Η Λαμία την περίοδο του ελληνο-ιταλικού πολέμου (Μέρος Β’)

Μελέτη

συνέχεια από το Α’ μέρος

1.    Οι Ιταλοί στην Αλβανία – Πολεμικές προειδοποιήσεις

Ο τορπιλισμός της “Έλλης” (15-8-1940)

   Σε σύντομη στρατιωτική εκστρατεία, διάρκειας 5 ημερών, από τις 7 έως τις 12 Απριλίου 1939, ισχυρές ιταλικές δυνάμεις κατέλαβαν τα λιμάνια και σύντομα την πρωτεύουσα Τίρανα, μετά από ελάχιστη αντίσταση. Ο βασιλιάς[1] της Αλβανίας Αχμέτ Ζόγου αυτοεξορίστηκε περνώντας στην Ελλάδα. Από τις 12 Απριλίου 1939 η Αλβανία αποτελούσε ιταλικό έδαφος.

   Από το θέρος του 1940 οι προκλήσεις και απειλές κατά της Ελλάδος διαδέχονταν η μία την άλλη. Οι Ιταλοί δημιούργησαν πολλά συνοριακά επεισόδια. Ο αλβανικός Τύπος, με έμπνευση και ενθάρρυνση των Ιταλών, δημοσίευε ανυπόστατες κατηγορίες κατά της ελληνικής κυβέρνησης και του ελληνικού λαού. Έθεταν ευθέως ζητήματα ανύπαρκτης μειονότητας Τσάμηδων – Τσαμουριάς, ενώ Αλβανοί Λεγεωνάριοι είχαν πλαισιώσει τις φασιστικές δυνάμεις στην Αλβανία.

   Η κορύφωση των προκλήσεων έγινε στις 15 Αυγούστου 1940. Στη γιορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, στο λιμάνι της Τήνου, στις 8.25’ πμ περίπου, πριν  γίνει η λιτάνευση της εικόνας της Παναγίας, το ιταλικό υποβρύχιο[2] “Delfino” σε κατάδυση, τορπίλισε το καταδρομικό[3] “Έλλη” χτυπώντας το στο μηχανοστάσιο. Η φωτιά στις δεξαμενές καυσίμου και ο κίνδυνος έκρηξης επέβαλαν την εγκατάλειψη του πλοίου[4], που βυθίστηκε. Υπήρξαν 9 νεκροί και 24 τραυματίες. Άλλες 2 τορπίλες (που προορίζονταν για 2 επιβατηγά πλοία) αστόχησαν και χτύπησαν στο κρηπίδωμα του λιμανιού. Η ελληνική κυβέρνηση κράτησε μυστική την εθνικότητα του υποβρυχίου, μέχρι την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου.

   Από την άνοιξη του 1940, πύκνωσαν οι προσκλήσεις εφέδρων για εκπαίδευση. Στις 31 Μαρτίου κλήθηκαν[5] από το 42 Σ.Ε. της Λαμίας οι υπαξιωματικοί (επιλοχίες, λοχίες) κλάσεων 1929-1936. Το επόμενο διάστημα ακολούθησαν ανάλογες προσκλήσεις και για αξιωματικούς.

   Από τις 27 Αυγούστου μέχρι τις 2 Σεπτεμβρίου 1940 έγινε προεπιστράτευση με ΦΑΠ (φύλλα ατομικής προσκλήσεως) στη Λαμία, ενώ στις 29 Αυγούστου έγινε κανονική επιστράτευση. Ήρθαν οι έφεδροι και το 42 Σύνταγμα Ευζώνων ετοιμάστηκε. Διοικητής του ήταν ο συνταγματάρχης Ιπποκράτης Παπαδημητρόπουλος.

   Στις 4 Σεπτεμβρίου το 42 Σύνταγμα Ευζώνων της Λαμίας αναχώρησε σιδηροδρομικά για την Καλαμπάκα. Όλος ο λαός της Λαμίας και των περιχώρων κατέκλυσε το Σιδηροδρομικό Σταθμό Λιανοκλαδίου για να ξεπροβοδίσει τους ευζώνους. Από την Καλαμπάκα με πορεία μέσω Μετσόβου μετέβη στα Γιάννενα. Τελική του θέση ήταν η περιοχή Χάνι Δελβινάκι. Η μετακίνηση περατώθηκε στις 8 Σεπτεμβρίου. Το Σύνταγμα υπαγόταν στην 8η Μεραρχία, μέχρι το τέλος του πολέμου.

   Ο δήμαρχος Λαμίας Αθαν. Γραμματίκας, στις 14 Σεπτεμβρίου 1940, έγινε δεκτός[6] από τον πρωθυπουργό Ιωάν. Μεταξά, στον οποίο ανέπτυξε το πρόγραμμα των έργων για την πόλη. Έλαβε την υπόσχεση για κρατική ενίσχυση.

Χαράλαμπος Κατσιμήτρος

   Η υποδοχή του 42 Συντάγματος έγινε στις 12 Οκτωβρίου (στη γέφυρα Μπαλτούμα) από το στρατηγό Χαράλαμπο Κατσιμήτρο[7], διοικητή της VIIIης μεραρχίας. Ως διοικητής του 42 Συντάγματος ανέλαβε ο συνταγματάρχης Γ. Παπαγεωργίου, ένας σκληροτράχηλος αξιωματικός. Η διάταξη[8] του Συντάγματος την περίοδο από 9 Σεπτεμβρίου έως 27 Οκτωβρίου ήταν στις περιοχές Ζίτσας-Κτίσματα-Χάνι Δελβινάκι-Σιταριά-Παρακάλαμος.

   Για τη Στυλίδα, η 27η Οκτωβρίου 1940 (παραμονή του πολέμου) ήταν μια πολύ σημαντική ημέρα. Έγιναν τα εγκαίνια του περικαλλούς νέου Ι.Ν. του Αγ. Αθανασίου. Χοροστάτησε ο μητροπολίτης Φθιώτιδος Αμβρόσιος. Η συμβολή του Ι. Κορμάζου ήταν πολύ σημαντική την περίοδο της οικοδόμησης. Το κόστος κατασκευής του ναού έφτασε τα δυόμιση εκατομμύρια δρχ., σε αξία της εποχής εκείνης.

2.   Η 28η Οκτωβρίου 1940

   Από το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1940, που κηρύχθηκε ο πόλεμος, το 42 Σύνταγμα Ευζώνων της Λαμίας βρέθηκε στην πρώτη γραμμή, μαζί με το 15ο Σύνταγμα Πεζικού Ιωαννίνων, απέναντι από την τεθωρακισμένη ιταλική μεραρχία «Κένταυροι». Ισχυρός βομβαρδισμός πυροβολικού και επίθεση του ιταλικού πεζικού, ανάγκασε τη σύμπτυξη ενός Τάγματος  του 42 Συντάγματος Ευζώνων νότια της περιοχής Χάνι Δελβινάκι. Αμέσως, έγιναν αμυντικά έργα, κάποια τακτική αναδίπλωση και αποκρούσεις των ιταλικών μικροεπιθέσεων, που διήρκεσαν μέχρι τις 10 Νοεμβρίου.

   Στη Λαμία, δημοσίευμα της τοπικής εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ, στις 31 Οκτωβρίου αναφέρει ότι : “Και ο σημερινός συναγερμός απέτυχε και ευτυχώς που ο εχθρός ετράπη εις φυγήν καταδιωκόμενος”. Ακολούθησε η σύσταση στους κατοίκους να μην παραμένουν  στους δρόμους και πλατείες, όπως πολλοί έκαμαν, αλλά να σπεύδουν στα καταφύγια, τα ορύγματα ή στο υπόγειο των σπιτιών.

Αθαν. Γραμματίκας

(φωτ. 1929)

   Την επομένη ημέρα (1η Νοεμβρίου) η Χωροφυλακή, με ανακοίνωσή της, αναφέρει ότι ο συναγερμός θα γίνεται με σειρήνα (με διαρκή ήχο 3 λεπτών) και θα προστίθεται - για τα απομακρυσμένα σημεία - και η μεγάλη σειρήνα του εργοστασίου της Ηλεκτρικής Εταιρείας Λαμίας. Μέχρι τη λήξη του συναγερμού απαγορεύτηκε η κυκλοφορία πολιτών σε οδούς. Θα πρέπει να παραμείνουν στα καταφύγια ή στα υπόγεια των σπιτιών τους. Επίσης κάθε σπίτι πρέπει να έχει δοχεία με αρκετό νερό (για πυρκαγιές) και άμμο (για τις εμπρηστικές βόμβες), όπως και πρόχειρο φαρμακείο. [βλ. ένθετο Καταφύγια Λαμίας]

   Ο δήμαρχος Λαμίας Αθαν. Γραμματίκας, με επιστολή του προς τους δημότες Λαμίας, μέσω του τοπικού τύπου[9], με τίτλο “Καθήκον”, τους καλεί να καλλιεργήσουν κάθε ελεύθερο αγρό ως ιδιοκτήτες (ή να ενοικιάσουν), με δημητριακά κυρίως και σιτάρι, ως εθνική ανάγκη λόγω του πολέμου. Οι καλλιέργειες να είναι όσο γίνεται εντατικές, σε κάθε σπιθαμή ακόμα και χέρσου γης, για αύξηση της παραγωγής. Έκανε συστάσεις στους κατοίκους των συνοικισμών της πόλης, μαζί με υπηρεσιακούς παράγοντες, να καλλιεργήσουν τις εκτάσεις και όσων υπηρετούν στο στρατό. Υποσχέθηκε και χρηματική αμοιβή, ως βραβείο, για όσους διακριθούν στη σπορά και σκαλίσματα.

   Ο πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς σε χαιρετισμό του προς τις ένοπλες δυνάμεις ανέφερε:

 “Εις το τέλος της πρώτης ημέρας, κατά την οποία με τα χαλύβδινα στήθη σας προασπίσατε το ιερό έδαφος και την τιμήν της Πατρίδος … Ολόκληρον το Έθνος σας σκέπτεται με στοργήν και υπερηφάνειαν και αι ευχαί των μαζί με την ευλογία του Θεού σας ακολουθούν … Ολόκληρος ο πολιτισμένος κόσμος ατενίζει προς σας ΚΑΙ ΕΙΜΑΙ Εις ΘΕΣΙΝ ΝΑ ΣΑΣ ΔΙΑΒΕΒΑΙΩΣΩ ΟΤΙ Εις ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΔΕΝ ΘΑ ΜΕΙΝΗ Η ΕΛΛΑΣ ΜΟΝΗ… Εμπρός στρατιώται της Ελλάδος, με το ίδιον πάντοτε θάρρος, με την ιδίαν αδάμαστον θέλησιν ΣΥΝΤΡΙΨΑΤΕ ΤΟΝ ΕΧΘΡΟΝ, ο οποίος ετόλμησε να θίξη την τιμήν της χώρας μας. Η ΝΙΚΗ ΕΙΝΑΙ ΜΑΖΙ ΣΑΣ, η δόξα σας περιμένει”.

 Ιω. Μεταξάς, Πρόεδρος της Κυβερνήσεως, υπουργός των Στρατιωτικών, των Ναυτικών και της Αεροπορίας.

   Η ιταλική αεροπορία άρχισε αεροπορικές επιδρομές κατά της Κέρκυρας, που επαναλήφθηκαν και τις επόμενες ημέρες. Οι σφοδρότεροι όμως ιταλικοί βομβαρδισμοί (έφτασαν σε αριθμό τις 8 τη μέρα) εναντίον της Κέρκυρας έγιναν στις 25 και 26 Νοεμβρίου 1940. Στις 3 Νοεμβρίου 1940 βομβάρδισαν τα Ιωάννινα[10], με ελάχιστα θύματα και ζημιές στα σπίτια.

   Για εξασφάλιση των στρατιωτικών μεταφορών, oι σιδηροδρομικοί (ΣΕΚ) έμειναν στις θέσεις τους.

3.   Η Λαμία στη διάρκεια του πολέμου (1940) – Το αλβανικό έπος

      Οι βομβαρδισμοί συνεχίζονται. Στις 5 Νοεμβρίου 1940 η ιταλική αεροπορία βομβάρδισε την Κοζάνη και τα Γρεβενά. Την ίδια μέρα έχουμε το πρώτο γνωστό θύμα. Είναι ο Απόστολος Αθαν. Γεμενής (1912-1940), από τη Λαμία, στρατιώτης του 33ου Συντάγματος Πεζικού, που - μετά από τραυματισμό - απεβίωσε στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Φλώρινας, στις 5 Νοεμβρίου 1940.

   Αρχίζουν οι προσφορές για τον εθνικό αγώνα. Στις 12 Νοεμβρίου 1940 ανακοινώθηκε ότι ο έμπορος Στυλίδος Ηρακλής Καμπούρης εισέφερε 1.000 οκάδες ελαιόλαδο. Επιπλέον διέθεσε 1.000 οκάδες ελιές και 300 οκάδες ελαιόλαδο για τις ανάγκες των οικογενειών των στρατευμένων εφέδρων από τη Στυλίδα. Οι ποτοποιοί Λαμίας Γεώργιος Στεφόπουλος και Νικόλαος Πολυμερόπουλος έδωσαν στο Νομάρχη Φθ/φωκίδος ποσό 5.000 δρχ. για τον ίδιο σκοπό.

   Ανακοίνωση[11] του δήμου Λαμίας από τις 13 Νοεμβρίου 1940 επαναλαμβάνει την - από 5ης Νοεμβρίου 1940 – σύσταση, να γίνεται περιορισμένη κατανάλωση νερού από τους δημότες, ώστε να υπάρχει απόθεμα στις δεξαμενές για κατάσβεση μεγάλων πυρκαγιών. Έτσι, από τις 13 Νοεμβρίου 1940 εφαρμόζεται η μέτρηση της κατανάλωσης νερού, με τα υδρόμετρα, για ανάλογη πληρωμή.

   Η επιστράτευση των ελεύθερων επαγγελματιών, δεν σταματά τη δραστηριότητα των επιχειρήσεων. Έτσι, όπως ανακοινώθηκε, η επιστράτευση του φαρμακοποιού Νικολάου Κατσούδα, δεν παύει τη λειτουργία του φαρμακείου του, εφόσον :

“εξακολουθεί κανονικώς τας εργασίας του, διευθυνόμενον υπό Φαρμακοποιού και βοηθού, διπλωματούχων”.

Αντίστοιχες ανακοινώσεις στον τοπικό τύπο δίνονται και από άλλους γιατρούς ή φαρμακοποιούς.

 

Από την εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ, 12-11-1940, Λαμία

   Από τον τύπο της εποχής τονίζεται ο εθνικός παλμός για τον αγώνα των στρατιωτών μας στο μέτωπο. Για κάλυψη των αναγκών “… οι ελληνίδες της Ρούμελης έχουν επιδοθεί με ενθουσιασμό στο πλέξιμο μαλλίνων ειδών …” Για το δριμύ ψύχος του χειμώνα στα ηπειρωτικά βουνά είναι απαραίτητα τα μάλλινα κολόβια (πουλόβερ), γάντια, περιλαίμια, φανέλες και προ παντός οι μάλλινες κάλτσες.

   Ο νομάρχης Φθιωτιδοφωκίδος Χαρ. Παναγόπουλος, σε ανακοίνωσή του, ζητά ακόμη και οι γυναίκες των ανώτερων κοινωνικών τάξεων να παραμερίσουν άλλες κοσμικές ασχολίες (και ειδικώς τη χαρτοπαιξία) και να συμβάλλουν στην παραγωγή περισσότερων μάλλινων ειδών για το γενναίο στρατό μας.

   Στις 14 Νοεμβρίου 1940 άρχισε η ελληνική επίθεση για κατάληψη της Κορυτσάς. Μετά την κατάκτηση της κορυφογραμμής του όρους Μοράβα στις 17 Νοεμβρίου οι Ιταλοί υποχώρησαν άτακτα, αφήνοντας πίσω αιχμαλώτους, πολεμοφόδια, λάφυρα και τρόφιμα. Ο αντ/χης ΠΖ Δημήτριος Π. Θεοδωράκης[12] (1887-1988) με κατάλληλη κίνηση ανάγκασε τους τοπικούς διοικητές να παραδοθούν. Άμεσα η 9η Μεραρχία ΠΖ έστειλε στην Αθήνα μήνυμα απελευθέρωσης της Κορυτσάς.

Νεότερος πίνακας καταφυγίων Λαμίας (εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ, 1 Νοεμβρίου 1940, Λαμία)

   Μετά από εντολή του υπουργείου Εθνικής Προνοίας, στις 16 Νοεμβρίου ανακοινώθηκαν οι Σταθμοί Πρώτων Βοηθειών στη Λαμία. Αυτοί ήταν :

(1) η Κλινική Ιωάν. Παπασιοπούλου

(2) η Κλινική Νικ. Αναστασίου και

(3) τα Γραφεία Υγειονομικού Κέντρου.

   Επιπλέον, επιτάχθηκε η χειρουργική κλινική του Ιωάννη Παπασιοπούλου με όλο το υλικό αυτής και τέθηκε υπό τη διεύθυνση του χειρουργού ιατρού Ζ. Αποστολίδου, πολιτικού επίστρατου, ο οποίος ήρθε από την Αθήνα. Η Κλινική αυτή θα παρέμενε σε διανυκτέρευση όλες τις ημέρες της εβδομάδος.

Διαφήμιση στην εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ, σ. 1, 16-11-1940, Λαμία)

   Οι εισφορές των πολιτών στο Ταμείο Κοινωνικής Προνοίας είναι αθρόες, όσο και από εταιρείες της πόλης. Ξεχωρίζει αυτή των Αφών Μαχαιρά και Ι. Μπαϊζάνου, με ποσό 30.000 δρχ. Άλλα γενναία ποσά που κατατέθηκαν ήταν: Πιστωτικός Συνεταιρισμός Τεχνοεργατών Λαμίας (50.000 δρχ.), Νικ. Χρηστίδης (20.000 δρχ.), Αφοί Ανδρώνου (20.000 δρχ.), Απόστ. Κονταξής & Αφοί (15.000 δρχ.), Νικ. Δούκας (15.000 δρχ.), Α. Μιχαλόπουλος & Καρφής (15.000 δρχ.), Βασ. & Δημ. Ποντικόπουλος (10.000 δρχ.), Δημ. & Σ. Ιωσήφ (10.000 δρχ.).

Κων. Δαβάκης (1897-1943)

   Ανακοινώνονται νέα ονόματα θυμάτων του πολέμου. Συγκεκριμένα: Ο Αναστάσιος Ευαγ. Πανουργιάς, (1915-1940), από τη Λαμία, δεκανέας του 42 Συντάγματος Ευζώνων φονεύτηκε στη Σιταριά[13]. Ο Αντώνιος Δημ. Σίμος (1916-1940), από τη Λαμία, στρατιώτης του 42 Συντάγματος Ευζώνων φονεύτηκε στη Σιταριά, στις 19 Νοεμβρίου 1940. Ο έφεδρος λοχίας Δημήτριος Αθαν. Δημουλάς (1912-1940) από τη Λαμία, του 42 Συντάγματος Ευζώνων, φονεύτηκε στο Κρυονέρι, στις 21 Νοεμβρίου.

   Στο Κρατικό Νοσοκομείο Λαμίας παρέμεινε[14] για μια μόνο ημέρα (22 Νοεμβρίου) ο συνταγματάρχης Κωνσταντίνος Δαβάκης (Διοικητής του Αποσπάσματος Πίνδου), κατά τη διακομιδή του από το Νοσοκομείο Κοζάνης στην Αθήνα. Τραυματίστηκε στις 2 Νοεμβρίου, στο πεδίο της μάχης, κατά την επίθεση της 3ης Μεραρχίας Αλπινιστών Τζούλια, εναντίον του αποσπάσματος Πίνδου. Πληγώθηκε στο θώρακα (διαμπερές τραύμα). Ο διακεκριμένος τραυματίας έτυχε ιδιαίτερης ιατρικής φροντίδας. Τον επισκέφθηκαν οι αρχές της πόλης και απλοί άνθρωποι, για να εκφράσουν τον θαυμασμό τους και την ευγνωμοσύνη τους. Από τους πρώτους ήταν ο νομάρχης, ο δήμαρχος Λαμίας και πολλοί συνάδελφοί του αξιωματικοί. Τον τραυματία συνόδευε στην οδική διαδρομή ο ανθυπίατρος κ. Μενέτης από το Νοσοκομείο Κοζάνης. Όπως δήλωσε ο συνταγματάρχης, τη νίκη οφείλουμε στα φανταράκια μας (έχουν θέληση και ενθουσιασμό). Ο ίδιος θέλει - όπως δήλωσε - μόλις γίνει καλά, να επιστρέψει[15] στο μέτωπο.

Δημαρχείο ελεύθερης Κορυτσάς (22 Νοε. 1940)

   Στις 22 Νοεμβρίου, η Κορυτσά είναι ελεύθερη. Από το πρωί εισήλθαν οι ελληνικές δυνάμεις (σύνταγμα Ιωάν. Μεργέτη) και εστάλη σήμα στην Αθήνα. Ο ενθουσιασμός όλων ήταν μεγάλος. Η ελληνική σημαία υψώθηκε στο Διοικητήριο. Πρώτος φρούραρχος[16] της Κορυτσάς ανέλαβε ο Δημήτριος Π. Θεοδωράκης (1889-1988). Με έγγραφη προκήρυξη ανακήρυξε την πόλη ελεύθερη.

   Οι πατριωτικές εισφορές των ντόπιων στον Πανελλήνιο Έρανο Κοινωνικής Προνοίας πληθαίνουν. Ο νομάρχης Φθ/φωκίδας Χαρ. Παναγόπουλος έδωσε 3.000 δρχ., οι επιχειρηματίες Κων. κρόκος & Αφοί Μουζέλη έδωσαν 100.000 δρχ., ο διευθυντής της εταιρείας[17] “Γοργός” Γεώρ. Μπογιατζόγλου 2.000 δρχ., ο εργολάβος Χρ. Σκάρλας 10.000 δρχ., οι δε Αφοί Μαχαιρά & Ιωάν. Μπαϊζάνος έδωσαν 30.000 δρχ. [ακολουθεί Πίνακας μεγαλύτερων δωρεών]

Κων. Δ. Τσιφτσής

   Στις 27 Νοεμβρίου νέος ιταλικός βομβαρδισμός των αεροδρομίων Κοζάνης και Φλώρινας. Ο ηρωικός αγώνας στο αλβανικό μέτωπο συνοδεύεται από πολλά θύματα. Την ίδια ημερομηνία, σε μάχη, στη θέση Ακρορράχη, κοντά στο Αργυρόκαστρο φονεύτηκε ο Κωνσταντίνος Δημ. Τσιφτσής (1914-1940) από την Άμπλιανη Λαμίας, έφεδρος ανθυπολοχαγός του 42 Συντάγματος Ευζώνων Λαμίας. Επίσης, την ίδια μέρα,  ο Απόστολος Ιωάν. Μερμέρης (1915-1940), από τη Λαμία, στρατιώτης του 35ου Συντάγματος Πεζικού, μετά από τραυματισμό, απεβίωσε στο 2ο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης.

   Με δημοσίευμα στον τοπικό τύπο, η οικογένεια του υποστρατήγου Γεωργίου Δημ. Κρητικού (1916-1940), από τη Μακρακώμη, ευχαριστεί[18] όσους συμμετείχαν στο πένθος για το θάνατο του γιου τους Δημητρίου Κρητικού, λοχία του 2ου Συντάγματος Ιππικού (του Γενικού Εμπέδου Λάρισας), ο οποίος φονεύτηκε σε ιταλικό αεροπορικό βομβαρδισμό που έγινε στις 14 Νοεμβρίου 1940 στη Λάρισα.

   Στις 29 Νοεμβρίου, ο διμοιρίτης Θεοφ. Θεοχαρόπουλος[19], της διμοιρίας πολυβόλων του Συντάγματος, καταγόμενος από τα Αργύρια Ομιλαίων, στη διάβαση του ποταμού Λαγκάρτσα χτυπήθηκε από οβίδα και σκοτώθηκε. Ήταν ένα χαμογελαστό και γενναίο παλικάρι, που συνέβαλε στη νίκη της μονάδας του. Το πρώτο μνήμα του στήθηκε στην αριστερή όχθη του ποταμού, με κατεύθυνση προς την ελεύθερη πλέον Πρεμετή.

   Στις 30 Νοεμβρίου, οι ελληνικές δυνάμεις στην Αλβανία κατέλαβαν το Πόγραδετς. Δυστυχώς, κόστισε 3.000 νεκρούς. Ακολούθησε σημαντική υποχώρηση των Ιταλών.

   Νέο ηρωικό θύμα του πολέμου είναι ο Γεώργιος Ιωάν. Μολιώτης (1914-1940), από τη Λαμία, στρατιώτης του 42 Συντάγματος Ευζώνων Λαμίας, που φονεύτηκε στο ύψωμα 669 (Ροντατοβούνι, κατά τους ντόπιους, στη διάβαση Κακαβιάς) στις 3 Δεκεμβρίου 1940.

   Πληθαίνουν οι εισφορές των πολιτών του τόπου μας υπέρ της Κοινωνικής Προνοίας, δηλ. του Πανελληνίου Εράνου για τις ανάγκες του Εθνικού Στρατού. Οι Χρ. Στεργιόπουλος & Υιοί κατέθεσαν ποσό 50.000 δρχ. Ο Θρ. Λεβαδίτης εισέφερε 10.000 δρχ., οι Βογιατζής-Μηλαρόπουλος (έμποροι) ποσό 5.000 δρχ. Το συνολικό ποσό μέχρι τούδε ανήλθε σε 166.820 δρχ. Ο νομάρχης Φθιωτιδοφωκίδος Χαρ. Παναγόπουλος ευχαρίστησε τους δωρητές.

   Στον πληθυσμό δίνονται συνεχώς οδηγίες για προφύλαξη από τους βομβαρδισμούς. Συστήνεται συσκότιση των εξωτερικών χώρων, με σκουρόχρωμα χαρτιά στα τζάμια των σπιτιών και αποφυγή κυκλοφορίας στους δρόμους τη νύχτα. Είναι απαραίτητη κάποια ποσότητα νερού (για τις πυρκαγιές από εμπρηστικές βόμβες) και άμμου για κάλυψη των βομβών. Επίσης, μικρό φαρμακείο για περιποίηση και επίδεση πληγών και εγκαυμάτων.

Έλληνες στρατιώτες βλέπουν ιταλική οβίδα στη Χειμάρρα

   Νέα ηρωικά θύματα ανακοινώνονται. Στις 2 Δεκεμβρίου, ο Δημήτριος Γ. Ιωάννου (1914-1940), από τη Λαμία στρατιώτης του 42 Συντάγματος Ευζώνων, φονεύτηκε στο Αργυροχώρι. Μετά από σοβαρό τραυματισμό, ο Χρήστος Δημ. Αλαφροπάτης (1919-1940), στρατιώτης του 42 Συντάγματος Ευζώνων Λαμίας απεβίωσε στο 1ο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων (στις 3 ή στις 10 Δεκ. 1940). Στις 4 Δεκεμβρίου ο Σπυρίδων Νάσης από τη Λαμία, έφεδρος Ανθυπολοχαγός του 42 Συντάγματος Ευζώνων Λαμίας απεβίωσε στο 1ο Στρατιωτικό Νοσοκομείο. Την ίδια μέρα, ο Αθανάσιος Αγγ. Νταλιάνης (1916-1940), από τη Λαμία, στρατιώτης του 36ου Συντάγματος Πεζικού απεβίωσε από πολεμικά τραύματα στις μάχες της Πρεμετής.

   Με ανακοίνωση στις 7 Δεκεμβρίου 1940, η προσφορά χρημάτων και ειδών για την επιτυχία του Εθνικού Αγώνα συνεχίζεται αμείωτα. Στη Λαμία όλα αυτά συγκεντρώνονται από την Υπηρεσία Αλληλεγγύης Μετώπου Φθιωτιδοφωκίδος. Παράλληλα, το Παράρτημα Λαμίας τoυ Συλλόγου[20] “Η Φανέλα του Στρατιώτου” δέχεται πολλές ανάλογες προσφορές, όπως και ο Πανελλήνιος Έρανος Κοινωνικής Προνοίας. Επιπλέον αυτών - για ρούχα των ορφανών από τα Ορφανοτροφεία Κόνιτσας και Φιλιατών, που κατέφυγαν και ήδη φιλοξενούνται στο Ορφανοτροφείο Λαμίας - έγιναν προσφορές σε χρήματα και σε είδη ρουχισμού.

   Τα χαράματα της 8ης Δεκεμβρίου 1940, με πολικό ψύχος και πυκνό χιόνι κατελήφθη το Αργυρόκαστρο. Στις 12 Δεκεμβρίου στο Μητροπολιτικό Ναό Λαμίας, με την παρουσία όλων των αρχών της πόλης και πλήθους κόσμου, έγινε πανηγυρική δοξολογία, με χαρμόσυνες κωδωνοκρουσίες, για την κατάληψη του Αργυροκάστρου από τον ελληνικό στρατό.

Χαρ. Καραντζάβελος

   Νέα ηρωικά θύματα του αλβανικού μετώπου ανακοινώθηκαν. Στις 14 Δεκεμβρίου ο Ευστάθιος Σπυρ. Ροζής (1914-1940), από τη Λαμία, δεκανέας του 36ου Συντάγματος Πεζικού φονεύτηκε στην Άργκοβα Αλβανίας. Ο Κωνσταντίνος Δημ. Κορόκας (1912-1940), από τη Λαμία, στρατιώτης του 4ου Συντάγματος Πεζικού φονεύτηκε στο ύψωμα 897 (προ της Κλεισούρας), στις 23 Δεκεμβρίου 1940. Επίσης, την ίδια μέρα, απεβίωσε στη Λαμία, έφεδρος λοχαγός Ιωάννης Νικ. Ιωσήφ (1894-1940) του 3ου Λόχου Ασφαλείας.

   Το πρωί της 22ας Δεκεμβρίου οι ελληνικές δυνάμεις εισήλθαν στη Χειμάρρα κι έγιναν δεκτοί με ενθουσιασμό από το ντόπιο πληθυσμό.

   Την παραμονή των Χριστουγέννων έγινε στο Μητροπολιτικό Ναό Λαμίας η κηδεία τριών Άγγλων αεροπόρων, που σκοτώθηκαν σε αεροπορικό δυστύχημα. Αποδόθηκαν στρατιωτικές τιμές. Από τον επικεφαλής των βρετανικών αεροπορικών δυνάμεων στην Ελλάδα, υποστράτηγο W. Albion, εστάλησαν ευχαριστίες στο Νομάρχη Φθιωτιδοφωκίδας Χαρ. Παναγόπουλο. Την ίδια μέρα στο μέτωπο, ο Χρήστος Χαραλ. Καραντζάβελος (1907-1940), έφεδρος υπολοχαγός του 52 Σ.Π., που γεννήθηκε στη Ροδίτσα, φονεύτηκε στο ύψωμα 1.220.

Θεόδ. Ξυλογιάννης

   Ο αριθμός των ηρωικών πεσόντων στον Αγώνα, αυξάνεται. Στις 27 Δεκεμβρίου ο Γεώργιος Ιωάν. Αναγνωστόπουλος (1910-1940), από τη Λαμία, έφεδρος λοχίας του 36ου Συντάγματος Πεζικού, φονεύτηκε στη μάχη Μπένσιας. Την ίδια μέρα, ο Ευστάθιος Σπυρ. Ζαροδήμος (1915-1940), από την Άμπλιανη Λαμίας, στρατιώτης του 36ου Συντάγματος Πεζικού, φονεύτηκε στη μάχη Μπένσιας[21]. Επίσης, ο Ιωάννης Γεωρ. Μοσχάκης (1909-1940) από τη Λαμία, στρατιώτης του 36ου Συντάγματος Πεζικού, φονεύτηκε στην ίδια μάχη. Στις 30 Δεκεμβρίου 1940, ο Δημήτριος Παν. Ρεντίφης (1919-1940), που γεννήθηκε στα Καλύβια, στρατιώτης του 42 Συντάγματος Ευζώνων φονεύτηκε στη μάχη Κορώνης. Τέλος, στις 28 Δεκεμβρίου ο Θεόδωρος Ξυλογιάννης (1907-1940), από τη Λαμία, έφεδρος υπολοχαγός του 52ου Συντάγματος Πεζικού φονεύτηκε στο ύψωμα 1292 (Σεβράνι).

  Την τελευταία μέρα του έτους, στις 31 Δεκεμβρίου 1940, το υποβρύχιο “Κατσώνης”, με κυβερνήτη τον Αθανάσιο Σπανίδη από τη Λαμία, βύθισε το ιταλικό ατμόπλοιο Quinto, πλησίον των γιουγκοσλαβικών ακτών.

4.   Η Λαμία στους πρώτους μήνες του 1941 - Απόκρουση της εαρινής ιταλικής επίθεσης - Θύματα

  Ο ηρωικός αγώνας στα αλβανικά βουνά, παρά το δριμύ χειμώνα, συνεχίζεται. Στο μακρύ κατάλογο των θυμάτων προστίθενται κι άλλα ονόματα. Ο Παναγιώτης Ευαγ. Δημητρόπουλος (1915-1941), από τη Λαμία, στρατιώτης του 42 Συντάγματος Ευζώνων, φονεύτηκε στη μάχη Μάλι Σπάτ στις 8 Ιανουαρίου 1941.

Δημ. Χρ. Παπακυριαζής

   Μετά από 4 μέρες σκληρών μαχών, στις 10 Ιανουαρίου, οι ελληνικές δυνάμεις πέτυχαν την κατάληψη της στενωπού Κλεισούρας (στρατηγική θέση για την κατάληψη της πόλης Μπεράτι). Στις 27 Ιανουαρίου, ο έφεδρος λοχίας Παναγιώτης Γεωρ. Γκριζιώτης (1916-1941) από τη Λαμία, φονεύτηκε στα ορεινά συγκροτήματα του Βερατίου Αλβανίας.

   Νέα ονόματα ηρωικώς πεσόντων θυμάτων του πολέμου ανακοινώνονται. Στις 7 Ιανουαρίου, ο Ελευθέριος Νικ. Κοντός (1910-1941) από τη Λαμία, στρατιώτης του 36ου Συντάγματος Πεζικού, απεβίωσε στο 1ο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων. Στις 10 Ιανουαρίου ο ταγματάρχης του 90ού Σ.Π. Δημήτριος Χρ. Παπακυριαζής (1903-1941), που γεννήθηκε στην Υπάτη, φονεύτηκε στο ύψωμα Μάλι Γαρονίν.

   Στις 29 Ιανουαρίου, πεθαίνει ο πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς, σε ηλικία 70 ετών από επιπλοκές, μετά από εγχείρηση παραμυγδαλικού αποστήματος. Τον διαδέχτηκε ο Αλέξανδρος Κορυζής[22]. Ο θάνατος[23] του Ιωάννου Μεταξά βύθισε την Ελλάδα σε θλίψη, ενώ ταυτόχρονα τον αποκατέστησε στη συνείδηση όλων (ακόμα και ιδεολογικά αντιπάλων) ως ηγέτη. Το Ιατρικό Ανακοινωθέν[24] της 29ης Ιανουαρίου 1941, έγραφε :

«Ο Πρόεδρος της Ελληνικής Κυβερνήσεως ενεφάνισε προ δέκα ημερών, ήτοι το προπαρελθόν Σάββατον, φλεγμονήν του φάρυγγος, ήτις κατέληξεν εις απόστημα παραμυγδαλικόν. Παρά την έγκαιρον διάνοιξίν του, ως και την μετεγχειρητικήν κατάλληλον θεραπείαν, παρουσίασεν εν συνεχεία τοξιναιμικά φαινόμενα και επιπλοκάς, ως γαστρορραγίαν και ουρίαν, και απέθανεν σήμερον, 6 π.μ.»

Οι θεράποντες ιατροί : Μ. Γερουλάνος, Β. Μπένσης, Μ. Γεωργόπουλος, Μ. Μακκάς, Ε. Φωκάς, Δ. Δημητριάδης, Ι. Χρυσικός, Γ. Καραγιαννόπουλος, Δ. Κομνηνός, Ν. Λωράνδος, Γ. Οικονομίδης, Ν. Γεωργόπουλος.

Ιωάν. Μεταξάς

   Με νέα απόφαση του υφυπουργού Δημοσίας Ασφαλείας προς τις διάφορες αρχές, επιβάλλεται συσκότιση από τη δύση του ηλίου μέχρι πρωίας. Γι’ αυτό απαγορεύονται εξωτερικός φωτισμός, φωτεινές διαφημίσεις κι επιγραφές. Να μην διαχέεται φως από επιχειρήσεις με χυτήρια, καμίνια. Τα τζάμια και οι φεγγίτες των σπιτιών να καλυφθούν με αδιαφανές χαρτί χρώματος μαύρου ή μπλε βαθύ. Να περιοριστεί στο ελάχιστο ο φωτισμός στα κτίρια υπηρεσιών, φαρμακεία, κλινικές, νοσοκομεία, κλπ. Τα φανάρια των αυτοκινήτων να αφήνουν μια στενή δέσμη 6cm μόνο. Η ταχύτητα να μην ξεπερνά τα 20 χλ/ώρα.

   Η εφ. “Times” του Λονδίνου στις 2 Φεβρουαρίου 1941, έγραψε για τον ελληνικό αγώνα : «Για πρώτη φορά εκατομμύρια ανδρών και γυναικών στην Ευρώπη αισθάνθηκαν μια νέα ελπίδα. Οι ελληνικές νίκες ενέπνευσαν ένα καινούριο πνεύμα στην ηπειρωτική Ευρώπη και έδωσαν θάρρος στους ελεύθερους ανθρώπους σ’ όλες τις χώρες της Γης ...»

   Νέα ονόματα ηρωικών θυμάτων ανακοινώνονται. Συγκεκριμένα: Στις 10 Φεβρουαρίου ο Κωνσταντίνος Ευαγ. Πανουργιάς (1907-1941), από τη Λαμία, δεκανέας του 1ου Συντάγματος Πυροβολικού, φονεύτηκε στη θέση Χάνι Βινοκάζιτ σε ιταλικό αεροπορικό βομβαρδισμό. Ο Δημήτριος Αθαν. Γουρούνας (1919-1941) από τη Λαμία, στρατιώτης του 50ού Συντάγματος Πεζικού φονεύτηκε στο Μάλι Σπαντάριτ[25] (ύψωμα 1110) στις 13 Φεβρουαρίου 1941. Επίσης, ο Ιωάννης Απ. Ρήγας (1907-;), από τη Λαμία, στρατιώτης του 34ου Συντάγματος Πεζικού, εξαφανίστηκε στον Κεντρικό Τομέα του Μετώπου, το Φεβρουάριο 1941.

Από την εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ, 19-3-1941, Λαμία.

   Παράλληλα και ασταμάτητα, οι προσφορές για τη στήριξη του αγώνα συνεχίζονται. Με ανακοίνωση στον τοπικό τύπο στις 19 Φεβρουαρίου, ο βιοτέχνης της Λαμίας Αθανάσιος Ράμμος (της γνωστής Μακαρονοποιίας της πόλης) εκτός του ποσού των 15.000 δρχ. που προσέφερε στον Κοινοτικό Έρανο, διέθεσε και 50 ζεύγη κάλτσες μάλλινες.

   Ο δήμαρχος Αθαν. Γραμματίκας ανακοίνωσε (στις 19-2-1941) ότι οι εύποροι υπηρετούντες στο Μέτωπο, μπορούν να υποβάλουν στο Δημόσιο Ταμείο Φθιώτιδος, βεβαίωση του Διοικητή της Μονάδας, για απαλλαγή τους από την φορολογία οικοδομών και γαιών.

   Στις 26 Φεβρουαρίου 1941 πεθαίνει ο μεγαλοκτηματίας-έμπορος Χρήστος Κ. Στεργιόπουλος[26] και ετάφη στο νεκροταφείο της Αγ. Παρασκευής Μεγάλης Βρύσης. Η εταιρεία Χρ. Κ. Στεργιόπουλος & Υιοί, στη μνήμη του, διέθεσε[27] ποσό 10.000 δρχ. για τον Έρανο Κοινωνικής Προνοίας. Επιπλέον διέθεσε ποσά 5.000 δρχ. και 3.000 δρχ. υπέρ των οικογενειών των στρατευμένων στο δήμο Λαμιέων και στην Κοινότητα Ροδίτσας (μαζί και συνοικισμού Μεγ. Βρύσης) αντίστοιχα. Τέλος διετέθη ποσό 5.000 δρχ. υπέρ του μικρού Ναού Αγ. Παρασκευής Μεγάλης Βρύσης.

   Με δημοσίευμα στον τοπικό τύπο, ανακοινώνεται ότι ο αριστούχος του Πολυτεχνείου και καθηγητής καλλιτεχνικών του Γυμνασίου Λαμίας Ανδρέας Ανδρέου (1883-1956), εκτός πολλών άλλων γλυπτών έργων του, δημιούργησε και πρόπλασμα της κεφαλής του αειμνήστου κυβερνήτη Ιωάννου Μεταξά. Απέδωσε εξαιρετικά τα χαρακτηριστικά του και - στο χρονικό αυτό διάστημα - το πρόπλασμα εκτέθηκε στην προθήκη[28] του εμπορικού καταστήματος Νικ. Χονδροπούλου[29] στη Λαμία.

   Στις 2 Μαρτίου 1941 σμήνος ιταλικών αεροπλάνων βομβαρδίζει[30] τη Λάρισα (σε διάρκεια 1 ώρας). Θυμίζουμε ότι την 1η Μαρτίου (την προηγούμενη μέρα) έγινε ισχυρός σεισμός στη Λάρισα, που είχε ως αποτέλεσμα μεγάλες καταστροφές και θύματα. Ακολούθησαν και πολλές μετασεισμικές δονήσεις. Η ιταλική ανανδρία και αθλιότητα!

   Για στον Πανελλήνιο Έρανο ανακοινώνονται στον τοπικό τύπο, νέες εισφορές των: Κωστορρίζου, με ποσό 70.000 δρχ. και Ι. Β. Κορμάζου με ποσό 40.000 δρχ. Από τον πρωθυπουργό Αλέξ. Κορυζή εστάλησαν ευχαριστίες στο νομάρχη Φθιωτιδοφωκίδος.

   Νεότερα ηρωικά θύματα ανακοινώνονται. Είναι ο Κωνσταντίνος Διον. Σιαδήμας (1907-1941), από τη Λαμία, στρατιώτης του 34ου Συντάγματος Πεζικού, που φονεύτηκε στο ύψωμα 1143 (βορειοδυτικά της Πεστάνης) στις 16 Μαρτίου 1941. Επίσης ο Χρήστος Γεωρ. Σεβαστέρης (1914-1941), από τη Λαμία, στρατιώτης του 36ου Συντάγματος Πεζικού που φονεύτηκε στο ύψωμα 739 (βορειοδυτικά της Πεστάνης) στις 8 Μαρτίου 1941.

Ιωάν. Παπανδρέου

   Από τις 9 Μαρτίου 1941 άρχισε η εαρινή ιταλική επίθεση με πολλαπλάσιες δυνάμεις, στη διάβαση[31] της Κλεισούρας. Δόθηκαν σκληρές μάχες για κατάληψη των στρατηγικών υψωμάτων. Στα νέα θύματα του Αγώνα προστίθενται ο Κωνσταντίνος Δημ. Αργυρόπουλος, από τη Λαμία, στρατιώτης του 3ου Συντάγματος Πεζικού, που φονεύτηκε στο ύψωμα Δόντι (στο όρος Γκόλικο), στις 10 Μαρτίου 1941. Την ίδια μέρα, ο Βασίλειος Ηλ. Θανέλας (1907-1941) από τη Λαμία, στρατιώτης του 34ου Συντάγματος Πεζικού φονεύτηκε στην Πεστάνη. Επίσης ο Ιωάννης Ευθ. Παπανδρέου (1908-1941), έφεδρος υπολοχαγός του 44 Συντάγματος Πεζικού, που σκοτώθηκε στο ύψωμα Μαζάνι Κιάφε Λουζίτ της Αλβανίας, στις 11 Μαρτίου.

   Για τον Πανελλήνιο Έρανο Κοινωνικής Προνοίας,  από τη Γ’ Εκπαιδευτική Περιφέρεια, δηλ. από τα σχολικά ταμεία, οι εισφορές έφτασαν τις 129.826 δρχ. Μεγαλύτερα ποσά εισέφεραν το Γυμνάσιο Αρρένων Λαμίας και το Γυμνάσιο Κύμης από 25.000 δρχ., τα γυμνάσια Θηλέων Χαλκίδας (20.000 δρχ.) και Λαμίας (10.000 δρχ.). [Υπάρχει πίνακας ποσών].

    Από τις 15 Μαρτίου, το 42 Σύνταγμα Ευζώνων είναι στην πρώτη γραμμή. Απέκρουσε αλλεπάλληλες εχθρικές επιθέσεις, όπως και όλη η πρώτη γραμμή του μετώπου. Στα νέα ονόματα που ανακοινώθηκαν περιλαμβάνονται: Ο Παναγιώτης Σταύρ. Μπουκουβάλας (903-1941), από τη Λαμία, στρατιώτης της ΧΙ Μεραρχίας (Χια Ορεινού Χειρουργείου) που φονεύτηκε στη Γκάιλα Λεσκοβικίου. Ο Ανάργυρος Αθαν. Γεμενής (1914-1941) από τη Λαμία, στρατιώτης του 4ου Συντάγματος Πεζικού που απεβίωσε στο Δρομοκαΐτειο Θεραπευτήριο Αθηνών στις 16 Μαρτίου 1941. Επίσης, ο Νικόλαος Αθαν. Στεφανής (1917-1941), από τη Λαμία, στρατιώτης του 4ου Συντάγματος Πεζικού, που απεβίωσε στο Ια Ορεινό Χειρουργείο (Μπάλι Τρεμπεσίνας) στις 19 Μαρτίου 1941.

   Στις 21 και 22  Μαρτίου 1941 ο δικτάτορας Μουσολίνι εγκατέλειψε την Αλβανία, συνειδητοποιώντας την αποτυχία του. Ο ιταλικός στρατός υπέστη πανωλεθρία, με 12.000 νεκρούς και 3.000 τραυματίες. Οι απώλειες της ελληνικής πλευράς ανήλθαν σε 1.200 νεκρούς και 4.000 τραυματίες.

   Στις 24 Μαρτίου, μετά από σοβαρό τραυματισμό, ο έφεδρος λοχίας Ηλίας Βαΐου Κόκκινος (1909-1941), από τη Λαμία, απεβίωσε στο Β1 Πεδινό Νοσηλευτικό Τμήμα.

   Την ημέρα της Εθνικής Επετείου στις 25 Μαρτίου 1941, τηλεγράφημα του Σαρλ ντε Γκωλ, στρατηγού των Ελεύθερων Γάλλων, από το Λονδίνο προς την ελληνική κυβέρνηση, μετά τη συντριβή της μεγάλης εαρινής επίθεσης του Μουσολίνι στην Τρεμπεσίνα και το Τεπελένι, ανέφερε :

“Οι Ελεύθεροι Γάλλοι στέλνουν τους χαιρετισμούς των προς τον ελληνικό λαό, που μάχεται για την ελευθερία. Η 25η Μαρτίου βρίσκει την Ελλάδα στο κορύφωμα της ηρωικής της προσπάθειας και στο απόγειο της δόξας της. Ποτέ μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας δεν είχε η Ελλάδα αποκτήσει τέτοια μεγαλοσύνη και δόξα, όπως έχει σήμερα”.

   Στις 6 Απριλίου 1941, ο Έλληνας πρωθυπουργός Αλέξ. Κορυζής απέρριψε το αίτημα των Γερμανών για απομάκρυνση των βρετανικών δυνάμεων από την Ελλάδα, απορρίπτοντας το τελεσίγραφο, που του επέδωσε ο Γερμανός πρεσβευτής Έρμπαχ-Σένμπεροχ, μισή ώρα μετά[32] την έναρξη της γερμανικής εισβολής.

  

5.    Η γερμανική επίθεση - Από τη νίκη του αλβανικού μετώπου στη συνθηκολόγηση και στην τριπλή Κατοχή.

Ιωάν. Παπαρρόδου

   Λόγω της γερμανικής εισβολής στην Ελλάδα από τις 6 Απριλίου 1941, το ελληνικό Γενικό Επιτελείο θορυβημένο από την ταχύτατη προέλαση των Γερμανών, στις 12 Απριλίου, διέταξε την οπισθοχώρηση του ελληνικού στρατού από την Αλβανία.

   Ο ταγματάρχης Ιωάννης Παπαρρόδου, από την Υπάτη, Διοικητής της 216 Μοίρας Ορεινού Πυροβολικού, στο Άργος Ορεστικό, στα υψώματα του Δισπηλιού Καστοριάς, αμύνθηκε μόνος με ένα βαρύ πολυβόλο, καθηλώνοντας τους Γερμανούς για 48 ώρες και τελικά στις 15 Απριλίου 1941 – χωρίς πυρομαχικά – έπεσε ηρωικά.

   Νέες απώλειες ανακοινώνονται στο αλβανικό μέτωπο. Ο Παναγιώτης Σταύρ. Μπουκουβάλας (1903-1941), από τη Λαμία, στρατιώτης της ΧΙ Μεραρχίας (του ΧΙα Ορεινού Χειρουργείου) φονεύτηκε στη Γκάιλα Λεσκοβικίου, στις 15 Απριλίου 1941. Ο Ιωάννης Γεωρ. Ντέκος (1908-;), από τη Λαμία, στρατιώτης του 34ου Συντάγματος Πεζικού εξαφανίστηκε στην Κλεισούρα, την περίοδο μεταξύ 15-25 Απριλίου 1941. Επίσης, ο στρατιώτης Νικόλαος Βασ. Αλαφροπάτης (1915-1941), από τη Λαμία, του 42 Συντάγματος Ευζώνων, φονεύτηκε στο Προγονάτι Τεπελενίου, στις 16 Απριλίου 1941.

   Στις 16 και 17 Απριλίου, το 42 Σύνταγμα Ευζώνων της Λαμίας είχε φτάσει μέχρι το Μάλι Σπατ του Τεπελενίου. Όμως, μετά τη σύμπτυξη του μετώπου, το Σύνταγμα πήρε αμυντική θέση σε υψώματα βόρεια του Αργυροκάστρου.

   Δώδεκα ημέρες μετά την έναρξη της γερμανικής εισβολής, και ενώ μαίνονταν οι μάχες, ο πρωθυπουργός Αλέξ. Κορυζής, στις 18 Απριλίου, μετά  από συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου και μετά από κατ’ ιδίαν συνάντηση με τον τότε βασιλιά Γεώργιο, επέστρεψε στην οικία του, όπου αυτοκτόνησε με 2 σφαίρες στην καρδιά.

   Κατά το σφοδρό βομβαρδισμό της Λαμίας, στις 18 Απριλίου 1941, ημέρα Μεγάλη Παρασκευή από γερμανικά αεροπλάνα, φονεύθηκε ο ταγματάρχης Πέτρος Αθ. Κρανιώτης, από τη Λαμία.

   Στις 18 και 19 Απριλίου, το 42 Σύνταγμα[33] Ευζώνων της Λαμίας απέκρουσε ιταλικές επιθέσεις, απαγκιστρώθηκε και συμπτύχθηκε στα ΒΔ του χωριού Βοδίνο. Στις 20 Απριλίου 1941, το 42 Σύνταγμα απέκρουσε την ιταλική προέλαση με βαριές απώλειες για εκείνους. Το εσπέρας κοινοποιήθηκε η ανακωχή μεταξύ Ελλήνων και Ιταλών. Παρά την ανακωχή όμως, στις 21 Απριλίου, οι Ιταλοί έκαναν προσπάθεια για διείσδυση, η οποία και πάλι αποκρούστηκε.

   Το τελευταίο τραίνο από Λάρισα προς Αθήνα (πριν την κάθοδο των Γερμανών) κυκλοφόρησε στις 18-4-1941.

 

Έλληνες στρατιώτες επιστρέφουν μετά τη συνθηκολόγηση (Απρίλιος 1941)

   Στις 26 Απριλίου 1941, οι έφεδροι του 42 Συντάγματος απολύθηκαν, ενώ το Σύνταγμα ήταν ακόμα στην Ήπειρο. Ο Διοικητής της Μεραρχίας, με ευθύνη του, διέταξε να χορηγηθούν απολυτήρια στους εφέδρους του 42 Συντάγματος, γράφοντας όμως (ψευδώς)  ως τόπο καταγωγής την περιοχή Άρτας, ώστε να δικαιολογείται η απόλυση αυτών, ως καταγόμενων - δήθεν - από την Ήπειρο. Επίσης δόθηκε εντολή και σ’ αυτούς να πάρουν μαζί τους όλα τα ζώα (άλογα, μουλάρια) του Συντάγματος, που προέρχονταν από την περιοχή Λαμίας, απ’ όπου έγινε επίταξη κατά την επιστράτευση του Συντάγματος. Με πορεία, τις επόμενες μέρες, προς Άρτα-Αμφιλοχία (3-6 Μαΐου) και μετά μέσω Καρπενησίου, οι έφεδροι έφτασαν τελικά στη Λαμία (την έδρα του Συντάγματος).

   Μια ακόμη ανθρώπινη απώλεια έγινε γνωστή. Ο Νικόλαος Δημ. Υφαντής (1912-1941), από τη Λαμία, στρατιώτης του 50ού Συντάγματος Πεζικού απεβίωσε στο 1ο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων στις 3 Μαΐου 1941.

Επίλογος

   Το αλβανικό έπος ήταν αποτέλεσμα της ψυχικής δύναμης του ενωμένου ελληνικού λαού, απέναντι στην ιταμή ιταλική πρόκληση. Οι αλλεπάλληλες νίκες έφεραν χαρά στον ελληνικό στρατό και λαό, αλλά και στους βορειοηπειρώτες.

   Η γερμανική επίθεση που ακολούθησε, αναγκαστικά έφερε πρώτα τη σύμπτυξη και μετά την αποχώρηση του ελληνικού στρατού από τα κατακτημένα μέρη. Τα συναισθήματα του Έλληνα νικητή στο αλβανικό μέτωπο, αποδίδει ο Άγγελος Τερζάκης όταν - μετά στη συνθηκολόγηση – υποχώρησε μαζί με τη μονάδα του, γυρίζοντας τελικά στο σπίτι του :

“… Η εγκατάλειψη ωστόσο τώρα των τόπων που είχαν ποτιστεί με αίμα, ήταν σκληρή. Κάθε όνομα χωριού, κάθε υψόμετρο, κάθε διάσελο, κάθε τοποθεσία, κάθε λιθάρι είχε αποκτήσει ψυχή, έγινε μύθος. Εδώ δόθηκε η τάδε μάχη, σ’ εκείνην  εκεί την πλαγιά έπεσαν τόσοι δικοί μας, σε τούτο το φαράγγι παρέδωσε την τελευταία του πνοή ο σύντροφος, ο αδελφός, ο φίλος, ο συντοπίτης. Όλ’ αυτά, είχαν ρίξει ρίζες μέσα στα σπλάχνα, έγιναν ζωντανά, μιλούσαν  ... Εκεί στα σύνορα της πατρίδας  ... ο κόσμος μονομιάς είχε αδειάσει από νόημα. Έγινε ξένος, εχθρικός, ένα πελώριο αίσχος. Όλα πια έχαναν κάθε αξία, γίνονταν αδιάφορα, περιττά …”

Βιβλιογραφία-Αναφορές-Ιστοσελίδες

1.    Βιβλία Πρακτικών του Δήμου Λαμιέων 1941-44.

2.    Βιβλίο Αποβιώσεων Ι. Ν. Παναγίας Δέσποινας Λαμίας.

3.    εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ, 1937-1941, Λαμία.

4.    Γενικό Επιτελείο Στρατού-Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, “Αγώνες και Νεκροί του Ελληνικού Στρατού κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο (1940-1945)”, Αθήνα, 1990.

5.    Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : “Τα παλαιότερα Φαρμακεία της Λαμίας (1833-1973)”, περ. ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 2007, σ. 69-93, Λαμία.

6.    Κωνσταντίνου  Αθαν. Μπαλωμένου : “Σύντομη ιστορία του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων της Λαμίας”, εφ. ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ, σε 2 συνέχειες, στις 26 & 27 Οκτ. 2012.

7.    Κωνσταντίνου Αθαν. Μπαλωμένου : “Ηλεκτρική Εταιρεία Λαμίας”, περ. ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 2003, σελ. 94-111, Λαμία.

8.    Νικ. Δαβανέλλος : “ΛΑΜΙΑ, τα πρόσωπα (1760-1930)”, σελ. 263, έκδ. του ιδίου, 2003, Λαμία.

9.    Κωνσταντίνου Αθαν. Μπαλωμένου : “Περιστατικά βίαιων θανάτων στη Λαμία”, εφ. ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ, σε 2 συνέχειες, στις 11 & 12 Οκτ. 2013, Λαμία.

10.  Κωνστ. Αθ. Μπαλωμένου : “Η κατασκευή και λειτουργία της σιδηροδρομικής γέφυρας Γοργοποτάμου”, εφ. ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ, φ. …………

11.  Κωνσταντίνου  Αθαν. Μπαλωμένου : “Εργοστάσιο Ασετυλίνης  Γοργοποτάμου”, εφ. ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ, 9-12 Νοε. 2004, Λαμία.

12.  Κωνστ. Αθ. Μπαλωμένου - Γεωργίου Ευαγ. Στεφανή : “Η Νέα Άμπλιανη Λαμίας”, 2018, Λαμία.

13.  Κωνσταντίνου  Αθαν. Μπαλωμένου : “120 χρόνια Δημοτική Φιλαρμονική Λαμίας”  (ομιλία που δόθηκε στις 9 Δεκ. 2016, στο Δημοτικό Θέατρο, στην εναρκτήρια εκδήλωση για τα 180 χρόνια του Δήμου Λαμιέων).

14.  Κωνστ. Αθ. Μπαλωμένου : “Γιατροί της Φθιώτιδας (1860-1960)”, ανέκδοτη εργασία, 2010, Λαμία.

15.  Dominique Eudes : “Οι καπετάνιοι”, 2 έκδοση, Εξάντας, Αθήνα.

16.  Αθαν. Μπαλωμένου “Δρόμοι, Καταστήματα και Ιδιοκτησίες της προπολεμικής Λαμίας (Δεκαετία 1930-40)”, περ. ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 2001, σελ. 66, Λαμία.

17.  Κωνσταντίνου Αθαν. Μπαλωμένου : “Θάνατοι από πείνα και κρύο, στη Λαμία του 1942”, εφ. ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ, φ. 20531, σελ. 8-9, στις 18/19 Ιαν. 2014, Λαμία.

18.  Βιβλίο “60 χρόνια της ΟΕΒΦ (1927-1987)”, σελ. 25, Λαμία.

19.  αρχιμ. Γερμανού Δημάκου : “Στο βουνό με τον Σταυρό, κοντά στον Άρη”, Πρότυπες Θεσσαλικές Εκδόσεις, Τρίκαλα-Αθήνα 2004.

20.  Ιταλικές απειλές και προετοιμασίες, στο  http://infognomonpolitics.blogspot.gr

21.  Λουκά Τσαγκάρη : “Μια ζωή, ένας αγώνας”, 1985, Λαμία.

22.  εφ. “Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ”, 28 Μαρτίου 2004, Τέχνες & Γράμματα, σελ. 5, Αθήνα.

23.  εφ. “ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΑΜΠΛΙΑΝΗΣ”, φ. 170, Ιούνιος-Ιούλιος-Αύγουστος 2014), Αθήνα.

24.  εφ. “Λαμιακός Τύπος”, Τρίτη 18 Οκτώβρη 1944, σελ.4, Λαμία.

25.  Άρθρο Τάκη Πενταγιώτη, στην εφ. «ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ», φ. 20657, σελ. 7, Τρίτη 22 Ιουλίου 2014, Λαμία.

26.  εφ. ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΑΜΠΛΙΑΝΗΣ  φ. 137, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2007, Αναξαγόρα 1, 10552 Αθήνα

27.  Κώστα Ανδρουλιδάκη : “Οι ελληνικοί σιδηρόδρομοι κατά την Κατοχή”, περ. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, σελ. 54, τεύχος 253, Απρ. 2018, Αθήνα.

28.  Δημ. Νάτσιου : “Οι Δήμαρχοι της Λαμίας (1836-1996)”, 1996, Λαμία.

29.  Ιστοσελίδα : http://www.mikrovalto.gr

30.  Ιστοσελίδα : http://www.pronews.gr

31.  Ιστοσελίδα : https://www.corfuhistory.eu

32.  Ιστοσελίδα : http://www.eleftheria.gr

33.  Ιστοσελίδα : http://www.pronews.gr

34.  Φωτογραφικό υλικό Κ.Α.Μ.

35.  Βικιπαίδεια

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

---

[1] Όπως και η σύζυγός του βασίλισσα Τζεραλντίνε Αππόνουι, και ο γιος τους Λέκα. Πήραν μαζί τους μέρος των αποθεμάτων χρυσού της Κεντρικής Τράπεζας της Αλβανίας.

[2] Κυβερνήτης ήταν ο ανθυποπλοίαρχος Γκιουζέπε Αϊκάρντι. Το υποβρύχιο βρισκόταν στην περιοχή των Δωδεκανήσων (στη νήσο Λέρο), οι οποίες τότε ανήκαν στην Ιταλία.

[3] Κυβερνήτης ήταν ο πλοίαρχος  Άγγελος Χατζόπουλος. Νεκροί ήταν οι : Π. Κατσαΐτης αρχικελευστής, Ν. Παπανικολάου κελευστής, Ι. Μαντούβαλος υποκελευστής, Ι. Ανεστόπουλος ναύτης, Γ. Γρίβας ναύτης, Ι. Μπόνος ναύτης, Δ. Καλλίας ναύτης και Δ. Τομαράς.

[4] Στα πλαίσια των πολεμικών επανορθώσεων και σε αντικατάσταση αυτού του πλοίου, το 1950 η Ιταλία παραχώρησε στην Ελλάδα το καταδρομικό “Eugenio di Savoia”, που  μετονομάστηκε σε “Έλλη II”.

[5] Από τον Ι. Παπαδημητρόπουλο, Συνταγματάρχη ΠΖ, διοικητή του 42 Συντάγματος Ευζώνων της Λαμίας. (εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ, σελ. 4, 28-3-1940, Λαμία)

[6] εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ, σ, 4, 16-9-1940, Λαμία.

[7] Γεννήθηκε στον Κλειτσό Ευρυτανίας το 1886. Πολέμησε στους Βαλκανικούς Πολέμους και στον Α’ Παγκ. Πόλεμο. Τραυματίστηκε στη μάχη του Αφιόν Καραχισάρ (Μικρά Ασία). Το 1937 έγινε υποστράτηγος και το 1938 ανέλαβε την VIIIη Μεραρχία Πεζικού στην Ήπειρο. Το 1940 απέκρουσε την ιταλική επίθεση, οδηγώντας στη νίκη τον ελληνικό στρατό. Πέθανε το 1962, σε ηλικία 76 ετών.

[8] Τα στοιχεία προήλθαν από τη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού.

[9] εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ, φ. 1478, σ. 1, Παρασκευή 1 Νοεμβρίου 1940, Λαμία.

[10] Σκοτώθηκε τότε ο σμηναγός Ιωάννης Σακελλαρίου, ο πρώτος ίσως αεροπόρος του 1940, που είχε πετάξει για να αναχαιτίσει τα βομβαρδιστικά.

[11] εφ. “Η ΕΠΑΡΧΙΑ”, φ. 1481, σελ. 2, Σάββατο 16 Νοεμβρίου 1940, Λαμία.

[12] από την Άμπλιανη Ευρυτανίας. Έλαβε επίσης μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους, στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στη Μικρασιατική εκστρατεία. Απεβίωσε το 1988 σε ηλικία 99 ετών.

[13] Χωριό που ανήκει στο δήμο Πωγωνίου.

[14] εφ. “Η ΕΠΑΡΧΙΑ”, φ. 1483, σελ. 2, Πέμπτη 28 Νοεμβρίου 1940, Λαμία.

[15] Η νοσηλεία του όμως ήταν μακρά και όταν θεραπεύτηκε είχε έρθει η Κατοχή. Το Δεκέμβριο 1942 ενώ νοσηλευόταν συνελήφθη (ως ύποπτος αντιστασιακής δράσης) από τις ιταλικές αρχές κατοχής και εστάλη ως όμηρος στην Ιταλία. Το πλοίο “Citta di Genova” που μετέφερε τους ομήρους τορπιλίστηκε από συμμαχικό υποβρύχιο στα νερά της Αδριατικής (Ιανουάριο 1943) και όλοι πνίγηκαν.

[16] εφ. “ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΑΜΠΛΙΑΝΗΣ”  φ. 137, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2007, Αναξαγόρα 1, 10552 Αθήνα

[17] Είχε το Εργοστάσιο Ασετυλίνης στο Γοργοπόταμο.

[18] Από τη στήλη ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ, στην εφ. “Η ΕΠΑΡΧΙΑ”, φ. 1483, σ. 1, Πέμπτη 28 Νοεμβρίου 1940, Λαμία.

[19] εφ. “Η ΕΠΑΡΧΙΑ”, σελ. 2, 22 Ιαν. 1941, Λαμία.

[20] Μερικά ποσά (τα μεγαλύτερα) που δόθηκαν ήταν : Γεώρ. Μουζέλης (11.000 δρχ.), Χαρίλ. Γερογιάννης (10.000 δρχ.), Ελένη Κρίτσα (2.000 δρχ.), Σύλλογος Κυριών & Δεσποινίδων Λαμίας (2.000 δρχ.), Ραλλού Τρ. Αποκορίτου (1.000 δρχ.), Μητροπολίτης Φθιώτιδος (200 δρχ.), κ.ά.

[21] Ύψωμα 929. Η Μπένσια ανήκει στο νομό Τεπελενίου Αλβανίας.

[22] Ήταν διοικητής της Εθνικής Τράπεζας και τέως υπουργός Κοινωνικής Προνοίας της Κυβερνήσεως του Ιωάννη Μεταξά. Μετά από 80 ημέρες στη θέση του Πρωθυπουργού αυτοκτόνησε, δηλ. τη δωδέκατη μέρα της γερμανικής εισβολής (18 Απριλίου 1941).

[23] « … Ο θάνατος του Ιωάννη Μεταξά υπήρξε πολύ ύποπτος και οι μόνοι που ωφελήθηκαν από αυτόν ήταν οι Άγγλοι…» [εφ. “ΒΡΑΔΥΝΗ”, 30 Ιαν. 1941]

[24] ήταν υπογεγραμμένο από 12 Έλληνες υπουργούς.

[25] Περιοχή με σειρά υψωμάτων του όρους Τρεμπεσίνα, όπου έγιναν αιματηρές μάχες.

[26] γνωστός ως Κόγκας.

[27] εφ. “Η ΕΠΑΡΧΙΑ”, φ. 1498, σ. 1, Τετάρτη 5 Μαρτίου 1941, Λαμία. Ταυτόχρονα εκτέθηκε και έργο ζωγραφικής του.

[28] Παράλληλα, εκτέθηκε και έργο ζωγραφικής του ζωγράφου του Πολυτεχνείου και καθηγητή Χίτζογλου. Απεικονίζει τον παρόντα πόλεμο με αυτόν του 1821 και στο μέσον έχει την εικόνα της Παναγίας.

[29] Ήταν στην οδό Ρήγα Φεραίου, στα αριστερά όπως ανεβαίνουμε από την πλατεία Πάρκου προς την πλατεία Ελευθερίας.

[30] Είδηση με τίτλο «ΙΤΑΛΙΚΗ ΑΝΑΝΔΡΙΑ», στην εφ. “Η ΕΠΑΡΧΙΑ”, φ. 1498, σ. 1, Τετάρτη 5 Μαρτίου 1941, Λαμία.

[31] Για κατάληψη του Υψώματος 731 του βουνού Τρεμπεσίνα, που το υπερασπίζονταν άνδρες του 5ου Συντάγματος Πεζικού, με διοικητή το Δημ. Κασλά, κατά την περίοδο 9 έως 19 Μαρτίου 1941, έγιναν πάνω από 18 ιταλικές επιθέσεις, με καταιγιστικούς βομβαρδισμούς (που το ανέσκαψαν). Με άμυνα πίσω από νεκρά σώματα Ιταλών στρατιωτών, οι Έλληνες φαντάροι, με την κραυγή ΑΕΡΑ και εφ’ όπλου λόγχη, απώθησαν τελικά τους Ιταλούς, γράφοντας  σελίδες ηρωισμού, δόξας και μεγαλείου.

[32] Σαφής παράβαση της σχετικής Σύμβασης της Χάγης, όπου - υπ' αυτές τις συνθήκες - ο πόλεμος χαρακτηρίζεται "αιφνίδιος".

[33] Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : “Σύντομη ιστορία του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων της Λαμίας”. Δημοσιεύτηκε στην εφ. ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ, σε 2 συνέχειες, στις 26 & 27 Οκτ. 2012. Τυπώθηκε σε βιβλίο το Νοέμβριο 2012 και διανεμήθηκε δωρεάν.