Ο Εθνομάρτυρας Αθανάσιος Διάκος

 

Ομιλία του Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου στο 3ήμερο εκδηλώσεων για τον Αθανάσιο Διάκο, με τίτλο “Ύμνος στην αθανασία 2023”. Εκφωνήθηκε την Παρασκευή 12 Μάη 2023, στο Δημοτικό Θέατρο Λαμίας

 

Αθανάσιος Διάκος

   Ο Άγγλος ιστορικός Τζωρτζ Φίνλεϋ έγραψε για  το Διάκο ότι είναι στους:

 “δώδεκα Ελληνας, τους μάλιστα αξίους ν' αναγράφωνται εις δημόσιον μνημείον. … Ο Διάκος κατέστη στρατιωτικός αρχηγός των Χριστιανών, ανήρ δικαίως φημισθείς διά την ανδρείαν και τον πατριωτισμόν του”.

   Ο Θανάσης ήταν το τελευταίο από τα 5 παιδιά μιας οικογένειας. Για τον τόπο και το έτος γέννησης του Θανάση, ακόμα και για το πατρικό του επώνυμο υπάρχουν δύο εκδοχές:

- Γεννήθηκε στην Άνω Μουσουνίτσα, το 1788 και το πατρικό επώνυμο ήταν Μασαβέτας.

- Γεννήθηκε στην Αρτοτίνα, το 1792 και το πατρικό επώνυμο ήταν Γραμματικός.

   Ως πιθανότερη εκδοχή είναι ότι ο Διάκος καταγόταν από τη Μουσουνίτσα, αλλά γεννήθηκε στην Αρτοτίνα. Επίσης, σύμφωνα με τον ιστορικό Τάκη Λάππα, το πλέον πιστευτό επώνυμο του Διάκου είναι Μασαβέτας.

 

  Από 12 ετών τον έστειλαν στο Μοναστήρι του Αγ. Ιωάννου του Προδρόμου κοντά στην Αρτοτίνα και όταν έγινε 17 ετών, χειροτονήθηκε διάκονος (ή απλά διάκος). Δεν δέχτηκε κάποια προσβολή από έναν Τούρκο, τον οποίο αναγκάστηκε να σκοτώσει με πιστόλι που είχε κρυμμένο. Έτσι βγήκε στο βουνό στο κλέφτικο σώμα του Τσαμ Καλόγερου. Δεν έμεινε όμως πολύ μαζί τους και ξαναγύρισε στο μοναστήρι του Άη Γιάννη Προδρόμου.

  Κι εκεί όμως δεν έμελλε πάλι να μείνει για πολύ. Πήγε μια φορά στην Αρτοτίνα, στο πανηγύρι της Παναγίας. Εκεί τον  έπιασαν οι Τούρκοι και τον φυλάκισαν στο Λιδωρίκι. Δραπέτευσε όμως την ίδια νύχτα.  Πλέον επέλεξε κι έβγαλε οριστικά τα ράσα, ακολουθώντας το δρόμο του πεπρωμένου.

   Πήγε στο λημέρι του κλέφτη της Δωρίδας Δήμου Σκαλτσά, που είχε δικό του νταϊφά με πρωτοπαλίκαρο το Γούλα. Ο Σκαλτσάς αναγνώρισε την αξία του Διάκου (παλικαριά και μυαλό) και τον έβαλε επικεφαλής σε ομάδα 20-30 ανδρών. Έδωσε πολλές μάχες με τους Τούρκους. Απέκτησε πολύ καλή φήμη. Με το Σκαλτσοδήμο ως καπετάνιο έμεινε περίπου οκτώ χρόνια. Αναγκάστηκε να φύγει και τελικά πήγε στον Οδυσσέα Ανδρούτσο, αρματολό της Λιβαδειάς, που τον έχρισε πρωτοπαλίκαρο.

   Στη διαμάχη Σουλτάνου και Αλή πασά, κάποιοι Έλληνες αρματολοί συμφώνησαν να τον υποστηρίξουν, με σκοπό κι εκείνος να υποστηρίξει την ελληνική εξέγερση. Οι προθέσεις αυτών ήταν αγαθές. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος ήταν σύμφωνος. Όμως ο Θανάσης Διάκος ήταν αντίθετος. Ήρθαν σε σύγκρουση. Τον Απρίλη 1820 οι άρχοντες της Λειβαδιάς όρισαν το Διάκο ως καπετάνιο, ο δε Ανδρούτσος έφυγε. Έτσι ο Θανάσης Διάκος έγινε αρματολός Λειβαδιάς

  Ο δεσπότης Σαλώνων Ησαΐας πήγε στην Πόλη και συναντήθηκε με τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’, απ’ τον οποίο πήρε εντολές για την εθνική εξέγερση. Σε μυστική σύναξη (στη Μονή Οσίου Λουκά), ενημέρωσε το Διάκο, τον ηγούμενο, καλογέρους και μερικούς προεστούς για την εντολή να αρχίσει η επανάσταση από τη Ρούμελη και μετά στο Μοριά. Ο Ησαΐας Σαλώνων τους όρκισε στο Ευαγγέλιο.

   Στην πρόταση του Διάκου για ταυτόχρονη εξέγερση στη Στερεά (με πρώτη τη Λειβαδιά) και στο Μοριά, συμφώνησαν αρκετοί. Πληροφορίες από το Γαλαξίδι έλεγαν ότι “άρχισε στο Μοριά το ντουφεκίδι”. Επίσης έμαθαν ότι ο βοεβόδας της Λειβαδιάς ειδοποιούσε τους Τούρκους στα Σάλωνα για την επανάσταση στο Μοριά. Τότε, ο Διάκος κάλεσε  στο σπίτι του τους προεστούς Λειβαδιάς, Θήβας, Λοκρίδας και τους επισκόπους Αθηνών και Ταλαντίου, τους ενημέρωσε και συμφώνησαν για το ξεκίνημα της επανάστασης.

   Στη Μονή Οσίου Λουκά στις 27 Μαρτίου 1821, ο επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας λειτούργησε στο καθολικό της Μονής που ήταν γεμάτο από καλογέρους και τα παλικάρια του Διάκου. Στο τέλος ασπάστηκαν το χέρι του Ησαΐα, ο οποίος “στο ένα χέρι κρατούσε τη σημαία της επανάστασης και με το άλλο ευλογούσε ψάλλοντας το Σώσον κύριε τον λαόν σου”. Το περιστατικό αυτό είναι τελείως αληθινό κι όχι αποτέλεσμα προφορικής παράδοσης, όπως της Αγίας Λαύρας.

   Με εντολή του Διάκου, ομάδα καλογέρων συνέλαβαν τους Τούρκους στο Δίστομο και τον αδερφό του βοεβόδα της Λειβαδιάς, που κρατήθηκαν αιχμάλωτοι στο μοναστήρι. Τότε οι Τούρκοι στη Λειβαδιά έμαθαν για την επανάσταση στο Μοριά και στα Σάλωνα. Ο βοεβόδας μαζί με άλλους Τούρκους κλείστηκε στο κάστρο της πόλης, με ομήρους τους άρχοντες Νάκο και Λογοθέτη. Όλοι περίμεναν την επίθεση των Ελλήνων.

   Ο Διάκος πρότεινε στο βοεβόδα, να ελευθερώσει τους άρχοντες, να παραδώσουν τα άρματά τους και θα φύγουν με ασφάλεια για την Ασία. Το μόνο που δέχτηκε ήταν η ανταλλαγή των αρχόντων με τον αδερφό του, που έγινε.

  Η Λειβαδιά ξεσηκώθηκε. Μπροστά η σημαία του Αγίου Γεωργίου και ακολουθούσε ο Διάκος με το σώμα των επαναστατών. Από αρματολός της Λειβαδιάς, ο Θανάσης Διάκος έγινε η ψυχή της επανάστασης στην ανατολική Ρούμελη. Σε 2 μέρες, μέχρι τις 31 Μαρτίου 1821 ο βοεβόδας με τους άλλους Τούρκους παραδόθηκαν. Οι Έλληνες πήραν τα όπλα τους, οι δε Οθωμανοί έμειναν ελεύθεροι στην πόλη. Ξημέρωσε η 1η Απριλίου και η Λειβαδιά ήταν ελεύθερη.

   Ο Θανάσης Διάκος μίλησε στην κεντρική πλατεία κι έκλεισε το λόγο του με το δίστιχο του Ρήγα :

“Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή

παρά σαράντα χρόνια, σκλαβιά και φυλακή”

   Έγινε ευχαριστήρια δέηση στον Ι.Ν. Αγίας Παρασκευής, όπου χοροστάτησαν οι τρεις ιεράρχες (Ησαΐας, Νεόφυτος, Διονύσιος) και ευλόγησαν την επαναστατική σημαία του Διάκου (με τον Άγιο Γεώργιο σε λευκό φόντο και την επιγραφή ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Ή ΘΑΝΑΤΟΣ).

  Τα χωριά της περιοχής οι Τούρκοι τα παρέδωσαν στους Έλληνες κι άλλοι - από φόβο – έφυγαν στο Ζητούνι ή Χαλκίδα. Ακόμα και στη Θήβα, που είχε ισχυρή αντίσταση, στο άκουσμα του ερχομού του Διάκου, οι Τούρκοι έφυγαν στην Εύβοια. Έτσι, από τις 3 Απριλίου 1821 όλη η Βοιωτία ήταν ελεύθερη.

  Ακολούθησε η Μενδενίτσα στις 7 Απριλίου, την οποία ήδη πολιορκούσαν ο Ιωάν. Δυοβουνιώτης και ο Κομνάς Τράκας. Οι Τούρκοι μέσα στο Κάστρο, από έλλειψη τροφών και νερού τελικά παραδόθηκαν.

   Στις 10 Απριλίου 1821 οι οπλαρχηγοί Θανάσης Διάκος, Ιωάννης Δυοβουνιώτης και Κομνάς Τράκας ήρθαν κοντά στην Αλαμάνα, για να επιλέξουν τον επόμενο στόχο τους. Το Ζητούνι είχε σημαντικές δυνάμεις και γι’ αυτό αποφάσισαν να χτυπήσουν το Πατρατζίκι (Υπάτη). Την επομένη μέρα 11 Απριλίου ο Θανάσης Διάκος έστειλε στους άρχοντες της Λειβαδιάς ιδιόχειρη επιστολή για βοήθεια. Η αναφορά της στο μπαρούτι από τους μπαρουτόμυλους του Μαυρίλου είναι μοναδική :

 “… μας υποσχέθησαν εις του Μαυρήλου να μας προφθάσουν 80 οκάδες μπαρούτι και σήμερις εστείλαμε τα άσπρα δια να μας την φέρουν. Δια τούτο από αυτού την ίδια ώρα οπού λάβετε το γράμμα μου να φορτώσετε δύο φορτώματα βόλια … Ημείς ξεκινήσαμε δια Πατρατζίκι και με τη δύναμη του Θεού αύριο Τρίτη το βαρούμε …”

    Πράγματι ανταποκρίθηκαν στα ζητούμενα. Στις 14 Απριλίου οι ελληνικές δυνάμεις συγκεντρώθηκαν στις Κομποτάδες, όπου έγινε πολεμικό συμβούλιο (κάτω από τα αιωνόβια πλατάνια). Είχε έρθει και ο γερο-Πανουργιάς με 500 άτομα από τα Σάλωνα και συνολικά ήταν 2.000 ένοπλοι Έλληνες. Κάλεσαν και τον αρματολό Μήτσο Κοντογιάννη, αλλά εκείνος αρνήθηκε.

   Έμαθαν όμως ότι από τη Θεσσαλία έρχονται τουρκικές δυνάμεις. Στις 18 Απριλίου 1821 ο Θανάσης Διάκος και οι άλλοι οπλαρχηγοί, μαζί και οι δυνάμεις του Κοντογιάννη επιτέθηκαν από όλες τις πλευρές στην Υπάτη και το βράδυ, οι Τούρκοι ήταν έτοιμοι να παραδοθούν. Όμως η καθυστέρηση του Κοντογιάννη για 8 μέρες, έδωσε το χρόνο να φτάσει η τουρκική δύναμη. Ο αγώνας πήγε χαμένος. Έτσι οι ελληνικές δυνάμεις έφυγαν πίσω στις Κομποτάδες.

   Στις 19 Απριλίου 1821 έφτασε η τουρκική δύναμη από 8000 πεζούς και 800 ιππείς με τους Κιοσέ Μεχμέτ και Ομέρ Βρυώνη. Προορισμός τους ήταν η ενίσχυση της Τριπολιτσάς στο Μωριά. Ο Κιοσέ Μεχμέτ ήταν ανώτερος ιεραρχικά, αλλά άπειρος. Αντίθετα ο Ομέρ Βρυώνης (πασάς του Βερατίου) ήταν ικανότατος στρατηγός.

   Την επομένη (20 Απριλίου) στις Κομποτάδες (κάτω απ’ τα πλατάνια) έγινε συμβούλιο (η 2η σύσκεψη) των 3 οπλαρχηγών. Παράλληλα, αποφάσισαν οι άμαχοι και γυναικόπαιδα να πάνε στα ορεινά για προστασία και να εκτελεστούν οι Τούρκοι αιχμάλωτοι (σε Σάλωνα και Λειβαδιά).

   Για αντίσταση στους Τούρκους έπρεπε να κλείσουν με κάθε τρόπο τα περάσματα και δρόμους προς τα νότια. Επικράτησε η πρόταση του Θανάση Διάκου, οι ελληνικές δυνάμεις να διαιρεθούν κυρίως στα περάσματα του ποταμού Σπερχειού, που ήταν το λιθόκτιστο γεφύρι της  Αλαμάνας ανατολικά, το γεφύρι της Σανίδας προς το Φραντζή στα δυτικά και στην ενδιάμεση απόσταση αυτών.

   Ο Δυοβουνιώτης ανέλαβε το δυτικό μέρος (γεφύρι Σανίδας, Φραντζόμυλο, Αλεπόσπιτα) με 400 άτομα, ο Πανουργιάς με Κομνά Τράκα και παπα-Αντρέα Μώρη το κέντρο (χωριό Μουσταφάμπεη, καρβουναριά και Χαλκωμάτα) με 600 άτομα κι ο Διάκος το ανατολικό μέρος, όπου ήταν και το γεφύρι της Αλαμάνας, με 500 άτομα. Μερικοί κλείστηκαν και στο Χάνι της Αλαμάνας που ήταν δίπλα.

   Σημαντικότερο ήταν το πέρασμα της Αλαμάνας, όμως ήταν το πιο αδύνατο και δυσκολότερο για φύλαξη. Ο Διάκος και τα παλικάρια του φύλαγαν και τα ριζώματα του Καλλιδρόμου, το λόφο των Πουριών, μέχρι τις θερμές πηγές Ψωρονέρια. Από το λόφο αυτό, ο Διάκος έβλεπε τις εχθρικές κινήσεις.

Γέφυρα Σπερχειού και Χάνι Αλαμάνας (λιθογραφία E. Rey, 1834)

 

  Στις 22 Απριλίου, με συνεχή βροχή που λάσπωνε το χώμα, ήταν η μεγάλη μέρα, με τους Έλληνες στα ταμπούρια τους. Η τουρκική επίθεση στη δύναμη του Δυοβουνιώτη, συνάντησε πολύ μικρή αντίσταση, η δε ελληνική ομάδα σύντομα αποχώρησε προς το ορεινό της Οίτης  (στα Δυο Βουνά). Μετά επιτέθηκαν στη Μουσταφάμπεη (Ηράκλεια) και στη Χαλκωμάτα. Η μικρή δύναμη του Πανουργιά αντιστάθηκε, αλλά αναγκάστηκε να υποχωρήσει στην πλαγιά του Καλλιδρόμου και όταν ο ίδιος τραυματίστηκε και μεταφέρθηκε στην Ι.Μ. Δαμάστας, η άμυνα κατέρρευσε.

   Μέσα στο στράτευμα του Πανουργιά ήταν ο δεσπότης Σαλώνων Ησαΐας, πάντα ευλογώντας και ενθαρρύνοντας όλους. Ο αδελφός του παπα-Γιάννης, όπως και ο ανεψιός του είχαν πριν λίγο σκοτωθεί. Ένα παλικάρι τον πήρε στο ώμο για να τον γλιτώσει κι έτρεχε στον ανήφορο. Σύντομα όμως κουράστηκε, ο δε Ησαΐας του έλεγε:

- Άφησέ με τέκνον μου, σώσε τον εαυτό σου ως χρησιμότερον.

  Οι αρβανίτες τον σκότωσαν. Τα τελευταία λόγια τού Ησαΐα ήταν :

- Παναγία μου, σώσον τουλάχιστον την Πατρίδα.

   Όλες πλέον οι τουρκικές δυνάμεις του Κιοσέ Μεχμέτ και του Ομέρ Βρυώνη, στράφηκαν με σφοδρότητα στην επικίνδυνη θέση της ομάδας του Διάκου. Τα εχθρικά βόλια σφύριζαν γύρω του. Δεν τον πέτυχε κανένα! Πίστευαν όλοι ότι είχε τίμιο ξύλο. Ο Διάκος ενθάρρυνε τους άλλους με δυνατή φωνή :

- Βαστάτε αδέρφια, σήμερα ας χύσουμε το αίμα μας για την Πατρίδα και την αγάπη του Χριστού.

   Όμως οι εχθροί ήταν πολλοί. Είδε να πέφτουν νεκροί ή χτυπημένοι κάποιοι σύντροφοί του κι άλλοι να δειλιάζουν και οπισθοχωρούν. Κι όμως παρέμεινε και συνέχισε. Λιποτάκτησαν και μερικοί, που ήταν μέσα στο Χάνι της Αλαμάνας. Με εντολή του Διάκου οι Καλύβας και Μπακογιάννης πήγαν στο Χάνι, όπου είχαν μείνει μόνο δύο άτομα. Κλείστηκαν μέσα και πυροβολούσαν από εκεί, για να μην περάσουν οι Τούρκοι τη γέφυρα.

   Στην κρίσιμη αυτή κατάσταση, κάποιοι σύντροφοί του εκτιμώντας το άσκοπο του αγώνα, του πρότειναν να φύγουν. Τους απάντησε :

- Όχι, αδέρφια. Πού να αφήσουμε τον Μπακογιάννη και τον Καλύβα. Αυτοί χάνονται τη στιγμή αυτή. Εδώ θα αποθάνωμε κι ημείς μαζί μ’ αυτούς για την Πατρίδα.

   Η παράδοση αναφέρει ότι ο Διάκος τότε πέταξε το όπλο του. Ίσως από βλάβη ή δεν ήταν χρήσιμο, επειδή η μάχη γινόταν από κοντά με το σπαθί.

   Η απόφασή του Διάκου ήταν να πέσει πολεμώντας. Το έθεσε ως χρέος, όπως έγινε και στις Θερμοπύλες. Οι αγώνες θέλουν θυσίες και τίποτα δεν είναι άσκοπο. Ο Θανάσης Διάκος ήταν ο εκφραστής της επαναστατικής συνείδησης των Ελλήνων και όφειλε να είναι παράδειγμα αυτοθυσίας.

   Μαχόμενοι αποτραβήχτηκαν σε βραχώδες σημείο, που έμεινε με το όνομα“του Διάκου τα λιθάρια”. Απέμειναν τελικά δέκα Έλληνες που συνέχιζαν τον άνισο αγώνα. Οι αρβανίτες ήθελαν να τον πιάσουν ζωντανό για το μπαξίσι του Ομέρ Βρυώνη. Σκοτώθηκε κι ο αδερφός του Διάκου Κώστας Μασαβέτας, που πολεμούσε δίπλα του.

   Στον ηγούμενο της Ι. Μ. Δαμάστας Νεόφυτο, που επίσης πολεμούσε δίπλα του, ο Διάκος ζήτησε να φύγει, αλλά εκείνος αρνήθηκε. Το ίδιο έγινε και με το γερο-Διαμάντη, που ήταν ηλικιωμένος, αλλά αρνήθηκε να εγκαταλείψει τον αρχηγό του. Έπεσε με το σπαθί στο χέρι πολεμώντας με πλήθος εχθρών.

   Είχαν πλέον περικυκλωθεί και η μάχη με τους Αρβανίτες γινόταν σώμα με σώμα. Με την πάλα και το γιαταγάνι ο Διάκος σωριάζει αρκετούς. Τότε ένα βόλι του σπάζει το δεξί χέρι. Συνεχίζει με το αριστερό και τα θύματα είναι πολλά. Είχε πλέον μείνει σχεδόν μόνος, φωνάζοντας  προς τους δικούς του :

- Σκοτώστε με, για να μην πέσω στων σκυλιών τα χέρια.

  Δεν υπήρχε κανείς όμως. Ο Διάκος ήταν κατάκοπος, παλεύοντας με το αριστερό χέρι και να πονάει το σπασμένο δεξί χέρι. Τότε, ένα βόλι χτύπησε την υψωμένη πάλα του, κοντά στη λαβή και την έσπασε. Από την εξάντληση έπεσε λιπόθυμος, με τη λαβή στο χέρι.

  Όταν συνήλθε, τον κρατούσαν γερά πέντε αρβανίτες. Τον πήγαν αμέσως στον Ομέρ Βρυώνη, για να πάρουν το μπαξίσι τους.

   Η σύλληψη του Διάκου διαλαλήθηκε στο ασκέρι με αλαλαγμούς και τουμπελέκια. Οι 4 κλεισμένοι μέσα στο Χάνι της Αλαμάνας (μεταξύ αυτών ο Μήτσος Καλύβας και ο Γιώργος Μπακογιάννης), άκουσαν τις φωνές και βλέποντας τους Αρβανίτες να φέρνουν το Διάκο δεμένο, πετάχτηκαν έξω με τα σπαθιά για να τον ελευθερώσουν. Έπεσαν αμέσως νεκροί.

   Όλοι παίρνουν το δρόμο για τη Λαμία. Παρά την αιμορραγία, τον πόνο της πληγής και τη μεγάλη κούραση, ο Διάκος βαδίζει. Φέρνουν ένα μουλάρι και τον καθίζουν σ’ αυτό, ίσως για να τον μειώσουν. Η προφορική παράδοση αναφέρει ότι ο Διάκος συνέχισε ατάραχος και ψύχραιμος το δρόμο του πεπρωμένου.

   Σ’ ένα χάνι, που βρισκόταν στη σημερινή οδό Καλύβα-Μπακογιάννη (απέναντι από το ηρώο) φυλάκισαν το Διάκο, όπου παρέμεινε όλη τη νύχτα, χωρίς καμία ιατρική βοήθεια (στο σπασμένο χέρι του). Η αναφορά στο Διαδίκτυο, από άγνωστη πηγή, με φωτογραφία νεοκλασικού σπιτιού του Γραμματίκα στην οδό Αινιάνων, ότι εκεί φυλακίστηκε ο Διάκος, είναι τελείως αναληθής.

   Την άλλη μέρα, 23 Απριλίου, γιορτή του Αγίου Γεωργίου, τον πήγαν δεμένο στο σαράι του Χαλήλ μπέη, βοεβόδα (διοικητή) της Λαμίας. Παρόντες οι δύο πασάδες, οι αγάδες του Ζητουνίου και οι αρχηγοί του στρατού. Τον κέρασαν καφέ. Ακολούθησε η δίκη. Οι αγέρωχες απαντήσεις του Διάκου εξόργισαν τους μουσουλμάνους. Ο Ομέρ Βρυώνης και οι Αρβανίτες ήθελαν “να μην χαλαστεί τέτοιο παλικάρι ο Διάκος”. Τελικά, για να σωθεί, του προτείνει να αλλαξοπιστήσει. Η απάντησή του είναι μνημείο για το ελληνισμό και τη θρησκεία μας :

“Πάτε κι εσείς κι η πίστη σας Μουρτάτες να χαθήτε, εγώ Γραικός  γεννήθηκα, Γραικός θε’ ν’ αποθάνω”.

   Ο Χαλήλ μπέης επέμενε στη θανάτωση του Διάκου, γιατί ήταν επικίνδυνος, ο δε Κιοσέ Μεχμέτ απείλησε τον Ομέρ Βρυώνη, ότι “αν δεν σκοτώσει το Διάκο, θα γράψει εναντίον του στο Χουρσίτ πασά”. Η απόφαση είχε πλέον ληφθεί.

   Ο εκνευρισμένος Διάκος κλώτσησε το δίσκο με τον καφέ και πέταξε απ’ το παράθυρο το φέσι που φορούσε. Η προσβολή αυτή εξαγρίωσε τους παρόντες, που φώναζαν κι απειλούσαν. Τα τελευταία λόγια του Διάκου ήταν :

  - “Δεν με φοβερίζετε. Η Ελλάδα έχει πολλούς Διάκους”.

   Τότε ο Κιοσέ Μέχμέτ πασάς είπε : - “Να σουβλιστεί”.

   Το Διάκο δεμένο, με τους φρουρούς και το δήμιο, τον έφεραν βίαια στο χώρο του μαρτυρίου. Ο λεπτουργός στη Λαμία Φίλων Αλεξίου, , αναγκάστηκε να φτιάξει μια ξύλινη σούβλα. Την έδωσαν στο Διάκο μειωτικά, για να βαδίζει μ’ αυτήν. Την πέταξε αμέσως. Είπε μόνο προς τους Αρβανίτες, που παρακολουθούσαν :

- “Δεν βρίσκεται ένα παλικάρι από σας να με σκοτώσει και να γλιτώσω;”

   Με τη συνοδεία από τουρκικά στρατιωτικά όργανα, τότε ήταν που ο Διάκος είπε :

     “Για δες καιρό που διάλεξε ο Χάρος να με πάρει, τώρα π’ ανθίζουν τα κλαριά και βγάν’ η γης χορτάρι”.

   Ο τόπος του μαρτυρίου πρέπει να ήταν μεταξύ των σημερινών οδών Κολοκοτρώνη και Καλύβα-Μπακογιάννη (στα ανατολικά του κέντρου της Λαμίας).

    Το μεσημέρι άρχισε το μαρτύριο. Η ξύλινη σούβλα περνώντας κάτω από το δέρμα εξήλθε από τη δεξιά ωμοπλάτη. Τη σούβλα χτυπούσε ένας δήμιος με ένα μεγάλο σφυρί, για να τρυπήσει το σώμα. Φρόντιζαν να μην τρυπήσει κάποια ζωτικά όργανα, γιατί τότε ο θάνατος θα ήταν άμεσος ή σύντομος. Ήθελαν να τον βασανίσουν κι όχι να τον θανατώσουν αμέσως.

   Τον σήκωσαν όρθιο με τη σούβλα στο σώμα του και τη στήριξαν στην κοπριά, ώστε τα πόδια του να πατάνε στο έδαφος και το πρόσωπο να βλέπει προς τα δυτικά, με το βασανιστικό ήλιο. Γύρω του, έβαλαν 80 κεφάλια των Ελλήνων συναγωνιστών του. Μεταξύ αυτών ήταν του δεσπότη Ησαΐα, του παπα-Γιάννη (αδερφού του Ησαΐα), του Καλύβα, του Μπακογιάννη, του Κώστα Μασαβέτα (αδερφού του Διάκου), και άλλων. Είναι αναληθή όσα γράφτηκαν για ψήσιμο του Διάκου.

   Το μαρτύριό του ήταν πολλαπλό. Πονούσε πολύ, έχανε αίμα, διψούσε πολύ και οι δυνάμεις του τον εγκατέλειπαν. Ζητούσε νερό, αλλά δεν του έδιναν. Αποζητούσε κάποιον να τον λυτρώσει μ’ ένα βόλι.

   Η παράδοση λέει ότι ένας Αρβανίτης ιπποκόμος σ’ έναν αγά, πυροβόλησε προς το Διάκο κι αμέσως έφυγε καβάλα στο άλογο. Το βόλι πέτυχε το σώμα του Διάκου, αλλά δεν τον σκότωσε.

   Είχε νυχτώσει. Η αφυδάτωση λόγω της αιμορραγίας, έφερνε μαρτυρική δίψα, μεγαλύτερη από τους πόνους. Με αδύναμη φωνή ζητούσε : - Μια στάλα νερό.

   Οι φύλακες όμως δεν άφηναν κανέναν να πλησιάσει. Απέναντι ήταν ο φούρνος του Παναγιώτη Ψωμά, που βρήκε τον τρόπο να βοηθήσει. Ένωσε δύο φουρνόξυλα και στην άκρη έδεσε ένα αγγειό (μικρό δοχείο με νερό). Από το παράθυρο του φούρνου, στο σκοτάδι της νύχτας, το έφερε στο στόμα του Διάκου. Πρέπει να ήπιε λίγο νερό κι αμέσως μετά ο Διάκος ξεψύχησε.

   Είναι μια παράλληλη σκηνή, όπως αυτή του σταυρωμένου Χριστού, όπου μετά παρέδωσε το πνεύμα του. Ο Διάκος είχε 10 ώρες καρφωμένος στη σούβλα, όπως βεβαίωσε ο αυτόπτης μάρτυρας Ν. Κουνούπης.

   Μετά από 6 μέρες, οι Τούρκοι ανάγκασαν δύο σιδηρουργούς της Λαμίας τους : Γ. Κεφάλα και Κ. Φαραδήμο να μεταφέρουν το νεκρό σώμα του Διάκου εκεί κοντά στο ρέμα και να το καλύψουν με κοπριές. Το ίδιο έκαναν και με τα κομμένα κεφάλια.

   Προφορική παράδοση, που επιβεβαιώνεται και από την τοπική εφ. “Φάρος της Όθρυος”, αναφέρει ότι την επόμενη νύχτα ένας Λαμιώτης χριστιανός το ξέχωσε κρυφά, το έπλυνε, το σαβάνωσε και το έθαψε κοντά σε ένα ξωκλήσι. Μεταγενέστερες έρευνες, από τα χρόνια του Όθωνα και μετά, ουδέν απέδωσαν. Δεν βρέθηκε ούτε ο τάφος του, ούτε λείψανα.

   Ένας από τους γραμματείς του Ομέρ Βρυώνη, ο Παναγιώτης Σκόρδης, βεβαίωσε αργότερα (1846) ότι πλήρωσε 5.000 γρόσια για να αγοράσει το σώμα του Διάκου και 130 κεφάλια συμπολεμιστών του, τα οποία ενταφίασε με μεγαλοπρέπεια. Επίσης ελευθέρωσε 24 χριστιανούς αιχμαλώτους. Δυστυχώς όμως ο Σκόρδης δεν αναφέρει το σημείο της ταφής.

   Η Λαμία με Ψήφισμα του Δημοτικού Συμβουλίου από το 1843, αποφάσισε να γίνει ανακομιδή λειψάνων του Διάκου. Φυσικά δεν έγινε τίποτα, αφού δεν ήταν γνωστή η θέση του τάφου. Τα οστά χάθηκαν.

    Το 1852 ο δήμος Λαμιέων έδωσε τα πρώτα ονόματα σε δύο πλατείες της πόλης. Την πλατεία Όθωνος (σημερινή πλατεία Ελευθερίας) στο όνομα του τότε βασιλιά και την πλατεία Διάκου, τιμώντας τον ήρωα. Το 1858, την οδό που συνδέει τις δύο προηγούμενες πλατείες ονόμασε οδό Διάκου.

   Το 1881,  με πρωτοβουλία του αντισυνταγματάρχη Ρούβαλη, τη θέση που του υπέδειξαν ότι ο Διάκος μαρτύρησε, φρόντισε να καθαριστεί, να περιφραχτεί με ξύλινα κάγκελα, και πρόσθεσε έναν ξύλινο σταυρό και μια καντήλα, την οποία κάθε μέρα άναβαν οι στρατιώτες.

   Μετά, ο δήμαρχος Λαμίας Αριστείδης Σκληβανιώτης, σε συνεργασία με το μηχανικό Μ. Μητσάκη διαμόρφωσαν το χώρο και τοποθέτησαν σε κατάλληλη θέση μια ωραία γύψινη προτομή του Διάκου, που είναι έργο του νέου τότε και χαρισματικού γλύπτη Ιωάννη Καρακατσάνη. Ακολούθησε διαμόρφωση του χώρου, με  τέσσερις στήλες, δύο μαρμάρινες λυχνίες, δύο γλάστρες και στο μέσο του οικοπέδου κατασκευάστηκε ο λοφίσκος από φυσικούς βράχους, που τους έφεραν από τη θέση “Πουριά”, όπου αγωνίστηκε και μετά συνελήφθη ο Διάκος. Πάνω σ’ αυτόν έχει τεθεί μεγάλος μαρμάρινος σταυρός, που περιβάλλεται από φύλλα δάφνης.

   Στα πλαίσια της 100ετηρίδας από την Επανάσταση του’21, που γιορτάστηκε το 1930, σε μαρμάρινη πλάκα τέθηκαν οι στίχοι του ποιητή Κωστή Παλαμά:

 ΚΑΙ ΤΩΝ ΗΡΩΩΝ ΤΟ ΚΑΥΧΗΜΑ ΣΤΗ ΔΟΞΑ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ

ΘΑΝΑΣΗ ΔΙΑΚΟ Σ’ ΕΦΕΡΕ Ο ΔΑΡΜΟΣ ΤΟΥ ΜΑΡΤΥΡΙΟΥ

Κ’ ΕΝΩ ΣΟΥ ΣΠΑΡΑΖΕ ΚΑΚΗ ΦΩΤΙΑ ΤΟ ΤΙΜΙΟ ΣΩΜΑ

ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΑΓΓΕΛΙΚΟ ΦΙΛΙ ΣΟΥ ΜΥΡΩΝΕ ΤΟ ΣΤΟΜΑ

    Το 1867, με πρωτοβουλία τού τότε νομάρχη Φθιωτιδοφωκίδος, Θεμιστοκλή Κορομάντζου, δημιουργήθηκε Επιτροπή που θα συγκέντρωνε χρήματα για να γίνει ο ανδριάντας του Διάκου.

Ανδριάντας Αθαν. Διάκου στη Λαμία

 

   Από το 1876 ο Γεώργιος Π. Κρέμος, καθηγητής της Ιστορίας στο Βαρβάκειο Γυμνάσιο, με ομιλίες συνέβαλε στη δημιουργία άλλης Επιτροπής στην Αθήνα για κατασκευή Μνημείου του Διάκου στην Αλαμάνα. Το 1892 η Επιτροπή ανέθεσε στο γλύπτη Γιάννη Καρακατσάνη την κατασκευή του ανδριάντα του Διάκου, από πεντελικό μάρμαρο, με τίμημα 18.000 δρχ. Το μνημείο θεμελιώθηκε το 1895 στην ομώνυμη πλατεία και εγκαινιάστηκε το 1903 από το βασιλιά Γεώργιο Α’. Ο ποιητής Αριστομένης Προβελέγγιος εκφώνησε το εμπνευσμένο ποίημά του.

      Ο ανδριάντας είναι ένα εκπληκτικό έργο του Γιάννη Καρακατσάνη (1857-1906), που θεωρείται ότι έχει μεγάλες επιδράσεις από τον Απόλλωνα του Μπελβεντέρε. Το έργο αποτελεί κόσμημα της Λαμίας.

    Στη θέση Αλαμάνα, από το έτος 1912 έγινε Επιτροπή που συγκέντρωσε χρήματα και έγινε μια προτομή του Διάκου. Το 1930 έγιναν τα αποκαλυπτήρια της προτομής, όπου εκτός του δημάρχου μίλησε και ο στρατηγός Νικόλαος Πλαστήρας.

   Στη βάση της προτομής, τοποθετήθηκε το παρακάτω επίγραμμα, του Κωστή Παλαμά.

 Στης Αλαμάνας, η Κλειώ το θρυλικό γεφύρι,

την δάφνη την αμάραντη κατέβηκε να σπείρη

κι ελευθερία που τ’ άστρο της ανέσπερο στην πλάση

τον Λεωνίδα ανάστησε στο Διάκο τον Θανάση

 

Αθ. Διάκος (ψηφιδωτό Έλλης Βοΐλα)

     Οι παρεμβάσεις που έγιναν τα επόμενα χρόνια στην κοίτη του ποταμού Σπερχειού, η οποία ευθυγραμμίστηκε, άλλαξαν το τοπίο και το ποτάμι δεν περνάει πλέον από την παλιά θέση. Γεφύρι δεν υπάρχει πια. Το χειρότερο όμως είναι ο αποκλεισμός της ιστορικής θέσης, λόγω του κλειστού αυτοκινητοδρόμου. Έτσι, ο επισκέπτης δεν έχει πρόσβαση στο σημείο αυτό. Το ίδιο ισχύει και για το θαυμάσιο ψηφιδωτό μνημείο της Έλλης Βοΐλα-Λάσκαρη, ψηφιδογράφου-καθηγήτριας στη Σχολή Καλών Τεχνών Αθήνας. Το έργο εγκαινιάστηκε  το 1963, με δήμαρχο Λαμίας τον Ιωάν. Παπασιόπουλο στη ΝΕΟ Αθηνών-Θεσσαλονίκης, κοντά τη νέα γέφυρα του ποταμού Σπερχειού. Αυτά δεν τιμούν όσους απέκλεισαν τον τόπο θυσίας του Διάκου.

   Εκτός της Λαμίας, για την οποία επιβάλλεται αιώνιο ιστορικό χρέος τιμής και ευγνωμοσύνης στον Αθανάσιο Διάκο, που έδωσε τον υπέρτατο αγώνα σε τούτο τον τόπο και υπέστη μαρτυρικό θάνατο στην πόλη αυτή, τον τίμησαν με μνημεία και άλλοι τόποι. Συνοπτικά θα αναφέρουμε :

-μαρμάρινη προτομή του Διάκου από το 1930 στην ιδιαίτερη πατρίδα του Αρτοτίνα, έργο του γλύπτη Γεωργίου Μπονάνου.

- τιμητική πλάκα και μαρμάρινη προτομή από το 1930 στην Ι.Μ. Αγ. Ιωάννου Προδρόμου κοντά στην Αρτοτίνα (όπου εμόνασε ο Θανάσης Διάκος).

- μαρμάρινη προτομή του Διάκου στη Άνω Μουσουνίτσα. Από το 1959 το χωριό μετονομάστηκε σε Αθανάσιο Διάκο.

- μαρμάρινη προτομή του Διάκου, από το 1937, στο Πεδίο της Άρεως στην Αθήνα, έργο του γλύπτη Πέτρου Ρούμπου.

- μαρμάρινη προτομή του Διάκου, στην περιοχή Κρύας, στη Λειβαδιά.

- Ορειχάλκινη προτομή του Διάκου, από το 1998, σε κεντρική θέση της Θεσσαλονίκης.

- Ορειχάλκινη προτομή του Διάκου, από το 2010, στο Βόλο, έργο του γλύπτη Αναστασίου Κρατίδη.

   Επιπλέον έγιναν και τα μνημεία :

- Χαλκωμάτας, στην ομώνυμη θέση, από το 1910, για τον επίσκοπο Ησαΐα και τον αδελφό του.

- στην πλατεία Κομποτάδων από το 1930 (όπου τα 5 πλατάνια) και μεταγενέστερο λιτό μνημείο,

- στην Υπάτη από το έτος 2000, μαρμάρινη αναθηματική πλάκα.

 

   Στα 150 χρόνια από το Εικοσιένα, την περίοδο της δικτατορίας. άρχισε η διοργάνωση της τιμητικής εκδήλωσης, με τίτλο “Διάκεια”.

 

   Ο αγώνας του Διάκου στην Αλαμάνα, που δόθηκε  στην αρχή της ελληνικής επανάστασης του ’21, με την αυταπάρνηση, το ισχυρό αίσθημα εθνικού χρέους και αυτοθυσίας, αλλά και το μαρτυρικό τρόπο θανάτου, ήταν επόμενο να συγκινήσει βαθιά όλους. Από τη λαϊκή μούσα στη δημοτική μας ποίηση και παράδοση, μέχρι τους ποιητές και λογοτέχνες.

   Είναι πασίγνωστοι οι στίχοι από τη λαϊκή μούσα:

Τρία πουλάκια κάθουνταν ψηλά στη Χαλκουμάτα.
Το ’να τηράει τη Λειβαδιά και τ' άλλο το Ζητούνι,
το τρίτο το καλύτερο μοιριολογάει και λέει :   κλπ.  (υπάρχουν και παραλλαγές τους)

   Επίσης, πολύ συνοπτικά να  αναφερθούν μερικά ονόματα, μόνον ενδεικτικά και όχι επιλεκτικά:

·       ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης με το θαυμάσιο ποίημα “Αθανάσης Διάκος”, που ήθελε να εκφωνήσει στα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα, αλλά τον πρόλαβε ο θάνατος,

·       ο βουλευτής Μήλου και γλυκός ποιητής Αριστομένης Προβελέγγιος, που το 1903 στα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα απήγγειλε το πανηγυρικό ποίημα.

·       ο εθνικός μας ποιητής Κωστής Παλαμάς, με τα έξοχα επιγράμματά του,

·       ο ηπειρώτης λυρικός ποιητής των βουνών από το Συρράκο Κώστας Κρυστάλλης,

·       ο ρουμελιώτης ηθογράφος ποιητής Γεώργιος Αθάνας.

·       ο Κώστας Καρυωτάκης, στο αντιηρωικό σονέτο με τον τίτλο “Διάκος”.

·       ο Υπαταίος εθναπόστολος και ποιητής Σπύρος Ματσούκας.

·       ο λογοτέχνης και συγγραφέας Κώστας Αβραάμ, με καταγωγή από τη Λοκρίδα.

·       ο Λαμιώτης ποιητής, πεζογράφος και δοκιμιογράφος Χρήστος Κουλούρης.

·       ο συγγραφέας και κριτικός Δημήτρης Σιατόπουλος, από τη Φωκίδα.

·       ο γλαφυρός ποιητής, Γεώργιος Μυρισιώτης.

·       ο φιλόλογος καθηγητής, συγγραφέας και ιστορικός ερευνητής Δημήτριος Θ. Νάτσιος.

·       ο λογοτέχνης Γιάννης Κοφίνης.

·       η ποιήτρια Καίτη Λάμπου-Καραδόντη.

·       ο ποιητής Βασίλειος Ααμνάτος.

·       ο λογοτέχνης Ζήσης Πρωτόπαπας.

·       ο ηπειρώτης λόγιος και ποιητής Βασίλης Κραψίτης.

·       ο επικολυρικός ποιητής του βουνού και τη στάνης Γιάννης Αν. Σαντάρμης, στη βραβευμένη  ποιητική συλλογή του “Θανάσης Διάκος, ο Μάρτυρας της Λευτεριάς”

·       ο Δημ. Μπρούχος στο ποιητικό έργο του με τίτλο : "Αθανάσιος Διάκος - Αδούλωτος σταυραετός, Ηρωικό ορατόριο"

     και πολλοί άλλοι.

 

   Τόσο το πρόσωπο του Διάκου, αλλά επίσης και σκηνές από τον αγώνα του στην Αλαμάνα, όπως και η στιγμή της σύλληψής του, ήταν τα θέματα που ενέπνευσαν, τόσο λαϊκούς όσο και έντεχνους καλλιτέχνες, εικαστικούς αλλά και συγγραφείς. Η μνήμη του Διάκου υπερέβη την ιστορία και μέσω της προφορικής παράδοσης έγινε πρόσωπο του θρύλου. Ο πρόωρος θάνατός του, δεν επέτρεψε την άμεση απεικόνιση της μορφής του.

  Συνοπτικά, λόγω περιορισμένου χρόνου πρέπει να αναφερθούν :

- Η πρώτη απεικόνιση του Διάκου που σώζεται, έγινε το 1841 από τον Ε. Δημίδη.

- Ο πίνακας “η μάχη της Αλαμάνας” είναι έργο του λαϊκού ζωγράφου Παναγιώτη Ζωγράφου κι έγινε την περίοδο 1836-39, με περιγραφές-οδηγίες του στρατηγού Γιάννη Μακρυγιάννη.

- ο γνωστός πίνακας του Γερμανού ζωγράφου Peter von Hess, με τίτλο "Ο Διάκος οδηγεί τους Δερβενοχωρίτας εις την μάχην", που ο Διάκος εικονίζεται με ιερατική ενδυμασία.

- η προσωπογραφία του Διάκου, το 1861, από τον επτανήσιο καλλιτέχνη Διονύσιο Τσόκο.

- η τραγωδία "Αθανάσιος Διάκος", το 1860, στη Ζάκυνθο από το Σπύρο  Ζαμπέλιο.

- η έκδοση από το 1875, στη Λαμία της βραχύβιας τοπικής εφημερίδας με τίτλο “Ο Διάκος”.

- το έργο “Αθανάσιος Διάκος” μεταξύ πολλών άλλων έργων, του λαϊκού ζωγράφου και αγιογράφου Θεόφιλου Χατζημιχαήλ στη Λέσβο.

- η συμβολική σύνθεση του ζωγράφου Κώστα Παρθένη, το 1931, με τίτλο “Η αποθέωση του Αθανασίου Διάκου”.

- η πρωτότυπη και μοναδική απόδοση του Διάκου, σε βυζαντινή μορφή, από τον αγιογράφο και λογοτέχνη Φώτη Κόντογλου, το 1943, σε τοιχογραφία στο Δημαρχείο Αθηνών.

- ο Λαμιώτης ζωγράφος Βασίλης Σίμος, το 1983, σε μεγάλο πίνακα με τίτλο “Λαμία”, απέδωσε και την προτομή του ήρωα στην ομώνυμη πλατεία.

- ο Μέντης Μποσταντζόγλου (ή Μποστ) επίσης απέδωσε τη μορφή του Διάκου.

- ένα τεύχος του μηνιαίου περιοδικού ΚΛΑΣΣΙΚΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΑ, είχε τίτλο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΙΑΚΟΣ.

- το 1988 κυκλοφόρησε γραμματόσημο από τα ΕΛΤΑ με τον ανδριάντα του Διάκου.

- σαν λαϊκός ήρωας εμφανίζεται ο Θανάσης Διάκος και στο Θέατρο Σκιών.

 

   Στον ήρωα Αθανάσιο Διάκο, μεταθανάτια, ο Ελληνικός Στρατός απένειμε τιμητικά το βαθμό του Στρατηγού.

   Η Ιερά Μητρόπολη Φθιώτιδας στις 21 Οκτωβρίου 2017 πραγματοποίησε ημερίδα με θέμα : “Ο Εθνομάρτυρας Αθανάσιος Διάκος”. Σ’ αυτήν αναδείχτηκε η διπλή διάσταση της θυσίας του, ως εθνομάρτυρα και ως μάρτυρα της χριστιανικής πίστης. Με την έκδοση των Πρακτικών της ημερίδας αυτής, το έτος 2018 στον πρόλογο, ο αείμνηστος μητροπολίτης Νικόλαος Πρωτοπαπάς έγραψε σχετικά :

“Ο Αθανάσιος Διάκος υπήρξε ομολογητής Χριστού και μάρτυρας με τη γνησιότητα και ζωντάνια των μαρτύρων της πρωτοχριστιανικής εποχής …”  και καταλήγει “Η εν λόγω Ημερίδα, αποκατέστησε στην πρέπουσα θέση τον Χριστομάρτυρα και Εθνομάρτυρα Αθανάσιο Διάκο”.

   Ο Θανάσης Διάκος κατέχει επάξια κορυφαία θέση στο πάνθεο της νεότερης ελληνικής ιστορίας, με την ηρωική θυσία του, στην αρχή της ελληνικής επανάστασης του ’21. Δεν μπορεί να θεωρηθεί τυχαία η θέση της Αλαμάνας με τις πολύ γειτονικές Θερμοπύλες. Τόσο η επιλογή του χώρου όσο και ο τρόπος της θυσίας είναι ταυτόσημες. Είναι αιώνιο χρέος μας η τιμή στον ήρωα Θανάση Διάκο, ως πρότυπο αυτοθυσίας και αυταπάρνησης για τη διαχρονική αξία της ελευθερίας.

   Όμως είναι αναγκαία και η αναδημιουργία της ιστορικής εικόνας της Αλαμάνας, που άμεσα παραπέμπει σε γεφύρι επί του ποταμού Σπερχειού, με το Χάνι δίπλα.

  Η πρόταση τέθηκε το 2018 από τον ομιλούντα, για κατασκευή όμοιου - όπως παλιά - πετρόκτιστου γεφυριού και δίπλα ενός κτίσματος όμοιου εξωτερικά με το παλιό Χάνι, αλλά με άλλες χρήσεις εσωτερικά, σε νέα θέση, πάντα στον Σπερχειό ποταμό. Αυτή η νέα Αλαμάνα, θα γίνει χώρος ενημέρωσης, τιμής και μνήμης, με την προτομή  του Διάκου, το ψηφιδωτό έργο της Έλλης Βοΐλα, ένα μουσείο με όπλα, εικόνες και λοιπά εικαστικά έργα στο κτίριο, με κατάλληλα διαμορφωμένο τον περιβάλλοντα χώρο και φυσικά με δρόμους πρόσβασης και χώρους στάθμευσης.

   Ανάλογη πρόταση είχε γίνει το 2019 από το βουλευτή και υπουργό κ. Χρήστο Σταϊκούρα. Τον Ιανουάριο 2021 ο δήμος Λαμίας έκανε ίδια πρόταση περίπου μ’ αυτήν. Δεν υπήρξε συνέχεια μέχρι το 2022, που γιορτάστηκαν τα 200 χρόνια από το Εικοσιένα. Η πρόταση παραμένει και περιμένει.