Χρόνια ελληνικού Εμφυλίου και μετά
Πρόλογος
Ήταν ένας 65χρονος Αμερικανός γεωπόνος, με μεγάλη εμπειρία στις αρδεύσεις που εργάστηκε σε πολλές χώρες. Ήρθε στην Ελλάδα στα πλαίσια της αμερικανικής Αποστολής (Σχέδιο Μάρσαλ) για τα μη παραγωγικά[1] εδάφη, με σκοπό να τα κάνει γόνιμα, σε όσο γίνεται μεγαλύτερη έκταση.
Ο Ουώλτερ Πάκαρντ επέλεξε τα χωράφια της Ανθήλης Φθιώτιδας. Από το Φεβρουάριο του 1949, εργάστηκε μαζί με τους ντόπιους και με οδηγό τις γνώσεις του και χρηματοδότηση του Σχεδίου Μάρσαλ, υλοποίησε το όνειρό τους, με αποτέλεσμα από τον πρώτο χρόνο αυτά τα χωράφια να γίνουν γόνιμοι και παραγωγικοί ορυζώνες.
Παρέμεινε στην Ελλάδα από το 1948, στα σκληρά χρόνια του ελληνικού Εμφυλίου, μέχρι το 1954, που αποχώρησε. Η περιγραφή της ζωής του στην Ελλάδα έχει ενδιαφέρον, επειδή - παράλληλα με το σημαντικό έργο του - αναδεικνύει το ευρύτερο κλίμα (πολιτικό, οικονομικό), τις επιλογές στα πολλά αντικείμενα έργων που είχε να κάνει η αμερικανική αποστολή (υποδομές, ηλεκτρική ενέργεια, κλπ.), αλλά και οι απλές ανθρώπινες σχέσεις με επίσημα και ανεπίσημα άτομα.
Το υλικό αυτό προήλθε από συνέντευξη που έδωσε ο Ουώλτερ Πάκαρντ το 1970 και έχει καταγραφεί από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια (Βιβλιοθήκη Bancroft του Μπέρκλεϋ).
Ουώλτερ Πάκαρντ (1884-1966)
 |
| Ουώλτερ Πάκαρντ (1907) |
Το 1908-09 έκανε μεταπτυχιακή εργασία στο Μπέρκλεϊ με θέμα το έδαφος και την άρδευση. Εργάστηκε στο γραφείο Έρευνας άρδευσης του Υπουργείου Γεωργίας των ΗΠΑ, το 1909-10.
Το 1909 παντρεύτηκε στην Αϊόβα την Emma Lou Leonard. Την περίοδο 1919-20 έκανε στη Βοστώνη οικονομικές σπουδές, στο MIT και στο Χάρβαρντ. Έγινε Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Αγροτικών Θεσμών.
 |
| Η οικογένεια Πάκαρντ στο Μπέρκλεϋ (1917) |
Από το 1948 ήρθε στην Ελλάδα ως ειδικός άρδευσης με την Αμερικανική Αποστολή (AMAG), στα πλαίσια του σχεδίου Μάρσαλ. Αποχώρησε το 1954 προσφέροντας πολύ σημαντικό έργο σε πολλές περιοχές στη χώρα μας.
Ο Δρ Ουώλτερ Πάκαρντ πέθανε τον Οκτώβριο του 1966, σε ηλικία 82 ετών.
Πολεμικές συνθήκες στην Ελλάδα του 1948
Τα ταξίδια στην Ελλάδα την εποχή εκείνη δεν ήταν πολύ ασφαλή, επειδή ομάδες ανταρτών[2] είχαν - αρκετά καλά - τον έλεγχο όλων των περιοχών της Ελλάδας έξω από τις πόλεις. Έτσι, εάν πήγαινες κάπου στη χώρα, έπρεπε να ταξιδέψεις κατά τη διάρκεια της ημέρας. Και συχνά έπρεπε να περιμένεις μέχρι να καθαριστεί ο δρόμος από το στρατό.
Σε ορισμένες περιοχές που πήγα, επέβαινα σε ένα τζιπ καθισμένος σε ένα υγρό σάκο άμμου με τα πόδια μου επάνω σε ένα άλλο σάκο υγρής άμμου, ώστε να απορροφήσει το σοκ μιας έκρηξης, εάν τύχαινε να χτυπήσουμε μια νάρκη. Μια άλλη φορά που θυμάμαι ήταν στο Αγρίνιο όπου βρισκόμασταν για μια επιτόπια έρευνα κοντά σε μια λίμνη και μπορούσαμε να δούμε τις δυνάμεις αντίστασης στα βουνά, σε ένα πέρασμα όχι πολύ μακριά. Φοβόμασταν μήπως μας πυροβολήσουν.
Δεδομένου ότι συζητώ για τον κομμουνισμό, θα μπορούσα να αναφέρω την ιστορία ενός περιστατικού που συνέβη στην πόλη των Σερρών, στη δυτική Θράκη. Ήμουν σε ένα ταξίδι επιθεώρησης για να επισκεφτώ κάποια έργα αποκατάστασης σε εκείνο το μέρος της Ελλάδας και με συνόδευαν η σύζυγος Έμμα, ένας εκπρόσωπος των Ηνωμένων Εθνών με τη σύζυγό του και ο Ορέστης Χρηστίδης του ελληνικού Υπουργείου Γεωργίας. Πήγαμε από τη Θεσσαλονίκη στις Σέρρες σε έναν δρόμο που έγινε πρόσφατα από την Αποστολή και μείναμε σε μια μικρή καμπίνα που ανήκε στην κυβέρνηση. Ξυπνήσαμε περίπου στις 4 το πρωί από πυρά πολυβόλων και περιστασιακούς κανονιοβολισμούς. Λίγο μετά την ανατολή του ηλίου, ανεβήκαμε σε ένα μικρό λόφο πίσω από την καμπίνα, όπου μπορούσαμε να παρακολουθήσουμε τα αεροπλάνα σπιτφάιρς[3] να βουτούν και να βομβαρδίζουν τους αντάρτες βόρεια της πόλης. Δύο από τα Spitfires καταρρίφθηκαν ενώ στεκόμασταν στο λόφο. Το τρίτο καταρρίφθηκε αργότερα και προσγειώθηκε σε ένα επίπεδο βοσκότοπο περίπου 100 μέτρα από το σημείο που ήμουν στα νότια της πόλης. Μάθαμε ότι η πόλη είχε δεχθεί επίθεση από περίπου 1.000 αντάρτες που είχαν ανατινάξει μια νέα γέφυρα, που οδηγούσε στην πόλη.
Την τρίτη μέρα της επιχείρησης ζήτησα από τον διοικητή να με αφήσει να μιλήσω με μερικούς από τους αιχμαλώτους. Ήθελα να μάθω τι είχαν στο μυαλό τους. Έδωσε άδεια και έβγαλε όλους τους κρατουμένους που δεν τραυματίστηκαν έξω από το σπιτάκι όπου διέμεναν. Ήταν πολύ κακοί στην αρχή και αναρωτιόνταν γιατί ένας Αμερικανός ήθελε να τους δει. Πήγα προς την ομάδα και είπα:
- ”Είμαι ένας Αμερικανός που ήρθα στην Ελλάδα για να σας βοηθήσει να ποτίσετε τη γη σας, να στραγγίξετε τους βάλτους σας και να αναδασώσετε τα βουνά σας και δεν μπορώ να καταλάβω γιατί ανατινάξατε την όμορφη γέφυρα που είχε κατασκευάσει η Αμερικανική Αποστολή. Ήρθα στην Ελλάδα ως φίλος σας, θέλοντας να σας βοηθήσω να αναπτύξετε τους πόρους σας.”
Με βάση αυτή τη δήλωση συγκεντρώθηκαν όλοι γύρω μου και μου είπαν για τη φτώχεια τους. Οι ιστορίες τους ήταν οι ίδιες που είχα ακούσει σε χωριά από τη μια άκρη της Ελλάδας στην άλλη. Κανένας από αυτούς δεν ήταν δογματικός κομμουνιστής, αν και μου είπε ο αξιωματικός ότι ένας δογματικός κομμουνιστής συνελήφθη αλλά τραυματίστηκε θανάσιμα. Επέλεξα να μην τον δω. Το περιστατικό επιβεβαίωσε την πεποίθησή μου ότι η φτώχεια ήταν η ρίζα του προβλήματος.
Βέβαια οι αντάρτες δεν εξήγησαν γιατί ανατίναξαν τη γέφυρα, αλλά - προφανώς - την ανατίναξαν επειδή ήταν ενάντια στην κυβέρνηση κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο. Προσπαθούσαν να κερδίσουν έναν πόλεμο και αυτό ήταν μέρος του. Έμαθα αργότερα ότι οι περισσότεροι από αυτούς τους ανθρώπους στάλθηκαν πίσω στα χωριά τους και δεν έγινε τίποτα γι αυτούς.
Μια από τις εμπειρίες που με συγκλόνισε πολύ ήταν όταν πήγα για πρώτη φορά στην πόλη της Λαμίας, περίπου εκατό μίλια βορειοδυτικά της Αθήνας, όπου είδα μια ομάδα αιχμαλώτων ανταρτών, ίσως 300 ή 400 από αυτούς, στην αυλή ενός σχολείου. Σε όλη τη διαδρομή ήταν άτομα που κυμαίνονταν από ασπρομάλληδες ηλικιωμένοι μέχρι νεαρά αγόρια 17 ή 18 ετών. Όλοι φορούσαν ρούχα καθημερινά και ήταν προφανώς άνθρωποι του βουνού. Μίλησα με έναν από τους Έλληνες αγροτικούς πράκτορες για αυτούς, ο οποίος είπε ότι ήταν απλώς φτωχοί άνθρωποι που είχαν ενταχθεί στην επανάσταση λόγω της φτώχειάς τους. Πέθαιναν από την πείνα στα ορεινά χωριά τους και έπρεπε να έχουν γη για να ζήσουν. Περίπου έξι εβδομάδες αργότερα είχα πρωινό με έναν Αμερικανό αξιωματικό τον οποίο γνώριζα προηγουμένως, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την περιοχή της Λαμίας για τον αμερικανικό στρατό. Ήταν ο σύμβουλός τους. Του είπα:
- «Τι κάνατε με αυτούς τους κρατούμενους που είχατε στην αυλή του σχολείου εκεί στη Λαμία;» Μου είπε :
- «Πυροβολήσαμε πολλούς απ’ αυτούς». Και είπα:
- «Πυροβόλησες πολλούς απ’ αυτούς. Πόσους σκότωσες;»
- «Δεν θυμάμαι, είπε. Σκοτώσαμε πολλούς από αυτούς». Είπα :
- "Αυτό είναι πολύ αόριστο, δεν έχετε κάποιο συγκεκριμένο αριθμό;"
- "Όχι, είπε. Πυροβολήσαμε επτά το πρωί πριν φύγω για την Αθήνα." Ρώτησα:
- "Τι κάνατε; Τους ελέγξατε;"
- «Όχι», είπε, «μόλις τους κοιτάξαμε και είδαμε αν ήταν κομμουνιστές τους πυροβολήσαμε».
Λοιπόν, ήμουν εντελώς σοκαρισμένος από αυτό. Και αργότερα μίλησα για το θέμα με τον πρέσβη, τον Χένρι Γκρέιντι, ο οποίος ήταν προηγουμένως επικεφαλής της Σχολής Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας και, κατά συνέπεια, ένας άνθρωπος τον οποίο ήξερα πολύ. Μου είπε ότι :
- «Θα συνεχίσουμε να τους σκοτώνουμε και ο αμερικανικός λαός πρέπει να συνηθίσει να σκοτώνει».
Η κατάσταση έγινε τόσο άσχημη που ο κύριος John Nuveen, επικεφαλής της Αμερικανικής Αποστολής, ο οποίος ήταν υπό τον πρέσβη, ήρθε κοντά μου και ήθελε να πάρω ξανά συνέντευξη από τον πρέσβη για να δει αν κάτι μπορεί να γίνει, για να σταματήσει αυτός ο πυροβολισμός κρατουμένων. Είπε ότι είχε προσπαθήσει αλλά δεν είχε επιτυχία και ένιωσα ότι από τότε που ήξερα τον κ. Γκρέιντι ότι θα μπορούσα να καταφέρω να κάνω κάτι για να σταματήσω τη δολοφονία. Αλλά δεν μπόρεσα να κάνω καμία εντύπωση. Ο κ. Nuveen μεταφέρθηκε λίγο αργότερα στο Βέλγιο, οπότε δεν συμμετείχε στην ελληνική εικόνα.
Είναι δύσκολο να γνωρίζουμε αν διαφωνούσε το στρατιωτικό τμήμα με τον πυροβολισμό των κρατουμένων, αλλά ο αμερικανός στρατηγός James Van Fleet (1892-1992) ονομάστηκε «ο δολοφόνος» από μερικούς Έλληνες. Οι Αμερικανοί αξιωματικοί μας που ήταν εκεί δεν ήταν αυτοί που πυροβολούσαν, αλλά δεν σταμάτησαν τους πυροβολισμούς, σίγουρα. Η αναφορά ήταν ότι πάνω από 3.000 Έλληνες κρατούμενοι πυροβολήθηκαν εκείνη την περίοδο. Η σύζυγός μου Έμμα είχε μια εμπειρία που μπορεί να καταγραφεί εδώ.
Η κυρία Πάκαρντ αναφέρει ότι:
Με κάλεσε η γεννημένη στην Αμερική Ελληνίδα σύζυγος ενός Αμερικανού υπαλλήλου μας στην Ιεραποστολή να πάω μαζί της για να επισκεφτώ την ελληνίδα αδελφή της, η οποία ήταν φυλακισμένη στις Γυναικείες Φυλακές στο κέντρο της Αθήνας . Ο στρατός ή η ελληνική κυβέρνηση είχαν κάνει μια προσφορά στους λεγόμενους κομμουνιστές που ήταν στη φυλακή ότι εάν υπογράψουν ορισμένα χαρτιά που συμφωνούσαν με τους όρους που είχαν τεθεί, θα απολυθούν από τη φυλακή. Ο φίλος μου προσπαθούσε να πείσει αυτό το κορίτσι ότι ήταν προς το συμφέρον της να υπογράψει αυτά τα έγγραφα.… Η υπεύθυνη επικεφαλής της φυλακής έφερε στη γυναίκα - έναν αγροτικό τύπο περίπου τριάντα ετών, με ένα δυνατό και έξυπνο πρόσωπο. Δεν μπορούσα να καταλάβω τη συζήτηση, αλλά ήταν προφανές ότι ήταν ανταγωνιστική με την ιδέα και δεν δέχτηκε να υπογράψει.
Δεν άκουσα ξανά για αυτήν. Ωστόσο, ενώ παρατηρούσα το δωμάτιο, είδα μια άλλη αγρότισσα του χωριού να μιλάει με το μικρότερο δεκατετράχρονο γιο της. Αργότερα η μητέρα μάς είπε ότι ήταν “κομμουνίστρια”, που αποχαιρετούσε το γιο της και επρόκειτο να την πυροβολήσουν την επόμενη μέρα. Η μητέρα φαινόταν ένα ευγενικό είδος ανθρώπου και ρώτησε αν θα δούμε έναν νεαρό γιατρό μεταξύ των κρατουμένων που ανησυχούσε πολύ για την υγεία των παιδιών στη φυλακή.
Μερικά από αυτά τα παιδιά γεννήθηκαν στη φυλακή και ήταν η πολιτική να επιτρέπεται σε παιδιά κάτω των τριών ετών να βρίσκονται με τις μητέρες τους στη φυλακή. Αυτοί ήταν “πολιτικοί” κρατούμενοι, καταλαβαίνετε, που δεν είχαν πάει στο δικαστήριο. Όταν αυτά τα παιδιά έφτασαν στην ηλικία των τριών ετών, μεταφέρθηκαν σε ορφανοτροφείο για φροντίδα και για σχολείο. Αμερικανίδες χρηματοδότησαν ένα τέτοιο ορφανοτροφείο, με ρούχα, άλλα εφόδια και αναψυχή για αυτά τα άτυχα παιδιά.
Η γυναίκα αυτή συνελήφθη με την κατηγορία ότι ήταν κομμουνίστρια. Ήταν μια μικρή, φινετσάτη Ελληνίδα 35 ή 40 ετών περίπου και ασχολούνταν ιδιαίτερα με τα παιδιά. Έφερε μερικά από αυτά για να μας δείξει πώς τα δόντια τους δεν είχαν γίνει σωστά ή είχαν σαπίσει αμέσως στα ούλα, λόγω έλλειψης γάλακτος και άλλων κατάλληλων τροφών. Βγήκαμε έξω στο προαύλιο των ασκήσεών τους για να μπορέσουμε να περπατήσουμε και να πάρουμε καθαρό αέρα …
Όσο ήμασταν στενοχωρημένες, μας ήρθε ένα ευαίσθητο διπλωματικό ερώτημα για το πώς εμείς οι Αμερικανίδες μπορούσαμε να βοηθήσουμε τους «κομμουνιστές» στη φυλακή, σε μια ελληνική φυλακή, κατά τη διάρκεια ενός ελληνικού εμφυλίου πολέμου και νομίζω ότι τελειώσαμε, χωρίς να κάνουμε τίποτα εκτός από αυτό που έγινε για αυτά τα παιδιά, τα οποία τελικά μπήκαν στο ορφανοτροφείο. Θυμάμαι ότι τους έφεραν σε ένα αμερικανικό χριστουγεννιάτικο πάρτι με ένα μεγάλο χριστουγεννιάτικο δέντρο με δώρα για κάθε παιδί.
Μεταξύ των άλλων ήταν κι ένας μόνο νεαρός γιατρός, ανάμεσα σε πολλούς δασκάλους και επαγγελματίες που είδαν τη φτώχεια και ήθελαν να κάνουν κάτι για αυτό, αλλά κατέληξαν στη φυλακή ως «Κομμουνιστές». Κανείς δεν θα μάθει ποτέ τα τελικά στατιστικά στοιχεία για αυτή την κατάσταση, αλλά ήταν πολύ λυπηρό ειδικά για μερικούς από εμάς που βγήκαμε στην ύπαιθρο και είδαμε από πρώτο χέρι τη φτώχεια και τις στερήσεις τόσων πολλών χωρικών, χωρίς μεγάλη οικονομική ελπίδα - υποσιτισμένοι και κρύοι.
Μόλις διάβασα (τον Αύγουστο 1966) το βιβλίο του Ουίλιαμ Χαρντ “Ιστορία του Ρέιμοντ Ρόμπινς”, στο οποίο ο Ρόμπινς κάνει ένα ισχυρό σημείο αυτού που αποκαλεί «Εσωτερικό μυαλό» των διπλωματών στη Ρωσία εκείνης της εποχής, οι οποίοι δεν βγήκαν ποτέ στη χώρα και διεύρυναν τις απόψεις τους σε ένα «Υπαίθριο μυαλό» που είδε τις συνθήκες που ενίσχυσαν την επανάσταση του 93% του ρωσικού λαού έναντι του 7% που είχαν τον έλεγχο της γης και των πόρων, αφήνοντας το 93% άπορο και “κάτω απ’ το κνούτο” του στρατού, των Κοζάκων και του Τσάρου. Ο Τολστόι είχε πει τη φράση :
- Μπορούν οι άνθρωποι να διδαχθούν από την ιστορία;
Ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Ελλάδα ξεκίνησε ως αποτέλεσμα της απόφασης του Winston Churchill να υποστηρίξει την επιστροφή της εξόριστης κυβέρνησης στην Ελλάδα, έναντι της ομάδας αντίστασης που είχε μείνει στην Ελλάδα για να πολεμήσει τους Γερμανούς. Στην περίπτωση της Γιουγκοσλαβίας, ο κ. Τσώρτσιλ επέλεξε τον Τίτο, έναν κομμουνιστή ηγέτη, εναντίον του Μιχαήλοβιτς, ενός μη κομμουνιστή αντιγερμανού. Αλλά στην Ελλάδα επέλεξε την εξόριστη κυβέρνηση. Κανόνισε ένα δημοψήφισμα που εποπτεύτηκε από τον Δρα Χένρι Γκρέιντι. Αυτή η ρύθμιση δεν ήταν αποδεκτή από πολλές από τις αντιστασιακές δυνάμεις που αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στις εκλογές και βγήκαν σε εμφύλιο πόλεμο. Ξεκίνησε στην Αθήνα, όπου σημειώθηκαν πολλοί πυροβολισμοί, αλλά σύντομα εξαπλώθηκαν στους λόφους και τα βουνά. Μερικοί από τους Αμερικανούς τεχνικούς συνελήφθησαν από τους Αντάρτες και κρατήθηκαν για μερικές ημέρες. Αλλά κανένας Αμερικανός δεν τραυματίστηκε ποτέ σοβαρά.
Μία από τις πρώτες μου συναντήσεις με τη βία της επανάστασης ήταν όταν επισκέφτηκα το έργο Κωπαΐδα στη Βοιωτία για πρώτη φορά, την άνοιξη του 1948. Πήγα πάνω στο έργο με τον Άγγλο, που ήταν υπεύθυνος και το εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας που ήταν εκτός λειτουργίας από τους αντάρτες, λίγες μέρες πριν. Και μου είπαν ότι ο άνθρωπος που έκανε τη ζημιά πιάστηκε σε ένα από τα χωριά εκεί κοντά και το κεφάλι του τοποθετήθηκε σε μια σκάφη και μεταφέρθηκε από το ένα χωριό στο άλλο, ως προειδοποίηση για τους άλλους. Τέλος πάντων, το έργο Κωπαΐς κάλυψε περίπου 50.000 στρέμματα. Παλιά ήταν βάλτος. Και τη δεκαετία του 1880 οι Γάλλοι άρχισαν να το στραγγίζουν.
Έσκαψαν βαθιά αποχετεύσεις και μια σήραγγα μέσα από τα βουνά για να μεταφέρουν το νερό στη θάλασσα. Το σχέδιο λειτούργησε πολύ καλά μέχρι που η τύρφη πήρε φωτιά και κάηκε για αρκετά χρόνια. Τελικά το επίπεδο της λίμνης έγινε τόσο χαμηλό που δεν θα αποστραγγιζόταν. Οι Γάλλοι έφυγαν και ήρθαν οι Βρετανοί και τους αγόρασαν. Πλημμύρισαν την περιοχή για να σβήσουν τη φωτιά, έσκαψαν βαθύτερες αποχετεύσεις και κατέβασαν τη σήραγγα ώστε να λειτουργήσει το σύστημα αποστράγγισης. Στη συνέχεια αρδεύονταν με περιστασιακή διακοπή των αποχετεύσεων και αφήνοντας την αύξηση του επιπέδου του νερού μέχρι να βρεθεί όλη η επιφάνεια βρεγμένη. Και τότε άνοιγαν τις αποχετεύσεις και η στάθμη του νερού θα κατέβαινε ξανά. Το βαμβάκι ήταν η μόνη αρδευόμενη καλλιέργεια και οι αποδόσεις ήταν πολύ χαμηλές, επειδή το χαμηλότερο σύστημα ρίζας, σήμαινε ότι η στάθμη του νερού αυξήθηκε. Έδειξα αυτό, σκάβοντας μερικά από τα φυτά βαμβακιού και δείχνοντας τις σάπιες ρίζες.
Ο βρετανός διευθυντής της Κωπαΐδας ζούσε μάλλον πολυτελώς στην έδρα του ράντσου, που περιβάλλεται από δέντρα και κήπους. Η ελληνική κυβέρνηση το 1953 ανέλαβε το ακίνητο, εφόσον θεωρούσαν ότι αποτελεί δημόσιο συμφέρον. Ζήτησα από τον Έλληνα Υπουργό Γεωργίας να προτείνει έναν άνθρωπο για να αναλάβει τη διαχείριση του αγροκτήματος. Επιλέξαμε τον Κίμωνα Κωνσταντινίδη, ο οποίος ανήκε στον Οργανισμό YPEM, ο οποίος ήταν ένα τμήμα της Ελληνικής Κυβερνήσεως της Διεύθυνσης άρδευσης. Πειραματίστηκε με ψεκασμό άρδευσης για να αποφύγει την υπερβολική άρδευση και τη σήψη των ριζών, από το παλιό σύστημα υπο-άρδευσης. Κάτω από τη διοίκησή του, η περιοχή διευρύνθηκε και η παραγωγή αυξήθηκε.
Ένα από τα προβλήματα ήταν ο συντονισμός και για λίγο η αποστολή χωρίστηκε μεταξύ στρατιωτικών και οικονομικών δυνάμεων και αυτό δεν λειτούργησε. Όποτε είχαμε μια συνάντηση προσωπικού και έμπαινε ο στρατός, κανείς από μας δεν είπε καθόλου την άποψή του. Αυτό που έλεγε ο στρατός έγινε. Δεν άκουσα ποτέ κανένα μέλος της οικονομικής αποστολής να διαφωνεί με στρατιωτικό προσωπικό. Υπήρχε εμφύλιος πόλεμος και οι Αμερικανοί βοηθούσαν την κυβέρνηση. Και ο πόλεμος είχε προτεραιότητα έναντι όλων των άλλων. Στις συναντήσεις του προσωπικού που είχε σχέση με την οικονομική βοήθεια δεν έγινε ποτέ συζήτηση για στρατιωτικές υποθέσεις.
Η εμπόλεμη σύρραξη διήρκεσε μόνο μερικά χρόνια. Μέχρι το 1950 είχε τελειώσει αρκετά καλά. Όλο όμως το διάστημα που ήμουν στην Ελλάδα, υπήρχε η ατμόσφαιρα μιας αστυνομικής πολιτείας. Ακόμα και τους τελευταίους μήνες μου στην Ελλάδα, όταν έκανα ταξίδια στους αγρούς, συχνά με σταματούσαν δέκα φορές την ημέρα, χωροφύλακες που ζητούσαν από τους ανθρώπους γραπτές δηλώσεις από τον πρόεδρο του χωριού τους ή κάποια άλλη αρχή, για το δικαίωμά τους να οδηγούν μαζί μου στο αυτοκίνητο. Ήταν πολύ δύσκολο. Θυμάμαι μια φορά που ήμασταν στο Μεσολόγγι ανεβαίναμε στην πεδιάδα του Αγρινίου για να επισκεφτούμε κάποια έργα στο δρόμο. Λοιπόν, ο εκπρόσωπος του Υπουργείου Γεωργίας στο Μεσολόγγι είχε ένα αυτοκίνητο, το οποίο οδήγησε στο πρώτο έργο. Τότε κάποιος άλλος πήρε το αυτοκίνητό του και συνέχισε. Έτσι έμεινε και έπρεπε να έρθει στο αυτοκίνητό μου. Όταν φτάσαμε κοντά στο Αγρίνιο, σε απόσταση περίπου ενός τετάρτου μιλίου από την άκρη της πόλης, βγήκε και μπήκε στο άλλο αυτοκίνητο, επειδή δεν ήθελε να βρεθεί να οδηγεί στο αυτοκίνητό μου χωρίς άδεια, αν και το αυτοκίνητό του ήταν ήδη στην πόλη. Απλώς φοβόταν μήπως συλληφθεί.
Δεν ξέρω αν υπήρχε κάποιος νόμιμος λόγος γι’ αυτό τον τρόπο. Αγανάκτησα σε όλη τη διαδρομή. Με προκάλεσαν ιδιαίτερα όταν επιστρέψαμε, μετά την ώρα της απαγόρευσης της κυκλοφορίας, από το Δέλτα του ποταμού Νέστου όπου είχαμε κολλήσει στη λάσπη. Σε ένα από τα αυτοκίνητα οι μηχανικοί συνελήφθησαν επειδή κυκλοφορούσαν έξω μετά τις δέκα. Φυσικά, πήγα στη φυλακή και απαίτησα να συλληφθώ μαζί με τους υπόλοιπους. Ζήτησα επίσης το δικαίωμα να καλέσω τον Πρωθυπουργό και τον Αρχηγό της Αποστολής. Ήμουν, υποθέτω, λίγο αντιπαθητικός. Σε κάθε περίπτωση, μετά από περίπου μία ώρα όλοι αφέθηκαν ελεύθεροι, συνεχίσαμε και πήγαμε στα καταλύματά μας περίπου στις δύο το πρωί χωρίς να συλληφθούμε ξανά. Δεν ήταν όμως αστείο για έναν Έλληνα.
Ήταν μέρος ενός αστυνομικού κράτους, το οποίο φαινόταν να είναι αποδεκτό. Είχα μια ενδιαφέρουσα εμπειρία στο κάτω δέλτα του ποταμού Αχελώου στη νοτιοδυτική Ελλάδα. Πηγαίναμε στο χωριό για να προτείνουμε να ανακτήσουμε κάποια γη, νότια του χωριού και πιστεύαμε ότι θα μπορούσαμε να ανακτήσουμε μια αρκετά μεγάλη περιοχή. Πήγαμε λοιπόν πρώτα στο χωριό και συζητήσαμε τα σχέδια με την ομάδα σε μια ταβέρνα. Στη συνέχεια βγήκαμε με μια επιτροπή από το χωριό για να δούμε τη γη. Και παρατήρησα μια ομάδα νέων ανθρώπων από τη μία πλευρά που προφανώς ήθελαν να μου μιλήσουν. Έτσι, με έναν από τους φίλους μου μηχανικούς που μπορούσε να μιλήσει ελληνικά, πήγα να μιλήσω μαζί τους. Είπαν ότι ήταν γιοι φτωχών αγροτών χωρίς γη. Δεν είχαν γη και δεν είχαν δουλειά και δεν ήξεραν τι επρόκειτο να κάνουν. Και ενώ στεκόμασταν εκεί, τα αεροπλάνα πετούσαν από ένα διπλανό αεροδρόμιο όπου απογειώνονταν για να βομβαρδίσουν τις αντάρτες στους λόφους και στις δύο πλευρές αυτής της κοιλάδας. Ήταν μάλλον δραματικό. Είπα:
- «Ελπίζουμε να ανακτήσουμε αυτή τη γη. Αυτό θα δημιουργήσει πολλά παραγωγικά αγροκτήματα. Σχεδιάζουμε να χτίσουμε ένα μεγάλο υδροηλεκτρικό έργο σε αυτόν τον ποταμό που θα δημιουργούσε ενέργεια και θα έφερνε βιομηχανία.» Και είπαν :
- « Εντάξει όταν το λες, αλλά όταν φεύγεις τι θα κάνουμε; Η ελληνική κυβέρνηση δεν θα το κάνει αυτό για εμάς». Και είπα:
- «Ναι, θα το κάνουν».
Μάλλον είχαν περισσότερη εμπιστοσύνη στην αμερικανική αποστολή παρά στην ελληνική κυβέρνηση.
Πρόγραμμα καλλιέργειας ρυζιού και αναζωογόνησης αλκαλικών γαιών
Το καλοκαίρι του 1948 επισκέφτηκα ένα μικρό έργο στη Θράκη, όπου η YPEM, υπό την καθοδήγηση του Χρηστίδη, διεξήγαγε ένα μικρό πρόγραμμα αποκατάστασης, όπου έγινε προσπάθεια να ανακτηθεί ο αλκαλικός χώρος από την καλλιέργεια του ρυζιού. Τα αποτελέσματα δεν ήταν υπερβολικά ενθαρρυντικά, αλλά, βάσει της εμπειρίας μου στην κοιλάδα του Σακραμέντο, ένιωσα ότι το πείραμα δεν βασιζόταν σε καλές τεχνικές.
Για μερικά χρόνια χειριζόμουν ακίνητα που είχαν αναληφθεί από αποκλεισμό από την Ασφαλιστική Εταιρεία Ζωής των Δυτικών Πολιτειών. Αυτό περιλάμβανε αρκετές εκατοντάδες στρέμματα ρυζιού που καλλιεργούσαν την αλκαλική «goose land» της κοιλάδας του Σακραμέντο. Αυτό ήταν στην ενδιάμεση περίοδο μετά την εμπειρία μου στο Νέο Δελχί. Ήξερα ότι χιλιάδες στρέμματα βαθιών και δυνητικά παραγωγικών εδαφών βρίσκονταν στο δέλτα πολλών σημαντικών ποταμών στην Ελλάδα, τα οποία πίστευα ότι θα μπορούσαν να ανακτηθούν με συνδυασμό άρδευσης και βαθιάς αποστράγγισης. Έτσι, το χειμώνα και την άνοιξη του 1949 εργάστηκα με το Χρηστίδη στην περιοχή της Θεσσαλονίκης και με τον Παλαιολόγο, σε τρία άλλα μέρη της Ελλάδας για την δημιουργία ορυζώνων 100 στρεμμάτων σε αλκαλικές εκτάσεις.
Σε δύο περιπτώσεις ανασκάφτηκαν από την όχθη του ποταμού μέχρι τα άκρη ελέγχου των πλημμυρών, τοποθετήθηκαν μεγάλες σωληνώσεις μέσω του ποταμού για να ελευθερώσουν το νερό στο οριζόντιο οικόπεδο. Στις άλλες περιοχές όπου δεν υπήρχαν κοίλα, οι εκσκαφές ανασκάφηκαν από τον ποταμό στα οικόπεδα. Σε όλες τις περιπτώσεις εγκαταστάθηκαν δομές για τον έλεγχο της ροής από το ποτάμι.
Το δεύτερο βήμα ήταν να ανασκαφούν βαθιά συστήματα αποστράγγισης (τόσο βαθιά όσο και οκτώ πόδια). Στη συνέχεια κατασκευάστηκαν τα συστήματα άρδευσης για να διανείμουν το νερό πάνω από τη γη. Αυτό άφησε τη γη σε ορθογώνια οικόπεδα που καθένα από αυτά ισοπεδώθηκε και έγιναν τα αναγκαία σύνορα. Μετά από πλημμύρες για περίπου δύο εβδομάδες, η γη ήταν έτοιμη για φύτευση. Η θεωρία είναι ότι το νερό πλημμύρας μεταφέρει τα άλατα από τα επιφανειακά εδάφη, επιτρέποντας έτσι στο ρηχό ριζωμένο ρύζι να αναπτυχθεί σε αγρωστώδη εδάφη χωρίς αλάτι. Δεδομένου ότι το μεγαλύτερο μέρος της γης ήταν κοντά στο επίπεδο της θάλασσας, οι αντλίες έπρεπε να εγκατασταθούν στις εξόδους των αποχετευτικών αγωγών για να επιτρέψουν τη λειτουργία των αποχετευτικών αγωγών.
Η γη σε κάθε περίπτωση, από πλευράς ιδιοκτησιών, ανήκε σε ένα παρακείμενο χωριό. Τα περισσότερα από αυτά ήταν τόσο εμποτισμένα με αλκάλια (αλάτι) που δεν θα μεγάλωνε τίποτα. Ορισμένα μπαλώματα θα παράγουν μερικά ανθεκτικά στα αλκάλια ζιζάνια κατά την περίοδο των βροχών, αλλά γενικά ήταν άγονα. Σε κάθε περίπτωση προκαλούσαμε μια συνάντηση της πόλης σε μια ταβέρνα στο χωριό, όπου θα παρουσιάζονταν και θα συζητούνταν τα σχέδια. Σε καμία περίπτωση και κανένας από τους αγρότες δεν πίστευε ότι το ρύζι θα μπορούσε να καλλιεργηθεί, αλλά ήταν πρόθυμοι να προχωρήσουμε αν πληρώσαμε τους λογαριασμούς. Ένας άλλος παράγοντας ήταν, βεβαίως, ότι το έργο δημιούργησε πολλές θέσεις εργασίας για τους χωρικούς. Σε κάθε περίπτωση προσφέραμε να καταβάλουμε στο χωριό 10 % της καλλιέργειας ως ενοίκιο, για να ξεπεραστεί ο σκεπτικισμός τους. Καθώς το πεδίο άρχισε να γίνεται πράσινο με το αναπτυσσόμενο ρύζι, οι χωρικοί θα περπατούσαν γύρω από τα χωράφια, εικάζοντας για το πότε το ρύζι θα άρχιζε να μαραίνεται και θα πεθάνει.
Το σχέδιο για την ανάκτηση της γης νόμιζα ότι θα ήταν για μόνιμη ορυζοκαλλιέργεια. Αλλά σκέφτηκα ότι θα ήταν πάντα συνδεδεμένο με την αποκατάσταση της αλκαλικής γης σε μεγάλο βαθμό. Ένας από τους Έλληνες χημικούς εκτίμησε ότι πλύναμε εξήντα τόνους αλάτι ανά στρέμμα, το πρώτο έτος, από αυτή τη διαδικασία!
Το αποτέλεσμα ήταν ότι είχαμε μια καλή καλλιέργεια σε τρία από τα οικόπεδα. Οι άνθρωποι στο χωριό Ανθήλη, όπου βρισκόταν ένα από τα οικόπεδα, ήταν τόσο ευχαριστημένοι που έκαναν αρκετά φεστιβάλ συγκομιδής ρυζιού. Ο Αρχηγός της Αποστολής και αρκετοί από το προσωπικό του παρακολούθησαν όπως και αρκετοί Έλληνες από νομικά πρόσωπα. Όταν είδαν τα ψηλά φυτά ρυζιού με τη συγκομιδή ρυζιού. Όλοι ήταν ενθουσιασμένα και ήμουν πολύ χαρούμενος άνθρωπος, επειδή είχα αναλάβει μεγάλη ευθύνη για τη χρηματοδότηση της επιχείρησης. Οι άνθρωποι του χωριού πρόσφεραν ένα θαυμάσιο δείπνο, συμπεριλαμβανομένου του ρυζιού που προετοιμάστηκε με διαφορετικούς τρόπους. Στην πλατεία έγινε χορός. Μια από τις μεγαλύτερες γυναίκες χόρευε χαρούμενα με ένα γεμάτο ποτήρι κρασί στο κεφάλι της. Επίσης έγιναν πολλές ομιλίες.
Το δεύτερο έτος ήταν η σειρά της YPEM να οργανώσει μια φιέστα που έκαναν σε ένα μεγάλο στυλ με ένα συγκρότημα χάλκινων από τη Θεσσαλονίκη, που έπαιζε χορευτική μουσική. Αλλά δεν ήταν όλα ομαλά. Σε μια περίπτωση, τέσσερις σχετικά πλούσιοι κτηνοτρόφοι προβάτων προσπάθησαν να σταματήσουν το πρόγραμμα του δεύτερου έτους στον χαμηλότερο ποταμό Αχελώο, επειδή χρησιμοποιούσαν την κοινοτική περιουσία για ελεύθερη βοσκή. Όταν πήγα στο χωριό με τους Έλληνες συνεργάτες μας, λύσαμε το θέμα καλώντας μια συνάντηση στην κεντρική ταβέρνα και παρουσιάζοντας το πρόβλημα. Οι τέσσερις άνδρες ήταν τόσο απόλυτοι στο δικαίωμά τους να χρησιμοποιούν τη γη ώστε όταν πρότεινα να θέσω το θέμα σε ψηφοφορία, ήθελαν να τσακωθούν. Είπα στο δήμαρχο ότι αν το ζητούσε, θα κάναμε μια ψηφοφορία. Το έκανε. Η ψηφοφορία ήταν ομόφωνη για την επέκταση του προγράμματος για το ρύζι, εκτός από τους τέσσερις άνδρες. Είπα ότι θα συνεργαστούμε με το χωριό για τη συνέχιση και επέκταση του προγράμματος. Στην αναταραχή που ακολούθηςε, με οδήγησαν στους ώμους δύο ανδρών από την ταβέρνα στην πλατεία, εν μέσω των ζητωκραυγών των χωρικών.
Σε άλλη περίπτωση πήρα ένα νέο αρχηγό της αποστολής στο πρώτο ταξίδι του. Φυσικά, ήμουν ανυπόμονος να κινεί τα πράγματα ομαλά. Αλλά κατά την άφιξή μου σε ένα από τα χωράφια του ρυζιού παρατήρησα ότι η τάφρος αποστράγγισης ήταν γεμάτη με νερό. Ρώτησα αν οι αντλίες λειτουργούσαν και ήταν βέβαιοι ότι ήταν. Τελικά βρήκα ότι ένας καλλιεργητής με 700 στρέμματα ρυζιού είχε κλείσει ένα τμήμα της κύριας αποχέτευσης με ένα φράγμα, στο οποίο είχε σκάψει ένα χαντάκι για να ποτίσει το χωράφι του. Όλοι φοβήθηκαν επειδή είπε στους Έλληνες, οι οποίοι ήταν υπεύθυνοι για τη λειτουργία του συστήματος, ότι εάν τον παρεμπόδιζαν θα κυλούσε αίμα στο χαντάκι. Πήγαμε λοιπόν στον τόπο όπου είχε κλείσει την αποχέτευση και μίλησα με τον άνθρωπο, που την είχε κλείσει. Επεσήμανα ότι η ικανότητά του να καλλιεργεί ρύζι οφείλεται εξολοκλήρου στο γεγονός ότι η αμερικανική αποστολή είχε αναπτύξει την παροχή ύδατος, η οποία κατέστησε εφικτή την υλοποίηση του σχεδίου για το ρύζι και ότι δεν επρόκειτο να υποστηρίξω τη δράση του εναντίον των εδαφών των υπολοίπων της κοινότητας. Είπα ότι θα έβλεπα εφόσον είχε το υλικό για να χτίσει ένα ξύλινο ρυάκι για να αντικαταστήσει το χωμάτινο χαντάκι του, αν δεν είχε το υλικό. Έπειτα διέταξα το χειριστή της γραμμής μεταφοράς να αφαιρέσει το γεμάτο χώμα κατά μήκος της αποχέτευσης, που έκανε με λίγες σαρώσεις του μηχανήματος. Μέσα σε λίγα λεπτά ο άνδρας ήταν απασχολημένος να χτίζει ένα ρυάκι (flume) με υλικά που είχε στο χώρο.
Είναι αλήθεια ότι οι Έλληνες, προφανώς, δεν είναι πάντα συνεταιριστικοί. Τα άτομα μπορούν να είναι πολύ εριστικά όταν αποφασίζουν να ενεργούν προς το δικό τους συμφέρον. Από την άλλη όμως, όταν οι χωρικοί βλέπουν ένα πλεονέκτημα στη συνεργασία τους, μπορούν να είναι πολύ συνεργάσιμοι. Τους τελευταίους χρόνους είχαν ελάχιστες ευκαιρίες συνεργασίας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τάχθηκα πολύ υπέρ της οργάνωσης των αρδευτικών συνοικιών, οι οποίες έθεταν την ευθύνη στα χέρια των χωρικών. Δεν θα ξεχάσω ποτέ την εμπειρία στην Άρτα όταν οργανώθηκε η πρώτη περιοχή άρδευσης. Πραγματοποιήθηκε ολοήμερη συνάντηση εκλεγμένων αντιπροσώπων από διάφορα χωριά που συμμετείχαν στο σύστημα, κατά τη διάρκεια των οποίων οι μηχανικοί του Υπουργείου παρουσίασαν την εκτίμηση των δαπανών λειτουργίας και συντήρησης του επόμενου έτους και άλλα συναφή θέματα. Όταν ήρθε η ώρα να ληφθεί η απόφαση, κάθε ένας από τους εκλεγμένους αντιπροσώπους σημείωσε σε ένα χαρτί υπέρ ή κατά του προτεινόμενου προϋπολογισμού, που έφτασε σε αρκετές χιλιάδες δολάρια. Η ψηφοφορία ήταν ομόφωνη και ήταν η πρώτη φορά που αυτοί οι άνθρωποι είχαν τη δυνατότητα να δρουν μαζί στο δικό τους ενδοκοινοτικό ενδιαφέρον. Μου είπαν ότι υπάρχουν σήμερα πάνω από 200 αρδευτικές συνοικίες στην Ελλάδα.
Το πρόγραμμα του ρυζιού ήταν μια κυβερνητική επιχείρηση. Οργανώθηκε από μια επιτροπή του προσωπικού του Υπουργείου Γεωργίας με επικεφαλής τον Ιωάννη Παλαιολόγο, επικεφαλής της Υπηρεσίας Μηχανοκαλλιέργειας, ενώ εγώ εκπροσώπησα την Αποστολή. Έπρεπε να εγκρίνω τα κεφάλαια και φυσικά έπρεπε να λάβω εξουσιοδότηση από μια επιτροπή χρηματοδότησης με επικεφαλής τον ελεγκτή. Το κόστος δεν συνδέθηκε εξ ολοκλήρου με την καλλιέργεια του ρυζιού. Το ρύζι έπρεπε να ξηρανθεί μετά τη συγκομιδή λόγω της υψηλής περιεκτικότητάς του σε υγρασία. Όπως το θυμάμαι, δεκαπέντε μηχανικά στεγνωτήρια αγοράστηκαν και οι αποθήκες κατασκευάστηκαν για να αποθηκεύσουν το σιτάρι. Όμως η όλη διαδικασία ήταν αρκετά επιτυχημένη. Το έτος που έφυγα, η Ελλάδα εξήγαγε 75.000 τόνους ρυζιού, εκτός από τον εφοδιασμό της εγχώριας αγοράς. Αλλά, μετά από δύο ή τρία χρόνια, αφού η γη αποδείξει ότι θα μπορούσε να παράγει κάτι, και κάποια από τα εδάφη αποκαταστάθηκαν, ώστε να μπορέσουν να καλλιεργήσουν σιτάρι σε αυτό, οι αγρότες ήθελαν να πάρουν τη γη της κοινότητας διανεμημένη. Μάλλον ευνοούσα τη διατήρησή του ως δημόσια επιχείρηση, αλλά έπρεπε να τη δώσουμε στους χωρικούς. Έτσι, η ελληνική κυβέρνηση υποδιαίρεσε αυτά τα εδάφη ρυζιού και τα διένειμε στη γη σε ακτήμονες αγρότες.
Ανθήλη
Στην Ανθήλη, ήμουν εκεί μια μέρα όταν παρατήρησα μια ομάδα αγροτών που προφανώς ήθελε να με δει. Έτσι, ρώτησα την ομάδα στην οποία μίλησα,
- "Ποιοι είναι αυτοί;"; Και είπαν,
- "Είναι ακτήμονες αγρότες στο χωριό.
- Λοιπόν, είπα, "Είναι οι ίδιοι οι άνθρωποι που θέλω να δω."
Έτσι πήγα κατευθείαν σε αυτούς και μίλησα μαζί τους. Τους είπα,
- "Θέλουμε να πάρετε αυτή τη γη, όλες αυτές τις απαιτούμενες εκτάσεις".
Προσπαθήσαμε να αναπτύξουμε γη που διανεμήθηκε σε ακτήμονες αγρότες. Στην Ανθήλη, για παράδειγμα, κάθε ακτήμονας αγρότης πήρε ένα αγρόκτημα πριν φύγουμε. Και αυτό ήταν αλήθεια στα περισσότερα έργα. Πολύ μεγάλος αριθμός ακτημόνων αγροτών πήρε αγροκτήματα. Θα ήταν μικρά, τέσσερα ή πέντε στρέμματα σε μια οικογένεια, αλλά τέσσερα ή πέντε στρέμματα αρδευόμενης γης σήμαιναν πολλά. Ήταν πολύ πιο παραγωγική από μια κανονική περιοχή. Και τα αγροκτήματα στην Ελλάδα ήταν πολύ μικρά ούτως ή άλλως. Και όχι μόνο ήταν μικρά, αλλά ήταν διάσπαρτα. Ένας άντρας σε ένα χωριό μπορεί να έχει μια μικρή λωρίδα γης σε ένα λόφο που θα παράγει πολύ μικρούς κόκκους και θα έχει μια άλλη λωρίδα στην άλλη πλευρά της πόλης από μάλλον καλή επίπεδη γη. Μερικές φορές ένας άνθρωπος είχε όπως λένε πέντε αγροτεμάχια γύρω από την πόλη. Και φυσικά το καθένα ήταν πολύ μικρό για να το εκμεταλλευτεί αποτελεσματικά.
Οι άνθρωποι δεν ζούσαν στη γη τους, αλλά στα γειτονικό χωριό. Μετά τη διανομή των κτημάτων τα κράτησαν και ήταν σε θέση να εκμεταλλευτούν αποτελεσματικά τη γη.
Σε μια περίπτωση πήρα έναν καθηγητή από το Πανεπιστήμιο Ντέιβις (Davis) της Καλιφόρνια στα χωράφια ρυζιού στην Ανθήλη. Μερικοί από τους πρώην ακτήμονες αγρότες από το χωριό τραβούσαν τα ζιζάνια στους ορυζώνες. Μου ζήτησαν και σταμάτησα. Και ήρθε και μια από τις γυναίκες που ήταν χήρα με δύο παιδιά, της οποίας ο σύζυγος είχε σκοτωθεί κατά τον πόλεμο, έσκυψε και φίλησε το χέρι μου. Το γεγονός αυτό ήταν ενοχλητικό για μένα, αλλά ήταν κάτι που οι αγρότες συχνά έκαναν. Εκφράζει την ευγνωμοσύνη του λαού εκεί. Όλοι τους χειροκρότησαν και την υποστήριξαν. Έκαστος είχε λάβει μια έκταση περίπου τεσσάρων στρεμμάτων μερικώς αποκατασταθείσας αλκαλικής γης. Το εισόδημα το οποίο θα έπαιρναν από αυτό αύξησε το επίπεδό της ζωής, τόσο πολύ που ήταν εντελώς ευγνώμονες. Οποιοσδήποτε από εμάς είχε βρεθεί να ζει στο επίπεδό της δεν μπορούσε να το αντέξει. Αυτό εξέφρασε την ευγνωμοσύνη και την εσωτερική αίσθηση αυτών των ανθρώπων. Όταν φύγαμε, αυτός ο καθηγητής είχε δάκρυα στα μάγουλά του. Είπε, ότι ποτέ δεν είδε μια πιο συγκινητική σκηνή.
Συνεργασία με τους χωρικούς
Οι Έλληνες δεν είχαν την τάση να παίρνουν τους χωρικούς σε οποιαδήποτε συζήτηση. Είπαν:
- " Τι γνωρίζουν γι 'αυτό; Και είπα :
- "Πρόκειται για τους ανθρώπους για τους οποίους εργαζόμαστε. Και πρέπει να μιλήσουμε μαζί τους.
Έτσι επέμεινα να έχω συναντήσεις. Και η πρώτη ήταν στην Ανθήλη. Πήγα να δω το δήμαρχο, ο οποίος αμέσως είπε:
- "Θα καλέσω το υπόλοιπο συμβούλιο της πόλης μαζί." Είπα :
- "Δεν το θέλω αυτό. Θέλω να μιλήσω σε όλους.
Έτσι πήρε τη μεγαλύτερη ταβέρνα που μπορούσε να βρει στο χωριό και όλοι οι άντρες ήρθαν. Λίγες γυναίκες ήρθαν και στάθηκαν ακούγοντας από έξω. Τους είπα τι είμαστε. Σκέφτηκα ότι θα μπορούσαμε να κάνουμε και θέλαμε να διορίσουν μια επιτροπή με την οποία θα μπορούσαμε να εργαστούμε. Οι Έλληνες ήταν αρκετά έκπληκτοι και αυτό είναι. Ένας από τους Έλληνες ιδιαίτερα, ο Καλλίνσκης, που ήταν πεθερός του πρωθυπουργού και μάλλον αξιοπρεπής, ήταν ένας από εκείνους που είχαν παραβιάσει αυτή την προσέγγιση. Αλλά αργότερα, όταν ήμουν μακριά και έκανα κάτι άλλο και επέστρεψα στην κεντρική πλατεία στο χωριό, έκανε εκεί μια ομιλία σε όλους τους χωρικούς. Πέρασε πολύ αυτή την ιδέα. Αυτή ήταν η προσέγγιση που είχαμε όπου κι αν πήγα.
Οι άνθρωποι με τους οποίους συνεργαζόμουν ήταν τεχνικοί της κυβέρνησης, από τα υπουργεία Δημοσίων Έργων και Γεωργίας. Οι χωρικοί έκαναν μια διάκριση μεταξύ των τεχνικών που ήταν μαζί μου και των πολιτικών στην Αθήνα. Φοβόντουσαν ότι οι πολιτικοί ίσως θελήσουν να πάρουν από αυτούς τη γη τους. Υπήρχε μεγάλο σκεπτικισμός. Και αυτό ήταν σε όλη την Ελλάδα. Όπου κι αν πήγαμε, βρήκαμε το ίδιο είδος σκεπτικισμού.
Είχαν όμως εμπιστοσύνη στους Έλληνες νεαρούς άνδρες που είχα μαζί μου, επειδή είχαν την ίδια στάση με μας. Δεν είχαν απογοητευτεί ακόμα από αυτούς, όπως είχαν από πολιτικούς. Λοιπόν, υπήρχε μια άλλη εμπειρία στην ίδια γραμμή. Πρόκειται για τον επικεφαλής του Υπουργείου Δημοσίων Έργων. Ήμασταν στο Αγρίνιο και επρόκειτο να δούμε ένα έργο ελέγχου των πλημμυρών στον ποταμό Αχελώο, που αποτελούσε το ενδιαφέρον ενός χωριού, το οποίο κινδύνευε να παρασυρθεί. Είπα :
- "Θα βγούμε στο χωριό και θα μιλήσω μαζί τους σήμερα το πρωί. Δεν θέλετε να έρθετε μαζί; Είπε:
- "Όχι, δεν θέλω να μιλήσω με αυτούς τους ανθρώπους, δεν θέλω να κάνω τέτοια πράγματα".
Του είπα να με συναντήσει αργότερα και βγήκα έξω. Όλοι ήρθαν στη συνάντηση. Σε εύθετο χρόνο, κοίταξα έξω από το παράθυρο και είδα τον Παπανικολάου να κάθεται στο αυτοκίνητό του. Τότε άρχισε να ακούει τη συζήτηση. Λίγο αργότερα βγήκε από το αυτοκίνητό του και ήρθε στη συνάντηση. Και λίγο αργότερα ήταν μπροστά συζητώντας τόσο έντονα, όσο οποιοσδήποτε άλλος. Κούναγε τα χέρια του καθώς μιλούσε. Δημιουργήθηκε μια επιτροπή χωρικών και ο Παπανικολάου βγήκε μαζί με την επιτροπή για να επιθεωρήσει τον ποταμό και εντυπωσιάστηκε πολύ από αυτό που είδαν για την κατάσταση εκεί. Υπήρχε ακόμη μια άλλη περίπτωση που δείχνει τη σύγκρουση που είχαν σε κάποια από τα χωριά. Υπήρχε μία περιοχή στο δέλτα του ποταμού Αχελώου, όπου είχαμε βάλει το ρύζι για ένα χρόνο και αποφασίσαμε να το κάνουμε για ένα δεύτερο έτος. Είχε πολύ μεγάλη επιτυχία το πρώτο έτος. Το χωριό έλαβε το 10% της καλλιέργειας ρυζιού ως ενοίκιο για το χωριό τους. Και κάθε οικογένεια στο χωριό πήρε το μερίδιό τους από τα 10% της καλλιέργειας ρυζιού. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που κάτι τέτοιο είχε συμβεί ποτέ. Έτσι, η πλειοψηφία πουλήθηκε εντελώς για την ιδέα. Φυσικά, κάποιοι αντιτάχθηκαν όπως οι τέσσερις κτηνοτρόφοι που σας είπα, γιατί κάποιοι ήθελαν να χρησιμοποιήσουν την κοινοτική γη για βοσκότοπους, φτωχή όπως ήταν.
Οι Έλληνες χρησιμοποιούσαν το ρύζι σε ειδικές περιπτώσεις, αλλά δεν αποτελεί σημαντικό μέρος της μέσης διατροφής, εν μέρει επειδή ήταν πολύ υψηλή η τιμή του.
Ανακατασκευή των κατεστραμμένων δομών από τον πόλεμο
Το έργο που έπρεπε να γίνει αρχικά αφορούσε σχεδόν πλήρως την αποκατάσταση έργων που είχαν κατασκευαστεί τα προηγούμενα χρόνια πριν από τον πόλεμο. Πολλές δομές είχαν καταστραφεί ή ανατιναχτεί από τους Γερμανούς. Οι δρόμοι σε όλη την Ελλάδα ήταν σε τρομερή κατάσταση. Εκατοντάδες γέφυρες είχαν ανατινάξει. Και ήταν πολύ δύσκολο να περάσεις. Έτσι, ένα μεγάλο μέρος της εργασίας στην αρχή ήταν η αποκατάσταση, όπως συνέβη και στις άλλες φάσεις του ελληνικού προγράμματος βοήθειας. Το λιμάνι του Πειραιά ήταν γεμάτο από βυθισμένα πλοία που έπρεπε να απομακρυνθούν, προτού μπορέσει κανείς να κάνει κάτι άλλο.
Η κύρια αναζήτηση της αποκατάστασης ήταν στη Θεσσαλονίκη, όπου μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο είχε κατασκευαστεί πολύ μεγάλος δίαυλος, ίσως εβδομήντα πέντε μέτρα από τον πυθμένα, με βοήθεια του Ιδρύματος για την Εγγύς Ανατολή. Αποσκοπούσε στην ανάκτηση του κεντρικού τμήματος των πεδιάδων της Θεσσαλονίκης, παρακολουθώντας την απορροή από τη βόρεια πλαγιά του Όλυμπου που έρρεε στην πεδιάδα της Θεσσαλονίκης, δημιουργώντας μια μεγάλη λίμνη. Αυτός ο τεχνητός δίαυλος έφερε το νερό κάτω στον ποταμό Αλιάκμονα και από εκεί στη θάλασσα. Οι όχθες αυτού του καναλιού ήταν αδύναμες και ορισμένες από τις δομές είχαν φύγει, ενώ το κανάλι ήταν βουλωμένο με λάσπη. Η αποκατάσταση αυτή έγινε από το Υπουργείο Δημοσίων Έργων της Ελλάδας. Χρησιμοποιήθηκε μια μεγάλη πλωτή βυθοκόρηση για να καθαρίσει τη λάσπη από το κανάλι που αποδείχτηκε συνεχής δουλειά. Ένα εκτεταμένο σύστημα αποστράγγισης, το οποίο ξεκίνησε από το Ίδρυμα της Εγγύς Ανατολής μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο για την ανάκτηση της περιοχής των βάλτων που καταλαμβάνει το κεντρικό τμήμα της πεδιάδας της Θεσσαλονίκης, διευρύνθηκε και εγκαταστάθηκε η απαραίτητη δομή. Αυτό ήταν ένα δύσκολο έργο γιατί το δάπεδο των πεδιάδων ήταν πολύ λίγο πάνω από τη στάθμη της θάλασσας.
Μια άλλη μεγάλη αποκατάσταση ήταν η αποκατάσταση και η διεύρυνση ενός αποχετευτικού συστήματος στη Θράκη που ξεκίνησε με τη βοήθεια του Ιδρύματος της Εγγύς Ανατολής για την ανάκτηση ενός μεγάλου βάλτου που συνορεύει με την αρχαία πόλη των Φιλίππων. Ανάμεσά τους ήταν η ανακατασκευή ενός φράγματος στον ποταμό Στρυμόνα και η αποκατάσταση και επέκταση ενός αρδευτικού συστήματος στην πεδιάδα των Σερρών.
Μια τρίτη μεγάλη εργασία αποκατάστασης αφορούσε την αποκατάσταση των λιβαδιών ενός εκτεταμένου έργου ελέγχου των πλημμυρών στη Θεσσαλία. Στην Άρτα, στην περιοχή της Ηπείρου, η εταιρία Boot Company της Αγγλίας προσλήφθηκε από την Εγγύς Ανατολή για την ανάπτυξη έργων αποχέτευσης, άρδευσης και καταστολής πλημμυρών για αυτή την δυνητικά παραγωγική περιοχή του δέλτα.
Η αμερικανική αποστολή χρηματοδότησε την εταιρεία εκκίνησης για την εκτέλεση αυτών των εργασιών για το υπόλοιπο της εποχής που ήμουν εκεί. Αυτή η δουλειά, όπως και όλα τα άλλα μεγάλα έργα, επιβλέφθηκαν από το Υπουργείο Δημοσίων Έργων.
Προβλήματα οικονομικής και πολιτικής υποστήριξης για εργασίες αναδασμού
Υπήρξε μια άλλη στιγμή που το κομμουνιστικό ζήτημα εμφανίστηκε με έναν αρκετά ενδιαφέροντα τρόπο. Είχα προχωρήσει σε εργασίες αποκατάστασης και ξόδευα ένα σημαντικό χρηματικό ποσό. Και το γραφείο της Ουάσινγκτον ήθελε να το περιορίσει επειδή υπήρχε ένας βαθμός πληθωρισμού. Τα χρήματα μειώνονταν σε αξία λόγω πληθωρισμού. Και έτσι επέλεξαν το πρόγραμμά μου ως ένα από τα προγράμματα που μπορούσαν να κλείσουν έτσι ώστε να σταματήσουν να ξοδεύουν χρήματα. Έτσι μου δόθηκε εντολή να κλείσω τα έργα μου. Έπρεπε να απολύσω αρκετές χιλιάδες άντρες που εργάζονταν σε αυτά τα έργα.
Έτσι απελπίστηκα κάπως. Μισούσα να εφαρμόσω αυτή την εντολή που μου έδωσαν, αλλά αν δεν μπορούσαμε να πάρουμε χρήματα, δεν θα μπορούσα να κάνω τίποτα άλλο. Τελικά, κανόνισα την ομάδα στα κεντρικά γραφεία να κάνει ένα ταξίδι στη Θεσσαλονίκη και από εκεί να πάει με αυτοκίνητο μέσω μιας περιοχής της Μακεδονίας και πέρα στη Θράκη για να δει τι κάναμε. Τα ανέλαβα σε κάποια έργα ανάκτησης και σε ένα χωράφι ρυζιού όπου ισοπεδώναμε τη γη, έτοιμη να την βάλουμε σε καλλιέργεια.
Τότε τους πήγα στα βουνά για να δείξω ένα από τα δασικά μας προγράμματα όπου αναδασώναμε μια περιοχή. Εκείνο το βράδυ, όταν κατεβαίναμε σε έναν ορεινό δρόμο που είχε κάνει η Αποστολή, όχι πολλά μίλια από τα βουλγαρικά σύνορα, περίπου σαράντα ή πενήντα Έλληνες μας σταμάτησαν στο δρόμο. Είπαν ότι ήθελαν να μάθουν οι Αμερικανοί ότι δεν είχαν πληρωθεί για σαράντα ημέρες. Δούλευαν σε αυτό το έργο και δεν μπορούσαν καν να πληρωθούν για αυτό που έκαναν και η πίστωση του έργου αυτών είχε εξαφανιστεί και οι οικογένειές τους υπέφεραν. Είπαν ότι ήθελαν να το μάθουν οι Αμερικανοί. Λοιπόν, ήμουν ενθουσιασμένος με αυτό γιατί νόμιζα ότι τώρα οι υπάλληλοι θα πειστούν. Αλλά όταν επέστρεψα στην Αθήνα η απάντηση ήταν ακόμα αρνητική. Δεν θα έκαναν τίποτα.
Έτσι, αργότερα μια εβδομάδα περίπου ο επικεφαλής της μεγαλύτερης συνδικαλιστικής ένωσης στη Θεσσαλονίκη κατέβηκε στην Αθήνα για να με δει. Και είπε ξανά μια ιστορία για το πώς υπέφερε ο κόσμος. Είπε ότι είχαν μια συνάντηση της ένωσής τους, η οποία ήταν η μεγαλύτερη ένωση στη Μακεδονία, και ήρθαν μέσα σε λίγες ψήφους από το να γίνουν κομμουνιστές. Και είπε: «Αν δεν τους επιστρέψετε στη δουλειά, θα γίνουν κομμουνιστές».
Έτσι πήρα αυτόν τον άνθρωπο αμέσως για να δει τον κ. Ρότζερ Λάπαμ, ο οποίος ήταν τότε Αρχηγός της Αποστολής. Και ο Λάπαμ είχε λάβει εντολή να μην ξοδέψει χρήματα, όπως και εγώ. Αλλά είπε,
- «Στο διάβολο με την Ουάσινγκτον»
και μου έδωσε αρκετά χρήματα αμέσως για να προχωρήσω και να επαναπροσλάβω αυτούς τους ανθρώπους. Και είπε:
- «Μπορούν να με απολύσουν στην Ουάσινγκτον, αλλά δεν πρόκειται να τους αφήσω να το κάνουν αυτό».
Έτσι, ξεκινήσαμε ξανά το πρόγραμμα και προσλάβαμε ξανά τον κόσμο.
Στην περίπτωση αυτή, λειτούργησε αυτό που κάποιοι έλεγαν για αστείο, ότι αν θέλετε αμερικανική βοήθεια, να θέσετε κάποιο κομμουνιστικό ζήτημα και θα το πάρετε. Αλλά όταν τελειώσαμε πραγματικά το έργο, η ομάδα της Ουάσινγκτον αναγνώρισε ότι αυτό που κάναμε στην αύξηση της παραγωγής αγροτικών καλλιεργειών, είχε κάνει περισσότερα θετικά για να σταματήσει τον πληθωρισμό από οποιοδήποτε άλλο πράγμα, επειδή έβγαζαν τα δικά τους τρόφιμα. Έτσι ήταν λοιπόν πολύ ευνοϊκοί για αυτό που είχα κάνει, αφού όλα είχαν τελειώσει.
Η απόφαση για περικοπή του προγράμματός μας ήταν στην Ουάσινγκτον. Και νομίζω ότι τουλάχιστον το ένα τρίτο του χρόνου μου αναλώθηκε σε προγράμματα ανανέωσης. Όταν δόθηκαν πιστώσεις την πρώτη Ιουλίου έλεγαν, τώρα έχετε τόσα πολλά χρήματα. Επομένως, καταρτίσαμε ένα πρόγραμμα για αυτό το χρηματικό ποσό. Στη συνέχεια, μήνες αργότερα είπαν ότι δεν είχαμε τόσα πολλά χρήματα, οπότε πρέπει να μειώσετε. Και θα ανακαινίζαμε και θα ανανεώναμε. Ήταν τρομερά εκνευριστικό και τρομερά απογοητευτικό. Έκοψε πολύ τη δουλειά γιατί θα μπορούσα να ξοδεύω το χρόνο μου σε άλλα πράγματα. Εκ των υστέρων νομίζω ότι πρέπει να ήμουν κάπως πεισματάρης. (Γέλιο) Ήμουν στα τελευταία μου εξήντα και πιθανότατα σε μια μικρή στάση όπως υποδεικνύεται από το ακόλουθο ποίημα που παρουσιάστηκε στα 70α γενέθλιά μου από τον Charles White, τον Ελεγκτή για την Αποστολή:
«Θα μειώσουμε ή θα τρυπώσουμε», 22 Φεβρουαρίου 1954
Ο Walter μας πήγε στο γραφείο του μια μέρα
Για να διαπιστώσει ότι τα χρήματά του είχαν φύγει
Ο πληθωρισμός είναι αχαλίνωτος είπαν στο FP (Finance and Planning)
Έτσι οι δραχμές μας είναι λιγοστές, είναι όσο σπάνιες μπορούν
Τα καλώδια λένε ότι κόψτε τα έργα που εκτελείτε
Αν και όλοι ήξεραν ότι δεν είναι διασκεδαστικό
Ισχυρίζονται ότι η αποκατάσταση πρέπει τώρα να σταματήσει,
Όταν ο Walter το άκουσε αυτό, έσκασε την κορυφή του
Δουλέψαμε και δουλέψαμε και αγωνιστήκαμε για χρόνια
Κάνουμε μεγάλη πρόοδο παρά τους φόβους μας
Και τώρα που φτάνουμε τόσο κοντά στο τέλος
Μας λένε να σταματήσουμε. Λοιπόν ένα καλώδιο που θα στείλουμε
Στον Κόναλυ, Άτσεσον, Τρούμαν και Ταφτ.
Για να τους πω αυτή τη φορά είναι σίγουρα άθλιοι
Γιατί πώς μπορούμε να βγάλουμε την Ελλάδα από την πλάτη μας;
Μέχρι να παράγουν όλα τα τρόφιμα που τους λείπουν
Ότι οι δουλειές σας είναι ακριβές, είμαστε σίγουροι ότι θα συμφωνήσετε
Ω, όχι από έναν καταραμένο ιστότοπο απάντησε ο Walter P.
Δεν πρέπει να χαλαρώνουμε. Πρέπει να σηκωθούμε και να τους πολεμήσουμε
Θα συνεχίσω το επιχείρημα επ 'άπειρον
Έτσι, μεταξύ όλων των σειρών και μεταξύ όλων των σκύλων
Γνωρίζουμε ότι ο Γουόλτερ μας είναι ακόμα στα πρόθυρά τους
Εδώ είναι για εσάς Walter. Συνεχίστε τον καλό αγώνα,
Και ίσως στο τέλος αποφασίσουν ότι έχετε δίκιο.
Υποθέτω ότι ήμουν αγκάθι στα μάτια της διοίκησης. Υπήρξε αρκετή αντίθεση σε μένα στην Ουάσινγκτον. Ο Brice Mace, ο οποίος ήταν επικεφαλής του Τομέα Γεωργίας στην Ελλάδα, ήταν στο Παρίσι με τον όμιλο Washington. Και είπε ότι δεν συμμετείχε ποτέ σε μια συνάντηση όπου υπήρχε μια τόσο επίμονη απαίτηση να απολυθεί ένας άνδρας, όπως ήταν να απολυθώ εκείνη τη στιγμή. Επειδή προσπαθούσα να κάνω πράγματα και το γραφείο της Ουάσινγκτον προσπαθούσε συνεχώς να μας κρατήσει. Δεν ήξεραν τι κάναμε. Ήταν απλώς μια ενόχληση και δεν μου άρεσε. Και συνεπώς δεν το πήρα πολύ καλά.
 |
| Ουώλτερ Πάκαρντ (1948) |
Όλες οι δυσκολίες έρχονταν από το γραφείο της Ουάσινγκτον που προμήθευε τα χρήματα. Και απλώς άλλαζαν συνεχώς τα προγράμματα γύρω. Ήμουν πάντα προσεκτικός για να μην παραβιάζω τους κανόνες ασφαλείας, όσο ανόητους και αν θεωρούσα τους περισσότερους από αυτούς. Εάν παίρνατε τρία μαύρα σημάδια, έπρεπε να φύγετε.
Ένα πρωί βρήκα ένα σημείωμα μομφής από την ασφάλεια στο γραφείο μου και πήγα αμέσως για να μάθω τι είχα κάνει. Διαπίστωσα ότι μου επέβαλλαν κριτική, επειδή είχα έναν χάρτη της Ελλάδας στον τοίχο του γραφείου μου με καρφίτσες που έδειχναν τη θέση των έργων ανάκτησης. Ο αξιωματικός ασφαλείας είπε ότι κάθε Ρώσος που μπαίνει στο γραφείο θα μπορούσε να μάθει πού βρίσκονταν όλα τα έργα. Τον ρώτησα τι μπορώ να κάνω, χρειαζόμουν τους χάρτες. Είπε ότι αν κόψω τις άκρες του χάρτη που δείχνουν το γεωγραφικό πλάτος και γεωγραφικό μήκος, το μαύρο σημάδι εναντίον μου θα αφαιρεθεί.
Ανάπτυξη της Δημόσιας Επιχείρησης Ηλεκτρισμού στην Ελλάδα
Είχε σταλεί στο Βέλγιο ο κ. Nuveen και λιγότερο από ένα χρόνο αργότερα είχε αποσταλεί ένας νέος άνδρας, ο Paul Porter. Λοιπόν, ο κ. Porter, σε αντίθεση με τον κ. Nuveen, ήταν μέλος της εκτελεστικής επιτροπής του Σοσιαλιστικού Κόμματος στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο αδελφός του ήταν μέλος της ίδιας εκτελεστικής επιτροπής. Έτσι, αντί να έχουμε έναν ρεπουμπλικανικό τραπεζίτη, είχαμε έναν πρώην σοσιαλιστή. Δεν τον ήξερα ποτέ πριν, αλλά γίναμε σπουδαίοι φίλοι. Και όταν έφευγε, αφού ήταν εκεί για ένα χρόνο περίπου, κάλεσε μια συνάντηση όλων των υπαλλήλων της αποστολής, της ελληνικής και της αμερικανικής, που γέμισαν σχεδόν ένα από τα θέατρα στην Αθήνα. Και είπε:
-"Θα κάνω κάτι που δεν έχω κάνει ποτέ πριν. Δεν νομίζω ότι είναι καλό σε γενικές γραμμές, αλλά σε αυτή την περίπτωση νομίζω ότι είναι δικαιολογημένο. Θα αναφέρω τέσσερα άτομα που νομίζω ότι έχουν κάνει εξαιρετική δουλειά”.
Λοιπόν, με ονόμασε πρώτον από τα τέσσερα άτομα. Από τότε είμαστε γνωστοί ως "Big Four". Αυτό δεν ήταν μια καλή πολιτική[4], αλλά ήταν μάλλον μια πλήρης δικαίωσή μου. Ήμουν τρομερά ευχαριστημένος που έπειτα από την αποστολή στο σπίτι ήμουν ο μόνος που στάλθηκε στο σπίτι και γύρισε πίσω. Υπήρχαν και άλλοι που στάλθηκαν στο σπίτι, αλλά ήμουν ο μόνος που επέστρεψε, κάτι που κάνει μεγάλη διαφορά.
Θεωρώ την ανάπτυξη της Δημόσιας Επιχείρησης Ηλεκτρισμού ως τη μεγαλύτερη συμβολή μου στην ελληνική οικονομία. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα προετοίμασα μια σύντομη αναφορά στο ζήτημα της ηλεκτρικής ισχύος, με βάση τις πληροφορίες που ήταν διαθέσιμες στην Ουάσινγκτον. Είχα αυτή τη σύντομη αναφορά δακτυλογραφημένη στα αγγλικά, που μεταφράστηκε στα ελληνικά και μετά δακτυλογραφήθηκε στα ελληνικά. Στη συνέχεια διένειμα τα αντίγραφα το συντομότερο δυνατό, χωρίς να γνωρίζει η Διεύθυνση Βιομηχανίας ότι το έκανα. Και όταν η Διεύθυνση Βιομηχανίας είδε την έκθεση, ανησυχούσαν και ήθελαν να αποσύρουν την έκθεση. Αλλά δεν μπορούσε να αποσυρθεί επειδή ήταν ήδη αρκετά ευρέως διανεμημένη.
Ήταν ένα πειστικό έγγραφο και είχε αρκετή σχέση με την τελική απόφαση, να δημιουργηθεί η Επιτροπή Δημόσιας Ηλεκτρικής Ενέργειας σχετικά με το πρότυπο της TVA, ειδικά επειδή ήμουν σε θέση να βάλω τη σύντομη αναφορά στα χέρια του Averell Harriman, ενεργώντας στη συνέχεια ως … περιπλανώμενος πρεσβευτής. Κατάφερα αυτό μέσω του Pat Frayne, ηγέτη της εργατικής τάξης του Σαν Φρανσίσκο, ο οποίος ταξίδευε με τον κ. Harriman και τον οποίο είχα συναντήσει στο γραφείο του EGA στο Παρίσι, στην πορεία μου προς την Ουάσινγκτον, μετά την απόλυσή μου. Δεν έχω κανένα τρόπο να το αποδείξω, αλλά πιστεύω ότι η επιρροή του κ. Harriman στην Ουάσιγκτον οδήγησε στην υιοθέτηση της πολιτικής δημόσιας ηλεκτρικής ενέργειας. Ως προληπτικό μέτρο, ένα μέτρο που ευνόησα, η Αποστολή χρησιμοποίησε τον Walton Seymour, έναν έμπειρο ηλεκτρολόγο μηχανικό και ισχυρό υποστηρικτή της δημόσιας ηλεκτρικής ενέργειας, για να συνεργαστεί με την EBASCO, ως άμεσο υπάλληλο της Αποστολής.
Τελικά, δημιουργήθηκε ένα πολύ αποτελεσματικό δημόσιο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας, όπου η υδροηλεκτρική ενέργεια σταθεροποιήθηκε από μια ατμοηλεκτρική μονάδα, που τροφοδοτήθηκε από επεξεργασμένο λιγνίτη. Η Διοίκηση της δημόσιας ηλεκτρικής ενέργειας αγόρασε τελικά την Ηλεκτρική Εταιρία Αθηνών-Πειραιώς και μετά αγόρασε κάθε άλλο σύστημα[5]. Είναι η πλέον επιτυχημένη εταιρεία στην Ελλάδα. Τα ομόλογά της πωλούνται σε υψηλότερο ποσοστό από οποιαδήποτε άλλα ομόλογα στην αγορά. Έτσι απέδωσαν οι προσπάθειες που κάναμε για αυτό.
 |
| Ουώλτερ Πάκαρντ (1961) |
Η πίεση που τότε ασκούσαν οι Έλληνες ήταν προς τους πολιτικούς τους και μέσω των υπουργείων τους θα υποστήριζαν τα ελληνικά συμφέροντα. Στην ελληνική κυβέρνηση δεν ήταν ομόφωνοι, αλλά ήταν η κυρίαρχη δύναμη εκείνη την εποχή. Όλα τα υπόλοιπα, όπως σιδηρόδρομοι, τηλεφωνικές γραμμές, νοσοκομεία, σχολεία κλπ. ήταν δημόσια και γι’ αυτό ήταν συνηθισμένοι στην ιδέα. Αν και θεωρώ ότι έκανα την ανάπτυξη της Δημόσιας Επιχείρησης Ηλεκτρισμού ως τη μεγαλύτερη συμβολή μου στην ελληνική οικονομία, τα περισσότερα από όσα έκανα, ειδικά μετά το πρώτο έτος, αφορούσαν τον έλεγχο των πλημμυρών, την αποστράγγιση και την άρδευση.
Εκτιμήσεις – Κριτική - Αποτελέσματα
Η κατάσταση που αντιμετωπίσαμε όταν φτάσαμε στην Ελλάδα, αποδίδεται από την αρμόδια έκθεση του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών. Είπε, εν μέρει, ότι ο λαός της Ελλάδας είναι:
φτωχός επειδή έχει λίγη γη ανά οικογένεια σε σύγκριση με τις περισσότερες άλλες χώρες και γενικά επειδή παράγει σχετικά λίγα ανά στρέμμα στη γη που έχουν. ... Η αύξηση της γεωργικής παραγωγικότητας στην Ελλάδα πρέπει επομένως να προσβλέπει τόσο στην αύξηση της διαθέσιμης γης όσο και στην αύξηση της παραγωγής ανά στρέμμα. (Έκθεση FAO, σ. 2.)
Εργαστήκαμε με βάση και οδηγό την έκθεση αυτή και υλοποιήθηκε το πρόγραμμα. Θα διαβάσω ένα απόσπασμα από την τελευταία έκθεσή μου πριν φύγω από την Ελλάδα, στο ερώτημα:
Μπορεί η Ελλάδα να θρέψει, να ντύσει και να στεγάσει τον αυξανόμενο πληθυσμό της;
“Για να αυξηθεί η διαθέσιμη γη και να αυξηθεί η παραγωγή ανά στρέμμα και ανά άνθρωπο, η επιτροπή FOA συνέστησε ένα πρόγραμμα το οποίο προέβλεπε να γίνουν:
Η επέκταση των γεωργικών περιοχών μέσω του ελέγχου των πλημμυρών, αποχέτευσης και άρδευσης, με σχετικές υδροηλεκτρικές εξελίξεις, αναδάσωση και ελεγχόμενη βόσκηση. η εντατικοποίηση της παραγωγής μέσω της σταδιακής και μερικής μετατόπισης σε κατάλληλες εκτάσεις από εκτεταμένες σε εντατικές καλλιέργειες, συμπεριλαμβανομένων των φρούτων, των λαχανικών και της επέκτασης των ζωικών και κτηνοτροφικών προϊόντων και τη βελτίωση της ποιότητας των γεωργικών προϊόντων για εγχώρια κατανάλωση και για εξαγωγή · μείωση των αναγκών σε εργατικό δυναμικό και του αριθμού των εργαζομένων στη μελισσοκομία σε μη εντατικές περιοχές μέσω σταδιακής επέκτασης των σύγχρονων μηχανημάτων και των σύγχρονων καλλιεργητικών μεθόδων · μεγάλη αύξηση της παραγωγής ανά στρέμμα και ανά άνθρωπο μέσω της βελτίωσης της ποικιλίας των σπόρων προς σπορά και της ποιότητας του ζωικού κεφαλαίου · βελτιωμένες καλλιεργητικές πρακτικές, βελτιωμένη και εκτενέστερη χρήση λιπασμάτων και γενικό εκσυγχρονισμό των γεωργικών πρακτικών · και μεγάλες βελτιώσεις στην αλιευτική παραγωγή, από τη χρήση καλύτερων αλιευτικών εργαλείων, τον έλεγχο της αλιείας με στόχο τη μεγιστοποίηση της παραγωγής και την καλύτερη εμπορία. Οι κατάλληλες έρευνες, επέκταση και εκπαιδευτικές εγκαταστάσεις που θα βοηθήσουν στην πραγματοποίηση αυτών των αλλαγών, καθώς και η οικονομική βοήθεια μέσω του Οργανισμού Αγροτικής Ανάπτυξης και των δημοσίων έργων της Ελλάδας, συνιστώνται αλλού. Η μεγάλη αύξηση της εμπορικής γεωργίας και των εξαγωγών θα με τη σειρά τους θα πληρώσουν για την αύξηση των εισαγωγών εξοπλισμού, εργαλείων, σιτηρών, μετάλλων και άλλων αγαθών και υπηρεσιών που χρειάζεται η Ελλάδα για να συμβάλει στην αύξηση των προτύπων παραγωγής και κατανάλωσης.
Με γνώση των συνθηκών που προέκυψαν από την έκθεση του FAO, το ελληνικό Υπουργείο Γεωργίας, σε συνεργασία με το Τμήμα Τροφίμων και Γεωργίας της Αμερικανικής Αποστολής για την Ενίσχυση της Ελλάδας, που δημιούργησε την 1η Ιουλίου 1947, ξεκίνησε εντατική προσπάθεια προς την κατεύθυνση των στόχων. Τα αποτελέσματα ήταν μεγαλύτερα από τα αναμενόμενα. Η συνολική ετήσια προπολεμική παραγωγή επιλεγμένων καλλιεργειών, που αντιπροσώπευε το 84% της συνολικής θερμιδικής πρόσληψης, διπλασιάστηκε μέχρι τις 30 Δεκεμβρίου 1953.
“Το ποσοστό αύξησης των καλλιεργειών κυμαίνεται από 143,8% για τα όσπρια, έως 1.600 % για το ρύζι. Η αύξηση κατά 182,5 % στο σιτάρι, 382,0 % για τα λαχανικά και 305,2 % για τις πατάτες, είναι ιδιαίτερα σημαντική επειδή μόνο αυτά αντιπροσωπεύουν το 60,0 % της συνολικής πρόσληψης θερμίδων. Η κτηνοτροφία και τα κτηνοτροφικά προϊόντα καθυστέρησαν σημαντικά εξαιτίας του εμφυλίου πολέμου, ο οποίος οδήγησε σε σοβαρή μείωση του ζωικού κεφαλαίου των ορεινών περιοχών.”
Τα λεπτομερή στοιχεία που δείχνουν τα αποτελέσματα της αυξημένης παραγωγής επιλεγμένων καλλιεργειών παρουσιάζονται στον Πίνακα 1.
ΠΙΝΑΚΑΣ 1
Σύγκριση μεταξύ προπολεμικής παραγωγής και παραγωγής το 1953-55 για επιλεγμένα αντικείμενα που αποτελούν το 84,5% της συνολικής θερμιδικής πρόσληψης του ελληνικού λαού το 1953-54.
Αυτή η σημαντική αύξηση της παραγωγής αντανακλάται άμεσα στη μειωμένη ανάγκη για εισαγωγές τροφίμων που χρηματοδοτούνται από τα ταμεία βοήθειας. Αυτή η μείωση ήταν προοδευτική όπως φαίνεται από τα ακόλουθα στοιχεία του πίνακα[6]:
Επιπλέον, ποσό 22.070.000 $ ή ποσοστό 54% των εισαγωγών συνολικής αξίας 40.200.000 $ για τα έτη 1953-54 αντιστοιχεί σε ζάχαρη, καφέ, αποξηραμένα ψάρια, κακάο, τσάι και μπαχαρικά, κανένα από τα οποία δεν παράγεται στην Ελλάδα και επιπλέον μια στοίβα από φυτικά έλαια που δεν είναι ένα επαναλαμβανόμενο στοιχείο. Η μη εξοικονόμηση των δαπανών εισαγωγής στο 1953-54, σε σύγκριση με το 1948-49, ανήλθε σε 126.785.000 δολάρια. Η αύξηση της παραγωγής που καταγράφηκε στον πίνακα 1 προέκυψε από :
(1) αύξηση της καλλιεργούμενης έκτασης και
(2) αύξηση της απόδοσης ανά στρέμμα.
Θα πρέπει να τονιστεί εδώ ότι η ανάπτυξη των πόρων είναι μόνο μία φάση του συνολικού προγράμματος γεωργικής παραγωγής.
Η άλλη φάση περιλαμβάνει : τη βελτίωση των πολιτιστικών πρακτικών, την προετοιμασία της γης, οι βελτιωμένες μέθοδοι άρδευσης, η ανάπτυξη και η χρήση καλύτερων αναγκών, η μεγαλύτερη και καλύτερη χρήση των λιπασμάτων, η βελτίωση των ζώων, οι καλύτερες μέθοδοι καταπολέμησης των ζιζανίων, τα έντομα και οι ασθένειες και άλλα θέματα, όπως η διατήρηση και η προετοιμασία των τροφίμων, εκμετάλλευση και παραγωγή ανά άτομο που εργάζεται στη γη.
Αυτά τα τελευταία στοιχεία είναι οι αρμοδιότητες των Πειραματικών Σταθμών και της Υπηρεσίας Επέκτασης. Οι δύο ευρείς κλάδοι του γεωργικού προγράμματος - η ανάπτυξη των πόρων, αφενός, και η σωστή χρήση των πόρων, αφετέρου, συμβαδίζουν. Η τεχνική υπηρεσία είναι επιφορτισμένη με την ανάπτυξη των πόρων και η υπηρεσία πειραματικών σταθμών και επέκτασης, που είναι επιφορτισμένη με την ανάπτυξη νέων τεχνικών παραγωγής και την υιοθέτησή τους από τους αγρότες, με έμφαση στο τελευταίο, που μειώνεται λόγω της περιορισμένης συνολικής έκτασης αρώσιμης γης. Η συγκεκριμένη έκθεση καλύπτει μόνο την πρώτη απ’ αυτές τις δύο φάσεις ή κλάδους του συνολικού προγράμματος.
Η αύξηση της καλλιεργούμενης έκτασης είχε αισθητή επίδραση στη συνολική παραγωγή. Το 1953-54 υπήρχαν 3.557.000 περισσότερα στρέμματα που καλλιεργήθηκαν με επιλεγμένες κύριες καλλιέργειες από το 1935-38, μια αύξηση 18,2%.
Η ζωή στην Ελλάδα - Η κα Πάκαρντ έρχεται στην Ελλάδα
Όταν ο Ουώλτερ Πάκαρντ ήλθε στην Ελλάδα, το Μάρτιο του 1948, η δουλειά του ήταν μόνο για τέσσερα μηνιαία ραντεβού. Τον Ιούνιο 1948 η κα Πάκαρντ έλαβε μήνυμα από αυτόν ότι η δουλειά είχε παραταθεί για μια περίοδο δύο ετών. Η κα Πάκαρντ επρόκειτο[7] να έρθει στην Ελλάδα, μόλις το FBI ολοκλήρωνε τον έλεγχο και έδινε την έγκρισή του για τον Ουώλτερ Πάκαρντ, ο οποίος την εποχή εκείνη μεταφέρθηκε από την AMAG, στο νέο Πρόγραμμα Ξένης Βοήθειας, που ονομάστηκε EGA.
 |
| Πλοίο “Nea Hellas” |
Το ταξίδι πήρε δεκαέξι ημέρες από τη Νέα Υόρκη στο λιμάνι του Πειραιά, όπου αποβιβάστηκε τελικά στις 8 Νοεμβρίου 1948. Οι περισσότεροι επιβάτες πρώτης θέσης με προορισμό την Ελλάδα ήταν Αμερικανοί. Μερικοί ήταν άντρες, αλλά ως επί το πλείστον ήταν αμερικανίδες που πήγαιναν στην Αθήνα για να συναντήσουν τους συζύγους τους στην πρεσβεία, στο στρατό ή ήταν πολιτικοί υπάλληλοι, κλπ..
Ανάμεσά τους ήταν η κ. Paul Jenkins, της οποίας ο σύζυγος αργότερα έγινε επικεφαλής του τμήματος “Τρόφιμα και Γεωργία”, που ήταν Τμήμα της Αμερικανικής Αποστολής. Η συγκάτοικος της κας Πάκαρντ συνέβη να είναι υπάλληλος της Πρεσβείας των Ηνωμένων Πολιτειών. Στη συνέχεια η κα Πάκαρντ ανακάλυψε ότι ήταν μια από τους “μυστικούς διακόπτες κώδικα” της Πρεσβείας και ότι ήταν αυτή που μετέφρασε το μήνυμα που έστειλε το FBI στο ζεύγος Πάκαρντ το επόμενο Μάρτιο!
Πέραν τούτου, ήταν ένα πολύ χαρούμενο ταξίδι, με πολλές ώρες στάσεις στη Λισαβόνα, το Γιβραλτάρ, στη Νάπολη και τέλος στον Πειραιά. Οι επιβάτες ήταν σε θέση να επισκεφτούν με ταξί στα λιμάνια αυτά και η κα Πάκαρντ κατάφερε να επισκεφτεί τα ερείπια της Πομπηίας. Όλα αυτά τα λιμάνια που αναφέρθηκαν ήταν γεμάτα με ναυάγια των βυθισμένων πλοίων - συντρίμμια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι ζημιές από τον πόλεμο αποδεικνύονταν σε μεγάλο βαθμό παντού, όπου σταμάτησε το πλοίο.
Κατά τη διάρκεια αυτού του ταξιδιού πραγματοποιήθηκαν οι εκλογές του 1948 στις Η.Π.Α. Οι Αμερικανοί άκουσαν στο ραδιόφωνο του πλοίου τα αποτελέσματα, που έδειχναν σταδιακά ότι ο Τρούμαν κέρδιζε από τον Dewey και εκδηλώθηκε μια απογοήτευση - αφού όπως φαινόταν - οι περισσότεροι Αμερικανοί στο πλοίο ήταν ρεπουμπλικάνοι. Στο βαθμό που μπορούσαν να καθορίσουν, φαινόταν ότι η κα Πάκαρντ και η συγκάτοικός της ήταν οι μόνοι Δημοκρατικοί. Οι άλλοι πήγαν στο μπαρ για να προσπαθήσουν να ξεχάσουν και άλλοι πήγαν στην καμπίνα τους.
Στο λιμάνι του Πειραιά, ο Ουώλτερ Πάκαρντ και ο Paul Jenkins κατάφεραν να επιβιβαστούν στο πλοίο και διευκόλυναν στις τελωνειακές διαδικασίες. Το λιμάνι του Πειραιά ήταν γεμάτο βυθισμένα πλοία και οι αποβάθρες ήταν ερείπια. Η κα Πάκαρντ θυμάται ότι μερικοί από τους επιβάτες έστειλαν τις χειραποσκευές τους πέρα από το πλευρό του πλοίου με σχοινιά και έπρεπε να κατεβούν μια σαθρή σκάλα στην αυτοσχέδια αποβάθρα.
Στα καλά ξενοδοχεία, το φαγητό ήταν ασφαλές αν και υπήρχε πάντοτε ο κίνδυνος να σερβίρουν αμαγείρευτα τρόφιμα ή αξεφλούδιστα φρούτα. Όταν έβγαιναν στην ύπαιθρο, δοκίμαζαν μαγειρεμένα φαγητά στα τοπικά εστιατόρια. Ακόμα κι έτσι, Ακόμα κι έτσι, υπήρχε κάποιο πρόβλημα με πεπτικές διαταραχές. Υπήρξε επιδημία λοιμώδους ηπατίτιδας μεταξύ των Αμερικανών, αλλά αυτό το Ζεύγος Πάκαρντ το ξέφυγε.
Σχετικά με την ιατρική περίθαλψη, οι ένοπλες δυνάμεις είχαν μια μεγάλη κλινική στην Αθήνα, με τέσσερις στρατιωτικούς ή ναυτικούς γιατρούς, οι οποίοι φρόντιζαν το στρατιωτικό προσωπικό, της αμερικανικής πρεσβείας, τους υπαλλήλους της EGA και τις οικογένειές τους. Αυτή ήταν η πρώτη εμπειρία του ζεύγους Πάκαρντ με την "κοινωνικοποιημένη ιατρική" και ήταν δωρεάν, ως επί το πλείστον, εκτός από περίπου τέσσερα δολάρια την ημέρα για οικοτροφή και δωμάτιο, αν τους έστελναν στο νοσοκομείο. Οι Αμερικανοί είχαν μια πτέρυγα του μεγάλου ελληνικού νοσοκομείου, αλλά χρησιμοποιούσαν ως επί το πλείστον τις ελληνικές εγκαταστάσεις για ακτίνες Χ και τέτοιο εξοπλισμό. Οι Έλληνες είχαν δωρεάν ιατρικές υπηρεσίες στις πόλεις εκείνη τη στιγμή, καθώς και νοσοκομεία φυματίωσης στη χώρα, κοντά στην Αθήνα.
Οι αμερικανοί υπάλληλοι δεν διέμεναν σε ξενοδοχεία. Οι οικογένειες με παιδιά προσπάθησαν να νοικιάσουν σπίτια, από τα οποία πολλά ήταν διαθέσιμα στην Αθήνα και ειδικά στα διάφορα προάστια όπως η Κηφισιά και το Ψυχικό. Πολλοί από τους πλουσιότερους Έλληνες είχαν καλοκαιρινές κατοικίες στην Κηφισιά με υψόμετρο περίπου χιλίων ποδιών, με πολύ πιο δροσερό κλίμα κατά τη διάρκεια του πολύ ζεστού καλοκαιριού. Αυτά συχνά νοικιάζονταν από Αμερικανούς σε μια ολόκληρη ετήσια μίσθωση. Οι άνθρωποι ήταν έτοιμοι να μείνουν στα ξενοδοχεία ή με ενοικίαση διαμερισμάτων και πολλά από τα παλαιότερα ζευγάρια χωρίς παιδιά παρέμειναν στα ξενοδοχεία.
Οι αμερικανίδες γυναίκες που διέμεναν σε σπίτια, σχεδόν εξαρτιόνταν από τους υπηρέτες. Ήταν δύσκολο να αντιμετωπιστεί μερικές φορές ο πρωτόγονος (συγκριτικά) εξοπλισμός και οι γλωσσικές δυσκολίες του μάρκετινγκ (αγοράς). Επίσης, υπήρχαν τόσες πολλές υποψήφιες για τέτοιες θέσεις εργασίας. Μερικές από αυτές μιλούσαν αγγλικά, αλλά τα παιδιά των αμερικανών σύντομα έμαθαν να μιλούν αρκετά ελληνικά, ώστε να τα μεταφράζουν για τους γονείς τους. Οι Έλληνες αγαπούν τα παιδιά.
Κατά τα δύο πρώτα χρόνια που ο εμφύλιος πόλεμος ήταν σε εξέλιξη, δεν υπήρχε σχεδόν καμία κοινωνική ζωή. Ο χορός απαγορεύτηκε στους Έλληνες. Το καύσιμο ήταν σπάνιο και ακριβό, έτσι τα σπίτια ήταν κρύα και υπήρχε απαγόρευση της κυκλοφορίας.
Αμερικανικές Γυναικείες Δραστηριότητες στην Ελλάδα – (AWOG)
(από συνέντευξη που έδωσε η κα Πάκαρντ)
Από το καλοκαίρι του 1948, δημιουργήθηκε ο Σύλλογος ”Αμερικανίδες Γυναίκες της Ελλάδας”, γνωστός ως AWOG. Τότε είχε διοριστεί ως πρέσβης στην Ελλάδα ο δρ Henry Francis Grady (1882-1957) και έφτασε στην Ελλάδα με τη σύζυγό του, Lucretta del Valle Grady. Αρχικά είχαμε γνωρίσει την κυρία Grady στο Μεξικό και αργότερα στο Μπέρκλεϊ, όπου ο Δρ Grady ήταν στη σχολή του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια. Η κυρία Γκρέιντι, με τη χαρακτηριστική της ενέργεια και φαντασία, άρχισε να οργανώνει τις Αμερικανίδες σε διάφορες δραστηριότητες. Η πρώτη ήταν μια επίδειξη μόδας στο ξενοδοχείο Grande Bretagne (Μεγάλης Βρετανίας) στην Αθήνα, που πραγματοποιήθηκε το Νοέμβριο 1948.
Ήταν μια δύσκολη περίοδος για την Ελλάδα
τότε, αλλά η επιλογή της επίδειξης μόδας έγινε ως κίνητρο για την ελληνική
βιομηχανία μεταξουργίας και ραπτικής. Οι
άνθρωποι πρέπει να φορούν ρούχα και οι Ελληνίδες έχουν μια έμφυτη υπερηφάνεια
για το ντύσιμο και την εμφάνιση. Υπήρχαν
λίγα έτοιμα ρούχα διαθέσιμα και πολλές γυναίκες ζούσαν την οικογένεια με το
ράψιμο. Οι αγορές ήταν
γεμάτες από χειροποίητα υφάσματα καθώς και από εργοστασιακά υλικά-μετάξι,
βαμβάκι και μάλλινα. Υπήρχαν
καταστήματα μόδας, συχνά με μοτίβα τα γαλλικά στυλ στην Αθήνα που εξυπηρετούσαν
τους πλουσιότερους Έλληνες. Η
κυρία Γκρέιντι ήλπιζε να προωθήσει περισσότερες επιχειρήσεις στο εξωτερικό για
αυτά τα υλικά και η επίδειξη μόδας μεταφέρθηκε αργότερα στις Ηνωμένες Πολιτείες
και μια επίδειξη στο Σαν Φρανσίσκο, μεταξύ άλλων πόλεων.
Ο λογότυπος του Συλλόγου
Είναι γνωστή η ασχολία με τη σηροτροφία στην Μακεδονία και Θράκη, ίσως και αλλού, όπου οι μουριές ευδοκιμούν και παράγουν τροφή για τους μεταξοσκώληκες. Η ελληνική κυβέρνηση προώθησε αυτό το έργο και την κατασκευή μεταξιού υψηλής ποιότητας.
Την πρώτη χρονιά λειτουργίας του Συλλόγου, με τα αρχικά AWOG, είχε 398 μέλη! Η κυρία Grady ήταν καθοριστική σε αυτά τα πρώτα χρόνια του Συλλόγου. Μέχρι τον Μάιο του 1950, ο σύλλογος είχε συνδεθεί με την Αμερικανική Ομοσπονδία Γυναικείων Ομίλων.
Ο Σύλλογος συνήθως οργανωνόταν γύρω από κάποια ανάγκη που είδαμε στους Έλληνες και προσαρμόστηκε στις τοπικές συνθήκες. Ο σύλλογος ήταν οργανωμένος σε τμήματα, με έναν πρόεδρο για τον καθένα, ο οποίος, με αιρετά μέλη, αποτελούσε το διοικητικό συμβούλιο που σχεδίαζε τις εργασίες και τα προγράμματα. Οι πλέον ενεργές ομάδες ήταν τρεις : Οικονομικά, εκπαίδευση και εξωτερικές υποθέσεις. Η κα Πάκαρντ ήταν πρόεδρος της τελευταίας ομάδας και σχεδίαζαν προγράμματα για μηνιαίες συναντήσεις γύρω από κάποιο “καυτό σημείο”, που εκείνη την εποχή υπήρχαν πολλά.
 |
| Η Έμμα Πάκαρντ |
Μια από τις μεγαλύτερες συναντήσεις του Συλλόγου πραγματοποιήθηκε στην Αμερικανική Πρεσβεία, με καλεσμένους συζύγους. Το θέμα ήταν «Πότισμα στον κήπο της Εδέμ», με ομιλητή τον Τσαρλς Τράβις. Ήταν ο μηχανικός που ήταν υπεύθυνος για το γενικό σχέδιο άρδευσης της Ελλάδας και η εταιρεία του (γνωστή εν συντομία ως Knappen Tippetts ») είχε παρόμοιο έργο για την ιρακινή κυβέρνηση, με επίκεντρο τη Βαγδάτη. Ο πρέσβης John Peurifoy (1907-1955) και η σύζυγός του παρακολούθησαν αυτή τη διάλεξη και είχαν ως καλεσμένο τους έναν από τους Cabots (της Μασαχουσέτης), “που μιλούν μόνο στο Θεό”, ο οποίος είχε πραγματοποιήσει διπλωματική αποστολή στην Αίγυπτο.
Ο κ. Τράβις (Mr. Travis) έδωσε μια πολύ διαφωτιστική διάλεξη, εικονογραφημένη με χάρτες, του σχεδίου αποκατάστασης των αρχαίων συστημάτων άρδευσης των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη στη σύγχρονη ανάπτυξη του Ιράκ. Λίγο καιρό μετά από αυτή τη συνάντηση ο Τράβις σκοτώθηκε σε αεροπορικό δυστύχημα, ενώ ταξίδευε στη Μέση Ανατολή - μια συγκλονιστική τραγωδία για την αμερικανική αποικία.
Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου τα χωριά εκκενώθηκαν και χιλιάδες παιδιά συγκεντρώθηκαν και τοποθετήθηκαν σε νοσοκομεία, όπου είχαν φροντίδα και σχολείο. Μερικά ήταν ορφανά - οι πατέρες τους ήταν κυρίως στον ελληνικό στρατό. Αυτό ήταν ένα έργο της βασίλισσας Φρειδερίκης. Δεν ξέρω ποιος το χρηματοδότησε - πιθανώς οι ΗΠΑ και η ελληνική κυβέρνηση. Ο Σύλλογος βοήθησε : το νοσοκομείο “Σωτηρία” με τη φυματίωση, το παιδικό Νοσοκομείο “Βασίλισσα Σοφία”, μαιευτήρια, το Ορφανοτροφείο των Λεπρών (με παιδιά από γονείς λεπρούς για αποφυγή της λοίμωξης), βρήκε σπίτια, παιδικούς σταθμούς, σχολή τυφλών.
Στον τομέα αυτόν ο Σύλλογος δεν μπορούσε να κάνει πολλά, αλλά συχνά πραγματοποιούσε χριστουγεννιάτικες γιορτές με μικρά δώρα για τα παιδιά ή τους ασθενείς.
Επίσης υπήρχαν πολλές ομάδες ραπτικής όπου οι γυναίκες συναντιόντουσαν για να φτιάξουν ρούχα για ορφανοτροφεία από υλικά που αγοράστηκαν με τα χρήματά μας. Μια άλλη δραστηριότητα ήταν η συλλογή μεταχειρισμένων ρούχων για διανομή σε καταυλισμούς προσφύγων ή σε φτωχότερα χωριά. Θυμάμαι μια επιτροπή που πήγε δύο φορτηγά σε ένα ορεινό χωριό και μοίρασε τα ρούχα.
Αργότερα, καθώς οι συνθήκες του πολέμου χαλάρωσαν λίγο, συγκεντρώθηκαν κεφάλαια στο Σύλλογο με προορισμό περισσότερο στην εκπαίδευση-υποτροφίες σε πολλά υποσχόμενα άτομα και σε κολέγια. Μεταξύ αυτών ήταν η Αμερικανική Γεωργική Σχολή στη Θεσσαλονίκη, το Pierce College για κορίτσια (που ιδρύθηκε από την Congregational Εκκλησία) και το Athens College για αγόρια. Επικεφαλής αυτού του σχολείου για πολλά χρόνια ήταν ο Όμηρος Ντέιβις (Homer Davis), απόφοιτος του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ.
Άλλη δραστηριότητα ήταν μια σειρά από οκτώ διαλέξεις και περιηγήσεις σε κλασικούς χώρους που γίνονταν τα Σάββατα. Η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών συνεργάστηκε και όρισε τους ομιλητές. Το καπέλο (για έρανο) περνούσε μετά από κάθε διάλεξη και με τα χρόνια τα χρήματα - συνολικά $ 7.000 - δωρίστηκαν σε σχολείο ως αντίστοιχα κεφάλαια μαζί με το Ίδρυμα Ροκφέλερ, με σκοπό να χρησιμοποιηθούν στην αποκατάσταση της Στοάς του Αττάλου. Το έργο αυτό έχει πλέον ολοκληρωθεί στον αρχαίο χώρο της Αθήνας, κάτω από την Ακρόπολη.
Εκτός του Συλλόγου AWOG, υπήρχαν κι άλλοι σύλλογοι. Συγκεκριμένα, οι γυναίκες του προσωπικού των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων είχαν τη δική τους λέσχη. Η Ελληνοαμερικανική Λέσχη διοργανώθηκε με ισάριθμες Ελληνίδες και Αμερικανίδες γυναίκες μέλη. Ήταν σε μεγάλο βαθμό ένας πολιτιστικός σύλλογος γνωριμίας που συναντιόταν μία φορά το μήνα. Ο Ελληνικός Σύλλογος έβαζε πρόγραμμα τον ένα μήνα και ο Αμερικανικός τον επόμενο. Τα προγράμματα έτειναν να είναι μουσικά ή λογοτεχνικά. Ως παράδειγμα, ένα πρόγραμμα ήταν η ανάγνωση της ποίησής του από τον Robert Peter Tristram Coffin (1892-1955), τον Αμερικανό ποιητή βραβευμένο με Βραβείο Πούλιτζερ από το κολέγιο Bowdoin του Μέην, ο οποίος πέρασε ένα χρόνο με διαλέξεις στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας.
Ο Σύλλογος ”Αμερικανίδες Γυναίκες της Ελλάδας” (AWOG) υπάρχει[8] μέχρι τις μέρες μας. Το 2018 γιόρτασε τα 70 χρόνια ζωής του με το καθιερωμένο ετήσιο ανοιξιάτικο μπαζάρ για το Σύλλογο Γονέων παιδιών με ειδικές ανάγκες, στην επίσημη κατοικία Jefferson House στην Αθήνα, του αμερικανού πρεσβευτή Τζέφρεϊ Πάιατ. Πρόεδρος του Συλλόγου[9] ήταν η Μπέσι Σιούτας-Βασιλοπούλου και επίτιμη πρόεδρος του Συλλόγου η κυρία Μαίρη Πάιατ, σύζυγος του Πρέσβη.
Γιορτές και τιμές στον Ουώλτερ Πάκαρντ από το λαό της Ελλάδος
Το πρόγραμμα του ρυζιού προσέλκυσε πολύ μεγάλη προσοχή επειδή η παραγωγή μιας καλής καλλιέργειας ρυζιού σε μια πριν άγονη γη ήταν πολύ δημοφιλής και ενδιαφέρουσα. Σε μεγάλο αριθμό αμερικανικών εντύπων εμφανίστηκε ένα κοινοπρακτικό άρθρο σχετικά με το πρόγραμμα του ρυζιού.
Ο Maynard Williams, φωτογράφος του National Geographic Society, έγραψε ένα άρθρο για το περιοδικό National Geographic με εικόνες του ρυζιού.
Το πρόγραμμα στο χωριό Ανθήλη έτυχε της μεγαλύτερης προσοχής, επειδή η Αρδευτική περιοχή Ανθήλης (Anthili Irrigation District) αποφάσισε και πλήρωσε τον καθηγητή Νίκο Περαντινό, που ήταν επικεφαλής του τμήματος γλυπτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, να κάνει μια μαρμάρινη προτομή μου, για να τοποθετηθεί στην πλατεία του χωριού. Υπόψη ότι
Ο Ουώλτερ Πάκαρντ δεν γνώριζε τίποτα (ήταν έκπληξη), μέχρι που ανακοινώθηκε. Οι χωρικοί της Ανθήλης ζήτησαν από το γλύπτη η προτομή[10] να έχει ένα παπιγιόν, αφού δεν τους ήταν γνωστός χωρίς αυτό.
Για την κατασκευή της προτομής ο γλύπτης πήρε πολλές φωτογραφίες κεφαλής και ώμων, έφτιαξε ένα πρότυπο από πηλό και μετά από κάποιες πόζες το ολοκλήρωσε. Το τελικό έργο έγινε από λευκό πεντελικό μάρμαρο και ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο 1954, δύο εβδομάδες πριν ο Ουώλτερ Πάκαρντ φύγει από την Ελλάδα.
Μετά από μια συνάντηση της Αρδευτικής Επαρχίας, ήταν όλοι φιλοξενούμενοι σε ένα δείπνο, σε ένα μεγάλο δωμάτιο του σπιτιού ενός από τους εξέχοντες αγρότες και έναν αξιωματούχο της περιοχής. Ήταν μια σημαντική γιορτή. Οι διευθυντές της περιοχής ήταν εκεί και κάθισαν στο τραπέζι, ενώ οι γυναίκες σέρβιραν το γεύμα από κρέας αρνιού, ρύζι, ψωμιού, τυρί από πρόβιο γάλα, ελιές, φρούτα και κρασί. Τραγούδησαν τόσο ελληνικά όσο και αμερικάνικα τραγούδια. Φιλοξενούμενοι του ζεύγους Πάκαρντ ήταν ο ποιητής Robert P. Tristram Coffin, που κέρδισε το βραβείο Pulitzer και ο Dr. and Mrs. Alfred Gross του Bowdoin College. Ήταν αρκετό κρασί και διασκέδασαν. Όταν επέστρεψε στην Αθήνα ο Coffin έγραψε το ακόλουθο ποίημα σε ιαμβικό πεντάμετρο, με τίτλο Αμερικανικό Μνημείο στην Ελλάδα (που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Time Magazine) :
Οι άνθρωποι θυμούνται τις πόλεις που
κατέκτησαν
Πυραμίδες κρανίων των πολεμιστών που σκοτώθηκαν
Αλλά αυτό το αμερικανικό μνημείο στην Ελλάδα
είναι τα αγόρια με αστεροειδή μάτια και τα χωράφια σταριού
Οι
πόλεις φορούν ονόματα θεών, ονόματα αγίων, αρετές
Αθήνα, Σαιντ Λούις, Κόνκορντ και άλλα.
Αλλά πολύ ασφαλέστερα ονόματα είναι τα λουλούδια και τα μωρά
Πυρήνες ρυζιού, στάχυα σίτου ο χρόνος δεν μπορεί να αγγίξει
Εκεί
που οι κόκκινες Θερμοπύλες ρίχνουν το πικρό τους
Τα νερά σε σκάλες σπαταλούνται από τη θάλασσα
Αυτός ο πολεμιστής για ειρήνη αψήφησε τα
παλιά ερείπια
διέταξε χωράφια βαμβακιού και ρυζιού να είναι
Πήρε
από τη θάλασσα την αλμυρή έρημο,
γλύκανε τα έλη με τα γλυκά μαργαριτάρια του ρυζιού
γλύκανε το έδαφος με σπίτια και γάμους
έκανε την έρημο ν’ ανθίζει με αγόρια και κορίτσια
Καλύτερος
ένας άνθρωπος μέχρι το γόνατο στα παιδιά
Από τον ψηλό Καρλομάγνο ή τον Τζένγκις Χαν.
Μετά από πολέμους ξεχασμένο αυτό το χωριό Ανθήλη
Θα θυμάται ακόμα αυτόν τον άνθρωπο που φύτευε ρύζι.
Αποκαλυπτήρια της προτομής Πάκαρντ στην Ανθήλη
Στην πλατεία της Ανθήλης, έγινε η επίσημη τελετή των αποκαλυπτηρίων της προτομής του Ουώλτερ Πάκαρντ. Την τελετή που παρακολούθησε ο αμερικανός πρεσβευτής Cavendish Cannon, ο αρχηγός της αμερικανικής αποστολής Leland Barrows, ο Έλληνας Υπουργός Γεωργίας και πολλοί άλλοι Έλληνες και Αμερικανοί αξιωματούχοι. Οι άνθρωποι της Ανθήλης έκαναν και πάλι μια μεγάλη γιορτή, με ένα μεγάλο δείπνο για 150 και χορό στην πλατεία. Μια μπάντα από τη Λαμία παρείχε τη μουσική. Η προτομή είχε καλυφθεί με αμερικανικές και ελληνικές σημαίες, οι οποίες αποσύρθηκαν καθώς η μπάντα έπαιζε τους εθνικούς ύμνους. Μεταξύ των ομιλητών ήταν και ο Υπουργός Γεωργίας, ο οποίος έδειξε στον Πάκαρντ τα χαρτιά που παρουσίασε η ελληνική κυβέρνηση στην Αμερικανική Αποστολή, προτείνοντας να τιμηθεί από τον βασιλιά. Εξήγησε ότι η ιδέα είχε απορριφθεί από την αμερικανική πρεσβεία, για πολιτικούς λόγους. Ωστόσο, ο Πάκαρντ ήταν ικανοποιημένος από τη χειρονομία.
Μετά την τελετή στην Ανθήλη, σε άλλη τελετή στη Λαμία, επιδόθηκε στον Πάκαρντ ένας μεγάλος ασημένιος δίσκος και ένα ασημένιο μπολ, ως δώρο από τους υπαλλήλους της Υπηρεσίας Μηχανοκαλλιέργειας.
Το ζεύγος Ουώλτερ και Έμμα Πάκαρντ επέστρεψε στην Αθήνα μέσω Δελφών και Αράχωβας (γειτονικής της πόλης). Στην Αράχωβα επιδόθηκε στον Πάκαρντ ένας τιμητικός κύλινδρος, που τον έκανε επίτιμο μέλος της Αρδευτικής Περιοχής. Είχε σχέση με ένα τοπικό έργο, το οποίο - μέσω μιας σήραγγας - έφερε νερό από μια λίμνη, στη νότια πλαγιά του βουνού Παρνασσός, ώστε να ποτίζονται τα ελαιόδεντρα στην κοιλάδα, πολύ κάτω από την αρχαία πόλη των Δελφών.
Τελευταία υποστηρικτική πράξη στην Ελλάδα
Η τελευταία επίσημη πράξη μου Ο Ουώλτερ Πάκαρντ πριν εγκαταλείψει την Ελλάδα ήταν η υποβολή μιας έκθεσης-επίθεσης σε ένα σχέδιο που ήθελε να αναγκάσει την Ελλάδα να αποδεχτεί την ξένη ιδιοκτησία και τον έλεγχο της διύλισης πετρελαίου.
Η ελληνική κυβέρνηση υπέβαλε ένα αίτημα για δάνειο με σκοπό τη χρηματοδότηση της κατασκευής ενός δημοσίου διυλιστηρίου πετρελαίου, που όμως απορρίφθηκε από την νεοεκλεγμένη αμερικανική δημοκρατική κυβέρνηση. Αντιτάχτηκα στην ενέργεια αυτή με το σκεπτικό ότι θα κάναμε ακριβώς αυτό που είπαν οι κομμουνιστές. Έπρεπε να υποστηρίξουμε το σχέδιο της ελληνικής κυβέρνησης. Όταν το δάνειο απορρίφθηκε, η ελληνική κυβέρνηση χρηματοδότησε την κατασκευή ενός δημοσίου και πολύ σύγχρονου διυλιστηρίου με δικά του κεφάλαια. Όταν όμως θα έπρεπε να ξεκινήσει η επιχείρηση, ούτε οι αμερικανικές ούτε οι βρετανικές πετρελαϊκές εταιρείες θα προμήθευαν αργό πετρέλαιο, αναγκάζοντας έτσι την ελληνική κυβέρνηση σε συμβιβασμό.
Μερικά χρόνια αργότερα χτίστηκε ένα νέο διυλιστήριο από θυγατρική εταιρία της Standard Oil Company, η οποία αντιτάχθηκε σθεναρά στον πρωθυπουργό Γεώργ. Παπανδρέου, του οποίου ο γιος (τότε επικεφαλής του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας) δήλωσε ότι θα μεταφέρει περίπου δέκα εκατομμύρια δολάρια/έτος από τα χέρια των ελλήνων καταναλωτών, στα χέρια των μετοχών της ιδιωτικής αμερικανικής κυρίαρχης εταιρείας.
Οι Αμερικανοί προσπάθησαν να επηρεάσουν τις πολιτικές και ορισμένες μορφές νομοθεσίας, αλλά αυτό έγινε πάντοτε σε υπουργικό επίπεδο. Αυτό ίσχυσε ιδιαίτερα όσον αφορά τα προβλήματα φορολογίας και πληθωρισμού. Υπήρχαν αρκετοί πρωθυπουργοί, ενώ βρισκόμουν στην Ελλάδα και δεν ήταν πάντοτε σε αρμονία με όσα πίστευαν οι ειδικοί της Αποστολής. Αλλά, γενικά, οι Έλληνες παρακολούθησαν πολύ προσεκτικά ό, τι πρότειναν οι Αμερικανοί σύμβουλοι.
Είναι αλήθεια, ότι οι ανώτερες τάξεις στην Ελλάδα είναι πολύ ευέλικτες για να βγουν από την καταβολή οποιουδήποτε μεριδίου φόρων. Τα ναυτιλιακά συμφέροντα ήταν οι μεγαλύτεροι ένοχοι.
Οι Έλληνες έρχονταν σε επαφή με τους αμερικανούς τεχνικούς. Μας προσκαλούσαν στα σπίτια τους. Μερικές φορές αισθανόμασταν μάλλον απρόθυμοι να πάμε επειδή ήμασταν γνωστοί και θα έπρεπε να ξοδέψουν, ίσως, ένα εισόδημα ολόκληρης εβδομάδας για να ετοιμάσουν το είδος δείπνου περιλαμβάνοντας κρέας, που νόμιζαν ότι θα απολάμβαναν.
Η κα Πάκαρντ συμπλήρωσε : Η υπερηφάνειά τους είναι μεγάλη και δεν θα μας έδιναν λιγότερα από ό,τι πίστευαν ότι περιμέναμε.
Αντίο στην Ελλάδα και τελικό ταξίδι στο σπίτι τον Ιούλιο 1954
Η αίσθηση που είχαν οι Έλληνες, και είχαme και εμείς προς τους Έλληνες, απεικονίζεται αρκετά καλά από αυτό που συνέβη όταν φύγαμε. Φύγαμε με γιουγκοσλαβικό καράβι για να ανέβουμε τις Δαλματικές ακτές. Οι Αμερικανοί γενικά κατέβηκαν να δουν τους ανθρώπους που έφευγαν. Δεν υπήρχε εξαίρεση εδώ. Το σκάφος είχε πολλή γιουγκοσλαβική μπύρα στον πάγο και την έφεραν έξω. Είχαμε μερικά μπουκάλια ποτό και μερικά ορεκτικά. Οι Αμερικανοί σταδιακά άφησαν το πλοίο και πήγαν στην Αθήνα. Οι Έλληνες έφυγαν αργότερα.
Τελικά μας συνόδευσε και ο Γιώργος Παπαδόπουλος. Ήταν ένας μηχανικός με τον οποίο είχα συνεργαστεί και είχα αλληλογραφία σε όλα. Ήρθε κοντά μου, με αγκάλιασε και μου είπε:
- “Μπορώ να σου φιλήσω τα μάγουλα;” Είπα:
- “Φυσικά, Γιώργο”.
Δάκρυα έτρεξαν στο πρόσωπό του, με φίλησε και στα δύο μάγουλα και με αγκάλιασε και έφυγε κλαίγοντας. Τότε εμφανίστηκε ο Τζων Παλαιολόγος στη συνέχεια και ξέσπασε να κλάψει πριν με δει. Ούτε εγώ δεν άντεξα. Και οι δύο στεκόμασταν εκεί κλαίγοντας. Ήταν ανόητο, αλλά το κάναμε.
Τότε ανέβηκε εκεί και με αγκάλιασε ο Φρίξος Λέτσας, ο οποίος ήταν βοηθός μου. Είπε:
- “Τώρα, δεν πρόκειται να χωρίσουμε για πάντα. Θα ξαναϊδωθούμε”.
Μετά έφυγαν. Αυτό απεικονίζει το είδος του πνεύματος που μας κίνησε.
Τελικά φύγαμε από την Ελλάδα με γιουγκοσλαβικό φορτηγό. Περάσαμε από τη Διώρυγα της Κορίνθου. Στη συνέχεια σταματήσαμε πρώτα στο λιμάνι της Πάτρας και πήραμε μερικούς Νορβηγούς αρχαιολόγους, που εργάζονταν στην Πελοπόννησο. Στη συνέχεια ανεβήκαμε προς την Κέρκυρα. Είδαμε ένα όμορφο νησί. Ήταν ένα μέρος όπου ερχόταν ο Κάιζερ για τις χειμερινές του διακοπές. Το παλάτι του αποτελεί πλέον τουριστικό αξιοθέατο.
Φεύγοντας από την Κέρκυρα έπρεπε να στρίψουμε και να πάμε πάλι νότια γύρω από το νησί και να βγούμε στην Αδριατική Θάλασσα για να αποφύγουμε να πάμε σε απόσταση τριών μιλίων από την ακτή της Αλβανίας. Η Αλβανία ήταν μια κομμουνιστική χώρα, σε αντίθεση με τη Γιουγκοσλαβία και θα μπορούσαν να μας πυροβολήσουν.
Περάσαμε από κάθε λιμάνι κοντά στις ακτές, μέχρι να φτάσουμε στην Τεργέστη. Η πιο ενδιαφέρουσα από αυτές τις στάσεις ήταν η πόλη του Ντουμπρόβνικ, γνωστή ως το κόσμημα της Αδριατικής. Κάποτε διέθετε τον μεγαλύτερο εμπορικό ναυτικό στον κόσμο, δίπλα στη Βενετία και την Πορτογαλία. Πήγαμε μια βόλτα με το τραμ μέχρι την αρχαία τειχισμένη πόλη και νοιώσαμε κάτι από την ιστορική ατμόσφαιρα του τόπου. Το λιμάνι Φιούμε, που τώρα ονομάζεται Ριγιέκα, έφερ το μεγαλύτερο ενθουσιασμό. Οι αποβάθρες ήταν καλυμμένες με οικοδομικά υλικά κάθε είδους και οι μεγάλοι γερανοί ήταν απασχολημένοι με την εκφόρτωση μηχανών και εξοπλισμού κάθε είδους από πλοία από όλο τον κόσμο. Αντίθετα, η Τεργέστη ήταν ένα εγκαταλελειμμένο λιμάνι. Οι αποβάθρες ήταν άδειες και κανένα πλοίο δεν ήταν στο λιμάνι. Το νέο λιμάνι της Ριγιέκα είχε πάρει όλο το εμπόριο της Γιουγκοσλαβίας αφήνοντας το ιταλικό λιμάνι της Τεργέστης σχεδόν εγκαταλειμμένο. Από την Τεργέστη πήραμε ένα τρένο για τη Νάπολη, σταματώντας στη Ρώμη για μια επίσκεψη σε φίλους στον FAO του ΟΗΕ.
Επιστροφή στη Νέα Υόρκη και στο σπίτι.
Μετά τη δημοσιότητα του φεστιβάλ ρυζιού, οι Έλληνες φοιτητές στο Πανεπιστήμιο Columbia Νέας Υόρκης πραγματοποίησαν μια εκδήλωση και αποφάσισαν να προσφέρουν μια διακόσμηση (decoration) ως αναγνώριση της δουλειάς μου στην Ελλάδα. Η εφημερίδα New York Times είχε σχολιάσει συντακτικά τη δουλειά που είχα κάνει στην Ελλάδα, κάτι που με ικανοποίησε πολύ.
Στο περιοδικό Christian Science Monitor εμφανίστηκε ένα άρθρο με εικόνες της δουλειάς μου στην Ελλάδα. Αυτό το άρθρο συντομεύτηκε, για δημοσίευση στο περιοδικό Reader’s Digest, το Φεβρουάριο του 1955.
Επίλογος
Από την πολυσέλιδη συνέντευξη της ζωής και της δράσης του Ουώλτερ Πάκαρντ, στις ΗΠΑ, αλλά και σε άλλες χώρες, από την οποία προήλθε η παρούσα εργασία, επιλέχτηκαν τα τμήματα που αναφέρονταν στην Ελλάδα. Ενδιαφέροντα στοιχεία πρόσθεσε και η κα Πάκαρντ.
Επιπλέον όμως η όλη αναφορά, αποτελεί και μια ακόμη οφειλόμενη τιμή, στον άνθρωπο, που άλλαξε το γεωργικό τοπίο της Ανθήλης, όπως και πολλών άλλων ελληνικών περιοχών. Η προτομή του στην πλατεία της Ανθήλης, θα είναι η αιώνια ευγνωμοσύνη μας κι ένα ετήσιο μνημόσυνο το επιβάλλει η ιστορική μνήμη. Για τους παλαιότερους ήταν ο “παππούς”, με το χαρακτηριστικό παπιγιόν. Για τους νεότερους είναι ο αμερικανός, που αγάπησε τους Έλληνες και αγαπήθηκε απ’ αυτούς.
Αιωνία του η μνήμη.
Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος
φυσικός
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] όπως αλκαλικά εδάφη στις εκβολές ποταμών.
[2] εννοεί το Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας (ΔΣΕ).
[3] Αγγλικής κατασκευής και προελεύσεως πολεμικά (καταδιωκτικά) αεροπλάνα. Δόθηκαν 77 τέτοια αεροπλάνα στην Ελληνική Βασιλική Αεροπορία κατά την περίοδο του Εμφυλίου.
[4] Η φιλοσοφία του Packard εκφράζεται σαφώς στο: “How to Win with Foreign Aid”, The Nation. 8 April 1961, σελ. 302-304.
[5] Όλες τις Ιδιωτικές Ηλεκτρικές εταιρείες, που υπήρχαν στην Ελλάδα. Μεταξύ αυτών ήταν και η Ηλεκτρική Εταιρεία Λαμίας.
[6] Από τον Πίνακα Σελίδα XI του Βιβλίου Στοιχείων Ελληνικών Εισαγωγών ", Φορολογικού Έτους 1953-54, vol. I, FP Div. Αμερ. Αποστολής.
[7] Επειδή βιάζονταν για να κάνει τη δουλειά, τον έστειλαν χωρίς την εκκαθάριση του FBI. Τον προειδοποίησαν όμως ότι αν δεν λάβει τελικά την εκκαθάριση, θα έπρεπε να πληρώσει μόνος του την επιστροφή στην πατρίδα!
[8] Αυτή η τελευταία παράγραφος είναι τωρινή προσθήκη από τον γράφοντα. Έπρεπε να τεθεί για να φανεί η συνέχεια και η ζωή του Συλλόγου μέχρι τα τωρινά χρόνια.
[9] Από το 2007, μέλη του Συλλόγου AWOG, ράβουν τα μαξιλάρια σε σχήμα καρδιάς Heart Pillows και τα προσφέρουν σε γυναίκες που έχουν κάνει μαστεκτομή.
[10] Είναι η μόνη προτομή στην Ελλάδα που φέρει παπιγιόν (όπως τότε σημειώθηκε στις ειδήσεις).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου