Μετανάστες στην Αμερική από τα Καστέλλια Παρνασσίδος (1906-1920)

Προλεγόμενα

 Έλκοντας την καταγωγή εκ πατρός από τη Γραβιά, έμαθα από παλιά για τα γειτονικά Καστέλλια, με σημαντική παραγωγή σε καπνά, αλλά και με ανθρώπους που αναδείχθηκαν από τα χρόνια του Μεσοπολέμου σε αρκετούς επαγγελματικούς χώρους (γιατροί, στρατιωτικοί, κλπ.). Έχω επίσης κατά νου - από τα παλιότερα χρόνια - το πολύ καλό μορφωτικό επίπεδο των ανθρώπων της. Με την ευκαιρία, λυπήθηκα που έμαθα ότι την περασμένη χρονιά έκλεισε το Δημοτικό Σχολείο του χωριού.

 Μελετώντας τους Έλληνες μετανάστες που πήγαν στην Αμερική, εδώ και αρκετά χρόνια, κατέγραψα και όσους προέρχονταν από τα Καστέλλια. Δυστυχώς δεν ξέρω επώνυμα των ανθρώπων που έζησαν στο χωριό αυτό, και επιπλέον στην Ελλάδα υπάρχουν πολλοί οικισμοί με το όνομα αυτό (π.χ. στην Κρήτη). Δεν ήξερα επίσης ότι το αρχικό όνομα του χωριού ήταν Καστέλι και όχι Καστέλλια (η μετονομασία έγινε το 1979). Έτσι δυσκολεύτηκα αρκετά. Ευτυχώς με βοήθησε ο “Εκλογικός Κατάλογος του 1865, δήμου Δωριέων, χωρίον Καστέλιον”, στα επώνυμα των παλιότερων κατοίκων της.

 Για το αποτέλεσμα αυτό χρειάστηκαν πολλές ώρες και μέρες εντατικής απασχόλησης. Με βοήθησε πολύ, μέσω του Διαδικτύου, το εξαιρετικό αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (Ellis Island). Η έρευνα απέδωσε 44 μεταναστευτικά ταξίδια (9 μετανάστες έκαναν διπλά ταξίδια). Ίσως να διέφυγαν κάποια ονόματα που δεν εντόπισα, χωρίς φυσικά να υπάρχει καμία πρόθεση. Θυμίζω τη (συνήθη) περίπτωση που κάποιοι, τότε στις ΗΠΑ, δήλωναν ότι γεννήθηκαν ή ότι διέμεναν στη μεγαλύτερη πόλη (Λαμία ή Άμφισσα) ή κωμόπολη (όπως Γραβιά)  της περιοχής.
Κάτι τέτοιο όμως, θα πρέπει να το συμπληρώσει κάποιος που ξέρει τα ντόπια επώνυμα, κι αν είναι μεγαλύτερης ηλικίας (με καλή μνήμη) ακόμα καλύτερα.

 Επιπλέον η προσπάθεια θα μπορούσε να εμπλουτιστεί με φωτογραφικό υλικό των μεταναστών στις ΗΠΑ, που δεν έχω αυτή τη δυνατότητα. Μπορούν επίσης να αναζητηθούν και βρεθούν στο χωριό κάποιες φωτογραφίες, που θα εμπλουτίσουν την προσπάθεια αυτή. Επίσης μπορεί να συμπληρωθεί η εργασία, με την τύχη των μεταναστών αυτών, δηλ. ποιοι απ’ αυτούς γύρισαν στην πατρίδα και ποια ήταν η προκοπή τους (επαγγελματική και προσωπική).

 Η εργασία-μελέτη αυτή θέλει να τιμήσει τους ανθρώπους του χωριού αυτού, για την τόλμη και την απόφαση να φύγουν στα ξένα (μερικοί ίσως να μην ξαναδούν τον τόπο τους), θυσιάζοντας τα καλύτερά τους χρόνια για να  ζήσει η γονική οικογένεια και οι ίδιοι καλύτερα.

 Μετά από έναν αιώνα, η προσπάθεια αυτή αποτείνεται στο θυμικό όσων έζησαν ή έχουν εικόνες από τα χρόνια της μετανάστευσης στην Αμερική. Είναι όμως μια αναγκαία κατάθεση μνήμης για τους νεότερους, στους οποίους και αφιερώνεται.

                    Κωνσταντίνος Αθαν. Μπαλωμένος

                                     φυσικός

Υ.Γ. Πρόσφατη επίσκεψη στα Καστέλλια, στη θαυμάσια οικία (από το 1865) του κ. Δημητρίου Ν. Βέλλιου και συζήτηση με το ζεύγος Βέλλιου, με οδήγησε στην απόφαση ολοκλήρωσης αυτής της εργασίας. Για τη θερμή φιλοξενία τους, εκφράζω ευχαριστίες και από τη θέση αυτή.

-----

 

Αυτοδιοικητικές μεταβολές

Από τον οικισμό στην Κοινότητα

και στο Δημοτικό Διαμέρισμα

 Το 1836 συστάθηκε ο δήμος Δωριέων του νομού Φωκίδος και Λοκρίδος, με τον οικισμό Καστέλλι ως έδρα του δήμου. Στο δήμο Δωριέων περιλαμβάνονταν οι οικισμοί Καστέλλι, Κουκουβίστα, Χλωμός, Βάργιανη, Γραβιάς Χάνι, Κάνιανη και Σκλήθρο.
 Το 1840 έδρα του δήμου Δωριέων έγινε η Κάτω Αγόριανη. Στο δήμο Δωριέων προσαρτήθηκαν και οι οικισμοί Άνω Αγόριανη, Σουβάλα, Μετόχι Προφήτου Ηλιού, Μπράλος, Παληοχώρι, Μαριολάτα και Κάτω Αγόριανη.

 Το 1842, ο οικισμός Γραβιά γίνεται η νέα έδρα του δήμου Δωριέων.

 Το 1896, ο οικισμός Καστέλλι είχε 746 κατοίκους (385 άρρενες και 361 θήλεις). Ο οικισμός Χλωμός είχε 99 κατοίκους (58 άρρενες και 41 θήλεις).

 Το 1912, ο οικισμός Καστέλλι αποσπάστηκε από το Δήμο Δωριέων και συστάθηκε η Κοινότητα Καστελλίου με ομώνυμη έδρα. Ο οικισμός Χλωμός επίσης αποσπάστηκε από το Δήμο Δωριέων και προσαρτήθηκε στην Κοινότητα Καστελλίου.

 Το 1920 η Κοινότητα Καστελλίου είχε συνολικά 1.025 κατοίκους (481 άρρενες και 544 θήλεις). Ο οικισμός Χλωμός της Κοινότητας είχε 91 κατοίκους (42 άρρενες και 49 θήλεις). Το 1928, ο Οικισμός Χλωμός καταργήθηκε.

 Από το 1943, χωρίστηκε ο νομός Φθιωτιδοφωκίδος και η Κοινότητα Καστελλίου υπαγόταν πλέον στο νομό Φωκίδος.

 Το 1979 ο οικισμός Καστέλλι της κοινότητας μετονομάστηκε σε Καστέλλια. Στην απογραφή του 1991 οι μόνιμοι κάτοικοι ήταν 779. Το 1997 καταργήθηκε η κοινότητα και ο οικισμός Καστέλλια προσαρτήθηκε στο Δήμο Γραβιάς.

 Το 2010, στα πλαίσια του προγράμματος “Καλλικράτης”, ο δήμος Γραβιάς καταργήθηκε και τα Καστέλλια εντάχθηκαν ως Δ. Δ. στο νέο δήμο Δελφών, με έδρα την Άμφισσα.

 Στην απογραφή του 2011, ο πληθυσμός ήταν 523 κάτοικοι.

-----

1. Η κατάσταση στα Καστέλλια - Η απόφαση μετανάστευσης

 Στις αρχές του 20ού αιώνα τα Καστέλλια (τότε όμως γράφονταν Καστέλλι) ήταν ένας οικισμός του Δήμου Δωριέων της επαρχίας Παρνασσίδος, του νομού Φθιωτιδοφωκίδος. Στις επίσημες απογραφές ο πληθυσμός από το 1896 με 746 κατοίκους αυξάνεται σε 1.025 κατοίκους κατά την απογραφή του 1920.

  Στα χρόνια εκείνα η ζωή των κατοίκων και η οικονομία της περιοχής στηριζόταν στη γεωργία (κυρίως) και στην κτηνοτροφία. Από τη θέση Παλιοκαστέλλι, όπου ανέπτυξαν τη σηροτροφία από το 19ο αι., μετακινήθηκαν στα κτήματά τους (από το 1864) που βρίσκονταν στη σημερινή θέση του χωριού, όπου και αργότερα έγιναν οι κατοικίες των οικογενειών τους.   Οι κάτοικοι ασχολούνταν με την καλλιέργεια δημητριακών και αμπελιών. Σημαντική ήταν η καλλιέργεια καπνών ανατολικού τύπου (τσεμπέλια), που διατήρησαν μέχρι τις τελευταίες 10ετίες του 20ού αι. Η κοιλάδα του φωκικού Κηφισού δεν ήταν πολύ εύφορη και το καλοκαίρι δεν είχε νερά (εξαίρεση ήταν όσοι διέθεταν πηγάδια).  Η κτηνοτροφία ήταν σχετικά περιορισμένη σε αριθμό αιγοπροβάτων, με ελάχιστα βοοειδή.

 Μικροί κήποι προμήθευαν τα απαραίτητα λαχανικά, εκτρέφονταν μερικά οικόσιτα ζώα και υπήρχε τουλάχιστον ένα μεταφορικό ζώο (όνος, μουλάρι, άλογο) εξασφαλίζοντας τη σχετική αυτονομία του σπιτιού, ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες για φαγητό, μετακινήσεις και μεταφορές.

 Οι μεγαλύτεροι στην ηλικία κάτοικοι ήταν στην πλειοψηφία τους αναλφάβητοι (κυρίως οι γυναίκες), όπως και κάποια από τα παιδιά τους. Οι γυναίκες είχαν το μεγάλο φορτίο τόσο του σπιτιού και των παιδιών όσο και των αγροτικών εργασιών. Τα παιδιά βοηθούσαν στη φύλαξη των ζώων. Τα οικονομικά των σπιτιών ήταν ελάχιστα. Η αγορά των απαραίτητων απ’ το μπακάλη γινόταν για κάποιους με πίστωση. Η σπορά των δημητριακών απαιτούσε χρήματα, που πολλές φορές ήταν δανεικά. Η τοκογλυφία αποτελούσε τη λύση ανάγκης και τα χρήματα αυτών των δανείων δίνονταν με υποθήκη κάποιου ακινήτου (συνήθως κτήματος).

 Κάποιοι άκουσαν από άλλους τον ωραιοποιημένο μύθο της «γης της επαγγελίας». Ήταν το αμερικάνικο όνειρο.  Για έναν τόπο μακρινό, που έχει δουλειές, που κερδίζουν πολλά λεφτά και ζουν καλύτερα. Ελάχιστοι στην αρχή αλλά τολμηροί, αποφάσισαν να φύγουν. Η μεγάλη ανάγκη της φτώχειας[1] που ζούσαν ξεπέρασε το φόβο του μακρινού, άγνωστου και επικίνδυνου ταξιδιού.

 Για τα απαραίτητα ναύλα[2] (εισιτήριο και λοιπά έξοδα του ταξιδιού) πούλαγαν ένα ζώο (γίδα, μοσχάρι) ή ένα μικρό χωράφι. Άλλοι δανείστηκαν χρήματα, με την υπόσχεση να επιστραφούν απ’ την οικογένεια του μετανάστη τον άλλο χρόνο.
 Έτσι έφυγαν, ο Κυριαζής Κυριαζής (από το 1906) που είναι ο πρωτοπόρος και ακολούθησαν (το έτος 1907) οι Γεώρ. Ανδριτσόπουλος, Νικ. Χριστόπουλος και Κων. Χριστόπουλος. Σε μεμονωμένα ταξίδια πήγαν και οι Ιωάν. Προβιάς και Αθ. Αθανασούλας. Τα επόμενα χρόνια αυξήθηκε ο αριθμός των μεταναστών. Μαζί τους έφυγαν και άλλοι από τα γειτονικά χωριά. Πήγαν στην Αμερική[3] κι έδωσαν διέξοδο στην ανέχεια, επιτρέποντας και υλοποιώντας το όνειρο μιας καλύτερης ζωής, αλλά ταυτόχρονα αποτέλεσαν και το παράδειγμα για τους επόμενους.

 Μερικά στατιστικά στοιχεία για τους μετανάστες των Καστελλίων :

 Από τους 44 μετανάστες που συνολικά καταγράφηκαν, οι 9 έφυγαν το έτος 1910 και άλλοι 11 μετανάστες έφυγαν το έτος 1912. Μετά τη λήξη των Βαλκανικών Πολέμων, το έτος 1914 έφυγαν 7 μετανάστες! Γενικά, υπενθυμίζουμε ότι ο μεταναστευτικός πυρετός θα κορυφωθεί την εικοσαετία 1900-1920 και η Ελλάδα θα χάσει το 8% του συνολικού της πληθυσμού. Τότε 25.000 άνθρωποι περίπου εγκατέλειπαν ετησίως την Ελλάδα. Το αντίστοιχα ποσοστό για τα Καστέλλια είναι 5%, δηλ. αμέσως μεγαλύτερο από το μισό  σε σχέση με το πανελλήνιο ποσοστό.

 Οι μετανάστες των Καστελλίων ήταν όλοι άνδρες. Κυριαρχεί η πλέον παραγωγική ηλικία 21-30 ετών με 26 μετανάστες. Ακολουθούν οι μικρότερες ηλικίες κάτω των 20 ετών με 8 μετανάστες. Σε δεκαετίες ηλικιών, οι αντίστοιχοι αριθμοί των μεταναστών δίνονται στον παρατιθέμενο πίνακα 1.

 Οι ηλικίες των αριθμητικά περισσότερων μεταναστών του χωριού κατά ηλικία δίνονται στον επόμενο πίνακα 2. Ο μέσος όρος των ηλικιών των 44 μεταναστών των Καστελλίων ήταν 28 έτη. Σε μεγαλύτερη απ’ όλους ηλικία ήταν οι Ασημ. Ασημακόπουλος και Νικ. Κοτσίκης (48 ετών). Αντίθετα τη μικρότερη ηλικία είχαν οι Γεώργ. Βέλλιος, Ιωάν. Κρεμμύδας, Νικ. Παπαγεωργίου και Μιλτ. Τσάκαλος (19 ετών).

 Οι παντρεμένοι μετανάστες των Καστελλίων είναι λιγότεροι από τους ανύπαντρους. Συγκεκριμένα από τους 44 μετανάστες που καταγράφηκαν, οι 17 ήταν παντρεμένοι και οι υπόλοιποι 27 ήταν ανύπαντροι (61 %).

 

Πολλαπλά ταξίδια

 Από το σύνολο των μεταναστών, εντοπίστηκαν 9 άτομα που έκαναν διπλό ταξίδι στην Αμερική. Κάποια έγιναν μετά το αναγνωριστικό α’  ταξίδι. Ένας συνήθης λόγος ήταν η στράτευση για τους Βαλκανικούς πολέμους 1912-13 και μετά έφυγαν πάλι. Τα ονόματα και οι διπλοί προορισμοί ακολουθούν:

1. Καλαμακιώτης Αθανάσιος : α’ ταξίδι την περίοδο 1911-12 σε τόπο της πολιτείας Ουάσινγκτον και β’ ταξίδι το 1914 στο Σικάγο.

2. Προβιάς Κωνσταντίνος : α’ ταξίδι την περίοδο 1912 στο Λάρσον της πολιτείας Ουάσινγκτον και β’ ταξίδι το 1914 στο Μπέλλινχαμ της ίδια πολιτείας.

3. Προβιάς Ιωάννης : α’ ταξίδι την περίοδο 1906-12 στο Σηάτλ της πολιτείας Ουάσιγκτον και β’ ταξίδι το 1914 στη Νέα Υόρκη.

4. Σταματέλος Σταμάτης : α’ ταξίδι την περίοδο 1907-11 στη Νέα Υόρκη και β’ ταξίδι το 1914 στον ίδιο προορισμό.

5. Τσάκαλος Χαράλαμπος :  α’ ταξίδι την περίοδο 1908-12 στη Νέα Υόρκη και β’ ταξίδι το 1914 στον ίδιο προορισμό.

6. Κοτσίκης Νικόλαος : α’ ταξίδι την περίοδο 1909-13 σε τόπο της πολιτείας Ουάσινγκτον και β’ ταξίδι το 1914 στη Νέα Υόρκη.

7. Νικόλαος Λέζας : α’ ταξίδι την περίοδο 1911-12 στο Λάρσον της πολιτείας Ουάσιγκτον και β’ ταξίδι το 1914 στο Μπρίστολ του Κονέκτικατ.

8. Χαλατσάς Αναστάσιος : α’ ταξίδι την περίοδο 1910-15 στη Νέα Υόρκη και β’ ταξίδι το 1914 πάλι στον ίδιο προορισμό.

9. Ασημακόπουλος Ασημάκης : α’ ταξίδι την περίοδο 1909-14 στο Σικάγο και β’ ταξίδι το 1914 στη Νέα Υόρκη.

2. Τα πλοία

Τα μεγάλα ταξίδια τότε γίνονταν με ατμόπλοια, που ανήκαν σε ελληνικές ή σε ξένες εταιρείες. Μεγάλη ξένη εταιρεία ήταν τότε η Austro-Americana Line[4], με μεγάλα υπερωκεάνια, όπως τα : Alice, Giulia, Kaiser Franz Josef I, Laura, Martha Washington, Gerty, Argentina, κ.ά.  Οι άλλες ξένες εταιρείες ήταν μικρότερες. 

Διαφήμιση σε εφημερίδα της Λαμίας

 (αρχές  του 20ού αι.)

 Ελληνικές ατμοπλοϊκές εταιρείες δημιουργήθηκαν από το έτος 1907, στη γραμμή Ελλάδα-Αμερική.  Οι πρώτες εταιρείες ήταν : “Μωραΐτης” (1907-1908) και “Υπερωκεάνιος Ελληνική Ατμοπλοΐα” (1910-1912), που δεν άντεξαν στον ανταγωνισμό και χρεοκόπησαν. Αντίθετα, η “Εθνική Ατμοπλοΐα της Ελλάδος” των αδελφών Εμπειρίκου κυριάρχησε στο χώρο των υπερωκεανίων για 30 χρόνια (1908-1937), με πλοία όπως : Patris, Themistocles, Megali Hellas, King Alexander, Athinai, κ.ά.
 Τα ελληνικής πλοιοκτησίας ατμόπλοια έπαιρναν επιβάτες από διάφορα λιμάνια (Θεσσαλονίκη, Πειραιά, Καλαμάτα, Πάτρα) με τελικό προορισμό τη Νέα Υόρκη. Με σχετικά μικρή συνολική χωρητικότητα 5-6 χιλιάδων κόρων μετέφεραν 1.200 περίπου επιβάτες.

Αναχώρηση πλοίου για την Αμερική

Τα  μεγάλα ξένα ατμόπλοια της υπερατλαντικής γραμμής Μεσόγειος - Νέα Υόρκη έπαιρναν επιβάτες (κυρίως μετανάστες) από πολλά λιμάνια της Μεσογείου. Αυτά τα πλοία ήταν συνήθως μεγαλύτερα για μεταφορά πλέον των 1.500 επιβατών (τα πιο μεγάλα μετέφεραν 2.000 επιβάτες).

Άλλη επιλογή ταξιδιού των μεταναστών ήταν να περάσουν από την Πάτρα στη Νάπολη της Ιταλίας ή στη Χάβρη ή Μασσαλία της Γαλλίας. Από εκεί, έπαιρναν άλλο ατμόπλοιο (ξένης εταιρείας) κι έφταναν στην Αμερική. Τέτοια πλοία ήταν : Sicilian Prince, Carpathia, Koning Albert, La Gascogne, Caronia, Taormina, κ.ά.

Μετανάστες περιμένουν πλοίο στο λιμάνι
της Πάτρας, αρχές 20ού αιώνα

Η επιλογή του πλοίου δεν είχε ιδιαίτερη σημασία για το μετανάστη, εκτός από το κόστος του εισιτηρίου. Πυκνότερη κίνηση είχαν τα ξένης ιδιοκτησίας ατμόπλοια εφόσον ήταν αριθμητικά περισσότερα. Οι μετανάστες των Καστελλίων προτίμησαν το λιμάνι της Πάτρας (20) ενώ από τον Πειραιά έφυγαν 9.  Από το γαλλικό λιμάνι της Χάβρης έφυγαν 6 μετανάστες και 5 από το ιταλικό λιμάνι της Νάπολης (βλ. Πίνακα 3).

Ένα χαρακτηριστικό των μεταναστών των Καστελλίων είναι ότι αρκετοί προτίμησαν να φύγουν μεμονωμένα (16 άτομα) και όχι σε μεγάλες ομάδες, όπως συνήθιζαν σε πολλά άλλα χωριά. Συγκεκριμένα από τα 24 μεταναστευτικά ταξίδια που έγιναν, τα 8 ήταν σε ομάδες και τα 16 ήταν από μεμονωμένα άτομα. 

Σε ένα ταξίδι, το 1912, έφυγαν 7 μετανάστες των Καστελλίων, με το πλοίο “Alice”, από το λιμάνι της Πάτρας. Από το γαλλικό λιμάνι της  Χάβρης το 1910 έφυγαν 5 μετανάστες. Από την Τεργέστη έφυγαν 3 μετανάστες το 1907 με το πλοίο “Gerty”. Από τον Πειραιά, το 1920, έφυγαν 4 μετανάστες με το ελληνόκτητο πλοίο “Megali Hellas”.  Στο διπλανό πίνακα 4 δίνονται επιπλέον αριθμητικά στοιχεία.

3. Το ταξίδι – η άφιξη

Οι περισσότεροι μετανάστες των Καστελλίων - όπως προαναφέρθηκε - προτίμησαν το μεγάλο ελληνικό λιμάνι της Πάτρας και πήραν το ατμόπλοιο για την Αμερική ή μέσω Ιταλίας (από τη Νάπολη) ή μέσω Γαλλίας (από τη Χάβρη ή τη Μασσαλία), απ’ όπου πήραν άλλο πλοίο για τον ίδιο τελικό προορισμό. Σε πλοία των 5-6 χιλιάδων κόρων, οι 1.000-1.300 επιβάτες της 3ης θέσης (οι μετανάστες) στοιβάζονταν σε πολύ στενούς χώρους, κάτω απ’ το κατάστρωμα. 

Άφιξη των μεταναστών στην Αμερική

Σ’ ένα κρεβάτι-κουκέτα περνούσαν αναγκαστικά όλες  τις ώρες και μέρες του ταξιδιού, λόγω του συνωστισμού. Η πολυκοσμία, η ανύπαρκτη καθαριότητα (η ατομική και των χώρων), η ναυτία, το κρύο και η κακή ποιότητα του φαγητού ήταν, για τις 20 περίπου μέρες ταξιδιού, ένα μαρτύριο που το υπέμεναν αναγκαστικά.

Φτάνοντας στο λιμάνι της Νέας Υόρκης, περνούσαν όλοι από υγειονομικό έλεγχο επάνω στο πλοίο. Μετά κατέβαιναν και μαζί με τις αποσκευές τους περίμεναν στη σειρά για την καταγραφή και τον τελικό έλεγχο της υπηρεσίας Μετανάστευσης, στο κτίριο του Ellis Island (νησιού Έλλις), που οι Έλληνες το έλεγαν «Καστιγγάρι».

Οι άρρωστοι, όσοι είχαν κάποια καταδίκη (κλοπή ή έγκλημα), όσοι δεν είχαν συγγενείς ή φίλους στην Αμερική κι όσοι δεν είχαν λίγα χρήματα για εισιτήριο στον τόπο προορισμού, υποχρεωτικά επέστρεφαν στο πλοίο για επαναπατρισμό.

Οι νεοαφιχθέντες έμεναν για λίγο στη Νέα Υόρκη [5] (η πρώτη εικόνα της Αμερικής). Ήταν όμως ακριβή πόλη[6] και αναγκαστικά έφευγαν σύντομα για τον τελικό προορισμό τους. Με ένα ποσό γύρω στα 20 δολάρια, αγόραζαν το εισιτήριο και έτρωγαν κάτι στη διαδρομή μέχρι τον τόπο προορισμού.

Οι προορισμοί (αναλυτικά στοιχεία δίνονται σε χωριστή ενότητα) ήταν:

(α) Οι μεγάλες πόλεις της ανατολικής  ακτής όπως η Νέα Υόρκη.  
(β) Η δυτική πλευρά της Αμερικής στην πολιτεία Ουάσινγκτον, στις πόλεις Χόκβιαμ, Μπέλλινχαμ, κ.ά.
(γ) Οι μεσαίες πολιτείες του Ιλλινόις (κυρίως το Σικάγο), του Κονέκτικατ και της Πενσυλβανίας.

(δ) Οι κεντρικές πολιτείες που ήταν κυρίως αγροτικές πολιτείες  (μετά έγιναν και βιομηχανίες) όπως του Αϊντάχο (Ποκατέλλο) και του Όρεγκον.

Πλήθος μεταναστών στο κατάστρωμα

έτοιμο για αποβίβαση

4. Αλφαβητικός πίνακας των μεταναστών απ’ τα Καστέλλια

 Από το αμερικανικό αρχείο του νησιού Έλλις (Ellis island) μέσω του Διαδικτύου (internet) βρέθηκαν οι περισσότεροι μετανάστες των Καστελλίων που έφτασαν στις Η.Π.Α. και καταγράφηκαν. Από το 1892 έως το 1924, περισσότεροι από 22 εκατομμύρια μετανάστες, επιβάτες, και μέλη πληρώματος των πλοίων ήρθαν στις ΗΠΑ μέσω του νησιού Ellis και του λιμένα της Νέας Υόρκης και έχουν καταγραφεί[7]. Τα βασικά στοιχεία των μεταναστών από τα Καστέλλια δίνονται συνοπτικά στον παρακάτω πίνακα (με αλφαβητική σειρά και έτσι ακριβώς, όπως τα κατέγραψαν στην Υπηρεσία Μετανάστευσης των ΗΠΑ):

α/α	Ονοματεπώνυμο	χρ. άφιξης	ηλικία	έγγαμος	Πλοίο που ταξίδεψε	Λιμάνι αναχώρησης
1.	Ανδριτσόπουλος Γεώργιος Ι.	17-4-1907	23	ναι	Gerty	Τεργέστη
2.	Αποστολόπουλος Δημήτριος	14-3-1912	24	όχι	Alice	Πάτρα
3.	Ασημακόπουλος Ασημάκης	27-12-1920	48	ναι	Patris	Πειραιεύς
4.	Βέλλιος Γεώργιος	10-3-1911	19	όχι	Konig Albert	Νάπολη
5.	Γκόγκος Ιωάννης	5-4-1910	30	ναι	Niagara	Χάβρη
6.	Καλαμακιώτης Αθανάσιος	22-1-1914	28	όχι	Berlin	Νάπολη
7.	Κάντζος Ηλίας	2-6-1909	25	όχι	Patris	Πειραιεύς
8.	Κόλλιας Ιωάννης	14-3-1912	20	όχι	Alice	Πάτρα
9.	Κοτσίκης Γεώργιος	5-4-1910	25	όχι	Niagara	Χάβρη
10.	Κοτσίκης Νικόλαος Ιωάν.	14-3-1912	20	όχι	Alice	Πάτρα
11.	Κοτσίκης Νικόλαος	22-4-1920	48	ναι	Megali Hellas	Πειραιεύς
12.	Κρεμμύδας Ιωάννης	30-5-1912	19	όχι	Macedonia	Πειραιεύς
13.	Κυριαζής Γεώργιος Ιωάν.	21-4-1909	24	όχι	Patris	Πειραιεύς
14.	Κυριαζής Κυριαζής	27-10-1906	28	όχι	Giulia	Πάτρα
15.	Μακρής Ηλίας Δημ.	21-8-1910	20	όχι	Martha Washington	Πάτρα
16.	Μακρής Ιωάννης	21-8-1910	25	ναι	Martha Washington	Πάτρα
17.	Μοσχολιός Νικόλαος Ιωάν.	5-4-1910	22	όχι	Niagara	Χάβρη
18.	Παπαγεωργίου Νικόλαος Θρασ.	14-3-1912	19	όχι	Alice	Πάτρα
19.	Παπαευθυμίου Γεώργιος (*)	4-3-1912	38	ναι	Argentina	Πάτρα
20.	Παπανικολάου Βασίλειος Δημ.	5-4-1910	25	όχι	Niagara	Χάβρη
21.	Παππάς Ανδρέας	10-3-1911	32	ναι	Konig Albert	Νάπολη
22.	Πατέλης Ιωάννης	3-4-1911	28	ναι	Germania	Μασσαλία
23.	Πιπέλιας Παναγιώτης	14-3-1912	35	ναι	Alice	Πάτρα
24.	Προβιάς Ιωάννης Γεωρ.	2-11-1907	23	όχι	Alice	Πάτρα
25.	Προβιάς Ιωάννης Γεωρ.	3-6-1914	30	όχι	Saxonia	Πάτρα
26.	Προβιάς Κωνσταντίνος	16-3-1914	35	ναι	Martha Washington	Πάτρα
27.	Προβιάς Παναγιώτης	14-3-1912	28	ναι	Alice	Πάτρα
28.	Προβιάς Παναγιώτης	16-3-1914	30	ναι	Martha Washington	Πάτρα
29.	Σταματέλος Σταμάτης	3-6-1914	26	όχι	Saxonia	Πάτρα
30.	Τσάκαλος Κώστας	2-5-1910	28	όχι	Regina d’ Italia	Νάπολη
31.	Τσάκαλος Μιλτιάδης	1-7-1911	19	όχι	Italia	Νάπολη
32.	Τσάκαλος Χαράλαμπος	3-6-1914	25	όχι	Saxonia	Πάτρα
33.	Τσακνιάς Ευστάθιος	4-3-1914	32	ναι	Athinai	Πειραιεύς
34.	Χαλατσάς Αναστάσιος	22-4-1920	46	ναι	Megali Hellas	Πειραιεύς
35.	Χαλατσάς Ιωάννης	22-4-1920	44	ναι	Megali Hellas	Πειραιεύς
36.	Χουλιάρας Ιωάννης Αθ.	14-3-1912	24	όχι	Alice	Πάτρα

Το κτίριο της Υπηρεσίας Μετανάστευσης των ΗΠΑ

στο νησί Έλλις (Ellis island), στις αρχές του 20ού αιώνα

    5. Μεταναστευτικό χρονικό των Καστελλίων Παρνασσίδος

Α. Οι πρωτοπόροι (1906-1907)

 Η αρχή έγινε το 1906 από τον Κυριαζή Κυριαζή που άνοιξε το δρόμο στους επόμενους. Από το λιμάνι της Πάτρας στις αρχές Οκτωβρίου, έφυγε με το ατμόπλοιο “Giulia” και στις 27 Οκτωβρίου έφτασε στην Αμερική. Ήταν τότε 24 ετών. Δήλωσε ως τελευταία διαμονή του τον Πειραιά, αλλά γεννήθηκε στα Καστέλλια. Με 18 $ στην τσέπη, πήγαινε για δουλειά εργάτη στα ανθρακωρυχεία Καστλ Γκέιτ της Γιούτα κοντά στον ξάδερφό του Ευστάθιο Κατσαδήμα.

 Τον επόμενο χρόνο (1907) έγινε μία ομαδική και δύο μεμονωμένες αναχωρήσεις. Συνολικά έφυγαν 5 μετανάστες. Πιο αναλυτικά :

 Η πρώτη ομαδική αναχώρηση έγινε από 3 άτομα. Περιλάμβανε τους Γεώρ. Ανδριτσόπουλο, Κων. Χριστόπουλο και Νικ. Χριστόπουλο. Στις αρχές Απριλίου 1907 από το λιμάνι της Τεργέστης αναχώρησαν με το πλοίο “Gerty” και στις 17 Απριλίου αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Όλοι δήλωσαν ως πατρίδα τους τη Γραβιά. Τα διαθέσιμα ελλιπή στοιχεία μας γνωρίζουν ακόμη ότι :

· Ο Γεώργιος Ι. Ανδριτσόπουλος ήταν τότε 23 ετών και παντρεμένος.

· Ο Κωνσταντίνος Γ. Χριστόπουλος ήταν 28 ετών.

· Ο Νικόλαος Θ. Χριστόπουλος ήταν 30 ετών.

 Η πρώτη μεμονωμένη αναχώρηση στο 1907 έγινε από τον Ιωάννη Γεωργ. Προβιά. Στις 15 Οκτωβρίου από το λιμάνι της Πάτρας, ταξίδεψε με το πλοίο “Alice” και στις 2 Νοεμβρίου έφτασε στην Αμερική. Ήταν τότε 23 ετών. Ο πατέρας του στα Καστέλλια λεγόταν Γεώργιος. Με 50 $ μαζί του πήγαινε για δουλειά εργάτη στο Πόρτλαντ του Όρεγκον, όπου ήταν ο φίλος του Ιωάν. Τσουράπας.

 Η δεύτερη μεμονωμένη αναχώρηση έγινε από τον Αθανάσιο Αθανασούλα. Στις αρχές Νοεμβρίου, από το λιμάνι της Πάτρας, έφυγε με το πλοίο”Francesca” και στις 17 Νοεμβρίου αφίχθηκε στις ΗΠΑ. Ήταν τότε 23 ετών. Ανέφερε το συγγενή του στη Γραβιά, το θείο του Κωνσταντίνο Βέλλιο. Δήλωσε μάγειρας (cook) με τελικό προορισμό τη Νέα Υόρκη.

 

Β. Δύο μεμονωμένες αναχωρήσεις στο 1909

 Η πρώτη μεμονωμένη αναχώρηση έγινε από το Γεώργιο Κυριαζή. Στις 29 Μαρτίου, από το λιμάνι του Πειραιά, επιβιβάστηκε στο ελληνόκτητο πλοίο “Patris” και στις 21 Απριλίου αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ήταν τότε 24 ετών. Ο πατέρας του στα Καστέλλια λεγόταν Ιωάννης. Τελικός του προορισμός για δουλειά εργάτη ήταν η πόλη Ρέιμοντ (Raymond) της πολιτείας Ουάσιγκτον, κοντά στο φίλο του Γεώργιο Δ. Πριόβολο.

 Η δεύτερη μεμονωμένη αναχώρηση έγινε από τον Ηλία Κάντζο. Στις 14 Μαΐου, από το λιμάνι του Πειραιά, έφυγε με το πλοίο “Patris” και στις 2 Ιουνίου έφτασε στην Αμερική. Ήταν τότε 25 ετών και αναλφάβητος. Η μητέρα του πίσω στο χωριό λεγόταν Παγώνα. Με 60 $ μαζί του πήγαινε για δουλειά εργάτη στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Κ. Ε. Χάρος και Αφοί.

Γ. Αύξηση του μεταναστευτικού ρεύματος στο 1910

 Στη διάρκεια του έτους έγιναν 4 αναχωρήσεις (2 ομαδικές και 2 μεμονωμένες). Συνολικά έφυγαν 9 μετανάστες των Καστελλίων. Πιο αναλυτικά :

 Η πρώτη μεμονωμένη αναχώρηση έγινε από το Δημήτριο Ελευθερίου[8]. Στις 2 Μαρτίου, από το λιμάνι της Πάτρας, ταξίδεψε με το πλοίο “Patris” και στις 18 Μαρτίου έφτασε στην Αμερική. Ήταν τότε 25 ετών. Ως συγγενή του ανάφερε τον αδερφό του Ανδρέα Ελευθερίου, που - όπως δήλωσε - διέμενε στη Γραβιά. Με 31 $ μαζί του πήγαινε για δουλειά εργάτη στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Κωνστ. Χάρας (Gust Charas).

 Η πρώτη ομαδική αναχώρηση στο 1910 έγινε από 5 άτομα. Περιλάμβανε τους : Ιωάν. Αναγνώστου, Ιωάν. Γκόγκο, Γεώρ. Κοτσίκη, Νικ. Μοσχολικό και Βασ. Παπανικολάου. Το ταξίδι έγινε τμηματικά. Από την Ελλάδα, με πλοίο ταξίδεψαν μέχρι τη Χάβρη. Από αυτό το γαλλικό λιμάνι, στις 25 Μαρτίου, αναχώρησαν με το πλοίο “Niagara” και στις 5 Απριλίου “πάτησαν πόδι” στις ΗΠΑ. Από τα διαθέσιμα στοιχεία γνωρίζουμε ότι :

· Ο Ιωάννης Αναγνώστου ήταν 23 ετών και αναλφάβητος. Ο πατέρας του στα Καστέλλια λεγόταν Ιωάννης. Αναζητούσε δουλειά εργάτη ημέρας στην πόλη Έβερετ της πολιτείας Ουάσινγκτον, όπου ήταν ο αδερφός του Λούης Αναγνώστου.

· Ο Ιωάννης Γκόγκος ήταν 30 ετών και παντρεμένος. Τη γυναίκα του στο χωριό έλεγαν Τασία. Δήλωσε ότι γεννήθηκε και διέμενε στη Γραβιά. Ήταν εργάτης (day labor) και με 26 $ στην τσέπη πήγαινε για δουλειά στο Πόρτλαντ του Όρεγκον, όπου ήταν ένας κουνιάδος του.

· Ο Γεώργιος Κοτσίκης ήταν 25 ετών. Ο αδερφός του στην πατρίδα (ως πατρίδα ανέφερε τη Γραβιά) λεγόταν Ιωάννης. Προορισμός του για δουλειά εργάτη ήταν η πόλη Ρέιμοντ της πολιτείας Ουάσινγκτον, κοντά στον ξάδερφό του Κυριαζή.

· Ο Νικόλαος Μοσχολιός ήταν 22 ετών. Ως πατρίδα του δήλωσε τη Γραβιά, όπου ήταν ο πατέρας του Ιωάννης. Πήγαινε για δουλειά εργάτη στην πόλη Έβερετ (Everett)  της πολιτείας Ουάσινγκτον, όπου ήταν ένας ξάδερφός του.

· Ο Βασίλειος Παπανικολάου ήταν 25 ετών. Ο πατέρας του στα Καστέλια λεγόταν Δημήτριος. Ως εργάτης αναζητούσε δουλειά στην πόλη Ρέιμοντ της πολιτείας Ουάσιγκτον, όπου είχε τον ξάδερφό του Γεώρ. Ταμήλο.

 Η μεμονωμένη αναχώρηση έγινε από τον Κώστα Τσάκαλο. Στα μέσα Απριλίου από την Ελλάδα πήγε με πλοίο στην Ιταλία. Από το ιταλικό λιμάνι της Νάπολης στις 19 Απριλίου ταξίδεψε με το πλοίο “Regina d’  Italia” και στις 2 Μαΐου έφτασε στην Αμερική. Ήταν τότε 28 ετών. Ως πατρίδα του δήλωσε τη Γραβιά, όπου ήταν η μητέρα του Αναστασία. Πήγαινε για δουλειά σε τόπο της πολιτείας Ουάσιγκτον κοντά σε φίλο του.

Ατμόπλοιο “Martha Washington”  (Photo: Richard Faber Collection)

 Η δεύτερη ομαδική αναχώρηση στο 1910 έγινε από διμελή ομάδα, που περιλάμβανε τους Ηλία και Ιωάννη Μακρή. Στις 8 Αυγούστου από το λιμάνι της Πάτρας επιβιβάστηκαν στο πλοίο “Martha Washington” και στις 21 Αυγούστου αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Για τους μετανάστες αυτούς ξέρουμε επιπλέον ότι:

· Ο Ηλίας Μακρής ήταν 20 ετών. Ως πατρίδα του δήλωσε τη Γραβιά, όπου ήταν ο πατέρας του Δημήτριος. Ήταν εργάτης και πήγαινε για δουλειά στο Ποκατέλο του Αϊντάχο, όπου ήταν ο ξάδερφός του Δ. Βέλλιος.

· Ο Ιωάννης Μακρής ήταν 25 ετών και παντρεμένος. Κι αυτός δήλωσε τη Γραβιά ως πατρίδα του, όπου ήταν η μητέρα του Βασιλική. Προορισμός του για δουλειά εργάτη ήταν το Ποκατέλο του Αϊντάχο, όπου ήταν ο ξάδερφός του Δ. Βέλλιος.

Δ. Ελάττωση της μεταναστευτικής φυγής στο 1911

 Στη διάρκεια του έτους έγιναν μόνο 3 ταξίδια (1 ομαδικό και 2 μεμονωμένα) και έφυγαν 4 άτομα συνολικά. Πιο συγκεκριμένα:

 Η ομαδική αναχώρηση έγινε από δύο άτομα, τους : Γεώρ. Βέλλιο και Ανδρ. Παππά. Από την Ελλάδα με πλοίο πήγαν πρώτα στην Ιταλία. Από το ιταλικό λιμάνι της Νάπολης στις 24 Φεβρουαρίου έφυγαν με το πλοίο “Konig Albert” και στις 10 Μαρτίου έφτασαν στις ΗΠΑ. Τα στοιχεία του αρχείου μας πληροφορούν επίσης ότι :

· Ο Γεώργιος Βέλλιος ήταν τότε 19 ετών. Ο πατέρας του στα Καστέλλια λεγόταν Ιωάννης. Με 21 $ μαζί του πήγαινε για δουλειά εργάτη στο Όραντζ (Orange) της Νέας Υόρκης, κοντά στον ξάδερφό του Βασίλειο Καράλη.

· Ο Ανδρέας Παππάς ήταν 32 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Η γυναίκα του στο χωριό λεγόταν Μαρία. Με 29 $ στην τσέπη αναζητούσε δουλειά εργάτη στο Χόκβιαμ της πολιτείας Ουάσιγκτον, όπου ήταν ο ξάδερφός του Κ. Μακαρέζος.

Ατμόπλοιο Konig Albert (Photo: Frank Pichardo Collection )

 Η πρώτη μεμονωμένη αναχώρηση έγινε από τον Ιωάννη Πατέλη. Από την Ελλάδα ταξίδεψε με πλοίο στη Γαλλία. Από το γαλλικό λιμάνι της Μασσαλίας στις 18 Μαρτίου αναχώρησε με το πλοίο “Germania” και στις 3 Απριλίου αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ήταν τότε 28 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στο χωριό λεγόταν Ασήμω. Τελικός προορισμός του για δουλειά εργάτη ήταν το Κλίαρ Κρίκ (Clear Creek) της πολιτείας Ουάσινγκτον, όπου ήταν ο ξάδερφός του Απόστολος Σόλιας.

 Η δεύτερη μεμονωμένη αναχώρηση έγινε από το Μιλτιάδη Τσάκαλο. Στα μέσα Ιουνίου από την Ελλάδα πήγε στην Ιταλία. Από το ιταλικό λιμάνι της Νάπολης, στις 16 Ιουνίου ταξίδεψε με το πλοίο “Italia” και την 1η Ιουλίου έφτασε στην Αμερική. Ήταν τότε 19 ετών. Η μητέρα του στα Καστέλλια λεγόταν Άννα. Αναζητούσε δουλειά εργάτη στη Νέα Υόρκη, κοντά στον ξάδερφό του Ι. Ζεΐνη.

Φύλλο καταγραφής μερικών μεταναστών απ’ τα Καστέλλια (2-3-1910)

Δ. Κορύφωση της μεταναστευτικής φυγής στο 1912

 Στη διάρκεια του έτους έγιναν 5 ταξίδια (1 ομαδικό και 4 μεμονωμένα) και έφυγαν 11 άτομα συνολικά. Πιο συγκεκριμένα έχουμε:
 Η πρώτη μεμονωμένη αναχώρηση έγινε από το Γεώργιο Παπαευθυμίου. Στις 15 Φεβρουαρίου, από το λιμάνι της Πάτρας, έφυγε με το πλοίο “Argentina” και στις 4 Μαρτίου έφτασε στις ΗΠΑ. Ήταν τότε 38 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στα Καστέλλια λεγόταν Γιαννούλα. Δήλωσε εργάτης σε φάρμα με προορισμό τη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο γνωστός του Κ. Ντούμας.

 Η ομαδική αναχώρηση στο 1912 με 7 άτομα, ήταν η αριθμητικά μεγαλύτερη και την απάρτισαν οι: Δημ. Αποστολόπουλος, Ιωάν. Κόλλιας, Νικ. Κοτσίκης, Νικ. Παπαγεωργίου, Παν. Πιπέλιας, Παν. Προβιάς και Ιωάν. Χουλιάρας. Από το λιμάνι της Πάτρας, στις 26 Φεβρουαρίου, η ομάδα επιβιβάστηκε στο πλοίο “Alice” και στις 14 Μαρτίου αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Νέα Υόρκης. Για τους μετανάστες αυτούς γνωρίζουμε επιπλέον ότι :

· Ο Δημήτριος Αποστολόπουλος ήταν 24 ετών. Η μητέρα του στα Καστέλλια λεγόταν Μαρία. Ως εργάτης πήγαινε[9] στην πόλη Ρέιμοντ (Raymond) της πολιτείας Ουάσινγκτον, κοντά στο φίλο του Μιλτιάδη Τσάκαλο.

· Ο Ιωάννης Κόλλιας ήταν 20 ετών. Ο πατέρας του στο χωριό λεγόταν Λάμπρος. Δήλωσε εργάτης σε φάρμα και αναζητούσε δουλειά στη Νέα Υόρκη, αναφέροντας εκεί τον ξάδερφό του Μιλτιάδη Τσάκαλο.

· Ο Νικόλαος Κοτσίκης ήταν 20 ετών. Ο πατέρας του στην πατρίδα λεγόταν Ιωάννης. Τελικός προορισμός του για δουλειά εργάτη σε φάρμα ήταν η πόλη Ρέιμοντ της πολιτείας Ουάσινγκτον, κοντά στον ξάδερφό του Γεώργιο Κοτσίκη.

Ατμόπλοιο “Alice” (Photo: Eric Johnson)

· Ο Νικόλαος Παπαγεωργίου ήταν 19 ετών. Στα Καστέλλια είχε τον πατέρα του Θρασύβουλο. Δήλωσε εργάτης και πήγαινε στη Νέα Υόρκη[10], αναφέροντας το φίλο του Μιλτιάδη Τσάκαλο.

· Ο Παναγιώτης Πιπέλιας ήταν 35 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στα Καστέλλια λεγόταν Χαρίκλεια. Ως εργάτης σε φάρμα αναζητούσε δουλειά στη Νέα Υόρκη, κοντά στον ξάδερφό του Ευστάθιο Ζεΐνη.

· Ο Παναγιώτης Προβιάς ήταν 28 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στο χωριό λεγόταν Καλλιόπη. Τελικός προορισμός του ήταν η πόλη Λάρσον (Larson) της πολιτείας Ουάσινγκτον, κοντά σε φίλο[11] του.

· Ο Ιωάννης Χουλιάρας ήταν 24 ετών. Ο πατέρας του στα Καστέλλια λεγόταν Αθανάσιος. Ως εργάτης επέλεξε τελικά[12] για τόπο εργασίας του την πόλη Ρέιμοντ της πολιτείας Ουάσινγκτον όπου είχε έναν συγγενή του.

 Η δεύτερη μεμονωμένη αναχώρηση στο 1912 έγινε από το Νικόλαο Λέζα. Στις 12 Μαρτίου από το λιμάνι της Πάτρας αναχώρησε με το πλοίο “Oceania” και στις 29 Μαρτίου “πάτησε πόδι” το λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ο Νικόλαος Λέζας ήταν τότε 27 ετών. Ο πατέρας του στην πατρίδα λεγόταν Έξαρχος. Αναζητούσε δουλειά εργάτη ημέρας στην πόλη Ρέιμοντ (Raymond) της πολιτείας Ουάσινγκτον, κοντά στο φίλο του Νικ. Καλούκη.

 Η τρίτη μεμονωμένη αναχώρηση στο 1912 έγινε από τον Ιωάννη Κρεμμύδα. Από το λιμάνι του Πειραιά, έφυγε στα μέσα Μαΐου, με το ελληνόκτητο πλοίο “Macedonia” και στις 30 Μαΐου έφτασε στην Αμερική. Ο μετανάστης ήταν τότε 19 ετών. Ως πατρίδα του δήλωσε τη Γραβιά. Ελλείπουν άλλα στοιχεία.

 Η τέταρτη (και τελευταία) μεμονωμένη αναχώρηση στο 1912 έγινε από τον Αθανάσιο Κάντζο. Μετά τα μέσα Σεπτεμβρίου 1912 ταξίδεψε με πλοίο από την Ελλάδα στη Γαλλία. Από το λιμάνι της Χάβρης, στις 20 Σεπτεμβρίου αναχώρησε με το πλοίο “Rochambeau” και στις 6 Οκτωβρίου έφτασε στις ΗΠΑ. Ήταν τότε 20 ετών. Ως πατρίδα του δήλωσε αόριστα Φωκίδα, όπου ήταν ο πατέρας του Κωνσταντίνος. Με 40 $ μαζί του πήγαινε για δουλειά εργάτη στο Σίλβερ Κρίκ (Silver Creek) της Νέας Υόρκης, όπου ήταν ο θείος του Δημήτριος Καλάγκης.

Ε. Ελάττωση του μεταναστευτικού ρεύματος στο 1914

 Στη διάρκεια του έτους έγιναν 4 ταξίδια (2 ομαδικά και 2 μεμονωμένα). Συνολικά αναχώρησαν 7 μετανάστες. Πιο αναλυτικά :

 Η πρώτη μεμονωμένη αναχώρηση έγινε από τον Αθανάσιο Καλαμακιώτη. Στις αρχές Ιανουαρίου ταξίδεψε με πλοίο από την Ελλάδα στην Ιταλία. Από το λιμάνι της Νάπολης στις 9 Ιανουαρίου αναχώρησε με το πλοίο “Berlin” και στις 22 Ιανουαρίου έφτασε στις ΗΠΑ. Ο μετανάστης ήταν τότε 28 ετών και αναλφάβητος. Ως πατρίδα του δήλωσε αόριστα Δωρίς Γραβιά. Η μητέρα του πίσω στο χωριό λεγόταν Παναγιώτα. Με 40 $ μαζί του αναζητούσε δουλειά εργάτη σε φάρμα στο Σικάγο, όπου είχε το φίλο του Π. Μπαλωμένο. Για τον Αθαν. Καλαμακιώτη αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι του στην Αμερική, εφόσον είχε ξανάρθει την περίοδο 1911-12 και εργάστηκε στην πολιτεία Ουάσιγκτον.

 Η δεύτερη μεμονωμένη αναχώρηση έγινε από τον Ευστάθιο Τσακνιά. Από το λιμάνι του Πειραιά, στις 7 Φεβρουαρίου επιβιβάστηκε στο ελληνόκτητο πλοίο “Athinai” και στις 4 Μαρτίου αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Νέα Υόρκης. Ήταν τότε 32 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Η γυναίκα του στα Καστέλλια λεγόταν Κρυστάλλω. Δήλωσε εργάτης με προορισμό το Γουίλκοξ (Wilcox) της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Θεμιστοκλής Σαφάκας[13].

 Η πρώτη ομαδική αναχώρηση στο 1914 έγινε από δύο άτομα, τους Κωνσταντίνο και Παναγιώτη Προβιά. Στις 2 Μαρτίου, από το λιμάνι της Πάτρας, έφυγαν με το πλοίο “Martha Washington” και στις 16 Μαρτίου έφτασαν στις ΗΠΑ. Περισσότερα στοιχεία μας γνωρίζουν ότι:

· Ο Κωνσταντίνος Προβιάς ήταν 35 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στο χωριό λεγόταν Αλέξω. Δήλωσε εργάτης και πήγαινε[14] στο Σικάγο, όπου ήταν ο φίλος του Δήμος Μπαλωμένος.

· Ο Παναγιώτης Προβιάς[15] ήταν 30 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στα Καστέλλια λεγόταν Καλλιόπη. Προορισμός του για δουλειά εργάτη ήταν το Μπέλλινχαμ[16] (Bellingham) της πολιτείας Ουάσινγκτον, όπου ήταν ο ξάδερφός του Αναστάσιος Χαλατσάς[17]. Για το μετανάστη, αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι στις ΗΠΑ. Ξανάρθε το 1912 και εργάστηκε στο Λάρσον (Wash.).

Ατμόπλοιο “Saxonia” (Photo: Alex Duncan)

 Η δεύτερη ομαδική αναχώρηση στο 1914 έγινε από τρία άτομα. Την ομάδα αποτέλεσαν οι Ιωάν. Προβιάς, Σταμ. Σταματέλος και Χαρ. Τσάκαλος. Στις 19 Μαΐου, από το λιμάνι της Πάτρας, αναχώρησαν με το πλοίο “Saxonia” και στις 3 Ιουνίου “πάτησαν πόδι” στην Αμερική. Από τις καταγραφές του αρχείου πληροφορούμαστε επίσης ότι :

· Ο Ιωάννης Προβιάς ήταν 30 ετών. Ως επάγγελμα δήλωσε ράπτης (tailor). Ο πατέρας του στο χωριό λεγόταν Γεώργιος. Με 50 $ μαζί του πήγαινε για δουλειά στη Νέα Υόρκη, όπου είχε ένα φίλο τον Αθαν. Μουτσινή. Για τον Ιωάν. Προβιά αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι στις ΗΠΑ, εφόσον είχε ξανάρθει και εργάστηκε την περίοδο 1906-12 στο Σηάτλ της Ουάσιγκτον.

· Ο Σταμάτης Σταματέλος ήταν 26 ετών. Η μητέρα του στα Καστέλλια λεγόταν Γιαννιώ. Δήλωσε αγρότης-κτηματίας (farmer) με προορισμό τη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Ευστάθιος Ζεΐνης. Για τον Σταμ. Σταματέλο αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι στην Αμερική. Είχε πρωτοέρθει και εργάστηκε την περίοδο 1907-11 στη Νέα Υόρκη.

· Ο Χαράλαμπος Τσάκαλος ήταν 25 ετών. Η μητέρα του στο χωριό λεγόταν Ιωάννα. Με 36 $ στην τσέπη, αναζητούσε δουλειά αγρότη (farmer) στη Νέα Υόρκη κοντά στον αδερφό του Μιλτιάδη Τσάκαλο. Για τον Χαράλ. Τσάκαλο αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι στις ΗΠΑ, εφόσον ξανάρθε και εργάστηκε την περίοδο 1908-12 πάλι στη Νέα Υόρκη.

Ζ. Μεταναστευτικός επίλογος στο 1920

 Στη διάρκεια του έτους έγιναν 2 τελευταία ταξίδια στην Αμερική (1 ομαδικό και 1 μεμονωμένο). Συνολικά αναχώρησαν 4 άτομα. Πιο συγκεκριμένα:

 Η ομαδική αναχώρηση έγινε από τέσσερα άτομα, τους :  Νικ. Κοτσίκη, Νικ. Λέζα, Αναστ. Χαλατσά και Ιωάν. Χαλατσά. Από το λιμάνι του Πειραιά στις αρχές Απριλίου, επιβιβάστηκαν στο ελληνόκτητο πλοίο “Megali Hellas” και στις 22 Απριλίου έφτασαν στις ΗΠΑ. Τα υπάρχοντα στοιχεία μας γνωρίζουν ότι:

Πλοίο Megali Hellas (Photo: Richard Faber Collection)

· Ο Νικόλαος Κοτσίκης ήταν 48 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στα Καστέλλια λεγόταν Ευαγγελία. Με 26 $ μαζί του πήγαινε για δουλειά εργάτη στη Νέα Υόρκη, κοντά στο συνώνυμο ανεψιό του Νικόλαο Ιωάν. Κοτσίκη. Για το μετανάστη αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι στις ΗΠΑ. Για πρώτη φορά ήρθε και εργάστηκε την περίοδο 1909-13 στην πολιτεία Ουάσινγκτον.

· Ο Νικόλαος Λέζας ήταν 37 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στην πατρίδα λεγόταν Παναγιού. Με 20 $ στην τσέπη ως εργάτης δήλωσε για προορισμό το Μπρίστολ (Bristol) του Κονέκτικατ, όπου ήταν ο ξάδερφός του Τζέιμς Σόλιας[18]. Για το μετανάστη Νικ. Λέζα αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι στην Αμερική, εφόσον ξανάρθε και εργάστηκε την περίοδο 1911-12 στο Λάρσον, της πολιτείας Ουάσιγκτον.

· Ο Αναστάσιος Χαλατσάς ήταν 46 ετών και παντρεμένος. Στο χωριό είχε τη γυναίκα του Αικατερίνη. Με 35 $ στην τσέπη αναζητούσε δουλειά εργάτη στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο ανεψιός του Νικ. Ζεΐνης. Αυτό είναι το δεύτερο ταξίδι του μετανάστη. Ο Αναστ. Χαλατσάς στο πρώτο του ταξίδι είχε έρθει στις ΗΠΑ την περίοδο 1910-15 και εργάστηκε πάλι στη Νέα Υόρκη.

· Ο Ιωάννης Χαλατσάς ήταν 44 ετών και παντρεμένος. Ελλείπουν άλλα στοιχεία.

 Η μεμονωμένη αναχώρηση στο 1920 έγινε από τον Ασημάκη Ασημακόπουλο. Στις 4 Δεκεμβρίου, από το λιμάνι του Πειραιά, έφυγε με το πλοίο “Patris” και στις 27 Δεκεμβρίου έφτασε στην Αμερική. Ήταν τότε 48 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στα Καστέλλια λεγόταν Χαρίκλεια. Με 60 $ μαζί του πήγαινε για δουλειά εργάτη στη Νέα Υόρκη, κοντά στον ξάδερφό του Χρήστο Γούσιο. Για το μετανάστη Ασημ. Ασημακόπουλο αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι, εφόσον πρωτοήρθε στην Αμερική και εργάστηκε την περίοδο 1909-14 στο Σικάγο.

----

6. Η ζωή του μετανάστη στην Αμερική

Οι Έλληνες που μετανάστευαν στις υπερπόντιες χώρες, εκτός από τη σωματική ικανότητα, δε διέθεταν άλλο προσόν. Έφταναν στην Πάτρα ή στον Πειραιά και αντίκριζαν για πρώτη φορά θάλασσα και βαπόρια. Κάποιοι ήταν αγράμματοι[19], μερικοί είχαν τελειώσει το Δημοτικό, ήταν “άβγαλτοι” και αθώοι, στερημένοι άνθρωποι, πού δεν είχαν συνείδηση της δύναμής τους, ούτε φυσικά των δικαιωμάτων τους. Ήταν δηλαδή το κατάλληλο υλικό για εκμετάλλευση.

Η ζωή στην Αμερική, ειδικά στην αρχή,  ήταν πολύ δύσκολη. Δεν ήξεραν τη γλώσσα, ήταν ανειδίκευτοι εργάτες ή αγρότες και αντιμετώπιζαν την άρνηση των ντόπιων. Αναλάμβαναν τις πιο ανθυγιεινές και σκληρές δουλειές (ορυχεία, σιδηροδρόμους, κ.ά.). Μερικοί έγιναν πλανόδιοι πωλητές (λαχανικά, φρούτα, γλυκά, λουλούδια). Αρκετοί έγιναν λούστροι (στο βορρά, οι περισσότεροι λούστροι ήταν Έλληνες).

Για να κάνουν οικονομία στα χρήματα έμεναν σε άθλια υπόγεια, σε  ένα δωμάτιο με πολλά κρεβάτια ή στο πάτωμα, χωρίς αερισμό και καθαριότητα. Να σημειωθεί ότι τότε «θέριζε» η φυματίωση.

Έλληνες εργάτες στην Αμερική (1912)

Κάποιοι άλλαξαν[20] δουλειά και πόλη κι έγιναν εργάτες σε βιομηχανίες. Άλλοι από λαντζιέρηδες  μάζεψαν κάποια χρήματα και άνοιξαν δικό τους μαγαζί. Τελικά πλούτισαν. Το 1920 αρκετοί Έλληνες είχαν μικρές επιχειρήσεις με γλυκίσματα (ζαχαροπλαστεία), εστιατόρια, ανθοπωλεία, καπελάδικα, καθαριστήρια, τσαγκάρικα ή έκαναν (λιανικό ή χονδρικό) εμπόριο[21].

Το φθινόπωρο του 1912 άρχισε η επιστράτευση και αμέσως οι Βαλκανικοί Πόλεμοι. Η μετανάστευση σταμάτησε και οι νέοι μας ντύθηκαν το χακί και πήγαν στον πόλεμο εναντίον Τούρκων και Βουλγάρων, με πολλά θύματα. Αντίθετα, από την Αμερική γύρισαν τουλάχιστον 6 νέοι άνθρωποι των Καστελλίων και υπηρέτησαν τη θητεία τους ή ήταν επίστρατοι. Το 1914, μετά το τέλος του πολέμου έφυγαν ξανά (τα ονόματά τους αναφέρονται στα Πολλαπλά ταξίδια των μεταναστών).

Κάποιοι μπορεί να μην τα κατάφεραν, με βασικότερη αιτία την υγεία. Οι συνθήκες ζωής, η κούραση και η φύση της εργασίας (εργάτες ορυχείων, στις γραμμές του σιδηροδρόμου σε όλες τις καιρικές συνθήκες, ατυχήματα, ασθένειες[22], κ.ά.) με την κακή ψυχολογία από την έλλειψη της οικογένειας δεν οδήγησαν το μετανάστη στον «παράδεισο» της επιτυχίας. Έτσι αρρώστησαν και πέθαναν στα ξένα. Στην πατρίδα έστελναν για κάποια χρόνια όσα χρήματα επέτρεπε η οικονομική τους κατάσταση, βοηθώντας τη γονική οικογένεια. Άλλοι δεν μπόρεσαν να προσαρμοστούν στις ξένες συνθήκες ζωής ή ατύχησαν στους ανθρώπους και στον τόπο όπου βρέθηκαν.

 Αντίθετα, κάποιοι άλλοι μετανάστες από τα Καστέλλια ίσως πρόκοψαν τόσο επαγγελματικά, όσο και στην προσωπική τους ζωή. Να παντρεύτηκαν ελληνίδες ή ξένες γυναίκες αποκτώντας οικογένειες με παιδιά, που στη συνέχεια επίσης να ευδοκίμησαν στην Αμερική δημιουργώντας επιχειρήσεις και δημιουργώντας περιουσίες.

 Η έλλειψη γνώσης για πρόσωπα του τόπου δεν επιτρέπει να ξέρω την τύχη των μεταναστών αυτών, μετά από κάποια χρόνια που έζησαν στην Αμερική. Αποτελεί αντικείμενο μικρής επιπλέον έρευνας και συμπλήρωσης αυτής της προσπάθειας.

---

7. Προορισμοί – Τόποι εργασίας

 Μετά τον έλεγχο της υπηρεσίας Μετανάστευσης, οι άνθρωποι των Καστελλίων, όπως και κάθε άλλος μετανάστης, έφευγαν για τον τόπο τελικού προορισμού, με σκοπό την εγκατάσταση και την εύρεση εργασίας. Με επιστολές είχαν από πριν συνεννοηθεί πού και πώς θα φτάσουν στον τόπο, όπου τους περίμενε ο συγγενής, συμπατριώτης ή φίλος τους. 

 Οι πρωτοπόροι επέλεξαν τον τόπο εργασίας τους με τον ίδιο τρόπο (δηλ. μέσω κάποιου γνωστού ή συγγενή) ή τυχαία. Από τον παρατιθέμενο πίνακα φαίνεται ότι οι πλέον ζητούμενοι προορισμοί ήταν στις πολιτείες Νέας Υόρκης και Ουάσινγκτον. Ακολούθησαν οι πολιτείες Αϊντάχο, Ιλλινόις και Όρεγκον. Οι άλλοι προορισμοί ήταν από μεμονωμένους μετανάστες. Για τους κυριότερους τελικούς προορισμούς και τους ανθρώπους των Καστελλίων που βρέθηκαν εκεί θα δοθεί ένα σύντομο χρονικό. Συγκεκριμένα :

 Στην πολιτεία της Νέας Υόρκης : Στις πόλεις Νέα Υόρκη κυρίως, αλλά και μεμονωμένοι στο Σίλβερ Κρίκ (Silver Creek) και Όραντζ (Orange) ήρθαν οι περισσότεροι μετανάστες.

 Την αρχή έκανε ο Αθανάσιος Αθανασούλας το 1907. Στις αρχές Ιουνίου 1909 έφτασε μεμονωμένα ο Ηλίας Κάντζος. Στις 2 Μαρτίου 1910 αφίχθηκε πάλι μεμονωμένα ο Δημήτριος Ελευθερίου. Τον επόμενο χρόνο, στις 2 Μαΐου, έφτασε μεμονωμένα ο Μιλτιάδης Τσάκαλος. Τον περίμενε ο ξάδερφός του Ι. Ζεΐνης.

 Στις 4 Μαρτίου του 1912 ήρθε πάλι μεμονωμένα ο Γεώργιος Παπαευθυμίου. Ακολούθησε στις 14 Μαρτίου η ομάδα των Ιωάννη Κόλλια, Νικολάου Παπαγεωργίου και Παναγιώτη Πιπέλια. Οι φίλοι Μιλτ. Τσάκαλος και Ευστ. Ζεΐνης βοήθησαν στην εκεί εγκατάστασή τους.

 Στις 3 Ιουνίου 1914 έφτασαν μαζί οι Ιωάννης Προβιάς, Σταμάτης Σταματέλος και Χαράλαμπος Τσάκαλος (στο β’ ταξίδι τους στις ΗΠΑ). Οι φίλοι Αθ. Μουτσινής, Ευστ. Ζεΐνης και ο αδερφός Μιλτ. Τσάκαλος ήταν οι “δικοί τους άνθρωποι” στον ξένο τόπο.

 Στις 22 Απριλίου 1920 αφίχθηκαν μαζί οι Νικόλαος Κοτσίκης και Αναστάσιος Χαλατσάς (στο β’ ταξίδι τους στις ΗΠΑ). Οι ανεψιοί τους Ν. Κοτσίκης και Νικ. Ζεΐνης βοήθησαν στην οργάνωση της ζωής τους και στην αναζήτηση εργασίας.

 Στις 22 Δεκεμβρίου 1920 ήρθε μεμονωμένα ο Ασημάκης Ασημακόπουλος (το β’ ταξίδι στην Αμερική). Ο ξάδερφός του Χρ. Γούσιος ήταν εκεί και βοήθησε.

 Συνολικά, την πόλη της Νέας Υόρκης επέλεξαν ως τόπο εργασίας 14 άνθρωποι από τα Καστέλλια.

 Στο Σίλβερ Κρικ (Silver Creek) της Νέας Υόρκης ήρθε στις 6 Οκτωβρίου 1912 μεμονωμένα ο Αθανάσιος Κάντζος, κοντά σε έναν θείο του.

 Το Όραντζ (Orange) της Νέας Υόρκης επέλεξε ως τόπο εργασίας ο Γεώργιος Ι. Βέλλιος, που ήρθε στις 10 Μαρτίου 1911, κοντά σε ξάδερφό του.

---

 Στην πολιτεία Ουάσινγκτον: Στις πόλεις Ρέιμοντ (Raymond), Έβερετ (Everett), Χόκβιαμ[23] (Hoquiam), Λάρσον (Larson), Μπέλινχαμ[24] (Bellingham) και Κλίαρ Κρικ (Clear Creek) ήρθε σημαντικός αριθμός μεταναστών.

 Στο Ρέιμοντ (Raymond) την αρχή έκανε ο Γεώργιος Κυριαζής, που ήρθε μεμονωμένα στις 21 Απριλίου 1909. Ακολούθησαν, στις 5 Απριλίου 1910, οι Γεώργιος Κοτσίκης και Βασίλειος Παπανικολάου. Τα ξαδέρφια τους Κυριαζής και Ταμήλος τους υποστήριξαν στην αναζήτηση εργασίας και εγκατάστασή τους εκεί.

 Τα επόμενο έτος, στις 14 Μαρτίου 1912, αφίχθηκαν ομαδικά οι Δημήτριος Αποστολόπουλος, Νικόλαος Κοτσίκης και Ιωάννης Χουλιάρας. Οι συγγενείς και φίλοι Μιλτ. Τσάκαλος και Γ. Κοτσίκης βοήθησαν όπου χρειαζόταν.

 Λίγες μέρες μετά, στις 29 Μαρτίου 1912, έφτασε μεμονωμένα ο Νικόλαος Λέζας.

 Στο Έβερετ (Everett) ήρθαν μαζί στις 5 Απριλίου 1910, οι Ιωάννης Αναγνώστου και Νικόλαος Μοσχολιός. Είχαν ήδη εκεί συγγενείς (όπως ο Λούης Αναγνώστου κι ένας ξάδερφος) για να τους βοηθήσουν.

 Το Χόκβιαμ (Hoquiam) ο μετανάστης Ανδρέας Παππάς, που έφτασε στις 10 Μαρτίου 1911, επέλεξε για τόπο εργασίας κοντά στον ξάδερφό του Κ. Μακαρέζο.

 Στο Λάρσον (Larson) κατέληξε για εργασία ο Παναγιώτης Προβιάς που αφίχθηκε στις 14 Μαρτίου 1912, κοντά σε φίλο του.

 Στο Μπέλλινχαμ (Bellingham) ήρθε ο Παναγιώτης Προβιάς (στο β’ ταξίδι του στις ΗΠΑ) στις 16 Μαρτίου 1914, κοντά στον ξάδερφό του Αναστ. Χαλατσά.

 Το Κλίαρ Κρικ (Clear Creek) επέλεξε ο Ιωάννης Πατέλης, που αφίχθηκε στις 3 Απριλίου 1911, κοντά στον ξάδερφό του Απ. Σόλια.

 Χωρίς να δηλώσει συγκεκριμένο τόπο της πολιτείας Ουάσινγκτον, ήρθε μεμονωμένα στις 2 Μαΐου 1910 ο Κώστας Τσάκαλος.

 Συνολικά, στην πολιτεία Ουάσινγκτον ήρθαν και εργάστηκαν 14 άνθρωποι από τα Καστέλλια.

---

 Στην πολιτεία Αϊντάχο : Στο Ποκατέλλο (Pocatello) ήρθε στις 21 Αυγούστου 1910, η διμελής ομάδα με τους Ηλία Μακρή και Ιωάννη Μακρή. Ο ξάδερφός τους Δ. Βέλλιος τους βοήθησε στην εγκατάσταση και αναζήτηση εργασίας.

 ---

 Στην πολιτεία Ιλλινόις : Στο Σικάγο κατέφθασε μεμονωμένα στις 22 Ιανουαρίου 1914, ο Αθανάσιος Καλαμακιώτης (στο β’ ταξίδι του στις ΗΠΑ).

 Μετά από 2 μήνες, στις 16 Μαρτίου 1914, ήρθε ο Κωνσταντίνος Προβιάς. Ο φίλος Δ. Μπαλωμένος τους υποστήριξε εκεί.

---

 Στην πολιτεία του Όρεγκον :  Συγκεκριμένα, στο Πόρτλαντ (Portland) ήρθε  μεμονωμένα στις 2 Νοεμβρίου 1907 - με τους πρωτοπόρους - ο Ιωάννης Γ. Προβιάς.

 Στις 5 Απριλίου 1910 ακολούθησε ο Ιωάννης Γκόγκος, κοντά σε έναν συγγενή του.

 

---

 Στις μεμονωμένες επιλογές τόπων έχουμε :

 Στο Καστλ Γκέιτ (Castle Gate) της Γιούτα πήγε ο πρωτοπόρος μετανάστης Κυριαζής Κυριαζής, από τις 27 Οκτωβρίου 1906. Ο ξάδερφός του Ευστ. Κατσαδήμας[25] τον βοήθησε εκεί.

 Στο Μπρίστολ (Bristol) του Κονέκτικατ ήρθε στις 22 Απριλίου 1920, ο Νικόλαος Λέζας (στο β’ ταξίδι του στις ΗΠΑ). Ήταν ήδη εκεί ο ξάδερφός του Τζέιμς Σόλιας.

 Στο Γουίλκοξ (Wilcox) της Πενσυλβάνια αφίχθηκε μεμονωμένα στις 4 Μαρτίου 1914 ο Ευστάθιος Τσακνιάς. Ο ξάδερφός του Θεμ. Σαφάκας τον υποστήριξε στην αναζήτηση εργασίας.

---

 

 Από τα σόγια των Καστελλίων (τις ευρύτερες οικογένειες) τα περισσότερα μεταναστευτικά ταξίδια στην Αμερική κατέγραψαν τα επώνυμα : Προβιάς [5 ταξίδια], Κοτσίκης, Τσάκαλος [από 3 ταξίδια], Κάντζος, Κυριαζής, Λέζας, Μακρής, Χαλατσάς και Χριστόπουλος [από 2 ταξίδια], ενώ τα υπόλοιπα είναι μεμονωμένα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΑΝΑΦΟΡΕΣ – ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

1.   Αρχειακό υλικό

i.   Ηλεκτρονικό αρχείο EllisIsland, της Υπηρεσίας Μετανάστευσης των ΗΠΑ.

ii.  Ιστοσελίδα :  www.eetaa.gr

iii. Αρχείο Ε.Λ.Ι.Α.

iv. εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ ετών 1927-1940, Λαμίας.

v.  Κώστα Δ. Γαλλή :  Εκλογικός κατάλογος Δήμου Δωριέων έτους 1879, περ. Στερεά Ελλάς, Σεπτέμβριος 2010, σελ. 28-30.

2.   Εφημερίδες – Περιοδικά - Βιβλία και Άρθρα

i.   «Οδηγός του Μετανάστου», 1910, Αθήνα.

ii.   Θ.  Ανθογαλίδου  «Η ελληνική μετανάστευση στις ΗΠΑ (1900-1925)», ηλεκτρονική διεύθυνση:  http://www.auth.gr/virtualschool/1.2/Praxis/BoravouProject.html

iii.  Θανάση Καλαφάτη  «1880-1920,  η πρώτη εν Αμερική μετανάστευσις»,  2-5-2004, από Διαδίκτυο.

iv.  περ. «Οικονομικός Ταχυδρόμος», ειδικό τεύχος, σελ. 54, 1997.

v.   Κωνστ. Αθ. Μπαλωμένου : “Μετανάστες της Γραβιάς στην Αμερική (1906-1920)”, Λαμία 2009.

vi.  Κωνστ. Αθ. Μπαλωμένου : “Μετανάστες στην Αμερική  από τη Μαριολάτα Παρνασσίδος (1906-1917)” , 2013.

vii. Κωνστ. Αθ. Μπαλωμένου : “Από τη Βάργιανη Φωκίδας, μετανάστες στην Αμερική (τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αι.)”, Ιούλιος 2015.

viii. Βικιπαίδεια

Καστέλλια Παρνασσίδος

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

---

[1] Στους παράγοντες που ώθησαν προς την υπερπόντια μετανάστευση, σημαντική θέση δίπλα στις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες κατείχαν και οι πολιτικές συνθήκες. Η εμπόλεμη κατάσταση, αλλά και οι πολιτικές εκτροπές και ανωμαλίες γίνονταν πρόξενοι μεγάλων πληθυσμιακών μετακινήσεων. Η ανυποταξία στο στρατό τις δύο δεκαετίες 1890-1910 ήταν σημαντική. Για τις τότε κυβερνήσεις η μετανάστευση αποτέλεσε μια επιθυμητή εκτόνωση και διέξοδο από το μεγάλο και άλυτο πρόβλημα της ληστείας.

[2] Κυμαίνονταν από 100 μέχρι 400 δραχμές, σε αξία της εποχής εκείνης. Με τον ανταγωνισμό των εταιρειών και με το μεγάλο αριθμό μεταναστών σε κάθε ταξίδι (1.000-1.500 άτομα), το ταξίδι έφτασε να κοστίζει 60 δραχμές. Πάντως ήταν αρκετά σημαντικό ποσό για τα χρόνια εκείνα.

[3] Όταν λέμε Αμερική θα εννοούμε τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (ΗΠΑ).

[4] Αντιπρόσωπος (πράκτορας) για τη Φθιώτιδα ήταν ο Αθανάσιος Γιαννούκος, με γραφείο στην οδό Ρήγα Φεραίου στη Λαμία.

[5] Στις αρχές του 20ου αιώνα περίπου ένας στους επτά μετανάστες παρέμενε στη Νέα Υόρκη, που είχε το 1910 πάνω από 12.000 Έλληνες. Οι υπόλοιποι συνέχιζαν την πορεία τους στην τεράστια αμερικανική ενδοχώρα.

[6] «Ο βίος εν Νέα Υόρκη είναι αρκούντως πολυδάπανος. Αν ο μετανάστης μείνει ημέρας τινάς άεργος ενταύθα και δεν έχει συγγενείς ή φίλους, οι οποίοι να δαπανώσι δι΄ αυτόν, οφείλει να υπολογίζει εν τουλάχιστον δολλάριον καθ΄ ημέραν δια τροφήν και κατοικίαν, ήτοι πέντε περίπου φράγκα. Και ταύτα αν τρώγει εις τα ελληνικά μικροεστιατόρια και αποφεύγει τα ποτά και τα κεράσματα. Οιονδήποτε ποτόν στοιχίζει το ολιγότερον 5 σεντς, ήτοι 25 λεπτά. Καλόν είναι ο μετανάστης να προσπαθεί να μη μείνει μακρόν χρόνον εν Νέα Υόρκη, αλλά να διευθύνεται εις το εσωτερικόν. [Από τον «Οδηγόν του Μετανάστου», 1910].

[7] Δεν καταγράφηκαν και  δεν περιλαμβάνονται σ’ αυτή την εργασία όσοι μετανάστες ήρθαν στις ΗΠΑ, αλλά από άλλα λιμάνια της.

[8] Ταξίδεψε μαζί με τους μετανάστες της Γραβιάς: Νικόλαο Αρβανίτη 30 ετών, Ευθύμιο Μποσγολίτη 25 ετών και Ευστάθιο Μπούγα 22 ετών.

[9] Ως αρχικό τόπο προορισμού δήλωσε τη Νέα Υόρκη, αλλά μετά άλλαξε την επιλογή του αυτή.

[10] Στο βιβλίο υπήρχε διαγραφή της επιλογής New York, και χειρόγραφη προθήκη άλλου τόπου (όμως δυσανάγνωστου). Δεν αποκλείεται να ήταν Raymond.

[11] Αρχικά επέλεξε τη Νέα Υόρκη και δήλωσε εκεί το φίλο Ευστάθιο Ζεΐνη, αλλά μετά άλλαξε τον τόπο προορισμού.

[12] Όλη η ομάδα αυτή είχε αρχικά επιλέξει ως τόπο προορισμού τη Νέα Υόρκη. Μετά άλλαξε γνώμη φαίνεται και προτίμησε τόπους της πολιτείας Ουάσινγκτον, όπου υπήρχαν από πριν αρκετοί συμπατριώτες τους.

[13] Από το Παλαιοχώρι Δωριέων. Πήγε το 1910 στην Αμερική σε ηλικία 19 ετών και εργάστηκε στην πόλη Johnsonburg της Πενσυλβάνια, κοντά στον αδερφό του Αντώνιο Σαφάκα.

[14] Αρχικά επέλεξε τη Νέα Υόρκη, αλλά άλλαξε γνώμη και τελικά πήγε στο Σικάγο.

[15] Μαζί ταξίδεψαν και οι Γραβιώτες μετανάστες Θεόδ. Βλάχος;, Βασ. Καράντζαλης, Γεώρ. Καράντζαλης και Δημ. Μανανάς.

[16] Αρχικά δήλωσε τη Νέα Υόρκη, αλλά άλλαξε γνώμη και επέλεξε το Μπέλλινχαμ.

[17] Από τα Καστέλλια. Ήρθε το 1910, σε ηλικία 36 ετών και εργάστηκε στη Νέα Υόρκη.

[18] Από την Κάνιανη, ο Δημήτριος Σόλιας, γιος του Αυγέρη, σε ηλικία 17 ετών, πήγε στην Αμερική το 1914, όπου ήταν και ο αδερφός του. Αρχικά δούλεψε στο Τσίκοπη Φωλς (Chicopee Falls) της Μασαχουσέτης.

[19] Από τους 44 μετανάστες των Καστελλίων, μόνο 4  ήταν αναλφάβητοι (ποσοστό 9 %).

[20] Οι περισσότεροι μετανάστες ασχολήθηκαν μετά με το εμπόριο και τα ελεύθερα επαγγέλματα, ενώ άλλοι πολλοί σε διάφορες υπηρεσίες, έχοντας πάντα στο νου τους πώς να κερδίσουν συντομότερα και να επιστρέψουν στην πατρίδα.

[21] Βλ. περιοδικό «Οικονομικός Ταχυδρόμος», ειδικό τεύχος, σελ. 54, 1997.

[22] όπως η φυματίωση, η γρίπη (ιδιαίτερα η ισπανική γρίπη του 1918) και τα αφροδίσια νοσήματα (σύφιλη). Οι απλές μολύνσεις από χτυπήματα μπορούσαν να οδηγήσουν στο θάνατο, εφόσον δεν είχαν ανακαλυφθεί τα αντιβιοτικά.

[23] Κωμόπολη (από το 1890) της πολιτείας Ουάσιγκτον στα δυτικά των ΗΠΑ. Στη ντόπια γλώσσα σημαίνει "πεινασμένη για το ξύλο". Μαζί με τη γειτονική της πόλη Αμπερντήν (Aberdeen, Wa.) μοιράστηκαν μια κοινή οικονομική ιστορία στην ξυλεία και την εξαγωγή της. Υπάρχουν πολλές βιομηχανίες επεξεργασίας ξύλου. Ο πληθυσμός της (απογραφή 2000) ήταν 9.097 κάτοικοι.

[24] Είχε μεγάλα μεταλλεία άνθρακα, απασχολώντας 250 ανθρακωρύχους. Από το 1906 έγιναν εργοστάσια ξυλείας και οικοδομικών υλικών. Έγιναν επενδύσεις στη ναυτιλία, το σιδηρόδρομο, τα μεταλλεία, την κονσερβοποίηση, κ.ά. από εταιρείες όπως η Cornwall, η General Electric Company της Ν. Υόρκης, κ.ά. Ο πληθυσμός της  (το 2006) ήταν 75.150 κάτοικοι.

[25] Στην Αμερική πήγε στις 7 Ιουνίου 1906, σε ηλικία 18 ετών, με προορισμό τα ανθρακωρυχεία στο Καστλ Γκέιτ της Γιούτα.  Ως τόπο προηγούμενης διαμονής δήλωσε αόριστα “Παρνασσίς”.