Από την Αλαμάνα στο ηρωικό
πάνθεο
συνέχεια από το γ’ μέρος
9. Σύλληψη του Διάκου – Μεταγωγή στη Λαμία
 |
|
Ομέρ Βρυώνης |
Αντίθετα, ο Ομέρ Βρυώνης τον εμπόδισε. Μάλιστα γνώριζε προσωπικά το Διάκο και υπάρχει μία μαρτυρία ότι ζήτησε από τον Κιοσέ Μεχμέτ να τον ελευθερώσει (ο ιπποτισμός του στρατιώτη). Επίσης, έχει γραφεί ότι οι Αρβανίτες, που σέβονταν το όνομα του Διάκου, τον παρέδωσαν με τον όρο να μην τον εκτελέσει. Ίσως όμως αυτά να είναι μεταγενέστερα συμπεράσματα.
Η σύλληψη του Διάκου διαλαλήθηκε στο ασκέρι με αλαλαγμούς και τουμπελέκια. Μέσα στο Χάνι της Αλαμάνας οι 4 κλεισμένοι (μεταξύ αυτών ο Μήτσος Καλύβας και ο Γιώργος Μπακογιάννης), άκουσαν τις φωνές. Βλέποντας τους Αρβανίτες να φέρνουν το Διάκο δεμένο, πετάχτηκαν έξω με τα σπαθιά για να τον ελευθερώσουν. Έπεσαν αμέσως νεκροί.
Κι όλοι παίρνουν το δρόμο για τη Λαμία. Αυτό μοιάζει με ήττα, εφόσον ο σκοπός του στρατού των Ομέρ Βρυώνη-Κιοσέ Μεχμέτ ήταν να προχωρήσουν προς το Μοριά. Ο αγώνας του Διάκου έδωσε τον πολύτιμο χρόνο στην επανάσταση.
Παρά την αιμορραγία, τον πόνο της πληγής και τη μεγάλη κούραση, ο Διάκος βαδίζει. Φέρνουν ένα μουλάρι και τον καθίζουν σ’ αυτό. Ίσως ήθελαν να τον μειώσουν, όπως έκαναν και με τα κομμένα κεφάλια των συναγωνιστών του, που είχαν καρφώσει σε κοντάρια. Η προφορική παράδοση αναφέρει ότι ο Διάκος συνέχισε ατάραχος και ψύχραιμος το δρόμο του πεπρωμένου.
10. Το μαρτύριο του Διάκου – Το τέλος
Περασμένο απόγευμα προς το βράδυ με απόβρεχο στις 22 Απριλίου, που έφτασε ο αιχμάλωτος στη Λαμία. Οι συγκεντρωμένοι Τούρκοι της πόλης, τον περίμεναν με βρισιές, φτύσιμο, ακόμα και πετροβόλημα. Από την εξάντληση, τους πόνους και την άθλια συμπεριφορά, τότε ήταν που είπε :
- “Δεν βρίσκεται ένας από σας να με σκοτώσει; Εγώ κακούργος δεν είμαι”.
Αναφέρεται ότι οι Αρβανίτες, από συμπόνια, παραμέρισαν τους Τούρκους και τελικά μπήκαν στην πόλη. Σ’ ένα χάνι[1], που βρισκόταν στη σημερινή οδό Καλύβα-Μπακογιάννη (απέναντι από το ηρώο) φυλάκισαν το Διάκο, όπου παρέμεινε όλη τη νύχτα, χωρίς καμία ιατρική βοήθεια (στο σπασμένο χέρι του). Η αναφορά στο Διαδίκτυο, από άγνωστη πηγή, με φωτογραφία νεοκλασικού σπιτιού του Γραμματίκα στην οδό Αινιάνων, ότι εκεί φυλακίστηκε ο Διάκος, είναι τελείως αναληθής.
Δεν υπάρχουν πληροφορίες για τη βασανιστική από τους πόνους νύχτα του Διάκου. Είναι πιθανότερο να μην έγινε κάτι μέχρι το πρωί. Οι μαρτυρίες, που επικαλείται[2] ο αείμνηστος Λαμιώτης δάσκαλος Ευθύμιος Χριστόπουλος, από γέροντες, ότι τη νύχτα πήγαν ο Ομέρ Βρυώνης και ο Χαλήλ μπέης, τον έβριζαν, τον απειλούσαν και του έριχναν καυτό λάδι στα πόδια και στο σώμα, δεν μπορούν να επιβεβαιωθούν. Απέξω, υπήρχαν φύλακες που δεν άφηναν να τον πλησιάσει κανείς, ούτε ο χανιτζής.
Την άλλη μέρα, 23 Απριλίου, γιορτή του Αγίου Γεωργίου, τον πήγανε δεμένο στο σαράι[3] του Χαλήλ μπέη, βοεβόδα (διοικητή) της Λαμίας. Η θέση του είναι γνωστή στον τουρκομαχαλά της Λαμίας, στο οικοδομικό τετράγωνο[4], μεταξύ των σημερινών οδών Τσιριμώκου, Ευαγγελιστρίας, Μανωλίδου και Βαλαωρίτου. Παρόντες οι δύο πασάδες, οι αγάδες του Ζητουνίου και οι αρχηγοί του στρατού. Τον κέρασαν καφέ. Ακολούθησε η δίκη. Οι αγέρωχες απαντήσεις του Διάκου εξόργισαν τους μουσουλμάνους. Ο Ομέρ Βρυώνης και οι Αρβανίτες ήθελαν “να μην χαλαστεί τέτοιο παλικάρι ο Διάκος”. Τελικά, για να σωθεί, του προτείνει να αλλαξοπιστήσει. Η απάντησή του είναι μνημείο για το ελληνισμό και τη θρησκεία μας :
“Πάτε κι εσείς κι η πίστη σας Μουρτάτες να χαθήτε,
εγώ Γραικός γεννήθηκα, Γραικός θε’ ν’ αποθάνω”.
Ο Χαλήλ μπέης επέμενε στη θανάτωση του Διάκου, γιατί ήταν επικίνδυνος, ο δε Κιοσέ Μεχμέτ απείλησε τον Ομέρ Βρυώνη, ότι “αν δεν σκοτώσει το Διάκο, θα γράψει εναντίον του στο Χουρσίτ πασά”. Η απόφαση είχε πλέον ληφθεί.
Ο εκνευρισμένος Διάκος κλώτσησε το δίσκο με τον καφέ και πέταξε απ’ το παράθυρο το φέσι που φορούσε. Η προσβολή αυτή εξαγρίωσε τους παρόντες, που φώναζαν κι απειλούσαν. Τα τελευταία λόγια του Διάκου ήταν :
- “Δεν με φοβερίζετε, βρωμόσκυλα. Η Ελλάδα έχει πολλούς Διάκους”.
Τότε ο Κιοσέ Μέχμέτ πασάς είπε : - “Να σουβλιστεί”.
Δεμένο, με τους φρουρούς και το δήμιο, τον έφεραν βίαια στο χώρο του μαρτυρίου. Ο Φίλων Αλεξίου[5], λεπτουργός στη Λαμία, αναγκάστηκε να φτιάξει μια ξύλινη σούβλα. Την έδωσαν στο Διάκο μειωτικά, για να βαδίζει μ’ αυτήν. Την πέταξε αμέσως. Είπε μόνο προς τους Αρβανίτες, που παρακολουθούσαν :
- “Δεν βρίσκεται ένα παλικάρι από σας να με σκοτώσει και να γλιτώσω;” Με τη συνοδεία από τουρκικά στρατιωτικά όργανα, τότε ήταν που ο Διάκος είπε :
“Για δες καιρό που διάλεξε ο Χάρος να με πάρει
τώρα π’ ανθίζουν τα κλαριά και βγάν’ η γης χορτάρι”.
Ο τόπος του μαρτυρίου πρέπει να ήταν μεταξύ των σημερινών οδών Κολοκοτρώνη και Καλύβα-Μπακογιάννη (ανατολικά του κέντρου της Λαμίας). Τότε, τη Λαμία διέτρεχε ανοιχτό αυλάκι (ρέμα), από τα Πηγαδούλια, περνούσε τη (μεταγενέστερη) πλατεία Λαού, μετά την πρώην Δημοτική Αγορά, τις σημερινές οδούς Ροζάκη-Αγγελή, μετά οδό Αμαλίας και κατηφόρισε στην οδό Θερμοπυλών (γνωστό ως Εσχατόρεμα) μέχρι την περιοχή Νέας Άμπλιανης. Στο ρέμα αυτό ενώνονταν και το παλαιό τουρκικό πετρόκτιστο δίκτυο υπονόμων της Λαμίας. Επίσης σε όλο ο μήκος του πετούσαν τις κοπριές, κυρίως από τα ζώα. Αναφέρεται ότι εκεί ήταν τότε τα σφαγεία.
Πολύς κόσμος είχε συγκεντρωθεί. Εγράφη[6] ότι μέσα στο πλήθος ήταν και η μάνα του Διάκου, που ήρθε πεζοπορώντας στη Λαμία. Ο χρόνος δεν επαρκεί για να φτάσει η είδηση της σύλληψης του Διάκου στο χωριό και από τη Δωρίδα να έρθει μια γυναίκα μόνη περπατώντας στη Λαμία. Προφανώς αυτό δεν ευσταθεί.
Το μεσημέρι (πιθανά 2 μμ) άρχισε το μαρτύριο. Ήταν το λεγόμενο “παλούκωμα”. Σε αναποδογυρισμένο σαμάρι έβαλαν μπρούμυτα το δεμένο Διάκο, ενώ 2 δήμιοι κάθονταν επάνω του. Ένας τρίτος οδηγούσε την ξύλινη σούβλα από τα οπίσθια, περνώντας κάτω από το δέρμα και εξήλθε από τη δεξιά ωμοπλάτη. Τέταρτος δήμιος χτυπούσε τη σούβλα με ένα μεγάλο σφυρί, για να τρυπήσει το σώμα. Φρόντιζαν να μην τρυπήσει κάποια ζωτικά όργανα (έντερα, πνεύμονες, συκώτι, καρδιά, κλπ.), γιατί τότε ο θάνατος θα ήταν άμεσος ή σύντομος. Ήθελαν να τον βασανίσουν κι όχι να τον θανατώσουν αμέσως.
Τον σήκωσαν όρθιο με τη σούβλα στο σώμα του και τη στήριξαν στην κοπριά, ώστε τα πόδια του να πατάνε στο έδαφος και το πρόσωπο να βλέπει προς τα δυτικά, με τον βασανιστικό ήλιο. Εκεί τον άφησαν και κάτω στην κοπριά, γύρω του, έβαλαν 80 κεφάλια[7] Ελλήνων συναγωνιστών του. Μεταξύ αυτών ήταν του δεσπότη Ησαΐα, του παπα-Γιάννη (αδερφού του Ησαΐα), του Καλύβα, του Μπακογιάννη, του Κώστα Μασαβέτα (αδερφού του Διάκου), και άλλων.
Είναι αναληθή όσα γράφτηκαν για ψήσιμο του Διάκου. Οι Τούρκοι τον χτυπούσαν και κορόιδευαν. Το μαρτύριό του ήταν πολλαπλό. Πονούσε πολύ, έχανε αίμα, διψούσε πολύ και οι δυνάμεις του τον εγκατέλειπαν. Ζητούσε νερό, αλλά δεν του έδιναν. Αποζητούσε κάποιος να τον λυτρώσει μ’ ένα βόλι.
Η παράδοση λέει ότι έγινε μια προσπάθεια[8]. Όταν πήγε να βραδιάσει, ένας Αρβανίτης ιπποκόμος σ’ έναν αγά, με το άλογο εκεί κοντά κι έτοιμο, πυροβόλησε προς το Διάκο κι αμέσως έφυγε καβάλα στο άλογο. Οι φρουροί δεν τον πέτυχαν. Το βόλι πέτυχε το σώμα του Διάκου, αλλά δεν τον σκότωσε.
Νύχτωσε. Η αφυδάτωση λόγω της αιμορραγίας, έφερνε μαρτυρική δίψα, μεγαλύτερη από τους πόνους. Με αδύναμη φωνή ζητούσε : - Μια στάλα νερό.
Οι φύλακες όμως δεν άφηναν κανέναν να πλησιάσει. Όταν προχώρησε η νύχτα, είχαν μείνει μόνο 2-3 φρουροί κοντά στο μαρτυρικό Διάκο. Οι δρόμοι όλοι άδειοι. Εκεί απέναντι ήταν ένας φούρνος, του Παναγιώτη Ψωμά. Άκουγε συνεχώς τη λέξη “νερό” και τελικά βρήκε τον τρόπο να βοηθήσει. Ένωσε δύο φουρνόξυλα και στην άκρη έδεσε ένα αγγειό (μικρό δοχείο με νερό). Από το παράθυρο του φούρνου, στο σκοτάδι της νύχτας, το έφερε στο στόμα του Διάκου. Πρέπει να ήπιε λίγο νερό κι αμέσως μετά ο Διάκος ξεψύχησε. Είναι μια παράλληλη σκηνή, όπως αυτή του σταυρωμένου Χριστού, όπου μετά παρέδωσε το πνεύμα. Είχε 10 ώρες[9] καρφωμένος στη σούβλα, όπως βεβαιώνει ο Ν. Κουνούπης, αυτόπτης μάρτυρας.
Ακολούθησαν έξη μέρες που το νεκρό σώμα του Διάκου παρέμενε στην ίδια θέση. Οι πασάδες δεν επέτρεπαν να το θάψει κανείς, για παραδειγματισμό των Ελλήνων. Οι φανατισμένοι Τούρκοι που περνούσαν πυροβολούσαν το νεκρό σώμα. Ίσως δεν πίστευαν ότι πέθανε, ή από φόβο μήπως αναστηθεί, όπως ο Χριστός. Όπως, η δυσοσμία από τη σήψη κυρίως στα κομμένα κεφάλια των συμπολεμιστών του, έγινε αφόρητη. Έτσι, ο καφάμπασης έριξε κάτω τη σούβλα με το νεκρό σώμα του Διάκου. Ανάγκασε τους σιδηρουργούς της Λαμίας Γ. Κεφάλα και Κ. Φαραδήμο να το μεταφέρουν εκεί κοντά στο ρέμα και να το καλύψουν με κοπριές. Το ίδιο έκαναν και με τα κομμένα κεφάλια.
Προφορική παράδοση, που επιβεβαιώνεται[10] και από την τοπική εφ. “Φάρος της Όθρυος”, αναφέρει ότι την επόμενη νύχτα Λαμιώτης χριστιανός το ξέχωσε κρυφά, το έπλυνε, το σαβάνωσε και το έθαψε κοντά σε ένα ξωκλήσι. Μεταγενέστερες έρευνες, από τα χρόνια του Όθωνα και μετά, ουδέν απέδωσαν. Δεν βρέθηκε ούτε ο τάφος του, ούτε λείψανα.
Ο Παναγιώτης Σκόρδης από το χωριό Βέρβενα[11] της Αρκαδίας, που ήταν ένας από τους γραμματείς του Ομέρ Βρυώνη, σε έγγραφό[12] του “Προς την επί των θυσιών και αγώνων εξεταστικήν επιτροπήν” αναφέρει ότι :
“… Εκστράτευσεν ο Ομέρ πασάς δια την Πελοπόννησον και φθάσας εις το Δερβένι Φούρκα με τα στρατεύματά του δεν έλειψα να ειδοποιώ τα ελληνικά στρατεύματα και αυτόν τον μακαρίτην Διάκον δια τα στρατηγήματα του Ομέρ πασά και αφού εσυλήφθη ο Μακαρίτης Διάκος, και εθανατώθη με τον αισχρότατον θάνατον, αγόρασα το σώμα του και το ενταφίασα μ’ όλην την μεγαλοπρέπειαν, ομού με εκατόν τριάκοντα κεφάλας θυσιασθέντας εις τον πόλεμον τον Διάκου, και εικοσιτέσσαρους χριστιανούς ηλευθέρωσα από τον θάνατον όπου είχον συλληφθή αιχμάλωτοι, υπέρ τας πέντε χιλιάδας γρόσια εδαπάνησα εις την θανήν του Διάκου και εις τας εκατόν τριάντα κεφάλας και είκοσι τεσσάρων αιχμαλώτων.”
Δυστυχώς όμως ο Σκόρδης δεν αναφέρει το σημείο της ταφής. Η μαρτυρία του Παν. Σκόρδη είναι αξιόπιστη. Σ’ αυτήν την περίπτωση, η “μεγαλοπρεπής” ταφή πρέπει να έγινε σε χριστιανικό νεκροταφείο, με την παρουσία ιερέων. Όμως - τότε - κάθε ναός της Λαμίας είχε στον περίβολό του και νεκροταφείο. Ως πρώτος τη τάξει ναός - θα λέγαμε - εθεωρείτο ο Ι.Ν. της Αρχοντικής (κάτω απ’ το Κάστρο) και μετά του Αγίου Νικολάου Λαμίας. Όμως ο ναός της Αρχοντικής δεν είχε χώρο νεκροταφείου, ενώ ο ναός του Αγίου Νικολάου είχε. Δεν μπορεί όμως, προς το παρόν, να επιβεβαιωθεί κάτι.
Επίλογος
Ο Θανάσης Διάκος κατέχει την επάξια θέση στο πάνθεον της νεότερης ελληνικής ιστορίας, με την ηρωική θυσία του, στην αρχή της ελληνικής επανάστασης του 1821. Δεν μπορεί να θεωρηθεί τυχαία η θέση της Αλαμάνας με τις πολύ γειτονικές Θερμοπύλες. Τόσο η επιλογή του χώρου όσο και ο τρόπος της θυσίας είναι ταυτόσημες. Το μήνυμα της αυτοθυσίας για την πατρίδα μετά από 2.300 χρόνια περίπου είναι ταυτόσημο. Αυτό παρακίνησε τον Οδυσσέα Ανδρούτσο και τους επόμενους, για να έρθει η πολυπόθητη λευτεριά.
Στον ήρωα Αθανάσιο Διάκο, μεταθανάτια, ο Ελληνικός Στρατός απένειμε τιμητικά το βαθμό του Στρατηγού.
Στο χρόνο όμως ο Αθανάσιος Διάκος, έγινε σύμβολο, πέραν της Λαμίας και της Στερεάς Ελλάδας, έγινε συνώνυμο του Σπαρτιάτη βασιλιά Λεωνίδα. Έτσι η Αλαμάνα ως ιστορικό γεγονός αυτοθυσίας, έγινε συνώνυμη με τις Θερμοπύλες, που τοπικά απέχουν ελάχιστα.
Εφέτος που εορτάζονται τα 200 χρόνια από την επανάσταση του 1821, είναι αιώνιο χρέος μας η τιμή στον ήρωα Θανάση Διάκο, ως πρότυπο αυτοθυσίας και αυταπάρνησης για τη διαχρονική αξία της ελευθερίας.
Είναι όμως αναγκαία και η αναδημιουργία της ιστορικής εικόνας της Αλαμάνας, που άμεσα παραπέμπει σε γεφύρι επί του ποταμού Σπερχειού, με το Χάνι δίπλα. Οφείλουμε να αποκαταστήσουμε τον τόπο, που τα 200 χρόνια αλλοίωσαν, με τις γεωμορφολογικές μεταβολές, ώστε σήμερα στην ιστορική θέση να μην υπάρχει ούτε ποτάμι, ούτε γεφύρι και Χάνι.
Η πρόταση τέθηκε[13] από τον γράφοντα, για κατασκευή όμοιου όπως παλιά πετρόκτιστου γεφυριού και δίπλα ενός κτίσματος όμοιου εξωτερικά με το παλιό Χάνι, αλλά με άλλες χρήσεις εσωτερικά, σε νέα θέση, πάντα στον Σπερχειό ποταμό. Αυτή η νέα Αλαμάνα, θα γίνει χώρος ενημέρωσης και μνήμης, με την προτομή του Διάκου, το ψηφιδωτό έργο της Έλλης Βοΐλα, μικρό μουσείο με όπλα, εικόνες και λοιπά εικαστικά έργα στο κτίριο, διαμορφωμένο κατάλληλα τον περιβάλλοντα χώρο και φυσικά με δρόμους πρόσβασης και χώρο στάθμευσης.
Στις 28 Ιανουαρίου 2021 ο δήμος Λαμίας[14] έκανε ίδια πρόταση περίπου μ’ αυτήν. Ήδη από το Νοέμβριο του 2019 είχε γίνει ανάλογη πρόταση από το βουλευτή και υπουργό κ. Χρ. Σταϊκούρα, αλλά για την παλιά θέση.
Μακάρι να γίνει.
Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος
φυσικός
[1] Στη θέση όπου σήμερα είναι το Λαογραφικό Μουσείο Λαμίας.
[2] Ευθύμιος Χριστόπουλος : “Το πραγματικό τέλος του Αθανασίου Διάκου. Όσα μας έκρυβαν τόσα χρόνια”, που αναρτήθηκε στις 20 Μαρτίου 2019, στο fthiotikos-tymfristos.blogspot.com (σε επιμέλεια-ανάρτηση Τάκη Ευθυμίου).
[3] Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : “Ο Χαλήλ μπέης της Λαμίας και το σαράι του”, εργασία αναρτημένη από τις 30 Σεπ. 2018 στο www.amfictyon.blogspot.gr.
[4] Πιθανότατα όμως είχε και κήπο και η πρόσοψη έφτανε μέχρι τη σημερινή οδό Υψηλάντου.
[5] Πολύ καλός άνθρωπος. Σε όλη τη ζωή του έφερε βαρέως την πράξη αυτή, ζητώντας συγχώρεση απ’ το Θεό για το μεγάλο αμάρτημα. Πέθανε το 1882, σε ηλικία 94 ετών.
[6] Ευθύμιος Χριστόπουλος : “Το πραγματικό τέλος του Αθανασίου Διάκου. Όσα μας έκρυβαν τόσα χρόνια”, ό. π.
[7] Αναφέρεται ότι μπροστά στο Διάκο, με τη σούβλα στο σώμα του, οι Τούρκοι τα έγδαραν.
[8] Λένε ότι ήταν Γκέκας χριστιανός, ενώ άλλοι ότι ήταν Βούλγαρος! Το όνομά του όμως δεν μας είναι γνωστό.
[9] Ο ιστορικός Σπυρίδων Τρικούπης γράφει για 3ωρο μαρτύριο του Διάκου. Δεν πρέπει μάλλον να είναι σωστό.
[10] Τη βεβαίωσε ως μαρτυρία από γέροντες της Λαμίας και ο Ιωάννης Μακρόπουλος, πρώην δήμαρχος Λαμίας. μετά βουλευτής και υπουργός, στον ιστορικό-συγγραφέα Τάκη Λάππα.
[11] Είναι ορεινό κεφαλοχώρι της Κυνουρίας.
[12] Αρχείο Χειρογράφων και Ομοιοτύπων της Εθνικής Βιβλιοθήκης (αρ. 12699), στο φάκελο του αγωνιστή Παναγιώτη Σκόρδη (10 Αυγούστου 1846).
[13] Κωνστ. Αθ. Μπαλωμένου : “Το Χάνι της Αλαμάνας”, από τις 8 Οκτ. 2018, αναρτημένη στο www.amfictyon.blogspot.gr. Δημοσιεύτηκε και στην εφ. ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ, φ. 21987-21988, σελ. 6, στις 10-11 Ιανουαρίου 2020.
[14] Ανακοίνωση του δημάρχου Λαμίας, με τίτλο “Η Αλαμάνα βγαίνει από την αφάνεια”, στην εφ. Λαμιακός Τύπος, φ. 22242, σελ. 2, Λαμία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου