Αυτοδιοικητικές μεταβολές της Άμπλιανης Ευρυτανίας

Πρόλογος

   Είναι ευχάριστο που έχουν καταγραφεί πολλά ιστορικά στοιχεία για την Άμπλιανη και εκδοθεί σε βιβλία. Μόνο κάποιες συμπληρώσεις θα γίνονται εφεξής, ή όσα νεότερα στοιχεία φέρει στο φως η αρχειακή έρευνα. Είναι ψηφίδες ιστορίας, που συμπληρώνουν κενά, ώστε να έχουμε όλο το ψηφιδωτό, δηλ. την ιστορική γνώση για τον προγονικό τόπο.

  Τούτη η προσπάθεια δίνει, με όσο γίνεται σύντομο τρόπο, τις αυτοδιοικητικές μεταβολές και κάποια πληθυσμιακά στοιχεία στη χρονική διαδρομή της Άμπλιανης.

Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος

               φυσικός

 

1.    Από τα παλιότερα χρόνια μέχρι τη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους

   Για την πρώτη κατοίκηση στην περιοχή που αναφερόμαστε δεν υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες. Η ίδρυση του χωριού χάνεται μέσα στο θρύλο. Ένας προχριστιανικός τάφος του 200 π.Χ. που βρέθηκε τυχαία (το 2007) στην περιοχή Αμπέλια, είναι το μοναδικό στοιχείο. Οι λόγοι που υποστηρίζουν την αρχική κατοίκηση στη θέση Αμπέλια είναι το χαμηλότερο υψόμετρο αυτής και οι ηπιότερες καιρικές συνθήκες κατά την περίοδο του χειμώνα. Δεν είναι γνωστό όμως πότε έγινε η μεταφορά του  οικισμού από τη θέση Αμπέλια, στη σημερινή νέα θέση (με κέντρο τον Ι.Ν. Αγ. Παρασκευής). Η παράδοση αναφέρει τη θαυματουργή ανεύρεση της εικόνας της Αγ. Παρασκευής, που έδειξε τη νέα θέση του οικισμού. Πάντως είναι βέβαιο ότι η Άμπλιανη κατοικήθηκε από τα αρχαία χρόνια, οι δε Αμπλιανίτες κτηνοτρόφοι είναι καθαρός αιτωλικός πληθυσμός.

   Από την παράδοση αναφέρεται ότι στα ΝΑ του χωριού υπήρχε Σταυροπηγιακή Μονή, κατά τα βυζαντινά χρόνια, από το όνομα της οποίας δόθηκε - παλαιότερα - στο χωριό το όνομα Σταυροπήγιο. Το 13ο αι., η Άμπλιανη υπαγόταν διοικητικά στο Δουκάτο Νέων Πατρών (Υπάτη) και εκκλησιαστικά στον επίσκοπο Νέων Πατρών (ήταν ο Ευθ. Μαλάκης). Υπόψη ότι το όνομα του οικισμού-χωριού ήταν Άμπλανη[1] κι όχι Άμπλιανη, που επικράτησε στον 20ό αι.

Νόμισμα Ακτσές (ή άσπρο)

   Μετά την Άλωση της Πόλης και συγκεκριμένα τα έτη 1454-1455, με Σουλτάνο το Σουλεϊμάν το Μεγαλοπρεπή, οπότε χωρίστηκε η Οθωμανική Αυτοκρατορία σε Εγιαλέτια (π.χ. Ρούμελης, Θεσσαλίας, Μωριά, κ.ά.), σε μικρότερα που ονομάζονταν λιβά ή σαντζάκ (π.χ. Τρικάλων, κ.ά.), σε πιο μικρά με το όνομα καζάς (π.χ. Ζητουνίου, Καρπινίς, κ.ά.) και τέλος σε ναχιγιέ (επαρχία). Ο χωρισμός αυτός έγινε για τη φορολογία, τα δε έσοδα τα καρπεύονταν (ή αποδίδονταν) σε καθορισμένα πρόσωπα. Σε κάθε καζά, η φόροι των οικισμών, χωριών και πόλεων είχαν κατανεμηθεί σε : χάσια, ζιαμέτια και τιμάρια.

   Τα χάσια ανήκαν στο Μεγάλο Βασιλιά, δηλαδή στο Σουλτάνο, ή στο Μεγάλο Βεζύρη (πρωθυπουργό) ή άλλα επιφανή πρόσωπα. Τα ζιαμέτια παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε κάποιο στρατιωτικό αξιωματούχο, ως ανταμοιβή καλών υπηρεσιών. Τα τιμάρια[2] ήταν περιοχές, που οι φόροι δίνονταν σε αξιωματούχους στρατιωτικούς.

   Προηγήθηκε καταγραφή όλων των οικογενειών. Από τα κατάστιχα (καταλόγους) αυτής της καταγραφής ξέρουμε ότι η Άμπλανη (Ahlani) είχε τότε 14 οικογένειες, 2 άγαμους άνδρες και 1 χήρα. Ανήκε στον καζά των Κραβάρων και ήταν τιμάριο του Μουσά, που ήταν απόγονος του οθωμανού Κράβαρη[3]. Οι φόροι της περιοχής των Κραβάρων προορίζονταν για την μισθοδοσία των τεσσάρων απογόνων του Κράβαρη (Ḳiravar), Καρόλου, Καρατζά, Μουσά και Μικροπέτρα, οι οποίοι υπηρετούσαν στο οθωμανικό ιππικό (ήταν σπαχήδες).

Οθωμανικός χάρτης του καζά Καρπενησίου και Πατρατζικίου (1521)

 

   Στην επόμενη καταγραφή που έγινε στα έτη 1465-1466, η Άμπλανη είχε 18 οικογένειες, 7 άγαμους άνδρες και 3 χήρες. Είχε και έναν υδρόμυλο. Τα συνολικά έσοδα (φόρος) ήταν 1.669 άσπρα[4] (ή ακτσέδες). Το 1499 βρίσκουμε την Άμπλανη να υπάγεται στο νέο σαντζάκι της Ναυπάκτου.

    Την περίοδο της Τουρκοκρατίας, για τη διοίκηση της κοινότητας υπήρχε η κοινοτική αυτονομία, με τους προεστούς (το λεγόμενο “γεροντάτο”). Οι αποφάσεις λαμβάνονταν στην πλατεία της Άμπλιανης. Βασική υποχρέωση της κοινότητας ήταν η συγκέντρωση και απόδοση του καθορισμένου φόρου στους Τούρκους. Μεταξύ των κατοίκων της Άμπλιανης υπήρχε αλληλεγγύη, σε εργασίες. Ο ισχυρός θεσμός της ενδογαμίας ήταν για πληθυσμιακή εξασφάλιση, για κοινωνική συνοχή, φυλετική καθαρότητα και υγιείς απογόνους. Μουσουλμάνοι στην Άμπλιανη δεν υπήρξαν ποτέ.

   Για Αμπλιανίτες μετανάστες στην Πόλη, όπως έγινε με το ευρυτανικό ρεύμα φυγής την περίοδο μετά την Άλωση μέχρι την επανάσταση του ’21, έχουμε ελάχιστες πληροφορίες. Σε τραγούδια της Άμπλιανης πάντως, αναφέρεται η Πόλη. Παράδειγμα: “Όσα λελούδια η άνοιξη κι η Πόλη παραθύρια, …”, κ.ά. Όμως, σε χειρόγραφο[5] υιοθεσίας που συντάχθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το έτος 1835, αναφέρεται το επώνυμο Παρτζόκας. Σ’ αυτό οι μπακάληδες Γεώργιος Παρτζόκας (δηλ. Μπαρτζόκας) και Γιάννης Βλάχος, που ήταν αδέλφια, υιοθέτησαν τον ορφανό και από τους δύο γονείς ανεψιό τους Ευαγγέλη, παιδί της αδερφής τους. Αυτό σημαίνει ότι υπήρχαν μετανάστες Αμπλιανίτες στην Πόλη.

   Στην Τουρκοκρατία, ο καζάς των Κραβάρων, στον οποίο ανήκε και η Άμπλιανη, υπαγόταν εκκλησιαστικά  στην Επισκοπή Λιδωρικίου, που ανήκε στη Μητρόπολη Λαρίσης. Σε στοιχεία για το βιλαέτι Καρπενησίου, την περίοδο 1810-13, συναντάμε και την Άμπλιανη, με φόρο 1.000 γρόσια[6].

   Ο περιηγητής Φραγκίσκος Πουκεβίλ, περί το 1810, αν και δεν πήγε στην Ευρυτανία, έγραψε για το Καρπινίτζ – που ήταν αριθμητικά μεγαλύτερο – και το χαρακτήρισε ως

“μικρό χωριό 600 οικογενειών Βλάχων και Αλβανών μωαμεθανών”.

Με το όνομα Αμπλάνι (Ablani) και πληθυσμό 250 οικογενειών, ήταν στη δεύτερη θέση πληθυσμιακά και την κατέταξε στα Βλαχοχώρια. Στην τρίτη θέση σε πληθυσμό ήταν το Κρίκελλο (με 150 οικογένειες) και επίσης το Τρανοχώρι  δηλ. το Μεγάλο Χωριό (πάλι με 150 οικογένειες).

   Η Άμπλιανη κατατάχτηκε από τον Πουκεβίλ στα Βλαχοχώρια, όχι επειδή είχε βλάχους, αλλά από την απασχόληση των κατοίκων, δηλ. επειδή ήταν κτηνοτρόφοι.

 

2.    Η Άμπλιανη στο ελεύθερο ελληνικό κράτος

   Σε συνέχεια του θεσμού από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, η διοίκηση του οικισμού-χωριού γινόταν με αιρετούς δημογέροντες. Έτσι στις 19 Μαΐου 1829, στο χώρο του Ι. Ν. της Αγίας Παρασκευής, έγινε ο εκλογικός κατάλογος των Αμπλιανιτών, με 82 ονόματα. Απ’ αυτούς δικαίωμα ψήφου είχαν 46 άτομα. Εφημέριος ήταν ο Παπα-Νικόλας ή Πρωτόπαπας.

   Ακολούθησαν οι πρώτες εκλογές. Από 4 υποψηφίους (Γερογιαννάκης, Υφαντής, Ψοροβίτζας, Μπαλαφομήτρος) πλειοψήφησε και εκλέχτηκε ως πρώτος δημογέροντας της Άμπλιανης ο Γερογιαννάκης ή Γιαννάκης Αμπλιανίτης.

   Στην προφορική παράδοση της Άμπλιανης,  κατά τη διάρκεια των τελευταίων 10ετιών της Τουρκοκρατίας, η ηγετική μορφή του γερο-Γιαννάκη και ο εποικοδομητικός ρόλος του, προστάτεψαν την κοινωνία της Άμπλιανης από την τουρκική αυθαιρεσία. Αφηγήσεις[7] περιστατικών έφτασαν μέχρι τις αρχές του 20ού αι.

   Η Άμπλιανη είχε τότε 2 ενορίες. Ο μεγάλος αριθμός κατοίκων επέβαλε να έχουν 2 ιερείς, στο δε Πρακτικό Εκλογής Αντιπροσώπων του 1829 αναφέρει ότι ήταν τρεις ιερείς.

   Το 1833 η Επισκοπή Λιτζάς και Αγράφων, στην οποία υπαγόταν και ο οικισμός Άμπλιανη μετονομάστηκε σε Επισκοπή Καλλιδρόμης, με έδρα το Καρπενήσι. Ξέρουμε ότι η Επισκοπή το 1834 είχε επίσκοπο το Δωσίθεο, ο οποίος προσέφερε σημαντικό κοινωνικό έργο.

   Στις 18 Σεπτεμβρίου 1836, με ΒΔ[8], γίνεται σύσταση του δήμου Αμπλιανιτών στην επαρχία Καλλιδρόμης, του νομού Αιτωλίας και Ακαρνανίας. Ο δήμος είχε έδρα την Άμπλιανη και πληθυσμό 273 οικογένειες.

   Μετά από 12 ημέρες στις 30-9-1836 έγινε σύσταση του δήμου Ευρυτάνων του Νομού Ακαρνανίας και Αιτωλίας, με έδρα τον οικισμό Κρίκελον. Σ’ αυτόν προσαρτήθηκε και ο οικισμός Άμπλιανη.

   Από Πίνακες και στατιστικά στοιχεία της εφ. “Ταχυδρόμος”, ξέρουμε ότι το 1839 η Άμπλιανη είχε 1.273 κατοίκους και ήταν η μεγαλύτερη κωμόπολη της Ευρυτανίας. Το 1840 ο δήμος μετονομάστηκε σε δήμο Καλλιδρόμης, με πρωτεύουσα τη Δομνίστα και το έτος 1846 ξέρουμε ότι είχε πάρεδρο τον Ιωάννη Νούλα ή Χολέβα. Από στατιστικό πίνακα του Ι. Σταματάκη, του έτους 1846, γνωρίζουμε ότι η Άμπλιανη είχε 1.487 κατοίκους.

  Το 1850, πάρεδρος της Άμπλιανης στο δήμο Καλλιδρομητών (με έδρα του δήμου, το Κρίκελλο) ήταν ο Νούλας Χολέβας και ιερέας της Άμπλιανης ο Παπακώστας.

   Από το έτος 1852, εκκλησιαστικά η Ευρυτανία πλέον ανήκει στην Επισκοπή Ναυπακτίας και Ευρυτανίας, με επίσκοπο τον Άνθιμο Ολύμπιο, μέχρι το 1881. Αυτός ήταν ο πρώτος επίσκοπος μετά την επανάσταση του ’21. Το 1859, ο Επίσκοπος Άνθιμος Ολύμπιος, απέστειλε επιστολή προς τους ιερείς της Άμπλιανης.

  Από Εκλογικό Κατάλογο του 1865, ο οποίος περιλαμβάνει πολλούς Αμπλιανίτες, γνωρίζουμε ότι Δήμαρχος Καλλιδρομητών ήταν ο Γ. Ζ. Γιολδάσης. Το 1874 πάρεδρος της Άμπλιανης ήταν ο Πέτρος Γιαννακογεωργάκης[9].

   Έχουμε νέα αλλαγή στα αυτοδιοικητικά του τόπου. Από τις 4 Μαρτίου 1878 (ΦΕΚ 17Α) ο δήμος Καλλιδρόμης μετονομάστηκε σε δήμο Ευρυτάνων.

   Σε Πιστοποιητικό του 1897 αναφέρεται ότι η Άμπλιανη είχε 400 και πλέον οικογένειες. Σε άλλο Πιστοποιητικό του ιδίου έτους, του τότε δημάρχου Ευρυτάνων Κων. Αλεξανδροπούλου γράφει ότι η Άμπλιανη είχε 350 οικογένειες με 2.000 κατοίκους. Στον Πίνακα που παρατίθεται δίνονται τα στοιχεία των απογραφών στα έτη 1889 και 1897. Τα στοιχεία όμως δεν αποδίδουν τον αληθινό πληθυσμό, επειδή έγιναν 15-16 Απριλίου 1889, 5-6 Οκτωβρίου 1896 και 19 Δεκεμβρίου 1920, που οι περισσότεροι έλλειπαν στα χειμαδιά.

   Με νέο νόμο του έτους 1899 δημιουργήθηκε Επισκοπή Ευρυτανίας. Το 1910 όμως επανασυστήθηκε η Επισκοπή Ναυπακτίας και Ευρυτανίας, με έδρα τη Ναύπακτο. Το έτος 1901 η Άμπλιανη κατέγραψε[10] 175 κατοίκους.

   Σύμφωνα με τον Πάνο Βασιλείου, το 1910 η Άμπλιανη είχε 450 οικογένειες και 1.500 κατοίκους περίπου, με 2 ιερείς σε δύο ενορίες (Αγ. Παρασκευής και Αγ. Νικολάου). Μέχρι το 1912 γνωστά ονόματα δημάρχων του δήμου Ευρυτάνων ήταν ο γιατρός Κων/νος Γιαννακογεώργος και ο Δημήτριος Αλεξανδρόπουλος.

π. Κων. Μπούνιας

   Από τις 31 Αυγούστου 1912 (ΦΕΚ 261Α) ο δήμος Ευρυτάνων καταργήθηκε και οι οικισμοί έγιναν αυτόνομες κοινότητες, με αντίστοιχες έδρες. Μεταξύ αυτών έγινε η κοινότητα  Δομνίστας, στην οποία προσαρτήθηκαν και οι οικισμοί Άμπλιανη και Σταύλος.

   Από τις 25 Μαΐου 1919 (ΦΕΚ 112Α) ο οικισμός Άμπλιανη αποσπάστηκε από την κοινότητα Κρικέλου και έγινε σύσταση της κοινότητας Άμπλιανης, του νομού Αιτωλοακαρνανίας με ομώνυμη έδρα.

   Το έτος 1922 ανέλαβε ως εφημέριος στον Ι.Ν. Αγ. Παρασκευής ο π. Κων/νος Μπούνιας. Άλλαξε το επώνυμο (το έτος 1939) σε Παπακωνσταντίνου. Υπηρέτησε τον Ιερό Ναό για 26 χρόνια και πλέον, μέχρι το 1948.

   Από τις 14 Μαΐου 1928 (ΦΕΚ 81Α) ο οικισμός και ταυτόχρονα η κοινότητα Άμπλιανης μετονομάστηκε σε Σταυροπήγιον. Το 1943 η κοινότητα Σταυροπηγίου αποσπάστηκε από το νομό Αιτωλοακαρνανίας και υπάγεται πλέον στο νομό Ευρυτανίας.

Ιωάν. Σαρρής

   Το 1930 ξέρουμε ότι Πρόεδρος της κοινότητας Άμπλιανης ήταν ο Ιωάννης Σαρρής. Την περίοδο 1934-37 Πρόεδρος της κοινότητας Άμπλιανης ήταν ο Ιωάννης Παπακωστόπουλος.

   Στα χρόνια της Κατοχής, με απόφαση του νομαρχεύοντος Αιτωλοακαρνανίας, στις 3 Σεπτεμβρίου 1942, ο Δημήτριος Θεοδωράκης διορίστηκε ως Πρόεδρος της κοινότητας Άμπλιανης.

   Τον Αύγουστο 1943, μια νύχτα με βροχή, ένα αγγλικό αεροπλάνο έριξε σε κοντινή περιοχή 6 κυλινδρικά κιβώτια δεμένα με αλεξίπτωτα, που περιείχαν οπλισμό και ρουχισμό (χλαίνες και αρβύλες). Μεταφέρθηκαν στον Ι.Ν. Αγ. Νικολάου για αποθήκευση και ανοίχτηκαν στις 23-8-1943 από το Τάγμα Θανάτου του ΕΛΑΣ. Ένας μικρότερος κύλινδρος είχε μέσα λίρες.

  Στην Άμπλιανη δεν πάτησαν οι κατακτητές. Την περίοδο του Εμφυλίου, το χωριό εγκαταλείφθηκε, με αποτέλεσμα να πέσουν οι στέγες από τα χιόνια και τις καταστροφές, να καούν τα ξύλινα μέρη από το στρατό ή αντάρτες που βρέθηκαν εκεί την περίοδο του χειμώνα και να γυμνωθούν τα σπίτια από το πλιάτσικο των οικοσκευών.

   Επιτέλους το έτος 1978 ικανοποιήθηκε το πολυετές και επίμονο αίτημα των κατοίκων της Ευρυτανίας, με τη δημιουργία της Ιεράς Μητροπόλεως Καρπενησίου, με ομώνυμη έδρα. Πρώτος μητροπολίτης από το 1978 ήταν ο Νικόλαος Δρόσος (1929-2018). Τον διαδέχθηκε ο Γεώργιος Ρέμπελος.

   Από τις 6 Απριλίου 1984 (ΦΕΚ 39Α) ο οικισμός και ταυτόχρονα η κοινότητα Σταυροπηγίου μετονομάστηκε και επανήλθε το ιστορικό της όνομα Άμπλιανη.

   Από τις 4-12-1997 (σχέδιο “Καποδίστριας”), η κοινότητα Άμπλιανης καταργήθηκε και ο οικισμός Άμπλιανη προσαρτήθηκε στο δήμο Δομνίστας. Με το σχέδιο “Καλλικράτης”, από το 2010, ο δήμος Δομνίστας καταργήθηκε και ο οικισμός Άμπλιανης προσαρτήθηκε στο δήμο Καρπενησίου.

   Ο πληθυσμός στην απογραφή 2011 ήταν 13 κάτοικοι.

 ---------------------
 Δημοσιεύτηκε και στην εφ. “ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΑΜΠΛΙΑΝΗΣ”, φ. 195, σελ. 18-20, Ιούν.-Νοε. 2021, Αθήνα.

----------------------

 Βιβλιογραφία

 

1.    Βιολέττα Μπουτοπούλου-Χασάνου : Αυτοδιοικητικά και άλλα στοιχεία Άμπλιανης Ευρυτανίας, 2011, Μακύνεια.

2.    Σπυριδούλα Κ. Αλεξανδροπούλου : “Η Άμπλιανη του Μεσοπολέμου”, 2008, Αθήνα.

3.    Βιολέττα Μπουτοπούλου-Χασάνου : Εκκλησιαστικά, εκπαιδευτικά και άλλα στοιχεία Άμπλιανης Ευρυτανίας, 2019, Μακύνεια.

4.      Ιστοσελίδα https://sotosalexopoulos.blogspot.com/2020/

5.      Γενική Διεύθυνση Κρατικών Αρχείων του Πρωθυπουργού / Τμήμα Οθωμανικών Αρχείων / Οθωμανικά τοπωνύμια, Εγιαλέτι της Ρούμελης (1514-1550), Άγκυρα, 2013.

6.    Στοιχεία οικισμών, Ιστοσελίδα  www.eetaa.gr

7.    Ανάργυρος-Ιωάννης Μαυρομύτης : Περιοδικό Αιτωλικά 5 και 13.

8.    Πουκεβίλ : “Ταξίδι στην Ελλάδα (Στερεά Ελλάδα-Αττική-Κόρινθος)”, εκδ. Αφοί Τολίδη, 1995, Αθήνα.

9.    Γεώργιος Αθ. Σαρρής : “Άμπλιανη Ευρυτανίας 1940-2015”, Πάτρα, 2016.

10.  Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος : “Των  Αποδήμων Ευρυτάνων Έργα …”, Παρουσίαση τόμου Πρακτικών του επιστημονικού Συνεδρίου του 2012. Δημοσιεύτηκε στο περ. ΑΡΧΕΙΟ ΕΥΡΥΤΑΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ & ΕΡΕΥΝΩΝ, τεύχ. 19-20, σ. 28-31.

11.  Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος : “Η Νέα Άμπλιανη Λαμίας”, 2018, Λαμία.

12.  Βικιπαίδεια (λήμμα Κράβαρα)

 

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

 

---

[1] Στις πρώτες 10ετίες του 20ού αι., οι Αμπλιανίτες μετανάστες (που προέρχονταν από την περιοχή Λαμίας) δήλωναν στην Αμερική ως καταγωγή τους Ablani.

[2] όπως αντίστοιχα τα ευρωπαϊκά φέουδα.

[3] Από αυτόν ονομάστηκε Κράβαρα η περιοχή του σημερινού νομού Ευρυτανίας και τμήμα της Αιτωλίας, που από το 1454-1455 αποτέλεσε επαρχία του σαντζακίου Τρικάλων και στο ομώνυμο βιλαέτι, κατά την φορολογική καταγραφή που έγινε την ίδια περίοδο.

[4] Το νόμισμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και βασικό μέσο συναλλαγών από τα μέσα του 14ου μέχρι τα μέσα του 17ου αιώνα ήταν ο ακτσές. Το έλεγαν άσπρο, επειδή είχε χρώμα ασημόλευκο (ήταν ασημένιο).

[5] Από έρευνα του αειμνήστου ιστορικού … Γιάννη Μαυρομύτη στα ΓΑΚ Καρπενησίου.

[6] Με 1 γρόσι αγοράζονταν 55 οκάδες σιτάρι. 1 γρόσι είχε 120 άσπρα. Τρία άσπρα έδιναν 1 παρά, ο οποίος στο 19ο αι. αρκούσε για τη διατροφή  μιας ημέρας (με ψωμί, προσφάγι και κρασί).

[7] Άκουσα μία τέτοια ιστορία από τον παππού μου Μήτρο Ν. Τσιφτσή.

[8] Όμως δεν δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.

[9] Μπορεί να είναι υποκοριστικό του Γιαννακογεώργος.

[10] Ιωάν. Νουχάκη, λοχαγού ΠΖ : “Ελληνική Χωρογραφία”, τύποις Σπ. Κουσουλίνου, 1901, Αθήναι