Ο Ιερός Ναός του Αγίου Αθανασίου και η Γραβιά

Πρόλογος

   Η Γραβιά Παρνασσίδας σε όλα τα γνωστά χρόνια της ιστορικής διαδρομής της είναι συνδεδεμένη εκκλησιαστικά με τη μεγάλη μορφή του χριστιανισμού, τον Μέγα Αθανάσιο. Υπήρξαν τρεις ιεροί ναοί αφιερωμένοι σ’ αυτόν. Ο τωρινός είναι ο τελευταίος και ο πλέον μεγαλοπρεπής. Θα ακολουθήσει μια σύντομη παρουσίαση των ναών αυτών μέχρι σήμερα.

Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα

    Από τον 9ο  αι. μ.Χ. που ιδρύθηκε η επισκοπή Βάργιανης (Ασβεστοχώρι), η χριστιανική μορφή του Αθανασίου του Μεγάλου, πατριάρχη Αλεξανδρείας ήταν τόσο έντονη, ώστε στην ευρύτερη περιοχή θεμελιώθηκαν πολλές εκκλησίες αφιερωμένες στον Άγιο Αθανάσιο. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, οι Έλληνες έφευγαν από τα πεδινά (που ανήκαν σε Τούρκους) και ζούσαν σε ορεινά μέρη, εφόσον η κύρια ασχολία τους ήταν η κτηνοτροφία. Έτσι ένοιωθαν πιο ασφαλείς.

   Στα προεπαναστατικά χρόνια, στη θέση της σημερινής Γραβιάς ήταν το μεγάλο Χάνι, που εξυπηρετούσε τους ταξιδιώτες προς τα Σάλωνα και αντίστροφα. Η θέση του Χανιού ήταν εκεί όπου τώρα βρίσκεται η προτομή και το μνημείο του Οδυσσέα Ανδρούτσου.

παλιά εικόνα Αγ. Αθανασίου

   Δίπλα υπήρχε μικρός ναός αφιερωμένος στον Άγιο Αθανάσιο. Μου αναφέρθηκε από προφορική μαρτυρία ότι ήταν χαμηλότερα κατά 2-3 σκαλοπάτια από το επίπεδο του εδάφους. Δεν υπάρχουν στοιχεία (τουλάχιστον προς το παρόν) που να περιγράφουν αυτό το μικρό ναό, που κυρίως εξυπηρετούσε τους περαστικούς, ενώ οι κτηνοτρόφοι στα ημιορεινά της περιοχής θα τιμούσαν τη μνήμη του Αγίου στο πανηγύρι του. Δεν αποκλείεται δε να ήταν ένα εξωκλήσι, που θα υπαγόταν στην Ι. Μονή της Παντάνασσας Γραβιάς.

   Στη μάχη του Χανιού, στις 6 Μαΐου 1821, δεν αναφέρεται ο ναός αυτός και είναι πιθανό να έπαθε κάποιες ζημιές. Μετά τη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους, από τη δεκαετία 1830-40, αρχίζει η κατοίκηση της περιοχής περί το μικρό ναό και το Χάνι. Έτσι το 1836 καταγράφεται ο οικισμός Χάνι Γραβιάς για πρώτη φορά, που - διοικητικά - προσαρτήθηκε στο Δήμο Λιλαίας. Μετά από 6 χρόνια, το 1842, η εποίκιση ήταν τόσο γρήγορη και αρκετή, ώστε να καταργηθεί ο οικισμός Χάνι Γραβιάς, να ονομαστεί πλέον Γραβιά και μάλιστα να ορισθεί ως έδρα του δήμου Δωριέων! Οι περισσότεροι κάτοικοι προήλθαν από τη Βάργιανη.

Από τις αρχές του 20ού αι. μέχρι σήμερα

   Με την αλλαγή του αιώνα (είσοδος του 20ού αι.) έγινε επιτακτική η ανάγκη για απόκτηση νέου μεγαλύτερου Ιερού Ναού. Από το 1906 ως νέος εφημέριος ανέλαβε ο παπα-Δήμος Αθαν. Κόλλιας. Το 1907 θεμελιώθηκε και ο Ι. Ν. του Αγίου Βασιλείου Γραβιάς (όπως γράφει εντοιχισμένη πλάκα στο υπέρθυρο του ναού).

Δήμος Αθ. Κόλλιας

   Το 1910 στην ίδια θέση όπου ήταν ο παλιός μικρός ναός - που τον κατεδάφισαν - οικοδομήθηκε ο πετρόκτιστος ναός. Το έργο ανέλαβε ο εργολάβος Δημ. Μπαμπαλής (που καταγόταν από χωριό της Δωρίδος). Εικόνες στο τέμπλο του ναού αυτού, δωρίθηκαν από τον ίδιο (1911) και υπάρχουν στο υπόγειο παρεκκλήσι του νέου μεγάλου ναού.

    Η ολοκλήρωση του νέου ναού καθυστέρησε λόγω των Βαλκανικών Πολέμων, του Εθνικού Διχασμού, του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και της Μικρασιατικής εκστρατείας και καταστροφής. Πολλοί συνεισέφεραν για την αποπεράτωση και την αγιογράφησή του. Από τις φορητές εικόνες αναφέρουμε τις δωρεές Ευθυμίου Κ. Κουτροζή (1916), Αικατερίνης Β. Αντωνίου (1921), Ηλία Γ. Μπαλωμένου (1921), οικογενείας Κουτσογιάννη (1923), Ανδρέα & Ειρήνης Κουτσογιάννη (1939) και Νικολάου Ι. Κοτσίκη, ομογενούς στην Αμερική εκ Καστελλίων (1956). Δυστυχώς δεν υπάρχουν άλλα στοιχεία για δωρητές, που θα μπορούσαμε επίσης να αναφέρουμε.

    Τον Οκτώβριο του 1942, από τον κατοχικό ιταλικό στρατό πυρπολήθηκε η Ι. Μονή Πανάσσαρης. Η πυρκαγιά κατάστρεψε το συγκρότημα των κελιών και τα περιεχόμενα του Καθολικού, ενώ διασώθηκαν οι βυζαντινές αγιογραφίες.

Ο Ι. Ν. του Αγίου Αθανασίου (την περίοδο 1910-1983)

   Το 1943, ο εφημέριος του Ι. Ν. Αγίου Αθανασίου Γραβιάς Δήμος Αθ. Κόλλιας (1870-1944) συνελήφθη από τους Ιταλούς κατακτητές με την κατηγορία ότι υπέθαλπε τους αντάρτες και φυλακίστηκε για 4 μήνες. Πέθανε στην Αθήνα τον Ιούνιο του 1944. Είχε υπηρετήσει το ναό για 36 χρόνια. Τα ταραγμένα χρόνια που ακολούθησαν (Κατοχή, Εμφύλιος και μετά) υπηρέτησαν το ναό οι ιερείς Δ. Παπαβασιλείου (την περίοδο 1942-1945), Ι. Παπανικολάου, Αιμ. Κόκκινος, Ι. Αγοργιανίτης (την περίοδο 1947-48) και Παν. Κοτσίλης (την περίοδο 1945-1967).

   Στα μεταπολεμικά χρόνια, ο Ι. Ν. εξυπηρέτησε τις ανάγκες των κατοίκων σε ικανοποιητικό βαθμό. Από το 1964 τοποθετήθηκε ως ιερέας και ο ιερομόναχος Θεοδόσιος Κλήμης (μαζί με τον εφημέριο Παν. Κοτσίλη). Από το 1968 ανέλαβε πλήρως ως εφημέριος ο π. Θεοδόσιος Κλήμης.

   Όμως οι σεισμοί από τη δεκαετία του ’60 και μεταγενέστερα δημιούργησαν ρωγμές στο κτίσμα του Ναού του Αγ. Αθανασίου. Έτσι ο πετρόκτιστος ναός κρίθηκε ακατάλληλος για χρήση. Από τις αρχές της δεκαετία του ’80 αποφασίστηκε η κατασκευή νέου Ι. Ναού.

    Το 1985 κατεδαφίστηκε ο παλιός ναός. Με την καθοδήγηση και οργάνωση του δραστήριου αρχιμανδρίτη π. Θεοδοσίου Κλήμη και με τη βοήθεια των ευλαβών χριστιανών, στις 12-9-1987,  θεμελιώθηκε ο νέος Ι. Ν. του Αγ. Αθανασίου Γραβιάς από το μητροπολίτη Φωκίδος Αθηναγόρα. Το σχέδιο του μεγαλοπρεπούς ναού προήλθε από τον ΟΔΕΠ (δωρεά). Η Ερανική Επιτροπή για την ανέγερση του νέου ναού διέτρεξε όλη την Ελλάδα, συγκεντρώνοντας χρήματα. Προηγήθηκε στην κατασκευή το υπόγειο του νέου ναού και διαμορφώθηκε σε παρεκκλήσι, ώστε να τελούνται οι ιερές λειτουργίες, μέχρι την αποπεράτωση του κυρίως ναού.

   Στις 5-9-2010, από το μητροπολίτη Φωκίδας Αθηναγόρα εγκαινιάστηκε ο νέος Ι. Ν. του Αγ. Αθανασίου Γραβιάς. Είναι το έργο ζωής του ιερομονάχου και αρχιμανδρίτη Θεοδοσίου Κλήμη, αλλά και των ανθρώπων που συνέβαλαν και συνεισέφεραν για την ανέγερση και την αποπεράτωση του περικαλλούς ναού που κοσμεί τη Γραβιά.

 

Ο σημερινός μεγαλοπρεπής Ι. Ν. του Αγίου Αθανασίου Γραβιάς

        Οφειλόμενη τιμητική αναφορά στον αρχιμανδρίτη π. Θεοδόσιο Κλήμη

   Γεννήθηκε στο 1927 στο χωριό Χωροεπίσκοποι της Κέρκυρας (βρίσκεται στο βόρειο μέρος της). Το λαϊκό του όνομα ήταν Θεμιστοκλής. Ο πατέρας του λεγόταν Σπυρίδων. Η οικογένεια είχε 8 παιδιά και ο Θεμιστοκλής ήταν το τελευταίο στην οικογένεια.

   Από νεαρή ηλικία ο Θεμιστοκλής είχε έντονη επιθυμία να ακολουθήσει το μοναχισμό. Αφού εργάστηκε κάποιο μικρό χρονικό διάστημα ως ελαιοχρωματιστής, βρέθηκε στη Φωκίδα όπου γνώρισε έναν συμπατριώτη του ιεροδιάκονο, που υπηρετούσε στην Ι. Μονή Βαρνάκοβας. Σε ηλικία 25 ετών, αντί να πάει στο Άγιον Όρος, επέλεξε να πάει εκεί. Το έτος 1952 εισήλθε στη μονή και έλαβε το εκκλησιαστικό όνομα Θεοδόσιος. Ο ηγούμενος τότε λεγόταν Αέτιος.

   Το 1956, μετά από εντολή του επισκόπου Φωκίδος, μετέβη στην Άμφισσα και ανέλαβε τη θέση του εφημερίου στον Ι. Ναό Αγ. Νικολάου Αμφίσσης. Μετά από 8 χρόνια, το έτος 1964, μετά από απόφαση του επισκόπου Φωκίδος Χρυσοστόμου, ανέλαβε καθήκοντα εφημερίου στον Ι. Ναό Αγ. Αθανασίου Γραβιάς.

Ο αρχιμ. Θεοδόσιος Κλήμης (2011)

   Μέχρι σήμερα, που γράφονται αυτές οι γραμμές (το 2015), ο ιερομόναχος αρχιμανδρίτης Θεοδόσιος Κλήμης έχει συμπληρώσει 51 χρόνια στον Ι. Ν. Αγ. Αθανασίου Γραβιάς και είναι ο μακροβιότερος εφημέριος του ναού αυτού.

   Στις μέρες του έγινε συντήρηση ή ανακαίνιση των υπαρχόντων ιερών ναών, παρεκκλησίων και ιδιαίτερα της ιστορικής Μονής Παντάνασσας Γραβιάς. Επίσης, λόγω σοβαρών ζημιών από τους σεισμούς στις αρχές της δεκαετίας του ’60 αλλά και μεταγενέστερες στον πετρόκτιστο Ι. Ναό Αγίου Αθανασίου, μαζί με τους κατοίκους έλαβε την απόφαση για ανέγερση του νέου και μεγαλοπρεπούς Ι. Ναού, που θεμελιώθηκε το 1987 και εγκαινιάστηκε το 2010 από τον αείμνηστο μητροπολίτη Φωκίδος Αθηναγόρα.

   Στις μέρες του 2015 παραμένει μάχιμος παρά το φορτίο των 88 ετών, αειθαλής και δραστήριος, μια ακατάβλητη κεφαλή του χριστιανικού ποιμνίου της Γραβιάς. Μετά την παραίτησή του έγινε συνταξιούχος και με απόφαση του νέου ποιμενάρχη Φωκίδας κ. Θεοκτίστου, τοποθετήθηκε νέος εφημέριος στον Ι.Ν. Αγίου Αθανασίου Γραβιάς.

Επίλογος

   Οφείλω και αποδίδω ευχαριστίες στο νέο μητροπολίτη Φωκίδας κ. Θεόκτιστο, που μου έδωσε την άδεια να κάνω μία μελέτη για τον Ι. Ν. Αγ. Αθανασίου Γραβιάς και φυσικά στον π. Θεοδόσιο Κλήμη, που με βοήθησε στην καταγραφή του υπάρχοντος υλικού και στην ολοκλήρωση αυτής.

Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος

                φυσικός