Οι φυλακές της Λαμίας

Ιστορική αναδρομή

Πρόλογος

Οι Φυλακές Λαμίας (από την οδό Παπακυριαζή)

  Είναι ένα δυσάρεστο θέμα, αλλά απαραίτητο στην κοινωνία, για τα παραβατικά άτομα των νόμων, για τα οποία - μετά την κρίση της Δικαιοσύνης - επιβάλλεται να υποστούν την ανάνηψη μέσω του σωφρονιστικού συστήματος.

   Παρά τα περιορισμένα σχετικά στοιχεία, θα αποδοθεί το θέμα με όσο γίνεται σύντομο αλλά περιεκτικό τρόπο.

1.    Το ελεύθερο ελληνικό κράτος αποκτά δικαστικό σύστημα

    Την περίοδο της Τουρκοκρατίας δεν υπήρχαν ελληνικά δικαστήρια. Για συμβιβασμό σε διαφορές μεταξύ Ελλήνων επενέβαιναν οι τοπικοί προύχοντες, οι δημογέροντες και οι επίσκοποι. Ο πραγματικός δικαστής ήταν ο Τούρκος καδής.

   Στα χρόνια του Καποδίστρια, με Διάταγμα στις 15/27 Δεκεμβρίου 1828 ιδρύθηκαν δικαστήρια (ειρηνοδικείο, πρωτοδικείο κι ένα εφετείο). Από το 1929, η Στερεά Ελλάδα, οι Σποράδες και άλλες επαρχίες απέκτησαν και λειτούργησαν Πρωτοδικεία. Η κακή λειτουργία τους όμως ξεσήκωσε θύελλα διαμαρτυριών. Οι αιτίες ήταν κυρίως τα κενά στη δικαστική νομοθεσία, η έλλειψη νομομαθών δικαστών και δικηγόρων. Πάντως, σε κάθε επαρχία ιδρύθηκε ένα ειρηνοδικείο, στις μεγαλύτερες ένα Πρωτοδικείο και 3 Εφετεία (Πελοπόννησο, Νησιά και Στερεά Ελλάδα). Το Εφετείο της Στερεάς Ελλάδας προβλεπόταν αλλά δεν ιδρύθηκε.

   Ο Βαυαρός αντιβασιλέας[1] Γκέοργκ Μάουρερ αναφέρει ότι μέχρι το 1834 δεν γίνεται λόγος για ύπαρξη Δικαστηρίων και για απονομή δικαιοσύνης. Έτσι, μετά την άφιξη του Όθωνα και των αντιβασιλέων στην Ελλάδα, ιδρύθηκαν τα πρώτα 3 δικαστήρια σε Ναύπλιο, Θήβα και Μεσολόγγι, τα οποία λειτούργησαν πολύ σύντομα. Στις περιπτώσεις θανατικής καταδίκης, η απόφαση εκτελείτο σε μικρό χρονικό διάστημα. Οι εκτελέσεις γίνονταν με λαιμητόμους, που κατασκευάστηκαν στο οπλοστάσιο του Ναυπλίου. Σε σύντομο χρονικό διάστημα, τα δικαστήρια έγιναν σεβαστά από τον κόσμο. Δημιουργήθηκε αίσθημα ασφάλειας και οι θαλάσσιες συγκοινωνίες απαλλάχτηκαν από την πειρατεία.

   Στις αρχές του 1834, με νέο Δικαστικό Οργανισμό, ιδρύθηκαν[2] στην Ελλάδα δύο Εφετεία, ένα Πρωτοδικείο σε κάθε νομό, κι ένα ειρηνοδικείο σε κάθε επαρχία. Στη Λαμία και στην ευρύτερη περιοχή ιδρύθηκαν και λειτούργησαν :

·         το Επαρχιακόν Ειρηνοδικείον Ζητουνίου, που ήταν το πρώτο πολιτικό δικαστήριο στο μετεπαναστατικό Ζητούνι. Ιδρύθηκε το 1833. Πρώτος ειρηνοδίκης ήταν ο Αθανάσιος Τσίγκας (1799-1859).

·         το Πρωτοδικείο Λαμίας (που μεταφέρθηκε από τα Σάλωνα, όπου ιδρύθηκε το 1835) και

·         ειρηνοδικεία.

   Επίσης[3] ιδρύθηκαν ποινικά δικαστήρια (Πταισματοδικείο, Πλημμελειοδικείο και Κακουργιοδικείο). Στα Κακουργιοδικεία, η απονομή δικαιοσύνης γινόταν από συνέδρους και ενόρκους. Ένορκοι γίνονταν οι δάσκαλοι, καθηγητές, Έλληνες γιατροί, συμβολαιογράφοι και άτομα με περιουσία[4].

   Το 1835 πέρασε από τη Λαμία, ο Σκώτος περιηγητής Τζώρτζ Φίνλεϋ και μας δίνει μια σύντομη περιγραφή του κλίματος. Γράφει :

“… Η κατάσταση της αστικής κυβέρνησης σε όλο αυτό το κομμάτι της Ελλάδας είναι θλιβερή. Η δικαιοσύνη των ειρηνοδικείων δεν κάνει τίποτα άλλο παρά να βλάπτει. Δεν υπάρχει αστυφυλακή. Υπάρχουν μόνο 3 συμβολαιογράφοι στο Ζητούνι και οι 3 είναι στη φυλακή για παραβάσεις σχετικές με το επάγγελμά τους. Τα δικαστήρια, συντηρώντας όλες τις αγωγές για παλιά  αδικήματα, προκαλούν ένα ανήσυχο κλίμα και δυσαρεστούν πολλούς από τους παλιούς στρατιώτες, οι οποίοι έχουν αρχίσει να εγκαθίστανται στην περιοχή ως φιλήσυχοι πολίτες.”

    Μπροστά σ’ αυτή τη δυσάρεστη πραγματικότητα (συνεχίζει ο Φίνλεϋ) :

“… Ο Έπαρχος, μέσα σ’ όλη αυτή την κατάσταση αναγκάζεται να σπαταλά το χρόνο του λύνοντας μικροδιαφορές, καθώς δεν υπάρχει αστυνομικός δικαστής, ο ίδιος όμως δεν μπορεί να εκδώσει απόφαση και υποχρεώνεται επίσης να υπογράφει τα διαβατήρια-άδειες, προκαλώντας ξέσπασμα είτε επειδή καθυστερεί, είτε επειδή κάποιες πιο σημαντικές υποθέσεις μένουν πίσω.”

2.    Το σωφρονιστικό σύστημα (η εφαρμογή στις φυλακές Λαμίας) στο 19ο αι.

 

   Παράλληλα, από το 1836, στην έδρα του Πρωτοδικείου Λαμίας ιδρύθηκαν και λειτούργησαν δικαστικές φυλακές. Δεν είναι γνωστή η θέση της φυλακής. Τα προβλήματα στέγασης και λειτουργίας ήταν πολλά και μόνιμα για πολλά χρόνια στις φυλακές της Λαμίας.

   Τα περιστατικά παρανομιών ήταν πολλά και ήδη εκδηλώθηκε το φαινόμενο των πρώην κλεφτών, που τώρα χαρακτηρίζονταν ληστές. Τη σύλληψη και φυλάκιση ακολουθούσε ανάκριση με απάνθρωπα μέσα. Η εκτέλεση των θανατοποινιτών γινόταν σχεδόν κάθε Σάββατο “δια τυφεκισμού”.

Σύλληψη παλιού αγωνιστή (Kollnberger)

   Ο περιηγητής Γιόζεφ Μπαρόν Όου, που πέρασε από τη Λαμία το 1838, έγραψε σχετικά :

“…Δύο κόμματα κρατούσαν εχθρική στάση, αντίθετα, και αναμένανε με μεγάλη ανυπομονησία την ήδη υπεσχημένη άφιξη του βασιλιά. Το ένα κόμμα καταφερόταν με βαριές κατηγορίες εναντίον του υπουργείου Στρατιωτικών, το οποίο χρησιμοποίησε μέτρα αντίθετα στο νόμο, για να σταματήσει τους Κλέφτες, στους οποίους θα έκαναν βασανιστήρια. Το κόμμα του υπουργείου αρνιόταν εν μέρει τα γεγονότα και από την άλλη μεριά έψαχνε τους ίδιους για συγχώρεση, με το εξής αξίωμα : “ο σκοπός αγιάζει τα μέσα”! Από νωρίς το πρωί μέχρι το βράδυ το κτίριο ήταν σε κατάσταση πολιορκίας από ανθρώπους, που παρακαλούσαν επειγόντως ακρόαση. Οι περισσότεροι κατηγορούσαν το λοχαγό, ο οποίος διοικούσε ένα εξοπλισμένο “Κινητό Λόχο”, που εκβίαζε με βασανιστικά μέσα την παραμονή των Κλεφτών.”

   “… Ο ίδιος ο λοχαγός Τζήνος[5] δεν αρνείται πως έχει χρησιμοποιήσει εκβιαστικά μέτρα, συχνά με επιτυχία. Παραδέχτηκε ανοιχτά ότι φίμωνε ανθρώπους και τους άφηνε στο χώμα, ανάσκελα, έτσι ώστε το καλοκαίρι να τους καίει ο ήλιος το πρόσωπο! Σε αυτή τη θέση τους άφηνε, ώστε να γίνουν οι απαιτούμενες ομολογίες. Το ότι στο στήθος αυτών των ανθρώπων τοποθετούσαν φλεγόμενο σφουγγάρι και ότι τους έριχναν βραστό λάδι στο σώμα, το ότι κακομεταχειρίζονταν τις γυναίκες και τους έμπηγαν ξύλα μέσα στο σώμα τους, ώστε να μείνουν για πάντα ανάπηρες, το αρνιόταν! Αν και μπορούσε να αποδειχθεί από μάρτυρες και από τα ίδια τα δύστυχα θύματα. Συνάντησα και μίλησα, τώρα στη Λαμία, με μερικούς από αυτούς τους κατεστραμμένους από τα βασανιστήρια ανθρώπους, στους οποίους ο γιατρός είχε βρει αληθινά στοιχεία. Σύμφωνα με το νόμο που ισχύει εδώ, η χρήση των βασανιστηρίων τιμωρείται με θάνατο!”

   “Αλλά όλες οι αναφορές των υπαλλήλων Δικαιοσύνης, που έφταναν στο υπουργείο Δικαιοσύνης, στέλνονταν στο υπουργείο Στρατιωτικών και έμεναν εκεί ανέπαφες. Το ερώτημα, αν οι κατηγορίες είναι αλήθεια ή ψέματα αφέθηκε στην τύχη. Κι όμως δεν θα ’πρεπε να ασχολούμαι με κάτι που δεν με αφορά.”

   “Οι άνδρες της αστυνομίας έχουν έναν άλλο καθρέφτη συνείδησης από τους κοινούς “περιορισμένους ανθρώπους”. Επίσης σε άλλες χώρες που ονομάζονται “ηθικά υψηλές” και στις οποίες φημίζεται ότι βασιλεύει η επιείκεια και η σοφία, η δικαιοσύνη είναι απλώς ένα όνομα! Ανάμεσα σε χίλιους ανθρώπους, σχεδόν κανένας δεν έχει τη δύναμη και το θάρρος για την αλήθεια και τη δικαιοσύνη.”

   “… «Ας λυπηθεί ο Θεός την αιματοβαμμένη μου πατρίδα» φώναξε ένας παλιός λεβέντης, στου οποίου το γεμάτο ουλές πρόσωπο μπορεί να διαβάσει κανείς ωραίες ιστορίες για την πατρίδα. Πολλοί γινόντουσαν Κλέφτες (Σ.Σ. εννοεί ληστές) από ανάγκη και δίψα για εκδίκηση – η φυλακή της Λαμίας είναι τώρα γεμάτη από τέτοιους.”

   “Κάθε Σάββατο μάζευαν τους καταδίκους και τους πυροβολούσαν(!) σύμφωνα με το στρατιωτικό νόμο. Ήταν μια μέρα γεμάτη ανυπομονησία και σφοδρά συναισθήματα για μένα στη Λαμία, την οποία δεν θα ξεχάσω ποτέ!”

   Το 1854-55, επιδημία χολέρας ενσκήπτει στη Λαμία και την περιοχή της. Τα θύματά της είναι πολλά. Το 1855 η Εισαγγελία Πρωτοδικών Λαμίας στεγαζόταν σε ενοικιασμένο οίκημα, ιδιοκτησίας Νικ. Αναστασίου. Το ίδιο έτος, για δικαστικό κατάστημα των Πρωτοδικών[6] και μαζί για φυλακές Λαμίας, το ελληνικό δημόσιο ενοικίασε την οικία με τα παραρτήματά της, του γερουσιαστή Δημητρίου Χατζίσκου, με μηνιαίο ενοίκιο 200 δρχ. Πιθανότερη θέση του κτιρίου αυτού πρέπει να ήταν στη γωνία των οδών Ιωάν. Μακροπούλου και Νικ. Κρίτσα, ενώ άλλη θέση θα ήταν στην πλατεία “Πάρκου”.

   Με Β. Διάταγμα, στις 3 Ιουλίου 1858 εγκρίθηκε η κατασκευή φυλακών στη Λαμία. Όμως, μέχρι το Μάη 1859 δεν είχε γίνει τίποτα, κι έτσι, όπως έγραψε ο τοπικός τύπος[7] : “… είναι προορισμένον να μένη επί του χάρτου κομψώς σχεδιασμένο και το κατάστημα των φυλακών εν Λαμία, ως έμεινε επί του χάρτου σχεδιασμένον και το τελωνειακόν κατάστημα Στυλίδος”.

   Το 1883 ιδρύθηκε το Ειρηνοδικείο Μακρακώμης. Το επόμενο έτος (1884) ιδρύθηκε το Ειρηνοδικείο Σπερχειάδας. Το 1885 ήταν σε λειτουργία το μεταβατικό Ειρηνοδικείο Νέας Μιτζέλας (Αμαλιουπόλεως) και Πτελεού.

   Το 1886 πέρασε από τη Λαμία ο περιηγητής Γιούλιους[8] Σέντερβαλ. Συναντήθηκε με την τότε υψηλή κοινωνία της πόλης, αναφέροντας το Νομάρχη, αλλά και ανώτατους δικαστές, ονομαστούς δικηγόρους και το Διευθυντή[9] της Εθνικής Τράπεζας Μάρκο Ρενιέρη, ο οποίος είχε διατελέσει και πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη, αλλά υπήρξε και διακεκριμένος ιστορικός. Όπως αναφέρει ο περιηγητής στη γραφή του : “Το δικαστικό μέγαρο Λαμίας βρισκόταν στο ανατολικό μέρος της πόλης, διέθετε δε στο υπόγειο φυλακή. Είχε μικρή αίθουσα ακροάσεων, αλλά ήταν ιδιαίτερα ακαλλώπιστο”.

Η αίθουσα συνεδριάσεων του Δικαστηρίου (Υψηλάντου 1)

   Η αίθουσα συνεδριάσεων και οι λοιπές δικαστικές υπηρεσίες είχαν εγκατασταθεί στον α’ όροφο κτιρίου, ιδιοκτησίας Κρίτσα (βλ. φωτογραφία), στο δε ισόγειο λειτουργούσε καφενείο. Αυτό βρισκόταν στην πλατεία Ελευθερίας[10] (οδός Υψηλάντου 1). Τον Ιούνιο 1910, στο Κακουργιοδικείο Λαμίας και σ’ αυτό το κτίριο, έγινε η δίκη του Κιλελέρ. Ο χώρος αυτός χρησιμοποιήθηκε μέχρι τη μεταφορά των Δικαστηρίων το 1912, στο νεόδμητο Μέγαρο.

  Στο δεύτερο μισό του 19ου αι., το κοινωνικό φαινόμενο της ληστείας κορυφώνεται, ιδιαίτερα στον ακριτικό τότε νομό Φθιώτιδας. Οι κυβερνώντες χρησιμοποιούν αποτρεπτικά μέσα (στρατιωτική δύναμη, αποσπάσματα στρατού και χωροφυλακής τακτικά ή και έκτακτα) για να το αντιμετωπίσουν, χωρίς όμως να εξαλείφουν τις αιτίες της. Ο κομματισμός και οι πελατειακές σχέσεις παραμένουν ισχυρές και διαχρονικές.

   Ως παράδειγμα να αναφέρουμε τον Αθανάσιο Παπακυριτσόπουλο[11] που φυλακίστηκε για “απαγωγή” της κοπέλας που αγάπησε και το 1887-88 αναγκάστηκε να αποδράσει από τις φυλακές Λαμίας, για να σωθεί από τις εκδικητικές απειλές κομματικών μπράβων. Στη συνέχεια κηρύχθηκε φυγόδικος και μετά “ληστής”. Στις 8 Σεπτεμβρίου 1894, ανατολικά της θέσης Μπεκιόρεμα του χωριού Σταυρός, αιχμαλώτισε τους δικαστικούς στη Λαμία Λεωνίδα Ροζάκη, εισαγγελέα και  Γεώργιο Αγγελή, ανακριτή, ζητώντας επιείκεια με την απονομή αμνηστίας. Η κυβερνητική εντολή όμως ήταν :

«Ουδεμία διαπραγμάτευσις. Εξοντώσατε ληστοσυμμορίαν πριν επέλθη το σκότος της νυκτός. Μη φεισθήτε θυσίας δικαστικών».

   Στη μάχη που ακολούθησε το απόσπασμα σκότωσε τους ληστές και τους δικαστικούς. Το θάνατο των δικαστικών απέδωσαν στους ληστές, αν και έπεσαν από τις σφαίρες του αποσπάσματος. Κρατική αναλγησία!

   Στη φυλακή της Λαμίας, τόσο οι απόπειρες απόδρασης όσο και οι πετυχημένες αποδράσεις είναι συχνές. Τούτο οφειλόταν στην κακή κατάσταση των κτιρίων, στις άθλιες συνθήκες κράτησης και στην κακή συμπεριφορά των δεσμοφυλάκων.

   Οι θανατικές καταδίκες, για σοβαρά κακουργήματα (κυρίως τη ληστεία) εκτελούνταν με λαιμητόμο. Στη Λαμία υπήρχε μία στην περιοχή (ήταν ένας λοφίσκος), που λεγόταν Γολγοθάς, νότια του Σιδηροδρομικού Σταθμού Λαμίας. Στη θέση αυτή, την περίοδο του Μεσοπολέμου (1933) θεμελιώθηκε το κτίριο του Κέντρου[12] Παιδικής Μέριμνας Αρρένων (πρώην Ορφανοτροφείο) και από το 1938 λειτουργεί μέχρι τις μέρες μας.

   Το 1894, η κατάσταση των φυλακών Λαμίας παρέμενε άθλια. Η αύξηση του αριθμού των καταδίκων σε περιορισμένους χώρους, ακάθαρτους, που δεν αερίζονταν, δεν θερμαίνονταν το χειμώνα και αναγκαστικά συμβίωναν υγιείς και άρρωστοι (όπως φυματικοί), με ανάγωγους επιστάτες και ενίοτε χρηματιζόμενους (διεφθαρμένους), το σωφρονιστικό σύστημα έπασχε. Με επιστολή-αίτηση 50 καταδίκων στις φυλακές Λαμίας ζητούσαν την προστασία του προέδρου της Βουλής και των βουλευτών[13] Φθιώτιδας. Η καταγγελία τους στρεφόταν εναντίον του επιστάτη των φυλακών Λαμίας Ιωάννη Σπανού. Είναι προφανές ότι δεν έφερε αποτέλεσμα.

   Το ίδιο έτος (1894), κατάδικοι των φυλακών Λαμίας με άλλη αίτησή τους προς το Νομάρχη Φθιωτιδοφωκίδος ζητούσαν[14] την αποφυλάκιση ενός κρατουμένου και φυματικού.

3.    Περιγραφή  της κατάστασης στη φυλακή το 1856

   Ο Γάλλος περιηγητής Λε Σεβαλιέ-Απέρ[15] (1797-1873), επισκέφθηκε τη Λαμία από τις 2 Οκτώβρη 1856 και περιηγήθηκε στα δημόσια κτίρια και τις σχετικές υπηρεσίες, με τη συνοδεία του τότε δημάρχου Κυριακού Τασσίκα, της γυναίκας του, του διοικητή, του Νομάρχη, εισαγγελέα, του δικαστή Βυβιλάκη, κ.ά. Κατέγραψε αναλυτικά της εντυπώσεις του. Αξίζει να τις αναφέρουμε :

“… Στο ισόγειο του στρατώνα της χωροφυλακής υπάρχει μια μικρή αίθουσα, που χρησιμεύει ως προσωρινή φυλακή. Εκεί, υπήρχαν δύο άντρες που κατηγορούνταν για ένοπλη ληστεία και ο ένας από τους δύο ήταν βαριά τραυματισμένος, έπειτα από μάχη με τους χωροφύλακες.”

“Επισκέφτηκα, αρχικά τις αστικές φυλακές συνοδευόμενος από τις αρμόδιες αρχές. Αποτελούνται από πολλά μεγάλα δωμάτια στο ισόγειο, των οποίων τα παράθυρα και οι πόρτες βλέπουν σε μια μικρούλα αυλή. Αυτό που κάνει αυτή τη φυλακή ακόμα πιο φρικτή και θλιβερή είναι η μεγάλη συσσώρευση κρατουμένων κάθε κατηγορίας. Υπάρχουν κελιά που δεν παίρνουν ήλιο ή αέρα, παρά μέσα από στεγανά, που βλέπουν σε διαδρόμους· αντιλαμβανόμαστε λοιπόν, πόσο άβολα νοιώθουν οι άνθρωποι, που μένουν μέσα σε αυτά και πόσο ανθυγιεινά είναι. Οι κάδοι, το πάτωμα, όλα πολύ βρώμικα, η έλλειψη ράντζων, όλος ο κόσμος να κοιμάται κατάχαμα, δίχως αχυρόστρωμα, δίχως σεντόνια ή κουβέρτες, με τα πόδια γυμνά και βρώμικα, καμιά φροντίδα στο σώμα, στα μαλλιά ή στα γένια : αυτά είναι τα επιπλέον μειονεκτήματα της υπερβολικής αθλιότητας των κρατουμένων της Λαμίας.”

“Οι βαριές αλυσίδες, η στέρηση ασπρορούχων ή ακόμα και ρούχων, η θλίψη της ψυχής και η ανησυχία  της καρδιάς, το πνεύμα πάντα λυπημένο και βασανισμένο από τη βεβαιότητα μιας μακράς καταδίκης ή ακόμα και ενός θανάτου, κατηγορούμενοι ή υπόδικοι, ένοχοι ή αθώοι, εξίσου φορτωμένοι με τις αλυσίδες και τα δεινά, που κανείς δεν μπορεί να ελαφρύνει, ελάχιστο το ψωμί και το νερό προς επιβίωση, μια ρημαγμένη υγεία, μια αληθινή ασθένεια, ένας φλογερός πυρετός ή ένα άσχημος ύπνος κάθε νύχτα, όλες τις νύχτες, η βεβαιότητα της ατυχίας της οικογένειας, που έμεινε πίσω και της κοινωνικής περιφρόνησης, που έρχεται μαζί με μια ανελέητη προκατάληψη η έντονη μεταμέλεια γι’ αυτό που προκάλεσε την απώλεια της ελευθερίας, ούτε μια ώρα ευτυχίας, να ελπίσουν από δω και στο εξής : τούτα είναι λοιπόν τα θλιβερά χρώματα του πίνακα που απεικονίζει αυτό το σπίτι, που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε το σπίτι του συνωστισμένου πόνου, το σπίτι των μυρίων κακών εν δράσει.”

“Οι άρρωστοι είναι ξαπλωμένοι κατάχαμα, δίπλα στους υγιείς, ακόμη, συγκατοίκους τους. Κι ακόμη, τι δηλητηριασμένο αέρα αναπνέουν όλοι αυτοί οι άνθρωποι και πώς η υγεία εγκαταλείπει έναν-έναν αυτούς τους φτωχούς παραμελημένους! Μετά βίας μπορούν να απλώσουν το σώμα τους στο πάτωμα, το οποίο συχνά είναι μουσκεμένο ή σκεπασμένο με λάσπη. Κι επίσης, το ήθος, οι θρησκευτικές αρχές, η θέληση, προκειμένου να μην αμαυρωθούν, θριαμβεύουν μέσα από την επαφή της σάρκας και όλων των άσχημων παθών, που τους κυριεύουν!”

“Μέσα σε έναν δωμάτιο λιγότερο σιχαμερό βρισκόντουσαν οκτώ κρατούμενοι, κατηγορούμενοι για απλήρωτα πρόστιμα και φόρους προς το κράτος, οι οποίοι δεν ελάμβαναν καμία τροφή, διότι οι φύλακες τους περίμεναν να μάθουν, αν οι ίδιοι είχαν τα μέσα να εφοδιαστούν. Ούτε ο κυβερνήτης δεν μπόρεσε να σταματήσει πολύ γρήγορα μια τέτοια κατάχρηση.”

“Οι κρατούμενοι της μεγάλης φυλακής έμεναν, σχεδόν όλη την ημέρα ακίνητοι, καθισμένοι κατάχαμα, με τα πόδια διπλωμένα κατά τη συνήθεια των τούρκων, έχοντα τα μέλη τους συχνά δεμένα με αλυσίδες και κατέληγαν να μουδιάζουν, τόσο που περπατούσαν με δυσκολία.”

“Την ημέρα της άφιξής μου στη Λαμία, ο πληθυσμός των φυλακών αποτελούνταν από : 59 ληστές, 28 συνενόχους ληστών, 27 κλέφτες, 13 δολοφόνους, 3 φονιάδες, 1 γυναίκα για παιδοκτονία, 3 εμπρηστές, 7 που είχαν δραπετεύσει κατά το παρελθόν, 5 για αντίσταση ενάντια στις κοινωνικές αρχές, 2 για πλαστογραφία σε ιδιωτικά ζητήματα, 25 κατάδικους, 5 γυναίκες, σύνολο 177.”

“… Γιατρός και ιερωμένος της φυλακής ήταν οι μόνοι ανάμεσα στους υπαλλήλους που απείχαν από τη συνοδεία μου στις διάφορες επισκέψεις. Ίσως ο πρώτος να φοβήθηκε τις παρατηρήσεις μου σχετικά με την κακή κατάσταση της υγείας των κρατουμένων και ο δεύτερος τις παρατηρήσεις μου σχετικά με την έλλειψη θρησκευτικής παρηγοριάς, την οποία οι κρατούμενοι είχαν το μεγάλη ανάγκη.”

“… Μέσα στην ίδια νύχτα βρήκαν τρεις άντρες νεκρούς ανάμεσα στους συγκρατούμενους!”

“… Το Δικαστήριο, το οποίο καταλαμβάνει τον πρώτο όροφο αυτής της φυλακής, είναι τόσο ανθυγιεινό, τόσο κακοδιατηρημένο, τόσο πλήρες κρατουμένων, που συχνά η κακοσμία των δωματίων και των προαυλίων ανεβαίνει στις αίθουσες ακροάσεων και υποχρεώνει να κλείνουν τις πόρτες.”

4.    Από τα ενοικιασμένα κτίρια, στο Δικαστικό Μέγαρο Λαμίας

   Την 1η Ιαν. 1912, όλες οι δικαστικές υπηρεσίες της Λαμίας μεταφέρθηκαν στο νεόδμητο Δικαστικό[16] Μέγαρο, στην οδό Καποδιστρίου. Η κατασκευή του άρχισε το 1903 και ολοκληρώθηκε το 1911. Είναι κληροδότημα του ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού και κτίστηκε σε οικόπεδο που παραχώρησε ο Δήμος Λαμίας (με δήμαρχο το Νικόλαο Κρίτσα).

   Το οικόπεδο αγοράστηκε το Δεκέμβριο του 1902, αντί 15.000 δρχ. από τους κληρονόμους του Αριστείδη Στεφ. Σκληβανιώτη.

5.    Οι φυλακές Λαμίας στον 20ό αι. (μέχρι και το Μεσοπόλεμο)

   Οι φυλακές Λαμίας μέχρι το 1911 παραμένουν σε μισθωμένο χώρο. Συγκεκριμένα στεγάζονται σε οίκημα[17] ιδιοκτησίας Ηλία Κοκκινόπουλου. Όπως προαναφέρθηκε από τις αρχές του 1912, η Λαμία απέκτησε Δικαστικό Μέγαρο, που έλυσε το αιώνιο πρόβλημα στέγασης σε ιδιόκτητο δημόσιο λειτουργικό κτίριο.

   Το 1920 λειτούργησε και το Επισκοπικό Δικαστήριο Λαμίας, με κατηγορούμενο το μητροπολίτη Φθιώτιδος Θεόφιλο Ιωάννου. Αθωώθηκε λόγω αμφιβολιών.

   Το 1915 το ελληνικό Δημόσιο νοίκιασε μεγάλο οικόπεδο (στην οδό Καποδιστρίου 36), μέσα στο οποίο με έξοδα του Κράτους ανεγέρθησαν κτήρια (ανδρικών και γυναικείων) φυλακών Λαμίας. Στον ιδιοκτήτη της έκτασης αποδιδόταν ενοίκιο. Το κτίριο των ανδρικών φυλακών περικλειόταν από τις οδούς Καποδιστρίου-Αλαμάνας-Ξάνθου-Παπακυριαζή, ενώ των γυναικείων φυλακών ήταν νοτιότερα, δηλ. περικλειόταν από τις οδούς Ξάνθου-Παπακυριαζή-Τσακάλωφ-Αλαμάνας.

   Το 1920 το οικόπεδο των φυλακών αγοράστηκε από τους Νικόλαο Αποστολόπουλο (εκ Κομποτάδων) και Κωνστ. Γραμμάτο (από τη Λαμία). Από το γάμο των παιδιών των ιδιοκτητών, του Ιωάννη Νικ. Αποστολοπούλου και της κόρης του Κων. Γραμμάτου, το οικόπεδο περιήλθε στην ιδιοκτησία του Ιωάν. Αποστολοπούλου.

   Την περίοδο του Μεσοπολέμου, έγινε κάποια προσπάθεια για εξυγίανση και αναβάθμιση των ποινικών φυλακών Λαμίας. Για την κατάστασή τους, ο τοπικός τύπος δίνει τις συνθήκες στέγασης, διατροφής και διαβίωσης των κρατουμένων:

“… το οίκημα το οποίον στεγάζει σήμερον τους φυλακισμένους αποτελεί στίγμα δια τον πολιτισμόν μας. Οι κρατούμενοι διαιτώνται όλοι μαζί, βαρυποινίται και πολίται, εκτίοντες ποινήν πταισματικών παραβάσεων 2-3 ημερών. Κακούργοι, φύσεις πονηραί, πάσης ηλικίας και αθώοι διατελούντες εν προφυλακίσει έφηβοι”.

   Το 1933 έγινε πρόταση από τον τότε εισαγγελέα Πλημμελειοδικών Λαμίας Αδαμαντίδη, για μεταφορά των φυλακών Λαμίας στο κτίριο του Κάστρου Λαμίας. Συνάντησε όμως την αντίδραση του δικηγορικού κόσμου και εγκαταλείφθηκε.

   Ο τοπικός τύπος[18] (εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ) ζητά “την προαγωγή των Φυλακών Λαμίας από ανοργάνωτης σε οργανωμένη, όπως αυτές της Άμφισσας. Στις οργανωμένες φυλακές παρέχεται στους κρατουμένους συσσίτιο ψωμί και μια μερίδα φαγητού. Στις ανοργάνωτες - όπως είναι οι φυλακές Λαμίας - δεν παρέχεται ή μισή οκά ψωμί ημερησίως και τίποτε πλέον αυτού”.

   Το 1935 τέθηκε άλλη πρόταση για μεταφορά των φυλακών στο κτίριο του εγκαταλειμμένου “Ελασσωνείου” Νοσοκομείου Λαμίας. Μάλιστα τέθηκε υπόψη του τότε υπουργού δικαιοσύνης Σπυρ. Ταλιαδούρου[19], ο οποίος επισκέφτηκε[20] τη Λαμία, χωρίς αποτέλεσμα. Έτσι η άθλια αυτή κατάσταση διαιωνίστηκε.

   Την ίδια χρονική περίοδο του ’30, οι δραπετεύσεις από τις φυλακές Λαμίας έγιναν σύνηθες φαινόμενο. Η τοπική εφημερίδα “Η ΕΠΑΡΧΙΑ”, έγραψε σχετικά :

“… Ο υπουργός Δικαιοσύνης επιθεώρησε τας φυλακάς Λαμίας, χωρίς να γνωρίζωμεν ποίαν γνώμην εσχημάτισε. Η κοινή γνώμη όμως έχει μορφώσει τοιαύτην γνώμην, όταν μία λωποδυτική προσωπικότης ο Μαζαράκης δραπέτευσε την επομένην της 9ετούς καταδίκης φυλακίσεώς του… Μετ’ ολίγας ημέρας, εκ των ιδίων φυλακών, εδραπέτευσεν ο διαρρήκτης Φούντας. Η κοινή γνώμη ερωτά: Εγνώσθησαν αι δραπετεύσεις αύται προς τον κ. Υπουργόν και τι ούτος απεφάνθη;”

 

Το κτίριο των Φυλακών Λαμίας (Καποδιστρίου 36)

6.    Οι φυλακές την περίοδο της Κατοχής και του Εμφυλίου

   Με την εισβολή των Γερμανών κατακτητών, και από το βομβαρδισμό της Λαμίας από τα γερμανικά αεροπλάνα, στις 18 Απριλίου 1941, Μεγάλη Παρασκευή, το Δικαστικό Μέγαρο Λαμίας έπαθε σοβαρές ζημιές. Βόμβες έπεσαν μπροστά στο κτίριο των δικαστηρίων καταστρέφοντας τις πετρόκτιστες σκάλες και προκαλώντας ζημιές σε όλη την πρόσοψη του κτιρίου. Παράλληλα κατέστρεψε τελείως το απέναντι κτίριο, όπου ήταν το Χάνι[22] του Δημ. Γ. Πεπέρα.

  Ακολούθησε επισκευή των ζημιών και το κτίριο αποκαταστάθηκε, συνεχίζοντας τη λειτουργία του.

   Για τρεισήμισι περίπου χρόνια, από τις 9 Σεπ. 1946 μέχρι τις 23 Ιουν. 1950, στο Δικαστικό Μέγαρο λειτούργησε το Έκτακτο Στρατοδικείο[23] Λαμίας. Για 435 άτομα αποφάσισε τη θανατική καταδίκη τους και για πολλά περισσότερα επέβαλε ποινές πολυετών φυλακίσεων. Οι καθημερινές συνεδριάσεις γίνονταν στην αίθουσα συνεδριάσεων του δικαστικού μεγάρου. Οι φυλακές ήταν στην ίδια οδό (Καποδιστρίου 36).

   Το στρατόπεδο των μελλοθανάτων ανδρών (επονομαζόμενο “Νταχάου”) και των κρατούμενων γυναικών ήταν στο σημερινό 10ο Δημοτικό Σχολείο (Όθωνος 40), που ήταν απέναντι από τις φυλακές, στα ανατολικά της Λαμίας.

 

Το Δικαστικό Μέγαρο Λαμίας βομβαρδισμένο (1941).

7.    Οι φυλακές Λαμίας στο τελευταίο μισό του 20ού αι.

    Στις μεταπολεμικές δεκαετίες οι φυλακές Λαμίας παρέμεναν στο ενοικιασμένο κτίριο της οδού Καποδιστρίου 36, απέναντι από το 10ο Δημοτικό Σχολείο. Η ανάπτυξη των άλλων Κέντρων Κράτησης στην Ελλάδα μείωσε τον αριθμό των εδώ κρατουμένων. Παράλληλα έγινε προσπάθεια για επαρκή βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και σίτισης, όπως και συμπεριφοράς από το προσωπικό. Το 1969 οι φυλακές Λαμίας καταργήθηκαν[24] και τα κτίρια αποδόθηκαν στους ιδιοκτήτες των οικοπέδων.

Το εσωτερικό των Φυλακών Λαμίας

   Στις 9 Ιουλίου 1980, το Δικαστικό Μέγαρο Λαμίας έπαθε σοβαρές ζημιές από σεισμό έντασης 5,4 R, με επίκεντρο την περιοχή του Αλμυρού. Ακολούθησε η επισκευή του, αν και υπήρξαν προτάσεις για κατεδάφιση και οικοδόμηση νέου.

   Στις 2 Μαρτίου 2000, εγκαινιάστηκε το Εφετείο Λαμίας. Ήταν ένα πολυετές αίτημα, που ικανοποιήθηκε μετά από 127 χρόνια. Βρίσκεται και λειτουργεί σε μισθωμένο χώρο, στην οδό Γ. Γεννηματά (απέναντι από την Έκθεση Λαμίας).

   Με την είσοδο του 21ου αι., θεμελιώθηκε το σωφρονιστικό κατάστημα (λέγεται Κέντρο Κράτησης) Δομοκού, με σκοπό να καλύψει τις ανάγκες της ευρύτερης περιοχής Στερεάς Ελλάδας και όχι μόνον. Επίσης στη Μακρακώμη θεμελιώθηκε νέο δικαστικό κατάστημα για το Ειρηνοδικείο.

  Από το 2015 το Κατάστημα Κράτησης (φυλακές) Δομοκού, από τύπου Β, έχει χαρακτηριστεί και ήδη λειτουργεί ως υψίστης ασφαλείας (τύπου Γ). Σ’ αυτό μεταφέρθηκαν κατάδικοι  από άλλες φυλακές, που έχουν καταδικαστεί για περιστατικά τρομοκρατίας.

Επίλογος

   Το ελληνικό σωφρονιστικό σύστημα, στην 190 ετών ιστορία του δεν απέκτησε ούτε την αναγκαία κρατική υποδομή, ούτε το κατάλληλο προσωπικό και χαρακτηριζόταν από βίαιες συμπεριφορές, μέχρι και βασανισμούς. Για την περίπτωση της Λαμίας, ούτε το δικαστικό μέρος ήταν τυχερό, στεγασμένο κατά καιρούς σε διαφορετικά, νοικιασμένα και προφανώς ακατάλληλα κτίρια.

   Η μεθοριακή Φθιώτιδα μέχρι το 1881, δοκιμάστηκε από την έξαρση της ληστείας, που επιβάρυνε το κατασταλτικό, δικαστικό και σωφρονιστικό σύστημα του τόπου. Η ύπαρξη φυλακής μέσα στη Λαμία ήταν κακή επιλογή. Ευτυχώς με τη νέα αντίληψη αυτό αποφεύχθηκε.

   Μακάρι να πραγματωθεί η λαϊκή ρήση γραμμένη αντίστροφα : “όπου κλείνει μια φυλακή, ανοίγει ένα σχολείο”!

Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος

                 φυσικός

---------------------

Υστερόγραφο : Οφείλω και αποδίδω ευχαριστίες για τις πολύτιμες πληροφορίες που έλαβα από τις κυρίες Αικατερίνη Αποστολοπούλου-Μπέη, τη δικηγόρο Αθηνών κα Ευαγγελία Μπέη και την αρχιτέκτονα μηχανικό Λαμίας κα Αγγελική Τριανταφύλλου.

Βιβλιογραφία-Αναφορές-Ιστοσελίδες

1.    εφ. “ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ”, 1859, Λαμία.

2.    εφ. “Φωνή της Φθιώτιδος”, 1894, Λαμία.

3.    εφ. “Σημαία”, 1912, Λαμία.

4.    εφ. “Η ΕΠΑΡΧΙΑ”, 1934, Λαμία

5.    Γκέοργκ Λούντβιχ Μάουρερ : “Ο Ελληνικός Λαός”, Μετάφραση Όλγας Ρουμπάκη, εκδ. Αφών Τολίδη, 1976, Αθήνα.

6.    Ιστοσελίδα του ΟΑΣΠ : http://www.oasp.gr

7.    Κωνσταντίνος . Αθαν. Μπαλωμένος : “Από τα Χάνια στα Ξενοδοχεία της προπολεμικής Λαμίας”, εφ. “ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ”, σε 4 συνέχειες, στα φ. 20999-21002, σελ. 6, την περίοδο 9-12 Δεκ. 2015, Λαμία.

8.    Δημητρίου Νάτσιου : “Δικηγόροι και Δικηγορικός Σύλλογος Λαμίας (1833-2003)”, έκδ. Δικηγορικού Συλλόγου Λαμίας, 2004, Λαμία.

9.    Ν. Δαβανέλλος - Γ. Σταυρόπουλος, “Λαμία, Με τη γραφίδα των περιηγητών (1159-1940)”, εκδ. ΟΙΩΝΟΣ, 2005), σελ. 145-147, Λαμία.

10.  Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : “Αθανάσιος Γεωργ. Παπακυριτσόπουλος (1869-1894)”, έκδ. Οκτωβρίου 2008, Λαμία.

11.  Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : “Ορφανοτροφείο (Κέντρο Παιδικής Μέριμνας) Αρρένων Λαμίας”, εφ. ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ, σε τρεις συνέχειες, στα φ. 21513-21515, σελ. 6, στις 24-26 Ιαν. 2018, Λαμία.

12.  Αθανασίου Κ. Μπαλωμένου : “Δρόμοι, Καταστήματα και ιδιοκτησίες της προπολεμικής Λαμίας (Δεκαετία1930-40)”, περ. ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 2001, σελ. 67, Λαμία.

13.  Κωνσταντίνου Αθαν. Μπαλωμένου : “Το Έκτακτο Στρατοδικείο Λαμίας - Οι θανατικές καταδίκες”, μελέτη αναρτημένη από τις 22-6-2017, στο www.amfictyon.blogspot.gr

14.  G. A. Perdicaris : “Η Ελλάδα των Ελλήνων”, τόμ. Ι, κεφ. 19-22, Νέα Υόρκη, 1845. (αναδημοσίευση στο περ. ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 1985, σ. 57, επιμ. Κων. Κοτσίλη, Λαμία).

15.  Ιστοσελίδα https://el.wikipedia.org

---

[1] Την αντιβασιλεία (λόγω του ανηλίκου βασιλιά Όθωνα) από το 1833 αποτέλεσαν οι : Άρμανσπεργκ (ως πρόεδρος), Μάουρερ (για τη δημόσια εκπαίδευση, εκκλησιαστικά και Δικαιοσύνη) και Χάιντεκ (για στρατιωτικά, ναυτιλία). Στις 21 Ιουλ. 1834 ο Μάουρερ αντικαταστάθηκε.

[2] Επιπλέον ιδρύθηκε ο Άρειος Πάγος (ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο) και Εμποροδικείο, στις πόλεις με σημαντική εμπορική κίνηση (π.χ. Σύρο).

[3] Από το 1835 ιδρύθηκε Εκκλησιαστικό Δικαστήριο, που λειτουργεί όταν χρειαστεί.

[4] Με ακίνητη περιουσία από 5.000 δρχ. και άνω, ή με ετήσιο εισόδημα τουλάχιστον 1.000 δρχ.

[5] Ήταν στρατιωτικός διοικητής της Λαμίας κατά την περίοδο της Αντιβασιλείας. Είναι ο μοίραρχος, που αργότερα στην Αθήνα, στις 2 Σεπτεμβρίου 1843, την παραμονή τη Επανάστασης, περικύκλωσε με τους άνδρες του την κατοικία του στρατηγού Μακρυγιάννη.

[6] Πρόεδρος Πρωτοδικών ήταν ο Γεώργιος Α. Πετιμεζάς και εισαγγελέας Πρωτοδικών ήταν ο Ιωάννης Μουτζορίδης. [από συμβόλαιο με αριθ. 5014/24 Δεκεμβρίου 1855, του συμβολαιογράφου Λαμίας Αλεξ. Χατζίσκου].

[7] εφ. “ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ”, φ.166, 27 Μαΐου 1859, Λαμία.

[8] Δαβανέλλος-Σταυρόπουλος, “Λαμία, Με τη γραφίδα των περιηγητών (1159-1940)”, εκδ. ΟΙΩΝΟΣ, 2005), σελ. 145-147, Λαμία.

[9] Διετέλεσε διοικητής της ΕΤΕ την περίοδο από το 1869 ως το 1890.

[10] Σήμερα, στη θέση αυτή είναι το κτίριο της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας.

[11] Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : “Αθανάσιος Γεωργ. Παπακυριτσόπουλος (1869-1894)”, έκδ. Οκτωβρίου 2008, Λαμία.

[12] Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : “Ορφανοτροφείο (Κέντρο Παιδικής Μέριμνας) Αρρένων Λαμίας”, εφ. ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ, σε τρεις συνέχειες, στα φ. 21513-21515, σελ. 6, στις 24-26 Ιαν. 2018, Λαμία.

[13] Είναι οι : Αθαν. Ευταξίας, Κωνστ. Χαλκιόπουλος, Δ. Κρίτσας και  Ζυγομαλάς.

[14] εφ. “Φωνή της Φθιώτιδος”, φ. 21, 12 Μαρτίου 1894, Λαμία.

[15] Δαβανέλλος-Σταυρόπουλος, “Λαμία, Με τη γραφίδα των περιηγητών (1159-1940)”, εκδ. ΟΙΩΝΟΣ, 2005), σελ. 120, Λαμία.

[16] Συμβόλαιο αριθ. 30.330/30 Δεκεμβρίου 1902, του συμβολαιογράφου Λαμίας Παναγή Μαυρίκα

[17] εφ. “Σημαία”, φ, 53, 5 Ιανουαρίου 1912, Λαμία.

[18] εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ, φ. 784, σ.1, 8-3-1934, Λαμία.

[19]Καταγόταν από τη Στυλίδα. Ήταν βουλευτής πρώτα Καρδίτσας και μετά Τρικάλων. Στην κυβέρνηση Τσαλδάρη ήταν υπουργός Δικαιοσύνης. Πέθανε στις 7 Μαρτίου 1936, σε ηλικία 69 ετών, εν ενεργεία βουλευτής.

[20] Παρέστη και μίλησε σε τιμητική εκδήλωση που έγινε στην αίθουσα συνεδριάσεων του Δικαστικού Μεγάρου Λαμίας, με ανάρτηση των φωτογραφιών των δικαστών Λεων. Ροζάκη και Γεωρ. Αγγελή, οι οποίοι  είχαν απαχθεί από την ομάδα του Αθαν. Παπακυριτσόπουλου και σκοτώθηκαν από το απόσπασμα χωροφυλάκων στις 8 Σεπ. 1894, στη Νταϊτσά (Αγριλιά) Λαμίας.

[21] Αθανασίου Κ. Μπαλωμένου : “Δρόμοι, Καταστήματα και ιδιοκτησίες της προπολεμικής Λαμίας (Δεκαετία1930-40)”, περ. ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 2001, σελ. 67, Λαμία.

[22] Κωνσταντίνος . Αθαν. Μπαλωμένος : “Από τα Χάνια στα Ξενοδοχεία της προπολεμικής Λαμίας”, εφ. “ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ”, σε συνέχειες, φύλλα 20999-21002, σελ. 6, από τις 9-12 Δεκ. 2015, Λαμία.

[23] Κωνσταντίνου Αθαν. Μπαλωμένου : “Το Έκτακτο Στρατοδικείο Λαμίας - Οι θανατικές καταδίκες”, μελέτη αναρτημένη από τις 22-6-2017, στο www.amfictyon.blogspot.gr

[24]Από το 1970 τμήμα των πρώην ανδρικών φυλακών, με πρόσοψη στην οδό Καποδιστρίου 36 ενοικιάστηκε από την εταιρεία πετρελαιοειδών BP και λειτούργησε ως Πρατήριο (Πουρνάρας), μέχρι τον Αύγουστο 1970. Μετά από αγορά και αντιπαροχή του οικοπέδου, τα παλιά κτίρια κατεδαφίστηκαν και από το 2003 ο εργολάβος Πελ. Συρόπουλος έκτισε πολυώροφο κτίριο.