Πρόλογος
Τα συμπτώματα της γρίπης περιέγραψε για πρώτη
φορά ο έλληνας «πατέρας της ιατρικής» Ιπποκράτης το 412 π.Χ. Σε αντίθεση με τις
εποχικές επιδημίες γρίπης, οι πανδημίες αυτές εκδηλώνονται ξαφνικά και σχετικά σπάνια.
Η πρώτη πανδημία γρίπης καταγράφηκε το 1580 και από τότε σημειώνεται με
περιοδικότητα[1] περίπου
κάθε 10 έως 30 χρόνια.
Η πρώτη ασιατική γρίπη εκδηλώθηκε το Μάιο του
1889 στη Μπουχάρα του Ουζμπεκιστάν και εξαπλώθηκε μέχρι τον Απρίλιο του 1890 σ’
όλο τον κόσμο. Ήταν πολύ φονική με 1 εκατ. θανάτους.
Η
σοβαρότερη στη σύγχρονη ιστορία ήταν η φονική ισπανική[2]
γρίπη το 1918-19. Εκδηλώθηκε σε τρία κύματα.
Από το Μάρτιο του 1918 εμφανίστηκε[3]
σε αμερικανούς στρατιώτες στο Κάνσας και μέσα σε 6 μήνες εξαπλώθηκε
(ανομοιόμορφα) - χαρακτηρίστηκε «ήπιο» - σε Αμερική, Ευρώπη και πιθανά στην
Ασία. Κατά το πρώτο κύμα, παρά τον υψηλό ρυθμό εξάπλωσης του ιού, τα ποσοστά
θνησιμότητας δεν εμφανίζονταν ιδιαίτερα αυξημένα.
Το δεύτερο κύμα της πανδημίας, άρχισε το
Σεπτέμβριο του 1918, και το τρίτο την άνοιξη του 1919, αλλά ήταν πολύ πιο
«φονικά», όπως υποστηρίζουν οι ειδικοί. Εξαπλώθηκε σ’ όλο τον κόσμο μολύνοντας
2,5-5% του πληθυσμού. Η συνολική διάρκεια της πανδημίας ήταν 18 μήνες, ήταν
φονική και επικίνδυνη, αλλά εξαλείφθηκε γρήγορα, με 50 εκατομμύρια νεκρούς
(ίσως και διπλάσια).
Στην παρούσα εργασία με στοιχεία που
προέρχονται από τα Βιβλία Θανάτων όλων των ιερών ναών της Λαμίας, θα γίνει μια
αποτίμηση αυτής της πανδημίας γρίπης στη Λαμία, με αριθμητικά δεδομένα, αλλά με
όσο γίνεται απλό και συνοπτικό τρόπο. Η παρουσίαση θα είναι χωριστή για κάθε
ενορία της πόλης.
--------------------------------------------
Σημείωση : Θυμίζουμε ότι την περίοδο που μας ενδιαφέρει, δεν
υπήρχαν ενορίες των ναών Ευαγγελίστριας και Αγίου Δημητρίου. Το υπάρχον
αρχειακό υλικό των παλαιότερων βιβλίων του Ι. Ναού της Ευαγγελίστριας καλύπτει
την περίοδο 1923-1971, ενώ τα πρώτα Βιβλία του Ι. Ναού του Αγίου Δημητρίου καλύπτουν την περίοδο 1929-1965.
 |
| Η Λαμία το 1918 (φωτ. Fred Boissonas) |
Α. Μερικά στοιχεία για τη γρίπη
Είναι λοιμώδης
μεταδοτική νόσος και προκαλείται από
ιούς. Τα συμπτώματα είναι πυρετός,
δυνατοί πονοκέφαλοι, ρίγη και εξάντληση. Μεταδίδεται μέσω του αέρα και
του φτερνίσματος, από σάλιο, από επαφή με σωματικά υγρά ή με μολυσμένες
επιφάνειες. Διαρκούσε 4-5 μέρες, αν
δεν υπήρχαν επιπλοκές. Οι σοβαρότερες επιπλοκές ήταν πνευμονία-βρογχοπνευμονία,
πυώδης πλευρίτιδα, εντερικές ή νευρικές επιπλοκές. Σε εξασθενημένους
οργανισμούς υπήρχαν πάντα επιπλοκές, που με μεγάλη πιθανότητα οδηγούσαν στο θάνατο.
Τον πληθυσμό (αρκετοί ήταν αγράμματοι) κανείς δεν τον ενημέρωσε[4]
ποτέ για προφύλαξη από τη γρίπη. Στο ίδιο δωμάτιο ζούσαν υγιείς και
άρρωστοι που έβηχαν, μεταδίδοντας μικρόβια στους άλλους. Οι υγιείς και οι
άρρωστοι έτρωγαν με το ίδιο κουτάλι ή έπιναν νερό με το ίδιο ποτήρι και πάλι
μετέδιδαν την ασθένειά τους. Απολύμανση
δεν έκαναν. Θυμίζουμε ότι δεν είχαν ακόμα ανακαλυφθεί τα αντιβιοτικά.
Η πανδημία του 1918-19 εμφάνισε δύο
εξάρσεις, την ανοιξιάτικη και τη φθινοπωρινή (που ήταν και η πιο σοβαρή). Είχε
ασυνήθιστη θνησιμότητα[5]
στους νέους ανθρώπους.
 |
| Άρρωστοι από γρίπη αμερικανοί στρατιώτες στο Κάνσας (1918) |
1. Στη ζώνη της ενορίας του Ι. Ν. Αγίων Θεοδώρων
Στην περιοχή των Αγίων Θεοδώρων, η γρίπη με μορφή επιδημίας έγινε
αισθητή μετά τα μέσα του 1917, οπότε έχουμε σημαντική αύξηση των αποβιώσεων
(βλ. πίνακα). Πιο συγκεκριμένα τον Ιούλιο 1917 έχουμε 6 θανάτους, τον Αύγουστο
6, το Σεπτέμβριο 8, τον Οκτώβριο 16, το Νοέμβριο 19 και το Δεκέμβριο 10
θανάτους. Ο ερχομός του φθινοπώρου και του χειμώνα επιδεινώνει την κατάσταση.
Στους πρώτους μήνες του 1918, οι θάνατοι είναι σχετικά αυξημένοι, πάνω
απ’ το μέσο όρο, αλλά όχι υπερβολικοί. Το κακό αρχίζει απ’ το Μάιο του 1918 με
18 θανάτους, τον Ιούνιο με 14, τον Ιούλιο με 16, τον Αύγουστο με 11, το
Σεπτέμβριο με 15, τον Οκτώβριο με 29 και η κορύφωση των θανάτων γίνεται το μήνα Νοέμβριο με 43 θανάτους!
Σ’ ένα μήνα πέθαναν 43 άνθρωποι!
Για τη συνοικία των Αγίων Θεοδώρων ο Νοέμβριος του 1918 είναι ο «μαύρος» μήνας
της φοβερής επιδημίας γρίπης. Ειδικά 4 μέρες αναδεικνύονται ως οι πιο «φονικές»
του μήνα. Αυτές είναι : στις 2 Νοεμβρίου με 4 θανάτους, στις 6 Νοεμβρίου με 7 θανάτους (ο μεγαλύτερος αριθμός όλης της
χρονιάς), στις 8 Νοεμβρίου με 3 θανάτους, στις 15 Νοεμβρίου με 5 θανάτους και
στις 20 Νοεμβρίου με 3 θανάτους.
Συνολικά το έτος 1917 έχουμε 90 θανάτους,
ενώ το 1918 τους διπλάσιους, δηλαδή 180 ακριβώς θανάτους Δεν είχε όμως
τελειώσει, όπως φαίνεται, η φονική επίδραση της γρίπης με τη λήξη του 1918.
Μέσα στο 1919 συνεχίζεται, κάπως μειωμένη. Συνολικά το έτος 1919 έχουμε 126
θανάτους.
Η αρχή του 1920, με τα κρύα του χειμώνα,
διατηρεί λίγο ακόμα αυξημένες τις αποβιώσεις, πιο πάνω απ’ το μέσο όρο, με 8
θανάτους τον Ιανουάριο, 10 θανάτους το Φεβρουάριο και 10 θανάτους το Μάρτιο του
1920. Εκεί πρέπει να τεθεί το όριο λήξης της καταστροφής από την επιδημία
γρίπης.
Ο συνολικός αριθμός των θυμάτων της
επιδημίας, στη συνοικία των Αγίων Θεοδώρων, κατά το χρονικό διάστημα απ’ τον
Ιούλιο του 1917, μέχρι και το Μάρτιο του 1920 εκτιμάται σε 200-250 άτομα.
Η επιδημία χτύπησε ανελέητα τις οικογένειες.
Υπάρχουν πολλά περιστατικά θυμάτων στο ίδιο σπίτι σε γονείς ή γονείς και
παιδιά, που κατέληξαν την ίδια μέρα, όπως π.χ. στις 13-11-1918, που πέθαναν από
γρίπη δυο αδέρφια, η Αμαλία 3 ετών και η Μαρία 20 ετών, παιδιά του Θωμά Λύτρα. Επίσης υπήρχαν περιστατικά που τελεύτησαν με
διαφορά λίγων ημερών. Συγκεκριμένα ο Γεώργιος Θεοδ. Γατσινάρης 5 ετών, πέθανε
από γρίπη στις 22-10-1918. Μετά από 4 μέρες, στις 26-10-1918, πέθανε από γρίπη
και ο πατέρας του Θεόδωρος Γατσινάρης, ποιμήν.
Οι επιζώντες δεν ήξεραν ποιον να
πρωτοθρηνήσουν. Οι ιερείς του Ναού των Αγίων Θεοδώρων Κωνσταντίνος Αντωνόπουλος
και Δήμος Δημητρίου δεν προλάβαιναν να τελούν νεκρώσιμες ακολουθίες και ταφές.
Παράγοντες που επιδείνωσαν την κατάσταση των
ασθενών από γρίπη και τελικά τους οδήγησαν στο θάνατο πρέπει να ήταν : οι
συνθήκες υγιεινής, η διατροφή, η οικονομική κατάσταση, η κατοικία, η δυνατότητα
ιατρικής και φαρμακευτικής περίθαλψης, κ. ά.
2. Στη ζώνη της ενορίας του Ι. Ν. Αγίου Νικολάου
Οι αριθμοί θανόντων στην ενορία του Αγίου
Νικολάου (μετά από έξαρση θανάτων της περασμένης 2ετίας 1915-16), δίνονται σε παρατιθέμενο πίνακα. Στο Βιβλίο
του Ι. Ναού, που δεν περιμένουμε να έχει όλες τις γνωματεύσεις της αιτιολογίας
θανάτου με ακρίβεια, μετρήθηκαν 8 θάνατοι από γρίπη το 1918, 5 θάνατοι από
γρίπη το 1919, 1 θάνατος το 1920 και 2 θάνατοι το 1921.
Η στατιστική απόκλιση από το μέσο όρο[6]
θανάτων (που είναι 20 θάνατοι το χρόνο) μας επιτρέπει να εκτιμήσουμε σε 30
περίπου τα συνολικά θύματα της γρίπης, στην ενορία του Αγίου Νικολάου.
Η σύγκριση με αντίστοιχα συμπεράσματα για
τη συνοικία - ενορία των Αγίων Θεοδώρων (που είναι γειτονική, αλλά έχει τελείως
διαφορετικά κοινωνικά και οικονομικά χαρακτηριστικά) δείχνει αμέσως την ταξική
διαφορά τους. Τα θύματα της γρίπης του 1918 στην ενορία του Αγίου Νικολάου
είναι 30, ενώ στην ενορία των Αγίων Θεοδώρων εκτιμήθηκαν - όπως προαναφέρθηκε -
με αριθμητικά στοιχεία, σε 200 - 250 θανάτους !
3. Στη ζώνη της ενορίας του Ι. Ν. Παναγίας Δέσποινας
Στα Βιβλία του Ναού, δυστυχώς, δεν υπάρχουν
αιτιολογίες αποβιώσεων την περίοδο 1913-1925, ώστε να έχουμε απόλυτα ασφαλείς
αριθμούς των θυμάτων της γρίπης. Οι αριθμοί θανάτων στην ενορία της Παναγίας
Δέσποινας Λαμίας δίνονται σε διπλανό πίνακα.
Ευδιάκριτο χαρακτηριστικό αποτελεί η
σημαντική αύξηση των αποβιώσεων στο σύνολό τους, κατά την περίοδο 1916-20 κατά
2 φορές περίπου από το μέσο όρο. Με την προϋπόθεση ότι το μελετούμενο δείγμα :
·
δεν μεταβλήθηκε
σημαντικά (δεν έγινε αύξηση ή ελάττωσή του),
·
δεν επηρεάστηκε από άλλον παθογόνο και θνησιγόνο παράγοντα,
τότε
μπορούμε να προσδιορίσουμε τον αριθμό θυμάτων της γρίπης, εφόσον αποτελεί τη
μοναδική αιτιολογία αύξησης του αριθμού θανάτων. Η αριθμητική απόκλιση[7]
από το μέσο όρο θανάτων (που είναι 50[8]
θάνατοι το χρόνο) επιτρέπει να
εκτιμήσουμε σε 78 περίπου τα θύματα της γρίπης, στη ζώνη της ενορίας του Ι. Ν.
Παναγίας Δέσποινας.
Επίλογος
Η σύγκριση με αντίστοιχα συμπεράσματα που
προέκυψαν για τις ζώνες των δύο άλλων ενοριών της Λαμίας, ήτοι των Αγίων
Θεοδώρων και του Αγίου Νικολάου, είναι πολύ ενδιαφέρουσα. Θυμίζουμε ότι τα
θύματα της γρίπης εκτιμήθηκαν :
·
σε 200-250 στην
ενορία των Αγίων Θεοδώρων
·
σε 30 περίπου
στην ενορία του Αγίου Νικολάου και
·
σε 78 περίπου
στην ενορία Παναγίας Δέσποινας.
Έτσι, οι οικονομικές ουσιαστικά διαφορές των
κοινωνικών ομάδων που συνθέτουν τις τρεις ενορίες της Λαμίας αποτυπώνονται και
με αυτό τον αριθμητικό δείκτη, δηλ. με το διαφορετικό αριθμό θυμάτων της
πανδημίας γρίπης. Λαβαίνοντας υπόψη τον πληθυσμό της Λαμίας κατά την απογραφή[9]
του 1920, με 11.380 κατοίκους, έχουμε το ποσοστό[10]
θνησιμότητας της Λαμίας από την πανδημία της γρίπης, που είναι σχεδόν 2,9 %.
Κωνσταντίνος
Αθαν. Μπαλωμένος
φυσικός
----------------------------------------------
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΑΝΑΦΟΡΕΣ
1.
Κωνστ. Αθ. Μπαλωμένου : “Λοιμώδη νοσήματα στη Λαμία
(προπολεμικά χρόνια)”, εφ. ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ, φ.
20869-20871, σελ. 6, 27-29 Μαΐου 2015, Λαμία.
2.
“50 εκατομμύρια
θύματα το 1918”, εφ. ΤΟ ΒΗΜΑ, Κυριακή 19-7-2009,
σελ. Α18.
3.
Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου :
“Η συνοικία και η ενορία των Αγίων Θεοδώρων Λαμίας (στο πρώτο μισό του 20ού
αιώνα)”, περιοδ. ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 2006 (27) , σελ. 179-181, Λαμία.
4.
Κωνσταντίνου Αθ.
Μπαλωμένου : “Η ζώνη της ενορίας του Ι. Ν. Παναγίας Δέσποινας Λαμίας (στο πρώτο
μισό του 20ού αιώνα)”, περ. ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 2008, σ. 31-127, Λαμία.
5.
Κωνσταντίνου Αθ.
Μπαλωμένου : “Η ζώνη της ενορίας του Ι. Ν. Αγίου Νικολάου Λαμίας (στο πρώτο
μισό του 20ού αιώνα)”, 2008, αυτοτελής έκδοση, Λαμία.
6.
«Συλλαμβάνοντας τον πιο φονικό ιό της γρίπης», άρθρο των Toubenberger, Reid,
Fanning, στο περ. Scientific American (ελληνική
έκδοση), τόμος 3, τεύχος 3, Μάρτιος 2005, σελ. 42-53, εκδ. Κάτοπτρο, Αθήνα.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Αναφέρουμε άλλες
πανδημίες γρίπης που εκδηλώθηκαν στις περιόδους 1729-1730, 1732-1733,
1781-1782, 1830, 1833-1834, 1847-1848.
[2] Η ονομασία
επικράτησε επειδή χάθηκαν 8 εκατομμύρια Ισπανοί, μέσα σ’ ένα μόνο μήνα (το Μάιο
του 1918).
[3]
Μελέτη που
δημοσιεύτηκε το 2014 (Μάικλ Γουόρομπι, Πανεπιστήμιο Τουσόν, Αριζόνα) έδειξε ότι
τα γονίδια της θανατηφόρας πανδημίας γρίπης του 1918 προήλθαν από πτηνά.
[4] Παρατηρήθηκε ότι
οι νέες κοπέλες ασθενούσαν περισσότερο όταν είχαν έμμηνο ρύση.
[5]
Με τη
νεκροψία εύρισκαν τους πνεύμονες γεμάτους με υγρό ή με αίμα. Οφειλόταν σε ιό
τύπου Α (ονομάστηκε Η1Ν1).
[6] Καταγράφηκαν 723
θάνατοι σε 35 χρόνια.
[7]
Υπολογισμός
: Σύνολο αποβιώσεων για τα έτη 1917-1920 είναι 356. Διαιρούμε διά 4 έτη. Το αποτέλεσμα είναι 89 θάνατοι ανά
έτος. Τότε η απόκλιση από το Μ.Ο. είναι
89-50 = 39. Άρα, για τα 2 περίπου έτη της γρίπης έχουμε : 39 Χ 2 =78 θύματα.
[8] Καταγράφηκαν
1.968 θάνατοι σε 39 χρόνια. Το πηλίκο αυτών δίνει 50 θανάτους το χρόνο.
[9] Η Λαμία είχε τότε
6.434 άρρενες και 4.946 θήλεις.
[10]
Το ποσοστό
υπολογίζεται ως εξής : Θύματα (200+250)/2 = 225. Προσθέτουμε όλα :
225+30+78=333. Το ποσοστό λοιπόν είναι 333Χ100/11380 = 2,92 %
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου