Μετανάστες στην Αμερική από τη Σπινάσα Ευρυτανίας (1909-1921)

Προλεγόμενα

   Στην περιοχή της Στερεάς Ελλάδας δεν ήξερα ότι υπήρχε οικισμός με το όνομα Σπινάσα. Δεν έτυχε ποτέ να γίνει αναφορά γι’ αυτήν,  ούτε είχα κάποιο γνωστό που να προέρχεται από αυτό τον τόπο.  Στις 13 Νοεμβρίου 2014, έλαβα ένα μήνυμα (e-mail) από τον κ. Γιάννη Μπαλτή, που κατάγεται από τη Σπινάσα, αλλά διαμένει και εργάζεται στην Αθήνα.  Τότε έμαθα γι’ αυτήν και για το νέο όνομα Νεράιδα, που πλέον ανήκει διοικητικά στο νομό Καρδίτσας.

   Η αγάπη του ανθρώπου αυτού για τον πατρογονικό τόπο του, που αποδεικνύεται από τη συμμετοχή του στον Πολιτιστικό Σύλλογο, με την έκδοση της εφημερίδας του Συλλόγου “Τα Χρονικά της Νεράιδας” και με τη γραφή του στην ιστοσελίδα “neraida-dolopwn.com”, αλλά περισσότερο με την παράκλησή του να γραφεί κάτι για τους μετανάστες της Σπινάσας, με έκαναν να ασχοληθώ με το θέμα.

   Δεν είχα υλικό από τη Σπινάσα, εφόσον όπως προείπα δεν την ήξερα καθόλου και γι’ αυτό άρχισα από το μηδέν.  Με βοήθησε ο παλαιότερος πίνακας επωνύμων της Σπινάσας, που μου έστειλε ο κ. Γιάννης Μπαλτής. Για άλλους οικισμούς (πόλεις, χωριά) έχω πολύ υλικό και βρήκα συγγενείς ή φίλους της Σπινάσας στον Κλειτσό, ίσως και στο Καρπενήσι. Για επιβεβαίωση των ονομάτων έστειλα την κατάσταση των ονομάτων στον κ. Μπαλτή. Τον ευχαριστώ για τη βοήθειά του.

      Για το αποτέλεσμα αυτό χρειάστηκαν πολλές ώρες και μέρες εντατικής απασχόλησης. Με βοήθησε πολύ, μέσω του Διαδικτύου, το αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (Ellis Island). Η έρευνα απέδωσε  36 μεταναστευτικά ταξίδια (λίγοι μετανάστες έκαναν διπλά ταξίδια). Ίσως να διέφυγαν κάποια ονόματα που δεν εντόπισα ή να έγραψαν άλλο τόπο γέννησης και προηγούμενης διαμονής. Θυμίζω τη (συνήθη) περίπτωση που κάποιοι, τότε στις ΗΠΑ, δήλωναν ότι γεννήθηκαν ή ότι διέμεναν στη μεγαλύτερη πόλη (π.χ. Καρπενήσι) της περιοχής.

   Η παρούσα εργασία θα μπορούσε να εμπλουτιστεί με φωτογραφικό υλικό των μεταναστών στις ΗΠΑ, που εγώ δεν έχω αυτή τη δυνατότητα. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος ή με πρωτοβουλία κάποιου (ή κάποιων) μπορεί να αναζητήσει και να βρεθούν στη Σπινάσα κάποιες φωτογραφίες, που θα εμπλουτίσουν την προσπάθεια αυτή. Επίσης μπορεί να συμπληρωθεί η εργασία, με την τύχη των μεταναστών αυτών, δηλ. ποιοι γύρισαν στην πατρίδα και ποια ήταν η προκοπή τους (επαγγελματική και προσωπική).

   Η εργασία-μελέτη αυτή θέλει να τιμήσει τους ανθρώπους του ορεινού χωριού στα όρια των νομών Ευρυτανίας-Αιτωλοακαρνανία-Καρδίτσας, για την τόλμη και την απόφαση να φύγουν στα ξένα (μερικοί ίσως να μην ξαναδούν τον τόπο τους), θυσιάζοντας τα καλύτερά τους χρόνια για να  ζήσει η γονική οικογένεια και οι ίδιοι καλύτερα.

   Μετά από έναν αιώνα, η προσπάθεια αυτή αποτείνεται στο θυμικό όσων έζησαν ή έχουν εικόνες από τα χρόνια της μετανάστευσης στην Αμερική. Είναι όμως μια αναγκαία κατάθεση μνήμης για τους νεότερους, στους οποίους και αφιερώνεται.

Κωνστ. Αθ. Μπαλωμένος

             φυσικός

--------

-------

Διοικητικές μεταβολές στη Σπινάσα

   Aπό την πρώτη ίδρυση στις 30-9-1836 ο οικισμός Σπινάσα προσαρτήθηκε στο δήμο Ελλοπίας του νομού Ακαρνανίας και Αιτωλίας. Μετά από 1 μήνα (ΦΕΚ 62Α/3-11-1836) αποσπάστηκε από το δήμο Ελλοπίας και προσαρτήθηκε στο δήμο Κτημενίων.

   Το 1877, ο οικισμός Σπινάσα αποσπάστηκε από το δήμο Κτημενίων (ΦΕΚ 12Α/25-2-1877) και  προσαρτήθηκε στο δήμο Δολόπων. Στη λήξη του 19ου αι., με το ΦΕΚ 136Α/8-7-1899, ο οικισμός αποσπάστηκε από το νομό Ακαρνανίας και Αιτωλίας και θα υπαγόταν πλέον στο νομό Ευρυτανίας.

   Το 1909 (ΦΕΚ 282Α/4-12-1909) ο οικισμός αποσπάστηκε από το νομό Ευρυτανίας και υπαγόταν πάλι στο νομό Αιτωλοακαρνανίας. Το 1912 (ΦΕΚ 261Α/31-8-1912) ο οικισμός αποσπάστηκε από το δήμο Δολόπων και ορίστηκε ως έδρα της ομώνυμης κοινότητας Σπινάσα. Το 1928 (ΦΕΚ 81Α/14-5-1928) μετονομάστηκε σε Νεράιδα.

   Την περίοδο της Κατοχής, με το ΦΕΚ 63Α/22-3-1943, ο οικισμός Νεράιδα αποσπάστηκε από το νομό Αιτωλοακαρνανίας και θα υπαγόταν πλέον στο νομό Ευρυτανίας.

   Το 1965 ο οικισμός παύει να είναι έδρα της κοινότητας Νεράιδας (ΦΕΚ 207Α/15-11-1965). Μετά από 3 χρόνια (ΦΕΚ 165Α/24-7-1968) ο οικισμός ορίζεται πάλι ως έδρα της κοινότητας Νεράιδας.

   Στην αρχή της μεταπολίτευσης, το 1974, ο οικισμός αποσπάστηκε από την επαρχία Ευρυτανίας του ομώνυμου νομού (ΦΕΚ 187Α/2-7-1974) και υπάγεται πλέον στην επαρχία Καρδίτσας του ομώνυμου νομού. Το 1997 ο οικισμός αποσπάστηκε από την κοινότητα Νεράιδας (ΦΕΚ 244Α/4-12-1997) και προσαρτήθηκε στο δήμο Ιτάμου.

   Τέλος, το 2010, αποσπάστηκε από το δήμο Ιτάμου (ΦΕΚ 87Α/7-6-2010) και προσαρτήθηκε στο δήμο Καρδίτσας.

-------------

1. Η κατάσταση στην πατρίδα - Η απόφαση μετανάστευσης

   Στη νότια κορυφογραμμή της Πίνδου και στο κέντρο του ορεινού και απρόσιτου όγκου των Αγράφων, κουρνιασμένο στις ελατοσκέπαστες πλαγιές της Μάρτσας σε υψόμετρο 800-960 μέτρα, είναι κτισμένο το χωριό Σπινάσα, όπως λεγόταν παλιότερα, ή Νεράιδα όπως λέγεται πλέον. Από την Καρδίτσα απέχει 43 χιλιόμετρα, όσα περίπου και από το Καρπενήσι και συνορεύει με τα χωριά Κλειτσός, Μαυρομμάτα, Άγραφα, Καροπλέσι, Ραχούλα, Αμάραντο και Μολόχα.

Στην απογραφή πληθυσμού του 1896 είχε συνολικά 629 κατοίκους. ενώ κατά την απογραφή του 1920 εμφανίζει αύξηση σε 783 κατοίκους (παρατίθεται σχετικός αναλυτικός πίνακας 1). Το 1928 ο οικισμός από Σπινάσα μετονομάστηκε σε Νεράιδα.

Στην παρούσα εργασία αναζητήθηκαν και εντοπίστηκαν 36 μετανάστες του χωριού, που πήγαν στην Αμερική, κατά την περίοδο 1909-1921. Είναι ποσοστό 6 % περίπου, που στέρησε ένα σημαντικό τμήμα από το παραγωγικό ενεργό ανδρικό δυναμικό του.

Η ζωή των κατοίκων και η οικονομία της γύρω περιοχής στα χρόνια εκείνα στηριζόταν κυρίως στη κτηνοτροφία και λιγότερο στη γεωργία και δασοκομία λόγω του ορεινού της περιοχής. Ένα τμήμα των κατοίκων (κυρίως μεγαλύτεροι στην ηλικία) ήταν αναλφάβητοι (περισσότερο οι γυναίκες).

Οι γυναίκες είχαν το μεγάλο φορτίο τόσο του σπιτιού και των παιδιών, όσο και των αγροτικών (γεωργικών ή κτηνοτροφικών) εργασιών. Τα παιδιά βοηθούσαν στις εργασίες ακολουθώντας το πατρικό επάγγελμα. 

Για αρκετές οικογένειες τα οικονομικά των σπιτιών ήταν περιορισμένα. Η αγορά των απαραίτητων απ’ το μπακάλη γινόταν για κάποιες οικογένειες με πίστωση. Σε όλη τη χώρα η τοκογλυφία αποτελούσε τη λύση ανάγκης και τα χρήματα αυτών των δανείων δίνονταν με υποθήκη κάποιου ακινήτου[1] (συνήθως μικροκτήματος).

   Κάποιοι άκουσαν από άλλους τον ωραιοποιημένο μύθο της «γης της επαγγελίας[2]». Ήταν το αμερικάνικο όνειρο.  Για έναν τόπο μακρινό, που έχει δουλειές, που κερδίζουν πολλά λεφτά και όλοι ζουν καλύτερα. Ελάχιστοι στην αρχή αλλά τολμηροί, αποφάσισαν να φύγουν. Η μεγάλη ανάγκη της φτώχειας[3] που ζούσαν ξεπέρασε το φόβο του μακρινού, άγνωστου και επικίνδυνου ταξιδιού.

 Για τα απαραίτητα ναύλα[4] (εισιτήριο και λοιπά έξοδα του ταξιδιού) δανείστηκαν[5] χρήματα ή πούλησαν ένα ζώο, με την υπόσχεση να επιστραφούν από την οικογένεια του μετανάστη τον άλλο χρόνο.

  Έτσι το έτος 1909 και νωρίτερα, έφυγαν από τους πρώτους οι : Νικ. Θάνος, Αθαν. Καραμέτος και Νικ. Καραμέτος. Τον επόμενο χρόνο (1910) κορυφώθηκε η φυγή με 15 μετανάστες.  Το 1912 έφυγαν άλλοι 10 μετανάστες. Μαζί τους έφυγαν και άλλοι από γειτονικά χωριά. Πήγαν στην Αμερική[6] κι έδωσαν διέξοδο στην ανέχεια, επιτρέποντας και υλοποιώντας το όνειρο μιας καλύτερης ζωής, αλλά ταυτόχρονα αποτέλεσαν και το παράδειγμα που ενθάρρυνε τους επόμενους.

   Δίνονται μερικά στατιστικά στοιχεία των μεταναστών της Σπινάσας:

   Συγκεκριμένα από τους 36 μετανάστες που κατέγραψε αυτή η εργασία, οι 15 (δηλ. το 42 %) έφυγαν. Θα μεταναστεύσει συνολικά ποσοστό 6 % περίπου του πληθυσμού της Σπινάσας, που είναι λίγο μικρότερο από το μέσο όρο της Ελλάδος.

   Να θυμίσουμε ότι στην εικοσαετία 1900-1920 ο μεταναστευτικός πυρετός στην Ελλάδα θα κορυφωθεί και η χώρα μας θα χάσει το 8% του συνολικού της πληθυσμού. Τότε 25.000 άνθρωποι περίπου εγκατέλειπαν ετησίως την Ελλάδα.

  Οι μετανάστες ήταν μόνο άνδρες. Μελετώντας την ηλικιακή κατανομή συμπεραίνουμε ότι κυριάρχησαν οι πιο παραγωγικές ηλικίες έως 30 ετών, με 29 μετανάστες. Οι ηλικίες των αριθμητικά περισσότερων μεταναστών του χωριού κατά ηλικία δίνονται στον πίνακα 3.

    Σε ομάδες ηλικιών, οι αντίστοιχοι αριθμοί μεταναστών δίνονται στο διπλανό πίνακα 4. Ο μέσος όρος των ηλικιών των 36 μεταναστών της Ιμίρμπεης ήταν 25 έτη!  

   Σε μεγαλύτερη απ’ όλους ηλικία (42 ετών) πήγε στην Αμερική ο Κωνσταντίνος Θάνος το έτος 1920. Τη μικρότερη ηλικία (19 ετών) είχαν 6 άτομα, οι : Αθαν. Δ. Καραμέτος, Βάιος Βούλγαρης, Γεώργ. Δ. Καραμέτος, Ηλίας Ν. Κατσούλης, Αθαν. Ι. Κουτής και Ηλίας Δ. Χαλάτσης. 

  Οι περισσότεροι μετανάστες της Σπινάσας ήταν ανύπαντροι. Πιο συγκεκριμένα από τους 36 μετανάστες οι 22 ήταν άγαμοι (ποσοστό 61 %).

    Από τα τις ευρύτερες οικογένειες της Σπινάσας τα περισσότερα αριθμητικά ταξίδια των μεταναστών στην Αμερική κατέγραψαν τα επώνυμα : Θάνος (8), Καραμέτος (3), Κατσούλης (3), Αυγέρης (20, Δήμος (2), Μακρής (2) και Χαλάτσης (2). Οι υπόλοιποι 14 είναι μεμονωμένα επώνυμα.

Πολλαπλά ταξίδια

   Περισσότερα από ένα ταξίδια έκαναν 2 άτομα. Αυτά οφείλονται στη στράτευση των ανδρών την περίοδο 1912-13, στις πιεστικές οικονομικές ανάγκες της οικογένειας, εφόσον ξεπεράστηκαν πλέον οι φόβοι του ταξιδιού και της μακρινής Αμερικής. Τα άτομα αυτά ήταν (δίνονται και οι αντίστοιχες χρονολογίες) :

1.      Περικλής Θάνος : Το α’  ταξίδι έγινε την περίοδο 1910-1912 στο Σπόκαν (Spokane) της Ουάσιγκτον. Το β’ ταξίδι έγινε το 1914 στον ίδιο προορισμό.

2.      Κωνσταντίνος Θάνος : Το α’  ταξίδι έγινε την περίοδο 1910-1915 στο Τολέδο του Οχάιο. Το β’ ταξίδι έγινε το 1920 στον ίδιο προορισμό.

2. Τα πλοία

Η αναχώρηση του πλοίου για την Αμερική

   Τα μεγάλα υπερατλαντικά ταξίδια στα χρόνια εκείνα γίνονταν με ατμόπλοια, που ανήκαν σε ελληνικές ή σε ξένες εταιρείες. Μεγάλη ξένη εταιρεία ήταν τότε η Austro-Americana Line[7], με μεγάλα υπερωκεάνια, όπως τα : Alice, Giulia, Martha Washington, Oceania, Kaiser Franz Josef I, Laura, Argentina, κ.ά.  Οι άλλες ξένες εταιρείες ήταν μικρότερες. 
  Ελληνικές ατμοπλοϊκές εταιρείες δημιουργήθηκαν από το έτος 1907, στην υπερπόντια γραμμή[8] Ελλάδα - Αμερική.  Οι πρώτες εταιρείες ήταν: “Μωραΐτης”[9] (1906-1908) και “Υπερωκεάνιος Ελληνική Ατμοπλοΐα[10]” (1910-1912), που δεν άντεξαν στον ανταγωνισμό και χρεοκόπησαν.

Διαφήμιση σε εφημερίδα της
Λαμίας (Αρχές 20ού αι.)

    Αντίθετα, η εταιρεία “Εθνική Ατμοπλοΐα της Ελλάδος[11]” των αδελφών Εμπειρίκου κυριάρχησε στο χώρο των υπερωκεανίων για 30 χρόνια (1908-1937), με πλοία όπως : Patris[12], Themistocles, Macedonia, Ioannina, Thessaloniki, Vassilefs Constantinos[13], Athinai, κ.ά.

Τα ελληνικής πλοιοκτησίας ατμόπλοια έπαιρναν επιβάτες από διάφορα λιμάνια (Θεσσαλονίκη, Πειραιά, Καλαμάτα, Πάτρα) με τελικό προορισμό τη Νέα Υόρκη. Με σχετικά μικρή συνολική χωρητικότητα 5-6 χιλιάδων κόρων μετέφεραν 1.200 περίπου επιβάτες. Τα  μεγάλα ξένα ατμόπλοια της υπερατλαντικής γραμμής Μεσόγειος-Νέα Υόρκη έπαιρναν επιβάτες (κυρίως μετανάστες) από πολλά λιμάνια της Μεσογείου. Αυτά τα πλοία ήταν συνήθως μεγαλύτερα για μεταφορά πλέον των 1.500 επιβατών (τα πιο μεγάλα μετέφεραν 2.000 και πλέον επιβάτες).

Μετανάστες περιμένουν το πλοίο, στο λιμάνι της
Πάτρας. Αρχές του 20ού αι. (Φωτ.: Αρχείο EΛIΑ)

Άλλη επιλογή ταξιδιού των μεταναστών ήταν να περάσουν από ελληνικό λιμάνι (Πειραιά, Πάτρα, κ.ά.) σε ξένο λιμάνι (Νάπολη της Ιταλίας, τη Χάβρη ή Μασσαλία της Γαλλίας). Από εκεί, έπαιρναν άλλο ατμόπλοιο (ξένης εταιρείας) κι έφταναν στην Αμερική. Τέτοια πλοία υπήρχαν πολλά όπως Sicilian Prince, Panonnia, Caronia, Italia, Ivernia, Niagara, Madonna, Chicago, κ.ά.

Η επιλογή του πλοίου δεν είχε ιδιαίτερη σημασία για το μετανάστη εκτός από το κόστος του εισιτηρίου. Πυκνότερη κίνηση είχαν τα ξένης ιδιοκτησίας ατμόπλοια, εφόσον ήταν αριθμητικά περισσότερα. Οι περισσότεροι μετανάστες της Σπινάσας (9 άτομα) ταξίδεψαν από την Πάτρα με το ατμόπλοιο “Columbia (1908) ”.

Συνολικά έγιναν 14 ταξίδια που διακίνησαν 36 μετανάστες της Σπινάσας. Οι περισσότεροι μετανάστες (32) προτίμησαν το λιμάνι της Πάτρας, ενώ μόνο 3 έφυγαν από το λιμάνι του Πειραιά (βλ. πίνακα 7).

   Με το πλοίο “Martha Washington” από το λιμάνι της Πάτρας έφυγαν 7 μετανάστες, με το πλοίο “Pannonia” πάλι από την Πάτρα σε ένα ταξίδι το 1912 έφυγαν 4 μετανάστες.

Από το ιταλικό λιμάνι της Γένοβας, το 1912, σε ένα ταξίδι έφυγε 1 μετανάστης με το πλοίο “Cincinnati ”.

3. Το ταξίδι – η άφιξη

   Οι περισσότεροι μετανάστες της Σπινάσας - όπως προαναφέρθηκε - προτίμησαν το μεγάλο ελληνικό λιμάνι της Πάτρας και πήραν το ατμόπλοιο για την Αμερική ή μέσω Ιταλίας, απ’ όπου πήραν άλλο πλοίο για τον ίδιο τελικό προορισμό. Σε πλοία των 5-6 χιλιάδων κόρων, οι 1.000-1.300 επιβάτες της 3ης θέσης (οι μετανάστες) στοιβάζονταν σε πολύ στενούς χώρους, κάτω απ’ το κατάστρωμα.  

Άφιξη μεταναστών στην Αμερική

 Σ’ ένα κρεβάτι-κουκέτα μόνο περνούσαν αναγκαστικά όλες  τις ώρες και μέρες του ταξιδιού, λόγω του συνωστισμού. Η πολυκοσμία, η ανύπαρκτη καθαριότητα (η ατομική και των χώρων), η ναυτία, το κρύο και η κακή ποιότητα του φαγητού ήταν, για τις 20 περίπου μέρες ταξιδιού, ένα μαρτύριο που το υπέμεναν αναγκαστικά.

Φτάνοντας στο λιμάνι της Νέας Υόρκης, περνούσαν όλοι από υγειονομικό έλεγχο επάνω στο πλοίο. Μετά κατέβαιναν και μαζί με τις αποσκευές τους περίμεναν στη σειρά για την καταγραφή και τον τελικό έλεγχο της υπηρεσίας Μετανάστευσης, στο κτίριο του Ellis Island (νησιού Έλλις), που οι Έλληνες το έλεγαν «Καστιγγάρι».

Πλήθος μεταναστών στο κατάστρωμα
πλοίου, έτοιμο για αποβίβαση.

Οι άρρωστοι, όσοι είχαν κάποια καταδίκη (κλοπή ή έγκλημα), όσοι δεν είχαν συγγενείς ή φίλους στην Αμερική κι όσοι δεν είχαν λίγα χρήματα για εισιτήριο στον τόπο προορισμού, υποχρεωτικά επέστρεφαν στο πλοίο για επαναπατρισμό.

Οι νεοαφιχθέντες έμεναν για λίγο στη Νέα Υόρκη [14] (η πρώτη εικόνα της Αμερικής). Ήταν όμως ακριβή πόλη[15] και αναγκαστικά έφευγαν σύντομα για τον τελικό προορισμό τους. Με ένα ποσό γύρω στα 20 δολάρια, αγόραζαν το εισιτήριο και έτρωγαν κάτι στη διαδρομή μέχρι τον τόπο προορισμού.

Οι προορισμοί (αναλυτικά στοιχεία δίνονται σε χωριστή ενότητα) ήταν:

(α) Οι μεγάλες πόλεις των βορειοανατολικών πολιτειών του Μάντσεστερ και της Μασαχουσέτης.

 (β) Η δυτική πολιτεία της Ουάσιγκτον.

(γ) Ελάχιστοι στις μεσοανατολικές πολιτείες του Μέην και Οχάιο.

Δεν επέλεξαν τις νότιες πολιτείες, που είναι κυρίως αγροτικές και απέφυγαν τις άλλες δυτικές πολιτείες και την Καλιφόρνια.

4. Αλφαβητικός πίνακας των μεταναστών της Σπινάσας

   Από το αμερικανικό αρχείο του νησιού Έλλις (Ellis island) μέσω του Διαδικτύου (internet) βρέθηκαν οι περισσότεροι μετανάστες της Σπινάσας που έφτασαν στις Η.Π.Α. και καταγράφηκαν. Από το 1892 έως το 1924, περισσότεροι από 22 εκατομμύρια μετανάστες, επιβάτες, και μέλη πληρώματος των πλοίων ήρθαν στις ΗΠΑ μέσω του νησιού Ellis και του λιμένα της Νέας Υόρκης και έχουν καταγραφεί[16]. Τα βασικά στοιχεία των μεταναστών της Σπινάσας δίνονται συνοπτικά στον παρακάτω πίνακα (με αλφαβητική σειρά και έτσι ακριβώς, όπως τα κατέγραψαν στην Υπηρεσία Μετανάστευσης των ΗΠΑ):

 

5. Μεταναστευτικό χρονικό της Σπινάσας

Α. Οι πρωτοπόροι

   Από τους πρώτους, που τόλμησαν και έδειξαν το δρόμο της Αμερικής στους άλλους, πριν από το 1909, πρέπει να ήταν ο Περικλής Χαλάτσης και οι Νικόλαος και Γεώργιος Κατσούλης.

   Ακολούθησε μια τριμελής ομάδα που την αποτέλεσαν οι : Νικόλαος Θάνος, Αθανάσιος Δ. Καραμέτος και Νικόλαος Γ. Καραμέτος. Από το λιμάνι της Πάτρας, στις 27 Φεβρουαρίου 1909 αναχώρησαν με το πλοίο “Atlanta” και στις 25 Μαρτίου έφτασαν στην Αμερική. Για τους πρωτοπόρους αυτούς ξέρουμε ότι :

-   Ο Νικόλαος Θάνος ήταν 24 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του πίσω στο χωριό λεγόταν Ελένη. Αναζητούσε δουλειά εργάτη στη Βοστώνη της Μασαχουσέτης, αναφέροντας το φίλο του Νικόλαο Κατσούλη, που ήταν στο Μάντσεστερ του Νιου Χαμσάιρ.

-   Ο Αθανάσιος Καραμέτος ήταν 19 ετών. Ο πατέρας του στην πατρίδα λεγόταν Δημήτριος. Με 12 $ στην τσέπη πήγαινε στη Βοστώνη της Μασαχουσέτης, με γνωστό του στις ΗΠΑ το φίλο Γεώργιο Κατσούλη στο Μάντσεστερ του Νιου Χαμσάιρ.

-   Ο Νικόλαος Καραμέτος ήταν τότε 23 ετών. Ο πατέρας του στη Σπινάσα λεγόταν Γεώργιος. Κι αυτός δήλωσε εργάτης με προορισμό τη Βοστώνη, δηλώνοντας τον κοινό φίλο τους Γεώργιο Κατσούλη στο Μάντσεστερ του Νιου Χαμσάιρ.

Β. Κορύφωση της μετανάστευσης στο έτος 1910

   Στη διάρκεια του επόμενου έτους 1910 έγιναν 4 ομαδικά ταξίδια. Έφυγαν συνολικά 15 άνθρωποι της Σπινάσας, που ήταν ο μεγαλύτερος αριθμός στην μεταναστευτική ιστορία του χωριού. Για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι :

   Η πρώτη ομαδική αναχώρηση στο 1910 έγινε από μια διμελή ομάδα, που περιλάμβανε τον Κων. Καραβάνα και τον Ιωάν. Δ. Χαλάτση. Στο τρίτο δεκαήμερο του Μαρτίου, από το λιμάνι της Πάτρας έφυγαν με το πλοίο “Eugenia” και στις 10 Απριλίου έφτασαν στις ΗΠΑ. Τα ελλιπή διαθέσιμα στοιχεία μας γνωρίζουν ότι :

Πλοίο Eugenia  (Photo: Maurizio Eliseo Collection)

-   Ο Κώστας Καραβάνας ήταν τότε 35 ετών και παντρεμένος. Δήλωσε ότι γεννήθηκε και τελευταία διέμενε στο Καρπενήσι. Με 25$ μαζί του αναζητούσε δουλειά στο Μάντσεστερ του Νιου Χαμσάιρ, κοντά στο θείο του Ν. Κατσούλη.

-   Ο Ιωάννης Χαλάτσης ήταν 35 ετών και παντρεμένος. Κι αυτός δήλωσε το Καρπενήσι ως τόπο γέννησης και τελευταίας διαμονής. Προορισμός του για δουλειά εργάτη ήταν το Μάντσεστερ του Νιου Χαμσάιρ, κοντά στον αδερφό του Περικλή Χαλάτση.

Η δεύτερη ομαδική αναχώρηση στο 1910 έγινε πάλι από μια διμελή ομάδα, που την απαριθμούσαν οι Ηλίας και Κώστας Δήμος. Στις 13 Ιουνίου, από το λιμάνι της Πάτρας, επιβιβάστηκαν στο ατμόπλοιο “Argentina” και στις 29 Ιουνίου αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Για τους μετανάστες αυτούς μας είναι γνωστά ότι :

-   Ο Ηλίας Δήμος ήταν τότε 25 ετών. Η μητέρα του στη Σπινάσα λεγόταν Μαρία. Με 22 $ μαζί του για τα έξοδα του ταξιδιού, πήγαινε για δουλειά εργάτη στο  Μάντσεστερ του Νιου Χαμσάιρ, όπου είχε το φίλο του Ζ. Παυλέτση.

-   Ο Κώστας Δήμος ήταν 21 ετών. Στο χωριό ήταν ο πατέρας του Γεώργιος. Κι αυτός πήγαινε στο  Μάντσεστερ του Νιου Χαμσάιρ για δουλειά εργάτη, κοντά στο φίλο Ζ. Παυλέτση.

   Η τρίτη ομαδική αναχώρηση στο 1910 ήταν η πολυπληθέστερη όλων και αριθμούσε 9 άτομα. Αυτοί ήταν οι : Βάιος Βούλγαρης, Περ. Θάνος, Γεώρ. Δ. Καραμέτος, Ηλ. Κατσούλης, Φώτ. Κατσούλης, Αθαν. Κουτής, Κώσ. Νάπας, Γεώρ. Τσιτσιμπής και Ηλ. Χαλάτσης. Στις 3 Οκτωβρίου, από το λιμάνι της Πάτρας, η ομάδα ταξίδεψε με το πλοίο “Columbia (1908)” και στις 22 Οκτωβρίου πάτησε πόδι στην Αμερική. Επιπλέον στοιχεία για τους μετανάστες αυτούς μας γνωρίζουν ότι :

-   Ο Βάιος Βούλγαρης ήταν τότε 19 ετών. Ο πατέρας του πίσω στο χωριό λεγόταν Θεόδωρος. Δήλωσε εργάτης σε φάρμα με προορισμό το Μάντσεστερ του Νιου Χαμσάιρ, όπου ήταν ο ξάδερφός του Κ. Σπανός.

Πλοίο Columbia (1908)
[Photo: Maurizio Eliseo Collection]

-   Ο Περικλής Θάνος ήταν 25 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στη Σπινάσα λεγόταν Βασίλω. Αναζητούσε δουλειά εργάτη σε φάρμα και πήγαινε στο Σπόκαν της πολιτείας Ουάσιγκτον, όπου είχε το συγγενή του Χ. Κοντογιάννη.

-   Ο Γεώργιος Καραμέτος ήταν 19 ετών. Ο πατέρας του στην πατρίδα λεγόταν Δημήτριος. Ως εργάτης σε φάρμα πήγαινε στο Μάντσεστερ του Νιου Χαμσάιρ, όπου ήταν ο ξάδερφός του Νικ. Καραμέτος.

-   Ο Ηλίας Κατσούλης ήταν 19 ετών και στη Σπινάσα ήταν ο πατέρας του Νικόλαος. Με 25 $ μαζί του κατευθυνόταν στο Μάντσεστερ του Νιου Χαμσάιρ, όπου ήταν ο αδερφός του Γ. Κατσούλης.

-   Ο Φώτιος Κατσούλης ήταν 20 ετών. Ο πατέρας του στο χωριό λεγόταν Χρήστος. Αναζητούσε δουλειά εργάτη σε φάρμα στο Μάντσεστερ του Νιου Χαμσάιρ, όπου είχε τον ξάδερφό του Λ. Παυλέτση.

-   Ο Αθανάσιος Κουτής ήταν 19 ετών. Πίσω στην πατρίδα ήταν ο πατέρας του Ιωάννης. Δήλωσε εργάτης σε φάρμα και πήγαινε στο Μάντσεστερ του Νιου Χαμσάιρ, κοντά στο φίλο του Ν. Καταμέτο.

-   Ο Κώστας Νάπας ήταν 23 ετών. Ο πατέρας του στη Σπινάσα λεγόταν Δημήτριος. Κι αυτός έψαχνε για δουλειά εργάτη σε φάρμα στο Μάντσεστερ του Νιου Χαμσάιρ, όπου ήταν ο φίλος του Ν. Παυλέτσης[17].

-   Ο Γεώργιος Τσιτσιμπής[18] ήταν 20 ετών. Στο χωριό ήταν ο πατέρας του Ιωάννης. Ίδιος ο προορισμός του για δουλειά εργάτη σε φάρμα στο Μάντσεστερ του Νιου Χαμσάιρ, κοντά στον ξάδερφό του Γ. Κατσούλη.

Ηλίας Δ. Χαλάτσης

-   Ο Ηλίας Χαλάτσης ήταν 19 ετών. Ο πατέρας του στην πατρίδα λεγόταν Δημήτριος. Με 25 $ μαζί του πήγαινε στο  Μάντσεστερ του Νιου Χαμσάιρ για δουλειά εργάτη σε φάρμα, εκεί όπου ήταν ο αδερφός του Περικλής Χαλάτσης.

   Η τέταρτη (και τελευταία) ομαδική αναχώρηση στο 1910 έγινε από δύο άτομα τους Νικ. Θάνο και Λεων. Κοντογιάννη. Στα μέσα Νοεμβρίου ταξίδεψαν από το λιμάνι της Πάτρας με το πλοίο “Martha Washington” και στις 28 Νοεμβρίου έφτασαν στην Αμερική. Τα ελλιπή στοιχεία γι’ αυτούς μας πληροφορούν ότι :

-   Ο Νικόλαος Θάνος ήταν 22 ετών. Προορισμός του για δουλειά εργάτη ήταν η Νέα Υόρκη, όπου είχε το φίλο του Γ. Παπαγεωργίου.

-   Ο Λεωνίδας Κοντογιάννης ήταν 30 ετών και παντρεμένος. Αναζητούσε δουλειά εργάτη στο Κόλεμπρουκ (Colebrook) του Νιου Χαμσάιρ, κοντά στο φίλο του Ι. Μούτσελο[19].

Γ. Μεγάλη μείωση των μεταναστών στο 1911

   Στη διάρκεια του έτους έγινε μία μόνο ομαδική αναχώρηση. Περιλάμβανε δύο άτομα τους : Χρ. Ζήση και Ευθ. Κατσούλη. Προς το τέλος Μαρτίου, από το λιμάνι της Πάτρας, επιβιβάστηκαν στο ατμόπλοιο “Oceania” και στις 12 Απριλίου αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Για τους μετανάστες αυτούς ξέρουμε ότι :

-   Ο Χρήστος Ζήσης ήταν τότε 20 ετών. Προορισμός του για δουλειά εργάτη ήταν η πόλη Αουγκούστα (Augusta) του Μέην, όπου ήταν ο φίλος του Ν. Χαλάτσης.

-   Ο Ευθύμιος Κατσούλης ήταν επίσης 20 ετών. Αναζητούσε δουλειά εργάτη στο Μάντσεστερ του Νιου Χαμσάιρ, όπου ήταν ο αδερφός του Γ. Κατσούλης.

Γ. Νέα αύξηση του μεταναστευτικού ρεύματος στο 1912

   Στη διάρκεια του έτους έγιναν 3 ταξίδια από τα οποία τα 2 ήταν ομαδικά και 1 μεμονωμένο. Συνολικά έφυγαν 10 μετανάστες της Σπινάσας. Πιο αναλυτικά :

   Η μεμονωμένη αναχώρηση έγινε από τον Απόστολο Μακρή. Στις αρχές Απριλίου ταξίδεψε από την Ελλάδα στην Ιταλία. Από το ιταλικό λιμάνι της Γένοβας (Genoa) στις 5 Απριλίου αναχώρησε με το πλοίο “Cincinnati” και στις 17 Απριλίου έφτασε στην Αμερική. Ήταν τότε 37 ετών και παντρεμένος. Στη Σπινάσα είχε τη γυναίκα του Φώτω. Με 23 $ μαζί του πήγαινε για δουλειά εργάτη στο Σπόκαν (Spokane) της πολιτείας Ουάσιγκτον, όπου ήταν ο κουνιάδος του Λουκάς Μούτσελος[20].

Ατμόπλοιο “Martha Washington” 
(Photo: Richard Faber Collection)

   Η πρώτη ομαδική αναχώρηση στο 1912 έγινε από πέντε άτομα, τους : Γεώρ. Αυγέρη, Κων. Αυγέρη, Χρ. Γάκη, Σωτ. Γεροκώστα και Νικ. Μητσάκη. Στο τέλος Ιουλίου, από το λιμάνι της Πάτρας, ταξίδεψαν με το πλοίο “Martha Washington” και στις 13 Αυγούστου αφίχθηκαν στις ΗΠΑ. Τα διαθέσιμα στοιχεία για τους μετανάστες αυτούς μας γνωρίζουν ότι :

-   Ο Γεώργιος Αυγέρης ήταν τότε 20 χρονών. Ελλείπουν άλλα στοιχεία.

-   Ο Κώστας Αυγέρης ήταν 30 ετών και παντρεμένος. Προορισμός του στην Αμερική ήταν το Μάντσεστερ του Νιου Χαμσάιρ, κοντά στο Ν. Καραμέτο.

-   Ο Χρήστος Γάκης ήταν 25 ετών. Αναζητούσε δουλειά εργάτη στο Μάντσεστερ του Νιου Χαμσάιρ, όπου ήταν ο ξάδερφός του Βασ. Βούλγαρης.

-   Ο Σωτήριος Γεροκώστας ήταν 20 ετών. Με 25 $ μαζί του πήγαινε κι αυτός στο Μάντσεστερ του Νιου Χαμσάιρ, όπου είχε τον ξάδερφό του Ν. Θάνο.

-   Ο Νικόλαος Μητσάκης ήταν 20 ετών. Ίδιος προορισμός όπως και στους προηγούμενους, το Μάντσεστερ του Νιου Χαμσάιρ, όπου ήταν ο φίλος του Ευθ. Κατσούλης.

   Η δεύτερη ομαδική αναχώρηση στο 1912 έγινε από τετραμελή ομάδα, που περιλάμβανε τους : Εμμ. Λιάπη, Αριστ. Μακρή, Αθ. Μαργαρίτη και Ιωάν. Σωτηρίου. Στις 2 Σεπτεμβρίου, από το λιμάνι της Πάτρας, η ομάδα επιβιβάστηκε στο πλοίο “Pannonia” και στις 19 Σεπτεμβρίου αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Πιο αναλυτικά :

-   Ο Εμμανουήλ Λιάπης ήταν τότε 20 ετών και αναλφάβητος. Η μητέρα του στη Σπινάσα λεγόταν Ελένη. Για δουλειά εργάτη, πήγαινε στο Μάντσεστερ του Νιου Χαμσάιρ, όπου ήταν ο ξάδερφός του Κώστας Κοντογιάννης.

-    Ο Αριστείδης Μακρής ήταν 20 ετών. Ο πατέρας του στο χωριό λεγόταν Κωνσταντίνος. Κι αυτός αναζητούσε δουλειά εργάτη στο Μάντσεστερ, όπου είχε ένα φίλο του.

-   Ο Αθανάσιος Μαργαρίτης ήταν 35 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του πίσω στην πατρίδα λεγόταν Μαρία. Δήλωσε αγρότης-κτηματίας (farmer) με προορισμό το Μάντσεστερ, όπου ήταν ο φίλος Ευθύμιος Κατσούλης.

-   Ο Ιωάννης Σωτηρίου ήταν 20 ετών. Ο πατέρας του στη Σπινάσα λεγόταν Δημήτριος. Ήταν αγρότης και αναζητούσε δουλειά στο Μάντσεστερ του Νιου Χαμσάιρ, όπου ήταν ο φίλος του Γεώργιος Τσιτσιμπής.

Ατμόπλοιο “Argentina”

Δ. Μεγάλη μείωση της φυγής στο 1914

   Στη διάρκεια του έτους αυτού έγιναν 2 αναχωρήσεις (μία μεμονωμένη και μία ομαδική). Συνολικά έφυγαν 3 μετανάστες. Πιο συγκεκριμένα :

   Η μεμονωμένη αναχώρηση έγινε από το Δημήτριο Θάνο. Στο τέλος Μαρτίου, από το λιμάνι της Πάτρας, ταξίδεψε με το πλοίο “Argentina” και στις 10 Απριλίου έφτασε στην Αμερική. Ήταν τότε 34 ετών και παντρεμένος. Προορισμός του ήταν το Πάσκο (Pasco) της πολιτείας Ουάσιγκτον, όπου ήταν ο ξάδερφός του Δ. Παπαδόπουλος.

   Η ομαδική αναχώρηση στο 1914 αριθμούσε 2 άτομα τους Περ. Θάνο και Στ. Θάνο. Από το λιμάνι της Πάτρας, έφυγαν στο τέλος Μαρτίου με το πλοίο “Saxonia” και στις 14 Μαρτίου αφίχθηκαν στις ΗΠΑ. Τα περιορισμένα στοιχεία για τους μετανάστες αυτούς μας γνωρίζουν ότι:

-   Ο Περικλής Θάνος ήταν 35 ετών και παντρεμένος. Προορισμός του ήταν το Σπόκαν (Spokane) της πολιτείας Ουάσιγκτον, όπου ήταν ο φίλος του Κώστας Πάστρας. Για τον Περικλή Θάνο αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι στην Αμερική. Είχε ξανάρθει στην περίοδο 1910-12 και εργάστηκε πάλι στο Σπόκαν.

-   Ο Σταύρος Θάνος ήταν 29 ετών και παντρεμένος. Δήλωσε εργάτης και πήγαινε στο Σπόκαν της πολιτείας Ουάσιγκτον, όπου ήταν ο ξάδερφός του Αθανάσιος Μαργαρίτης.

Ε. Επίλογος της μετανάστευσης στα έτη 1920 και 1921

   Στη διάρκεια του 1920 έγιναν δύο μεμονωμένες αναχωρήσεις και μία ακόμη έγινε στο 1921. Πιο συγκεκριμένα :

   Η πρώτη μεμονωμένη αναχώρηση έγινε από το Γεώργιο Κόκκινο. Στις αρχές Απριλίου, από το λιμάνι του Πειραιά, ταξίδεψε με το πλοίο “Megali Hellas” και στις 22 Απριλίου 1920 έφτασε στην Αμερική. Ο Γεώργιος Κόκκινος ήταν τότε 30 ετών και παντρεμένος. Ελλείπουν άλλα στοιχεία.

   Η δεύτερη μεμονωμένη αναχώρηση έγινε από τον Κωνσταντίνο Θάνο. Στις 25 Ιουλίου 1920, από το λιμάνι του Πειραιά, αναχώρησε με το πλοίο “Megali Hellas” και στις 10 Αυγούστου αφίχθηκε στις ΗΠΑ. Ήταν τότε 42 ετών και παντρεμένος. Ως τόπο γέννησης και τελευταίας διαμονής δήλωσε το Καρπενήσι. Η γυναίκα του πίσω στην πατρίδα λεγόταν Ελένη. Με 100 $ μαζί του πήγαινε στην πόλη Τολέδο του Οχάιο, όπου ήταν ο αδερφός του Ιωάννης Θάνος. Για τον Κωνσταντίνο Θάνο αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι στις ΗΠΑ, εφόσον είχε ξανάρθει την περίοδο 1910-1915 και εργάστηκε πάλι στον ίδιο προορισμό.

   Η μοναδική αναχώρηση στο 1921 έγινε από το Δημήτριο Θάνο. Την τελευταία ημέρα τους έτους, στις 31 Δεκεμβρίου 1920, από το λιμάνι του Πειραιά έφυγε με το πλοίο “Megali Hellas”[21] και στις 20 Ιανουαρίου 1921 πάτησε πόδι στην Αμερική. Ήταν τότε 26 ετών. Ο πατέρας του στη Σπινάσα λεγόταν Παναγιώτης. Δήλωσε εργάτης και με 17 $ στην τσέπη πήγαινε στο Μάντσεστερ του Νιου Χαμσάιρ, όπου ήταν ο φίλος του Μανώλης Λιάπης.

Πλοίο Megali Hellas
(Photo: Richard Faber Collection)

6. Η ζωή του μετανάστη στην Αμερική

   Οι Έλληνες που μετανάστευαν στις υπερπόντιες χώρες, εκτός από τη σωματική ικανότητα, δε διέθεταν άλλο προσόν. Έφταναν στην Πάτρα ή στον Πειραιά και αντίκριζαν για πρώτη φορά θάλασσα και βαπόρια. Κάποιοι ήταν αγράμματοι, μερικοί είχαν τελειώσει το Δημοτικό, ήταν “άβγαλτοι” και αθώοι, στερημένοι άνθρωποι, πού δεν είχαν συνείδηση της δύναμής τους, ούτε φυσικά των δικαιωμάτων τους. Ήταν δηλαδή το κατάλληλο υλικό για εκμετάλλευση.

Έλληνες εργάτες στην Αμερική (1912)

Η ζωή στην Αμερική, ειδικά στην αρχή,  ήταν πολύ δύσκολη. Δεν ήξεραν τη γλώσσα, ήταν ανειδίκευτοι εργάτες ή αγρότες και αντιμετώπιζαν την άρνηση των ντόπιων. Αναλάμβαναν τις πιο ανθυγιεινές και σκληρές δουλειές (ορυχεία, σιδηροδρόμους, κ.ά.). Μερικοί έγιναν πλανόδιοι πωλητές (λαχανικά, φρούτα, γλυκά, λουλούδια). Αρκετοί έγιναν λούστροι (στο βορρά, οι περισσότεροι λούστροι ήταν Έλληνες).

Για να κάνουν οικονομία στα χρήματα έμεναν σε άθλια υπόγεια, σε  ένα δωμάτιο με πολλά κρεβάτια ή στο πάτωμα, χωρίς αερισμό και καθαριότητα. Να σημειωθεί ότι τότε «θέριζε» η φυματίωση.

Κάποιοι άλλαξαν[22] δουλειά και πόλη κι έγιναν εργάτες σε βιομηχανίες. Άλλοι από λαντζιέρηδες  μάζεψαν κάποια χρήματα και άνοιξαν δικό τους μαγαζί. Τελικά πλούτισαν. Το 1920 αρκετοί Έλληνες είχαν μικρές επιχειρήσεις με γλυκίσματα (ζαχαροπλαστεία), εστιατόρια, ανθοπωλεία, καπελάδικα, καθαριστήρια, τσαγκάρικα ή έκαναν (λιανικό ή χονδρικό) εμπόριο[23].

Το φθινόπωρο του 1912 άρχισε η επιστράτευση και αμέσως οι Βαλκανικοί Πόλεμοι. Η μετανάστευση σταμάτησε και οι νέοι μας ντύθηκαν το χακί και πήγαν στον πόλεμο εναντίον Τούρκων και Βουλγάρων, με πολλά θύματα. Αντίθετα, κάποιοι γύρισαν από την Αμερική και υπηρέτησαν τη θητεία τους ή ήταν επίστρατοι. Το 1914, μετά το τέλος του πολέμου έφυγαν ξανά.

Κάποιοι μπορεί να μην τα κατάφεραν, με βασικότερη αιτία την υγεία. Οι συνθήκες ζωής, η κούραση και η φύση της εργασίας (εργάτες ορυχείων, στις γραμμές του σιδηροδρόμου σε όλες τις καιρικές συνθήκες, ατυχήματα, ασθένειες[24], κ.ά.) με την κακή ψυχολογία από την έλλειψη της οικογένειας δεν οδήγησαν το μετανάστη στον «παράδεισο» της επιτυχίας. Έτσι αρρώστησαν και πέθαναν στα ξένα. Στην πατρίδα έστελναν για κάποια χρόνια όσα χρήματα επέτρεπε η οικονομική τους κατάσταση, βοηθώντας τη γονική οικογένεια. Άλλοι δεν μπόρεσαν να προσαρμοστούν στις ξένες συνθήκες ζωής ή ατύχησαν στους ανθρώπους και στον τόπο όπου βρέθηκαν.

     Αντίθετα, κάποιοι άλλοι μετανάστες της Σπινάσας ίσως πρόκοψαν τόσο επαγγελματικά, όσο και στην προσωπική τους ζωή. Να παντρεύτηκαν ελληνίδες ή ξένες γυναίκες αποκτώντας οικογένειες με παιδιά, που στη συνέχεια επίσης να ευδοκίμησαν στην Αμερική δημιουργώντας επιχειρήσεις και δημιουργώντας περιουσίες.

      Η έλλειψη γνώσης για πρόσωπα του τόπου δεν επιτρέπει να ξέρω την τύχη των μεταναστών, μετά από κάποια χρόνια στην Αμερική. Αποτελεί αντικείμενο μικρής επιπλέον έρευνας και συμπλήρωσης αυτής της προσπάθειας.

------------

7. Προορισμοί – Τόποι εργασίας

   Μετά τον έλεγχο της υπηρεσίας Μετανάστευσης, οι άνθρωποι της  Σπινάσας, όπως και κάθε άλλος μετανάστης, έφευγαν για τον τόπο τελικού προορισμού, με σκοπό την εγκατάσταση και την εύρεση εργασίας. Με επιστολές είχαν από πριν συνεννοηθεί πού και πώς θα φτάσουν στον τόπο, όπου τους περίμενε ο συγγενής, συμπατριώτης ή φίλος τους. 

   Οι πρωτοπόροι επέλεξαν τον τόπο εργασίας τους με τον ίδιο τρόπο (μέσω κάποιου γνωστού ή συγγενή) ή τυχαία.

    Τα επαγγέλματα που δηλώθηκαν από τους μετανάστες ήταν εργάτης  (23), εργάτης σε φάρμα (9)  και αγρότης (2) .

    Από τον παρατιθέμενο πίνακα 8 φαίνεται ότι ο πλέον ζητούμενος προορισμός ήταν στην πολιτεία του Νιου Χαμσάιρ (ποσοστό 61 %). Ακολούθησαν οι πολιτείες Ουάσιγκτον, Μασαχουσέτη και μεμονωμένες άλλες 3 πολιτείες. Για τους κυριότερους τελικούς προορισμούς και για τους ανθρώπους της Σπινάσας που βρέθηκαν εκεί, θα δοθεί ένα σύντομο χρονικό. Συγκεκριμένα :

   Στην πολιτεία Νιου Χαμσάιρ (New Hampshire) : Στις πόλεις Μάντσεστερ (κυρίως) και Κόλεμπρουκ ήρθαν οι περισσότεροι μετανάστες της Σπινάσας. 

   Στο Μάντσεστερ[25] (Manchester, N.H.) : Πρωτοπόροι στον τόπο αυτόν πρέπει να ήταν οι Περ. Χαλάτσης, Νικόλ. Κατσούλης και Γεώργ. Κατσούλης από το 1909 (ίσως και νωρίτερα).

   Τον Απρίλιο του 1910 ακολούθησαν οι Κώστας Καραβάνας και Ιωάν. Χαλάτσης. Τους δέχτηκαν οι προαναφερθέντες.

  Τον Ιούνιο του 1910 έφθασαν οι Ηλίας και Κώστας Δήμος. Ο φίλος Ζ. Παυλέτσης απ’ τον Κλειτσό ήταν ήδη εκεί και βοήθησε.

   Τον Οκτώβριο του 1910 κατέφθασε από την πατρίδα μεγάλη ομάδα, από τους : Βάιο Βούλγαρη, Γεώργ. Καραμέτο, Ηλία Κατσούλη, Φώτιο Κατσούλη, Αθαν. Κουτή, Κώστα Νάπα, Ηλία Τσιτσιμπή και Ηλία Χαλάτση. Οι συγγενείς τους Κ. Σπανός, Χ. Κοντογιάννης, Νικ. Καραμέτος, Γ. Κατσούλης, Περ. Χαλάτσης και οι φίλοι Ν. Καραμέτος και Ν. Παυλέτσης βοήθησαν στην εκεί εγκατάσταση και αναζήτηση εργασίας.

   Τον Απρίλιο του 1911 αφίχθηκε ο Ευθύμιος Κατσούλης, κοντά στον αδερφό του Γ. Κατσούλη.

  Τον Αύγουστο του 1912 ήρθαν οι Κώστας Αυγέρης, Χρήστος Γάκης, Σωτ. Γεροκώστας και Νικ. Μητσάκης. Οι συγγενείς και φίλοι Ν. Καραμέτος, Βασ. Βούλγαρης, Ν. Θάνος και Ευθ. Κατσούλης συνέβαλαν στην εκεί προσαρμογή τους.

   Το Σεπτέμβριο του 1912 κατέφθασε νέα ομάδα από τη Σπινάσα, που την αποτελούσαν οι Εμμ. Λιάπης, Αριστ. Μακρής, Αθαν. Μαργαρίτης και Ιωάν. Σωτηρίου. Ο συγγενής Κ. Κοντογιάννης και οι φίλοι Ευθ. Κατσούλης και Γεώργ. Τσιτσιμπής τους υποδέχτηκαν και βοήθησαν.

Ο δρόμος με τις λεύκες (Μάντσεστερ, Ν.Η., 1905)

    Τον Ιανουάριο του 1921 αφίχθηκε ο Δημήτριος Θάνος. Ήταν ο τελευταίος μετανάστης από το χωριό. Τον ανέμενε και βοήθησε στην εγκατάστασή του ο φίλος του Εμμ. Λιάπης.

   Συνολικά, στο Μάντσεστερ του Νιου Χαμσάιρ ήρθαν και εργάστηκαν 21 άνθρωποι της Σπινάσας. Θα μπορούσε λοιπόν το Μάντσεστερ να χαρακτηριστεί ως μια μικρή παροικία του χωριού.

   Στο Κόλεμπρουκ[26] (Colebrook, N.H.) : Τον Οκτώβριο του 1910 ήρθε ο Λεων. Κοντογιάννης. Ο φίλος του Ι. Μούτσελος (από τον Κλειτσό) βοήθησε στην εκεί προσαρμογή του.

   Αυτός ήταν ο μοναδικός μετανάστης που επέλεξε και εργάστηκε στον τόπο αυτόν.

Κόλεμπρουκ  (Κύρια οδός, 1915)

   Στην πολιτεία της Ουάσινγκτον (Washington) : Στις πόλεις Σπόκαν[27] (Spokane, Wash.) και Πάσκο (Pasco, Wash.) είχαμε τις ακόλουθες αφίξεις :

   Τον Οκτώβριο του 1910 ήρθε ο Περικλής Θάνος. Ο συγγενής του Χ. Κοντογιάννης ήταν “ο άνθρωπός” του εκεί.

   Τον Απρίλιο του 1912 έφτασε μεμονωμένα ο Απόστολος Μακρής. Ο συγγενής του Λουκ. Μούτσελος (από τον Κλειτσό) βοήθησε στην αναζήτηση εργασίας.

   Το Μάρτιο του 1914  αφίχθηκαν οι Περικλής Θάνος (στο δεύτερο ταξίδι του) και ο Σταύρος Θάνος. Ένας καλός φίλος και ο συγγενής τους Αθαν. Μαργαρίτης στήριξαν την προσπάθειά τους.

   Στην πόλη Πάσκο[28] (Pasco, Wash.) τον Απρίλιο του 1914 ήρθε μεμονωμένα ο Δημήτριος Θάνος, κοντά σ’ ένα ξάδερφό του.

    Συνολικά, στη μακρινή δυτική αμερικανική πολιτεία της Ουάσινγκτον ήρθαν και εργάστηκαν 5 άνθρωποι της Σπινάσας.

   Στην πολιτεία της Μασαχουσέτης (Massachusetts) : Την πόλη Βοστώνη[29] (Boston) επέλεξαν και εργάστηκαν :

   Το Μάρτιο 1909 ήρθαν οι Νικ. Θάνος, Αθαν. Καραμέτος και Νικ. Καραμέτος. Οι πρωτοπόροι μετανάστες Νικόλαος και Γεώργιος Κατσούλης δηλώθηκαν ως φίλοι τους, αλλά αυτοί ήταν στο Μάντσεστερ του Νιου Χαμσάιρ. Δεν ακολούθησαν άλλοι.

  Στην πόλη Αουγκούστα (Augusta) της πολιτείας Μέην (Maine) ήρθε τον Ιούλιο του 1911, ο Χρήστος Ζήσης. Ο φίλος τους Ν. Χαλάτσης του παραστάθηκε.

   Στη Νέα Υόρκη (New York) της ομώνυμης πολιτείας αφίχθηκε το Νοέμβριο του 1910, ο Νικόλαος Θάνος, κοντά στο φίλο του Γ. Παπαγεωργίου.

Η πόλη Τολέδο του Οχάιο (1905)

   Στην πόλη Τολέδο[30] του Οχάιο ήρθε ο Κωνσταντίνος Θάνος στο πρώτο (1910-1915) αλλά και στο δεύτερο ταξίδι του από τον Αύγουστο του 1920. Ήταν ήδη εκεί ο αδερφός του Ιωάννης Θάνος.

--------

                 Βιβλιογραφία - Αναφορές - Ιστοσελίδες

1. Ηλεκτρονικό Αρχείο EllisIsland
2. Στοιχεία Γενικών Απογραφών Πληθυσμού στα έτη 1889, 1896 και 1920. 
3. Ιστοσελίδα : www.eetaa.gr
4. Ιστοσελίδα : http://www.neraida-dolopwn.com
5. Στοιχεία παλιών εκλογικών Καταλόγων (από κ. Γιάννη Μπαλτή)
6. Βικιπαίδεια

Η Νεράιδα (από την ιστοσελίδα του Συλλόγου)

---

[1] Χαρακτηριστική είναι η παρατήρηση ότι οι μετανάστες δεν προερχόντουσαν όλοι από τα πιο φτωχά τμήματα του αγροτικού πληθυσμού. Το ταξίδι απαιτούσε ένα σημαντικό ποσό και οι πράκτορες ή οι τοκογλύφοι που θα δάνειζαν το απαραίτητο για τα ναύλα ποσό, ζητούσαν εξασφάλιση. Έτσι μικροκτηματίες με υποθηκευμένα κτήματα ήσαν πολλοί μεταξύ των μεταναστών.

[2] έτσι παρουσίαζαν την Αμερική  εκατοντάδες μεσίτες μετανάστευσης (επάγγελμα που ανθούσε τα χρόνια εκείνα), ως νέα Γη της Επαγγελίας.

[3] Στους παράγοντες που ώθησαν προς την υπερπόντια μετανάστευση, σημαντική θέση δίπλα στις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες κατείχαν και οι πολιτικές συνθήκες. Η εμπόλεμη κατάσταση, αλλά και οι πολιτικές εκτροπές και ανωμαλίες γίνονταν πρόξενοι μεγάλων πληθυσμιακών μετακινήσεων. Η ανυποταξία στο στρατό τις δύο δεκαετίες 1890-1910 ήταν σημαντική. Για τις τότε κυβερνήσεις η μετανάστευση αποτέλεσε μια επιθυμητή εκτόνωση και τη διέξοδο από το μεγάλο και άλυτο πολυετές πρόβλημα της ληστείας στην Ελλάδα.

[4] Κυμαίνονταν από 100 μέχρι 400 δραχμές σε αξία της εποχής εκείνης. Με τον ανταγωνισμό των εταιρειών και με το μεγάλο αριθμό μεταναστών σε κάθε ταξίδι (1.000 - 1.500 άτομα), το ταξίδι έφτασε να κοστίζει 60 δραχμές. Πάντως ήταν σημαντικό ποσό για τα χρόνια εκείνα.

[5]  Η τοκογλυφία οργίαζε. Ο τόκος, ήταν 20-30% σε χρήμα, αλλά οι δανειστές έπαιρναν από τους οφειλέτες τους, γάλα, βούτυρο, και άλλα προϊόντα, ανεβάζοντας τον τόκο σε 70 ή και 80%.

[6] Όταν λέμε Αμερική εννοούμε τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (ΗΠΑ).

[7] Αντιπρόσωπος (πράκτορας) για τη Φθιώτιδα ήταν ο Αθανάσιος Γιαννούκος, με γραφείο στην οδό Ρήγα Φεραίου στη Λαμία.

[8] Οι ελληνικές υπερπόντιες γραμμές που αναπτύχθηκαν ήταν κυρίως δύο : η γραμμή βορείου Ατλαντικού (1907– 1977), που τη διέκοψε για επτά χρόνια ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η γραμμή Αυστραλίας (1947 – 1977).

[9] Εταιρεία των Δ. Μωραΐτη και Παν. Βαλλιάνου. Είχε τα αγγλικής κατασκευής υπερωκεάνια "Μωραΐτης" (Moraitis) και "Αθήναι" (Athinai).

[10] Είχε τα ίδια πλοία της προηγούμενης εταιρείας (δηλ. Moraitis και Athinai). Όμως χρεοκόπησε το 1912 και απορροφήθηκε από την εταιρεία των Αφών Εμπειρίκου.

[11] Η «Εθνική Ατμοπλοΐα της Ελλάδος» συχνά αναγκάστηκε να αντιμετωπίσει επιτάξεις και φθορές πλοίων, από πολεμικές αντιξοότητες (Βαλκανικοί πόλεμοι, Α’ παγκόσμιος πόλεμος) αλλά και από εχθρότητα των αντίπαλων πολιτικών μερίδων, που εναλλάσσονταν τότε στη διακυβέρνηση της χώρας. Στη συνέχεια η «Εθνική Ατμοπλοΐα της Ελλάδος» ίδρυσε την αγγλική εταιρεία «Byron Steamship Company» που διαλύθηκε το 1928, μετά υπέγραψε μια ατυχή σύμβαση το 1932 με το κράτος και τελικά το 1937 διαλύθηκε.

[12] Ήταν το πρώτο πλοίο που παρέλαβε το 1909 από τα αγγλικά ναυπηγεία (4.890 κόρων).

[13] Τα επόμενα χρόνια μετονομάστηκε σε Megali Hellas (το 1919) και σε Byron (το 1923).

[14] Στις αρχές του 20ου αιώνα περίπου ένας στους επτά μετανάστες παρέμενε στη Νέα Υόρκη, που είχε το 1910 πάνω από 12.000 Έλληνες. Οι υπόλοιποι συνέχιζαν την πορεία τους στην τεράστια αμερικανική ενδοχώρα.

[15] «Ο βίος εν Νέα Υόρκη είναι αρκούντως πολυδάπανος. Αν ο μετανάστης μείνει ημέρας τινάς άεργος ενταύθα και δεν έχει συγγενείς ή φίλους, οι οποίοι να δαπανώσι δι΄ αυτόν, οφείλει να υπολογίζει εν τουλάχιστον δολλάριον καθ΄ ημέραν δια τροφήν και κατοικίαν, ήτοι πέντε περίπου φράγκα. Και ταύτα αν τρώγει εις τα ελληνικά μικροεστιατόρια και αποφεύγει τα ποτά και τα κεράσματα. Οιονδήποτε ποτόν στοιχίζει το ολιγότερον 5 σεντς, ήτοι 25 λεπτά. Καλόν είναι ο μετανάστης να προσπαθεί να μη μείνει μακρόν χρόνον εν Νέα Υόρκη, αλλά να διευθύνεται εις το εσωτερικόν. [Από τον «Οδηγόν του Μετανάστου», 1910].

[16] Δεν καταγράφηκαν και  δεν περιλαμβάνονται σ’ αυτή την εργασία όσοι μετανάστες ήρθαν στις ΗΠΑ, αλλά από άλλα λιμάνια της.

[17] Οι μετανάστες με το επώνυμο Παυλέτσης προέρχονταν από τον Κλειτσό Ευρυτανίας.

[18] Αναζητήθηκε και ο Αριστείδης Χαρ. Τσιτσιμπής, ως μετανάστης στις ΗΠΑ, όπως μου αναφέρθηκε από τον κ. Γιάννη Μπαλτή. Δυστυχώς δεν βρέθηκαν στοιχεία.

[19] Από τον Κλειτσό. Σε ηλικία 25 ετών, το 1907, πήγε στην Αμερική και εργάστηκε στη Νέα Υόρκη. Τον ακολούθησε το 1910 κι ο αδερφός του Χαράλαμπος Μούτσελος.

[20] Πήγε το 1910 στην Αμερική. Η γυναίκα του πίσω στην πατρίδα λεγόταν Σταυρούλα. Προορισμός του μετανάστη το Lewiston του Μέην, όπου τότε ήταν εκεί ο αδερφός του Ιωάννης Μούτσελος.

[21] Κατασκευάστηκε το 1915 στην  Αγγλία. Πλοίο 9.272 συνολικών τόνων, με μεταφορική ικανότητα 2.130 επιβατών (60 πρώτης, 450 δεύτερης και 1.800 τρίτης θέσης). Ιδιοκτησία ελληνικής εταιρείας, με ελληνική σημαία, ονομάστηκε Vasilefs Constantinos. Τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμής Πειραιάς - Νέα Υόρκη.  Το 1919 μετονομάστηκε σε Megali Hellas, με την ίδια σημαία στη γραμμή Μεσόγειος - Νέα Υόρκη. Πουλήθηκε σε άλλη εταιρεία. Το 1928 είχε πάλι ελληνική σημαία. Διαλύθηκε το 1937 στην Ιταλία.

[22] Οι περισσότεροι μετανάστες ασχολήθηκαν μετά με το εμπόριο και τα ελεύθερα επαγγέλματα, ενώ άλλοι πολλοί σε διάφορες υπηρεσίες, έχοντας πάντα στο νου τους πώς να κερδίσουν συντομότερα και να επιστρέψουν στην πατρίδα.

[23] Βλ. περιοδικό «Οικονομικός Ταχυδρόμος», ειδικό τεύχος, σελ. 54, 1997.

[24] όπως η φυματίωση, η γρίπη (ιδιαίτερα η ισπανική γρίπη του 1918) και τα αφροδίσια νοσήματα (σύφιλη). Οι απλές μολύνσεις από χτυπήματα μπορούσαν να οδηγήσουν στο θάνατο, εφόσον δεν είχαν ανακαλυφθεί τα αντιβιοτικά.

[25] Μάντσεστερ (Νιού Χαμσάιρ) : Το 1809 έγινε το πρώτο υδροκίνητο Εκκοκκιστήριο βαμβακιού στο ποτάμι Merrimack. Το 1810 πήρε το τελικό όνομα Μάντσεστερ, από την Αγγλική πόλη που ήταν η πρώτη βιομηχανοποιημένη πόλη στον κόσμο. Μέχρι το 1831 ιδρύθηκαν εργοστάσια επεξεργασίας Βαμβακιού και Μαλλιού από την εταιρεία Amoskeag. Το 1838 σχεδιάστηκε η πόλη από μηχανικούς της εταιρείας αυτής, με κύρια οδό την Elm Street. Το 1846 το Μάντσεστερ αναγνωρίστηκε ως πόλη. Είχε το μεγαλύτερο εργοστάσιο βαμβακιού στον κόσμο (270 μ. Χ 31 μ.) με 4.000 αργαλειούς. Σε άλλες μονάδες παράγονταν υποδήματα, πούρα και χαρτί. Το χυτήριο Amoskeag κατασκεύαζε τουφέκια, ραπτομηχανές, κλωστοϋφαντουργικά μηχανήματα, πυροσβεστικά οχήματα και ατμομηχανές. Η ταχεία αύξηση των μονάδων απαίτησε μεγάλη εισροή των εργαζομένων, μεταναστών, ιδίως Γαλλο-Καναδών. Το 1935 η εταιρεία Amoskeag σταμάτησε τις δραστηριότητές της. Το Μάντσεστερ είναι η μεγαλύτερη πόλη στην αμερικανική  πολιτεία του New Hampshire και η μεγαλύτερη πόλη της βόρειας Νέας Αγγλίας, με συνολικό πληθυσμό 107.219 κατ.  (2000).

[26] Χωριό με γεωργικές καλλιέργειες (κυρίως πατάτες για παραγωγή αμύλου) και γαλακτοκομικά. Επίσης είχε υλοτομία, μικρές βιοτεχνίες και τουρισμό. Το 2010 είχε πληθυσμό 1.394 κατοίκους.

[27] Σπόκαν : Παλιά υπήρχε εκεί η φυλή Sponake. Στις αρχές του 19ου αιώνα, ήρθαν λευκοί κυνηγοί γούνας και ανέπτυξαν εμπόριο γούνας. Από το 1871 άρχισε η εποίκηση, με αγορές γης, πριονιστήρια και πρώτη διέλευση της σιδηροδρομικής γραμμής (από το 1881). Σχηματίστηκε η πόλη με το όνομα Spokane, με 1.000 κάτ. (το 1881), που αυξήθηκε σε 36.848 κατ. (το 1900), λόγω του σιδηροδρόμου. Στα τέλη του 1800 ανακαλύφθηκε χρυσός και άργυρος στο και έγινε κέντρο εξόρυξης. Από άλλες πολιτείες ή ευρωπαίοι μετανάστες έφτασαν έποικοι, ώστε το 1910 ο πληθυσμός του Spokane έφτασε τους 104.000 κατ. Το 1910 η ανάπτυξη σταμάτησε απότομα. Σήμερα το Spokane είναι έδρα της ομώνυμης κομητείας Spokane County και η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της πολιτείας Ουάσινγκτον, με πληθυσμό 200.975 κατ. (2007).

[28] Είναι πόλη και έδρα κομητείας. Σημαντική γεωργία και λιγότερο ναυπηγεία και μεταφορές με σιδηρόδρομο. Το 2010 είχε πληθυσμό 59.781 κατοίκους.

[29] Βοστώνη (Boston) : Ιδρύθηκε στις 17 Σεπτεμβρίου 1630, από Άγγλους αποίκους. Είναι μία από τις αρχαιότερες πόλεις των ΗΠΑ. Θεωρείται το οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο της περιοχής, (θεωρείται ως η ανεπίσημη "Πρωτεύουσα της Νέας Αγγλίας"). Τα τέλη του 18ου αιώνα, στην περιοχή της Βοστώνης έγιναν πολλά σημαντικά γεγονότα κατά τη διάρκεια της Αμερικανικής Επανάστασης.  Η Βοστώνη έγινε κέντρο μεταποίησης με βιομηχανίες ενδύματος και δερμάτινων. Διέθετε πολλά ελαιοτριβεία. Βοήθησε το μεταφορικό δίκτυο μέσω ποταμών και μετά του σιδηροδρόμου. Το 1822 αναγνωρίστηκε επίσημα η πόλη της Βοστώνης. Από τότε δέχτηκε πολλά κύματα μεταναστών (πρώτα Ιρλανδούς, πολλούς ευρωπαίους, κ.ά.). Ανήκει στην Πολιτεία της Μασσαχουσέτης, στο Νομό  Σάφολκ (Suffolk) και το 2007 είχε πληθυσμό 608.352 κατοίκους.

[30] Μεγάλη πόλη του Οχάιο και έδρα κομητείας. Έγινε γνωστή ως πόλη τέχνης, με εργοστάσια αυτοκινήτων και βιομηχανία γυαλιού (γνωστή ως πόλη του γυαλιού). Το 2010 είχε 287.208 κατοίκους.