γραμματέας, Παναγ. Παναγιωτίδης, γεν. έφορος, Γεώρ. Ν. Παπαστεργίου ειδ. έφορος.

   Το 1897 λόγω του ελληνοτουρκικού πολέμου ο Μουσικός Σύλλογος Λαμίας ανέστειλε μερικώς τη δράση του. Μετά τη λήξη του όμως ενεργοποιήθηκε πάλι σε όλες τις προπολεμικές δεκαετίες του 20ού αιώνα.

   Παράλληλα, λειτουργούσε και η Χορωδία Λαμίας, με μαέστρο το Γιάγκο Καρατζά. Τη στελέχωναν εκλεκτά επώνυμα  άτομα της Λαμιακής κοινωνίας, όπως Βουλγαράκης, Κατράνης, Σαράτσης, Καραφέρης, κ.ά.

Από παρτιτούρα μουσικού έργου

του συνθέτη Αθαν. Ζαχαροπούλου

   Το 1909 ήρθε στη Λαμία και εγκαταστάθηκε η δασκάλα πιάνου και ξένων γλωσσών Μαρία Μπερτόγια, που αποτέλεσε την πρωτοπορία για τη διάδοση της δυτικής μουσικής στον τόπο μας. Είχε κάνει στην Ελβετία ολοκληρωμένες σπουδές στη μουσική (πιάνο). Πέρασε 40 χρόνια στη Λαμία - ακόμα και την περίοδο της Κατοχής - αποδίδοντας σημαντικό έργο στη μουσική (όπως και στην ξενόγλωσση παιδεία).  Με την ευκαιρία κ. Δήμαρχε, για τη μεγάλη προσφορά της στη Λαμία, η πόλη της οφείλει την αναγνώριση και την απόδοση τιμής κι ευγνωμοσύνης.

  Στην πρώτη δεκαετία του 20ού αι. - μετά από έγκριση του υπουργείου Παιδείας - αποφασίστηκε να διδάσκονται μουσική οι μαθητές του Γυμνασίου Λαμίας δωρεάν από τον αρχιμουσικό του Συλλόγου, με την υποχρέωση να αγοράζουν τα πνευστά όργανα. Οι εθνικοαπελευθερωτικοί πόλεμοι από το 1912 και μετά ανέτρεψαν τα ωραία σχέδια του Μουσικού Συλλόγου Λαμίας. Είχαν μάλιστα παραγγείλει και μουσικά όργανα σε Βοημία και Ιταλία, όμως τελικά η προσπάθεια ματαιώθηκε, λόγω των Βαλκανικών πολέμων. Η Μικρασιατική Καταστροφή και ο ερχομός των προσφύγων έκλεισαν τη δύσκολη αυτή χρονική περίοδο.

    Στα μέσα της δεκαετίας 1920-30, έχουμε επιπλέον και τη δραστήρια “Πανλαμιακή Ένωση των Φιλομούσων”. Αυτή διοργάνωνε εκδηλώσεις και συναυλίες, στις οποίες συμμετείχε δωρεάν και η πιανίστα Μαρία Μπερτόγια.

   Αναφερόμενος στη Λαμία την περίοδο του Μεσοπολέμου, ο  Μπάμπης Κλάρας στο βιβλίο του «Ο αδερφός μου ο Άρης» έγραψε σχετικά:

“… Αγόρια και κορίτσια φέρνανε βόλτες στην απάνω πλατεία αλλάζοντας κρυφές ματιές κι ακούγοντας τη Φιλαρμονική του Δήμου, που έπαιζε στην εξέδρα της ωραίες οπερέτες του έρωτα και του γλεντιού …”

   Το 1929, πρόεδρος του Μουσικού Συλλόγου Λαμίας ήταν ο Κρίτων Κρίτσας, το 1930 ο  Ηλίας Μπέσιος και μετά ο Τριαντ. Σαμαράς. Ο αρχιμουσικός λεγόταν Μαθαρίκος. Στη δεκαετία του ’30, εκλέχτηκε σε δύο θητείες ως πρόεδρος ο φαρμακοποιός Ανάργυρος Γ. Πιπιλίγκας. Εκλεκτά μέλη της λαμιακής κοινωνίας στελέχωναν το Δ.Σ. του Συλλόγου.

Δημοσίευμα εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ (27-4-1929)

  Τη Φιλαρμονική Ορχήστρα του Μουσικού Συλλόγου ανέλαβαν πολλοί αρχιμουσικοί με πρώτο τον Αθαν. Ζαχαρόπουλο. Ακολούθησαν (αναφέρω μόνον τα επώνυμα) οι : Πέργουλας, Μάστορης, Γιοχάλας, Καρατζάς, Καπερμάγιερ, Σαρέας, Αρβανιτάκης, Ρομποτής, Μεταλληνός, Μαθαρίκος κ.ά. Το 1929 η Φιλαρμονική είχε 14 μουσικούς, με μαέστρο τον Μαθαρίκο. Από τα επώνυμα των αρχιμουσικών καταλαβαίνετε ότι δεν ήταν Λαμιώτες.

   Μόνιμα γραφεία και άλλους αναγκαίους χώρους δεν είχε, αλλά ενοικίαζε. Τα οικονομικά του Συλλόγου ήταν περιορισμένα και τα έσοδα προέρχονταν : από το Δήμο Λαμίας, από συνδρομές και έσοδα από έκτακτες εμφανίσεις (χοροί, συναυλίες).

   Το 1938 ιδρύθηκε το Δημοτικό Ωδείο Λαμίας (ως Παράρτημα του Εθνικού Ωδείου Αθηνών). Η συμβολή των σημαντικών μουσικών της Λαμίας Μαρίας Μπερτόγια και Νίκου Γκόλφη ήταν καθοριστική. Πρώτος διευθυντής του Δημοτικού Ωδείου Λαμίας  ήταν ο Μανώλης Καλομοίρης, η μεγάλη μουσική μορφή της χώρας. Θυμίζω ότι από το 1926 ήταν ο ιδρυτής του “Εθνικού Ωδείου” και διευθυντής του μέχρι το 1948, επιπλέον δε ήταν γενικός Επιθεωρητής και αρχιμουσικός σε όλες τις στρατιωτικές μπάντες Αθηνών.

   Με τον πόλεμο του ’40 και την Κατοχή που ακολούθησε η δράση του “Μουσικού Συλλόγου Λαμίας” έπαψε. Έκλεισε και το Ωδείο. Μετά την Κατοχή η Δημοτική Φιλαρμονική ανασυγκροτήθηκε με λίγα όμως άτομα. Ανταποκρινόταν στις ανάγκες των εθνικών και κοινωνικών εκδηλώσεων και κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου.

  

Η Δημοτική Φιλαρμονική Λαμίας μεταπολεμικά

   Στα μεταπολεμικά χρόνια και συγκεκριμένα από τον Αύγουστο του 1948, συστάθηκε νομικό πρόσωπο με τίτλο “Δημοτική Φιλαρμονική Λαμίας” με 7μελές Δ.Σ. Από το 1951 καθιερώθηκε χοροεσπερίδα και μουσικό πρόγραμμα κάθε Κυριακή απόγευμα στην πλατεία Ελευθερίας και κάθε Πέμπτη στην πλατεία Πάρκου, που άρεσαν στο κοινό. Αρχιμουσικός την περίοδο 1950-55 ήταν ο κερκυραίος Σπύρος Μερκούρης. Τη φιλαρμονική στελέχωναν απλά λαϊκά άτομα  (εργάτες, τεχνίτες, ερασιτέχνες), χωρίς μουσική παιδεία, αλλά το μεράκι τους περίσσευε, οι δε παλιότεροι Λαμιώτες τους θυμούνται με νοσταλγία.

   Το 1952 η προσκοπική Φιλαρμονική - μετά τη διάλυσή της - συγχωνεύτηκε στη Δ.Φ.Λ. Όμως τα επόμενα χρόνια 1953-55 στη Φιλαρμονική δημιουργήθηκαν εσωτερικά προβλήματα με σοβαρό κίνδυνο διάλυσης αυτής.

  Στην πρώτη θητεία του δημάρχου Ιωάν. Παπασιοπούλου, η Δημοτική Φιλαρμονική αναδιοργανώθηκε ριζικά, με νέο αρχιμουσικό, με την προμήθεια ειδικών στολών και 25 νέων μουσικών οργάνων από την Τσεχοσλοβακία έκανε αξιόλογες εμφανίσεις.

   Μαέστροι της ΔΦΛ ήταν : Αθαν. Μαρτζούκος (από το 1957), Χρήστος Τσέκος (από το 1961), Χρήστος Λύτρας (από το 1963), Παπαβλασόπουλος (από το 1964), Ωραιόπουλος (από το 1965), Αθαν. Μαρτζούκος (από το 1968). Την ίδια περιόδο, από το δήμο Λαμίας  διατέθηκαν κάποια χρήματα για τους μουσικούς, επισκευάστηκε το κτίριο της Φιλαρμονικής και έγινε προμήθεια νέων στολών και μουσικών οργάνων.

   Από το 1972 αναλαμβάνει αρχιμουσικός ο Ιωάν. Χαλκιαδάκης (μέχρι το 1981) , με βοηθό του το Χρήστο Λύτρα. Το Μάιο του 1973 η ΔΦΛ αποκτά από τη Γαλλία νέα μουσικά όργανα (4 κορνέτες, 5 τρομπόνια κι ένα μπάσο). Το θέρος του 1973 δίνει υπαίθριες συναυλίες 2 φορές την εβδομάδα στις πλατείες της Λαμίας. Η παρουσία της είναι πλέον διαρκής σε κάθε επίσημη εκδήλωση.

   Από το 1983, μαέστρος της ΔΦΛ ανέλαβε ο Χρήστος Λύτρας. Η Φιλαρμονική είχε τότε 25 μέλη.

   Φτάνουμε  στο έτος 1986 που αναλαμβάνει ως μαέστρος ο κ. Δημήτρης Μαντάς. Καταγόμενος από την Αταλάντη είχε κάνει πολύ σημαντικές μουσικές σπουδές στην Ελλάδα, Αμερική και Αυστρία. Δραστηριοποιήθηκε άμεσα και το καλοκαίρι του 1987 συγκροτήθηκε η Σαξοφωνική Ορχήστρα Κοριτσιών του Δήμου Λαμίας, από 40 νεαρές κοπέλες. Είναι μοναδική στην Ευρώπη. Έδωσε συναυλίες σε μέρη της Ελλάδας και στο εξωτερικό (Ουγγαρία, Γερμανία, Ελβετία, Τσεχοσλοβακία, Κύπρο) και πήρε μέρος σε φεστιβάλ Φιλαρμονικών. Κορυφαία εμφάνιση ήταν στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (στις 7 Οκτωβρίου 1995). Οι κριτικές που έλαβε ήταν διθυραμβικές.

   Με σκοπό την προσφορά ποιοτικής μουσικής από την ελληνική και ξένη παράδοση, από το καλοκαίρι του 1989 δημιουργήθηκε η Ορχήστρα Ποικίλης Μουσικής, με 40 άτομα. Έδωσε πολλές συναυλίες στην Ελλάδα, στην Κύπρο, στο Γιοχάνεσμπουργκ και στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (7 Οκτ. 1995). Συμμετείχε σε φεστιβάλ στο Ίνσμπρουκ Αυστρίας και στο Βαλκανικό Φεστιβάλ Πρέβεζας.

   Κορυφαία στιγμή ήταν η παρουσία της ΔΦΛ στο ετήσιο Παγκόσμιο Φεστιβάλ Φιλαρμονικών, που έγινε στις 30 Ιουνίου 1996 στο Villerfrance στη Γαλλία. Με 130 μέλη εντυπωσίασε, διακρίθηκε και βραβεύτηκε για την εξαιρετική απόδοση γνωστού γαλλικού τραγουδιού.

Δημήτριος Μαντάς

   Με την είσοδο στον 21ο αι. πολλαπλασιάζονται αριθμητικά και ποιοτικά οι συμμετοχές της ΔΦΛ σε κοινωνικές, εθνικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις. Επιλεκτικά, θα αναφέρουμε ότι μετά από πρόσκληση της ομογένειας στην Αμερική η ΔΦΛ έπαιξε στην επέτειο της 25ης Μαρτίου 2001 στη Φλόριντα, ενθουσιάζοντας το κοινό.

   Στις 21 Απριλίου 2002 έπαιξε κατά την έναρξη των εκδηλώσεων “Διάκεια”, για τον ήρωα της Αλαμάνας. Τιμητικές παρουσίες υπήρξαν ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Χριστόδουλος και ο τότε ΠτΔ Κωστής Στεφανόπουλος.
    Τον Ιούλιο του 2004, η ΔΦΛ έδωσε σειρά συναυλιών στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Στις 27 Ιουλίου, στο προαύλιο της Ι. Μονής Αγ. Γεωργίου στα Πριγκιποννήσια δόθηκε συναυλία με την παρουσία του Οικουμ. Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου.

  Μετά την αδελφοποίηση της Λαμίας με την πολωνική πόλη Rzeszow ακολουθούν ανταλλαγές, όπου η ΔΦΛ δέχεται πολύ θετικά σχόλια σε 12ήμερη επίσκεψη. Στα 30 χρόνια που συμπληρώνει ο αρχιμουσικός μας κ. Δημήτριος Μαντάς,  η ΔΦΛ απέκτησε διεθνές κύρος, με σειρά προσκλήσεων σε ποιοτικές διοργανώσεις και Φεστιβάλ, που τιμούν την πόλη.

   Κλείνοντας, να ονομάσουμε και τα “άλλα παιδιά” της ΔΦΛ, ή μουσικά υποσύνολα αυτής. Να σημειωθεί ότι χαρακτηριστικά όλων είναι η εργατικότητα και ο εθελοντισμός. Αυτά είναι:

·         η περιπατητική μπάντα (Marching Band) που καλύπτει τις παρελάσεις και λιτανείες.

·         η ορχήστρα επιδείξεων (Show Band) που συμμετέχει σε μουσικές επιδείξεις.

·         η μεγάλη ορχήστρα (Big Band) με ρεπερτόριο από μουσική σουίνγκ (swing).

·         το κουιντέτο χάλκινων πνευστών (Brass Quintet), για πειραματισμό σε μουσική Jazz-Ethnic και κλασική. Είναι μουσικό σχήμα με 2 τρομπέτες, 2 τρομπόνια και 1 τούμπα.

·         το σαξοφωνικό κουαρτέτο (Saxophone Quartet) με 4 πνευστά όργανα και ρεπερτόριο όλων των μουσικών ειδών.

·         η ορχήστρα ποικίλης μουσικής (Magic Brass), από το 1989 έχει φτάσει σε υψηλό επίπεδο κατάρτισης, Αποτελεί πρωτοπορία στο είδος της, έχει ταξιδέψει σ’ όλο τον κόσμο και εκπροσώπησε τη Λαμία σε διεθνή φεστιβάλ και τηλεοπτικά κανάλια με άριστες κριτικές και βραβεία.

·         η σαξοφωνική ορχήστρα κοριτσιών από το 1987, με 40 σαξόφωνα από κοπέλες μουσικούς. Τιμά και προβάλλει τη Λαμία σε φεστιβάλ, συναυλίες σε Ελλάδα, Κύπρο, Βαλκανικές και άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

·         η ορχήστρα νέων αστέρων (Baby Stars Orchestra), από το 2005, με ταλαντούχα νέα άτομα. Δίνει συναυλίες στο νομό μας.

·         η ορχήστρα ελαφράς μουσικής.

  Μεταφέροντας την άποψη και αρκετών συμπολιτών μας, κρίνω αναγκαία τη συχνότερη παρουσία της Δημοτικής Φιλαρμονικής Λαμίας στις πλατείες της πόλης και στα δημοτικά διαμερίσματα,  κατά τις εποχές που επιτρέπει ο καιρός, ή σε υπάρχουσες αίθουσες (όπως π.χ. τις αίθουσες πολλαπλών χρήσεων των σχολείων) κατά την περίοδο του χειμώνα.

   Καλύπτοντας μια μουσική διαδρομή 120 ετών, με τη συμβολή  και άλλων σημαντικών μουσικών δράσεων, όπως τα Ωδεία (Δημοτικό και Ιδιωτικά), η ΔΦΛ με άξιους αρχιμουσικούς, με την αναγκαία στήριξη του δήμου Λαμίας σε υποδομή (κτίριο, μουσικά όργανα, στολές, βιβλιοθήκη, κ.ά.), και οπωσδήποτε με την οικονομική κάλυψη της προσπάθειας, η Φιλαρμονική Λαμίας είναι ο πολιτιστικός πρεσβευτής της πόλης, που φέρνει τη μουσική στον κόσμο και τον κόσμο στη μουσική, προβάλλοντας τον τόπο μας. Για το πολλαπλό έργο που μέχρι τώρα απέδωσε στη ΔΦΛ αξίζουν θερμά συγχαρητήρια στον μακροβιότερο και αποδοτικότερο αρχιμουσικό της, τον κ. Δημήτριο Μαντά, κατά την 30ετή δημιουργική του θητεία.

                  Κωνσταντίνος Αθαν. Μπαλωμένος

                                     φυσικός

-------------------------------------------------------------------------

Εκφωνήθηκε στο Δημοτικό Θέατρο Λαμίας, στις 9 Δεκ. 2016, σε εκδήλωση του Δήμου Λαμίας, για τα 120 χρόνια της Δημοτικής Φιλαρμονικής Λαμίας.