Από το Λυχνό Φθιώτιδας, μετανάστες στην Αμερική (1909-1914)

Προλεγόμενα

  Το Λυχνό είναι ένα μικρό χωριό της Φθιώτιδας, που παλιότερα υπαγόταν στο δήμο Υπάτης. Βρίσκεται μέσα στα έλατα και άλλα κωνοφόρα δέντρα, με θαυμάσιο κλίμα, αποτελώντας ένα όμορφο παραθεριστικό θέρετρο. Μαζί του είναι ο συνοικισμός Αλώνια και πολύ κοντά είναι η Ιερή Μονή του Αγάθωνα.

 

Ο Ι. Ν. Αγίων Αποστόλων Λυχνού

(η φωτογραφία ελήφθη από το http://www.lamia.gr

   Μελετώντας τους Έλληνες μετανάστες που πήγαν στην Αμερική, εδώ και αρκετά χρόνια, κατέγραψα και όσους προήλθαν απ’ το Λυχνό. Η συγκέντρωση του υλικού άρχισε πριν από χρόνια και βρέθηκαν αναλυτικά στοιχεία για 12 άτομα. Η εργασία ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του 2020.

   Το αρχειακό υλικό προήλθε από το εξαιρετικό αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (Ellis Island). Η έρευνα απέδωσε 7 μεταναστευτικά ταξίδια πλοίων και τελικά ανευρέθηκαν 12 μετανάστες. Πρέπει να σημειωθεί, επειδή δεν ξέρω επώνυμα, ότι κατέγραψα ως μετανάστες από το Λυχνό, όσους δήλωσαν στην Αμερική ότι γεννήθηκαν ή κατοικούσαν σ’ αυτόν.

   Ίσως να διέφυγαν κάποια ονόματα που δεν εντόπισα ή μπορεί να δήλωσαν άλλον τόπο γέννησης και προηγούμενης διαμονής. Θυμίζω τη (συνήθη) περίπτωση που κάποιοι, τότε στις ΗΠΑ, δήλωναν ότι γεννήθηκαν ή ότι διέμεναν στη μεγαλύτερη πόλη (π.χ. Υπάτη, Λαμία). Κάτι τέτοιο όμως, θα πρέπει να το συμπληρώσει κάποιος που ξέρει τα ντόπια επώνυμα, κι αν είναι μεγαλύτερης ηλικίας (με καλή μνήμη) ακόμα καλύτερα.

   Η εργασία-μελέτη αυτή θέλει να τιμήσει τους ανθρώπους απ’ το Λυχνό, για την τόλμη και την απόφαση να φύγουν στα ξένα (μερικοί ίσως να μην ξαναδούν τον τόπο τους), θυσιάζοντας τα καλύτερά τους χρόνια για να  ζήσει η γονική οικογένεια και οι ίδιοι καλύτερα.

   Μετά από έναν αιώνα, η προσπάθεια αυτή αποτείνεται στο θυμικό όσων έζησαν ή έχουν εικόνες από τα χρόνια της μετανάστευσης στην Αμερική. Είναι όμως μια αναγκαία κατάθεση μνήμης για τους νεότερους, στους οποίους και αφιερώνεται.

Κωνσταντίνος  Αθαν. Μπαλωμένος

                  φυσικός

Αυτοδιοικητικά

Οικισμός Λύχνον

   Από τις 20 Απριλίου 1835 ο οικισμός Λύχνον προσαρτήθηκε στο δήμο Υπάτης (στην επαρχία Νέων Πατρών) του νομού Φωκίδος και Λοκρίδος. Αργότερα, ο νομός έγινε Φθιώτιδος και Φωκίδος.

   Από τις 31 Αυγούστου 1912, ο οικισμός Λύχνον αποσπάστηκε από το δήμο Υπάτης. Ιδρύθηκε Κοινότητα Λύχνου με ομώνυμη έδρα.

   Από τις 31 Μαρτίου 1943, ο οικισμός Λύχνο υπάγεται πλέον στο νομό Φθιώτιδος.

   Από τις 4 Δεκεμβρίου 1997, η κοινότητα Λύχνου καταργήθηκε (σχέδιο Καποδίστριας) και προσαρτήθηκε στο δήμο Υπάτης.

   Από τις 7 Ιουνίου 2010 (σχέδιο Καλλικράτης) ο οικισμός αποσπάστηκε από το δήμο Υπάτης, ο οποίος καταργήθηκε και προσαρτήθηκε στο δήμο Λαμιέων.

 

Πλάτανος 600 ετών στο Λυχνό

1.  Στοιχεία για τη μετανάστευση στην Αμερική[1]

   Από τους 12 μετανάστες που τελικά εντόπισε η παρούσα εργασία, οι περισσότεροι (6) έφυγαν το έτος 1914 (ποσοστό 50 %). Συνολικά έγιναν 7 μεταναστευτικά ταξίδια πλοίων (ομαδικά και μεμονωμένα).

   Το ποσοστό που μετανάστευσε ήταν 6% του πληθυσμού, που είναι μικρότερο από το γενικό μέσο όρο της ελληνικής μετανάστευσης (ήταν 8%). Η περιοχή είχε κτηνοτροφία και πολύ περιορισμένη γεωργία που σχετικά κάλυπτε τις ανάγκες[2] των κατοίκων της.

    Οι μετανάστες ήταν όλοι άρρενες. Μελετώντας την ηλικιακή κατανομή συμπεραίνουμε ότι κυριάρχησαν οι μικρότερες ηλικίες έως και 20 ετών (με 9 άτομα). Ακολούθησαν οι αμέσως μεγαλύτερες ηλικίες  21-30 ετών (με 7 άτομα), ενώ μόνο 1 μετανάστης είχε ηλικία μεγαλύτερη από 40 ετών. Η κατανομή σε ομάδες ηλικιών των μεταναστών απ’ το Λυχνό, δίνεται στον πίνακα 3.

   Μικρότερες ηλικίες μεταναστών :

(α) Παπασταμούλης Κωνσταντίνος, ετών 17 (πήγε το 1914)

(β) Καρακώστας Ιωάννης, ετών 18 (πήγε το (1914)

(γ) Παγιούλας Αθανάσιος, ετών 18 (πήγε το (1914)

  Τη μεγαλύτερη ηλικία είχε :

       (α) Παγιούλας Πέτρος, ετών 45 (πήγε το 1914)

   Ο μέσος όρος ηλικιών όλων των μεταναστών είναι 23 έτη!

   Σχεδόν όλοι οι μετανάστες του Λυχνού ήταν άγαμοι. Πιο συγκεκριμένα, από τους 12 μετανάστες, οι 11 ήταν άγαμοι (ποσοστό 92 %) και μόνον 1  ήταν έγγαμος.

   Από τις οικογένειες του Λυχνού, τα περισσότερα (αριθμητικά) ταξίδια των μεταναστών στην Αμερική κατέγραψαν τα επώνυμα :

 

   Συνολικά έγιναν 7 ταξίδια, που διακίνησαν τους 12 μετανάστες απ’ το Λυχνό. Οι περισσότεροι μετανάστες (7 άτομα) έφυγαν το λιμάνι της Πάτρας, ενώ από το λιμάνι του Πειραιά έφυγαν 5 μετανάστες (βλ. πίνακα 5). Τα ταξίδια διαρκούσαν 2-3 εβδομάδες, ανάλογα με το πλοίο.

  Η επιλογή του πλοίου δεν είχε κάποια ιδιαίτερη σημασία, εκτός από το κόστος του εισιτηρίου και την πυκνότητα των δρομολογίων. Τα ελληνόκτητα πλοία ήταν λιγότερα σε σχέση με τα ξένα. Στην προκείμενη περίπτωση οι περισσότεροι μετανάστες του Λυχνού (7 άτομα) έφυγαν με ξένα πλοία. Με ελληνικά πλοία έφυγαν 5 άτομα.

   Το έτος 1912, σε ένα ταξίδι, έφυγαν 2 μετανάστες από το λιμάνι της Πάτρας, με το πλοίο “Oceania”. Σε ένα ταξίδι, από το λιμάνι του Πειραιά, το 1914 έφυγαν 3 μετανάστες του Λυχνού με το ελληνόκτητο πλοίο “Themistocles”. Το ίδιο έτος και από το λιμάνι της Πάτρας, σε ένα ταξίδι έφυγαν 2 μετανάστες με το πλοίο “Pannonia ”. Σε σύγκριση, τα μεμονωμένα ταξίδια ήταν λιγότερα από τα ομαδικά. Συγκεκριμένα, έγιναν 3 μεμονωμένα και 4 ομαδικά ταξίδια.

   Αναλυτικά στοιχεία για τα πλοία δίνονται στον Πίνακα 6, που παρατίθεται.

   Φτάνοντας στο λιμάνι της Νέας Υόρκης, οι μετανάστες περνούσαν από υγειονομικό έλεγχο επάνω στο πλοίο. Μετά κατέβαιναν και μαζί με τις αποσκευές τους περίμεναν στη σειρά για την τελική καταγραφή και έλεγχο της υπηρεσίας Μετανάστευσης, στο κτίριο του Ellis Island (νησιού Έλλις), που οι Έλληνες το έλεγαν «Καστιγγάρι».

   Οι άρρωστοι, όσοι είχαν κάποια καταδίκη (κλοπή ή έγκλημα), όσοι δεν είχαν συγγενείς ή φίλους στην Αμερική κι όσοι δεν είχαν λίγα χρήματα για εισιτήριο στον τόπο προορισμού, υποχρεωτικά επέστρεφαν στο πλοίο για επαναπατρισμό.

   Στη Νέα Υόρκη δεν έμεναν πολύ (ήταν πολύ ακριβή πόλη). Με ένα ποσό γύρω στα 20 δολάρια, αγόραζαν το εισιτήριο και έτρωγαν κάτι στη διαδρομή μέχρι τον τόπο προορισμού.

   Οι πολιτείες προορισμού που επέλεξαν οι μετανάστες του Λυχνού φαίνονται στον Πίνακα 7. Κυριάρχησε η πολιτεία τη Καλιφόρνιας με 6 άτομα (ποσοστό 50%). Συγκεκριμένα, η πόλη Ώκλαντ (Oakland) ήταν προορισμός για 3 μετανάστες! Ακολούθησε η πολιτεία του Όρεγκον και της Μινεσότα. Μεμονωμένη προτίμηση καταγράφηκε στην πολιτεία Κολοράντο. Τα αριθμητικά στοιχεία των προορισμών φαίνονται στον παρατιθέμενο πίνακα 7.

   Αναλυτικά, οι μετανάστες επέλεξαν τους επόμενους τόπους (σε παρένθεση είναι ο αριθμός μεταναστών) :

ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΙ-ΤΟΠΟΙ

ΠΟΛΙΤΕΙΑ	ΤΟΠΟΙ
Καλιφόρνια (Cal.)	Oakland (3), S. Francisco (1), S. Berkeley (1), L. Angeles (1)
Όρεγκον (Ore.)	S. Helens (3)
Μινεσότα (Minn.)	St. Paul (2)
Κολοράντο (Colo.)	Longmont (1)
ΣΥΝΟΛΟ	12

2.  Επαγγέλματα των μεταναστών

   Οι περισσότεροι μετανάστες (75%) ήταν απλοί εργάτες. Οι λιγότεροι (25%) δήλωσαν εργάτης σε φάρμα (farm laborer). Αριθμητικά στοιχεία αυτών ακολουθούν:

επάγγελμα	αριθ.
εργάτης (laborer, workman, worker)	9
εργάτης σε φάρμα (farm laborer)	3
ΣΥΝΟΛΟ	12

3.  Αλφαβητικός πίνακας των μεταναστών του Λυχνού

      Από το αμερικανικό αρχείο του νησιού Έλλις (Ellis island) μέσω του Διαδικτύου (internet) βρέθηκαν οι περισσότεροι μετανάστες του Λυχνού που έφτασαν στις Η.Π.Α. και καταγράφηκαν. Από το 1892 έως το 1924, περισσότεροι από 22 εκατομμύρια μετανάστες, επιβάτες, και μέλη πληρώματος των πλοίων ήρθαν στις ΗΠΑ μέσω του νησιού Ellis και του λιμένα της Νέας Υόρκης και έχουν καταγραφεί[3]. Τα βασικά στοιχεία των μεταναστών του Λυχνού δίνονται συνοπτικά στον παρακάτω πίνακα (με αλφαβητική σειρά και έτσι ακριβώς, όπως τα κατέγραψαν στην Υπηρεσία Μετανάστευσης των ΗΠΑ):

       α/α        Ονοματεπώνυμο        χρ. άφιξης    ηλικία   έγγαμος     Πλοίο ταξιδιού       Λιμάνι αναχώρ.

1         Θεοδωρόπουλος Στυλ.     17-11-1910     20        όχι       Oceania                    Πάτρα

2         Καραγιάννης Βασίλειος    28-3-1914      26        όχι       Themistocles            Πειραιεύς

3         Καραγιάννης Δημήτριος   26-4-1911      20        όχι       Martha Washington    Πάτρα

4         Καραγκούνης Λεωνίδας   14-3-1912      23        όχι       Patris                       Πειραιεύς

5         Καραδήμας Νικόλαος      14-3-1912      24        όχι       Patris                       Πειραιεύς

6         Καρακώστας Ιωάννης      24-4-1914      18        όχι       Pannonia                  Πάτρα

7         Κασβίκης Κωνσταντίνος   17-11-1910     20        όχι       Oceania                    Πάτρα

8         Παγιούλας Πέτρος          26-5-1914      45        ναι       Pannonia                  Πάτρα

9         Παγιούλας Αθανάσιος      24-4-1914      18        όχι       Pannonia                  Πάτρα

10       Παπασταμούλης Κωνσ.    28-3-1914      17        όχι       Themistocles            Πειραιεύς

11       Σπαθάρας Νικόλαος        21-12-1909     22        όχι       Martha Washington   Πάτρα

12       Σπαθάρας Παναγιώτης     28-3-1914      19        όχι       Themistocles            Πειραιεύς

4.  Χρονικό της μετανάστευσης από το Λιχνό

Α. Ο πρωτοπόρος του 1909

   Ο άνθρωπος του χωριού που προηγήθηκε και “άνοιξε το δρόμο” για την Αμερική ήταν ο Νικόλαος Σπαθάρας. Στις 6 Δεκεμβρίου 1909, από το λιμάνι της Πάτρας έφυγε με το πλοίο “Martha Washington” και στις 21 Δεκεμβρίου έφτασε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ήταν τότε 22 ετών. Η μητέρα του στο Λιχνό λεγόταν Μαρία. Με 25 $ για τα πρώτα του έξοδα πήγαινε για δουλειά στο Ώκλαντ (Oakland) της Καλιφόρνιας, κοντά στον αδερφό του Δ. Σπαθάρα, που ήταν στο Μπέρκλεϋ της Καλιφόρνια.

Β. Η συνέχεια στο 1910

   Έγινε ένα ομαδικό ταξίδι από δύο άτομα. Αυτά ήταν οι : Στυλ. Θεοδωρόπουλος και Κωνστ. Κασβίκης. Στις 31 Οκτωβρίου 1910, από το λιμάνι της Πάτρας επιβιβάστηκαν στο πλοίο “Oceania” και στις 17 Νοεμβρίου αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Τα διαθέσιμα στοιχεία του αρχείου μας πληροφορούν επίσης ότι :

·         Ο Στυλιανός Θεοδωρόπουλος ήταν 20 ετών. Ο πατέρας του στο χωριό λεγόταν Ευάγγελος. Αναζητούσε δουλειά εργάτη σε φάρμα, με 25 $ μαζί του, στην πόλη Ώκλαντ της Καλιφόρνιας, όπου ήταν ο αδερφός του Αθανάσιος Θεοδωρόπουλος.

·         Ο Κωνσταντίνος Κασβίκης ήταν 20 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Θεμιστοκλής. Με 25 $ στην τσέπη έψαχνε για δουλειά εργάτη σε φάρμα στο Ώκλαντ (Oakland) της Καλιφόρνιας, όπου ήταν ο συμπατριώτης του Αθανάσιος Θεοδωρόπουλος.

Γ. Μία μεμονωμένη αναχώρηση στο 1911

   Έγινε από το Δημήτριο Καραγιάννη. Στις 10 Απριλίου 1911, από το λιμάνι της Πάτρας ταξίδεψε με το πλοίο “Martha Washington” και στις 26 Απριλίου αφίχθηκε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ήταν 20 ετών και αναλφάβητος. Ο πατέρας του στο Λιχνό λεγόταν Νικόλαος. Προορισμός του (με 25 $) για δουλειά εργάτη σε φάρμα ήταν το Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνια, κοντά στον ξάδερφό του Άγγελο[4] Μαντζανίκα.

 

Δ. Μία ομαδική αναχώρηση στο 1912

   Έγινε από δύο άτομα, τους : Λεων. Καραγκούνη και Νικ. Καραδήμα. Από το λιμάνι του Πειραιά, στις 25 Φεβρουαρίου 1912, ανέβηκαν στο ελληνόκτητο πλοίο “Patris” και στις 14 Μαρτίου κατέβηκαν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Το αρχειακό υλικό μας αναφέρει επιπλέον ότι:

·         Ο Λεωνίδας Καραγκούνης ήταν 23 ετών. Ο πατέρας του στο χωριό λεγόταν Ιωάννης. Με 25 $ για τα πρώτα του έξοδα, πήγαινε για δουλειά στο Νότιο Μπέρκλεϋ της Καλιφόρνιας, κοντά στον ξάδερφό του Νικόλαο Σπαθάρα.

·         Ο Νικόλαος Καραδήμας ήταν 24 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Χαράλαμπος. Γεννήθηκε στο Λιχνό, αλλά ως τόπο διαμονής δήλωσε τη Λαμία. Αναζητούσε δουλειά, με 25 $ μαζί του, στο Λος Άνζελες της Καλιφόρνιας, όπου ήταν ο ξάδερφός του Τομ Τάσσος.

Ατμόπλοιο Πατρίς (Patris)

Ε. Αύξηση του αριθμού μεταναστών στο 1914

   Στη διάρκεια του έτους έγιναν τρία μεταναστευτικά ταξίδια (2 ομαδικά και 1 μεμονωμένα) με πλοία προς την Αμερική. Συνολικά έφυγαν 6 άτομα του Λιχνού. Πιο συγκεκριμένα :

   Η πρώτη ομαδική αναχώρηση του 1914 αριθμούσε τρία άτομα και περιλάμβανε τους: Βασ. Καραγιάννη, Κων. Παπασταμούλη και Παν. Σπαθάρα. Από το λιμάνι του Πειραιά, στις 9 Μαρτίου επιβιβάστηκαν στο ελληνόκτητο πλοίο “Themistocles” και στις 28 Μαρτίου αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Τα υπάρχοντα στοιχεία του αρχείου για τους μετανάστες αυτούς μας γνωρίζουν ότι :

·         Ο Βασίλειος Καραγιάννης ήταν 26 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Ιωάννης. Με 25 $ στην τσέπη έψαχνε για δουλειά στην πόλη Λόνγκμοντ (Longmont) του Κολοράντο, όπου ήταν ο φίλος του Γκας Μιτσώκος.

·         Ο Κωνσταντίνος Παπασταμούλης ήταν 17 ετών. Ο πατέρας του στην πατρίδα λεγόταν Θεόδωρος. Προορισμός του (με 25 $) για δουλειά ήταν η τοποθεσία Έλεν (Helen) του Όρεγκον (ή της Τζώρτζια), όπου ήταν ο θείος του Βασίλειος Σπαθάρας.

·         Ο Παναγιώτης Σπαθάρας ήταν 19 ετών. Η μητέρα του στο Λιχνό λεγόταν Μαρία. Με 25 $ για τα αναγκαία πρώτα έξοδα, πήγαινε για δουλειά στην τοποθεσία Έλεν (Helen) του Όρεγκον (ή της Τζώρτζια), κοντά στον αδερφό του Βασίλειο Σπαθάρα.

   Η δεύτερη ομαδική αναχώρηση του 1914 έγινε από δύο άτομα τους : Ιωάν. Καρακώστα και Αθαν. Παγιούλα. Από το λιμάνι της Πάτρας έφυγαν με το πλοίο “Pannonia” και στις 24 Απριλίου έφτασαν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ξέρουμε ακόμη ότι :

·         Ο Ιωάννης Καρακώστας ήταν 18 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Θεόδωρος. Αναζητούσε δουλειά, με 30 $ μαζί του, στην πόλη Σεν Πωλ (St. Paul) της Μινεσότα, κοντά στον ξάδερφό του Ιωάννη Τάσση.

·         Ο Αθανάσιος Παγιούλας[5] (Pagiouscas) ήταν 18 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Ηλίας. Με 25 $ στην τσέπη, έψαχνε για δουλειά στην πόλη Σεν Πωλ (St. Paul) της Μινεσότα, όπου ήταν ο ξάδερφός του Γκας Πάσσας.

 

Πλοίο “Pannonia” (Photo: Frank Pichardo Collection)

    Η μεμονωμένη αναχώρηση του 1914 έγινε από τον Πέτρο Παγιούλα. Στις 26 Μαΐου, από το λιμάνι της Πάτρας ταξίδεψε με το πλοίο “Pannonia” και στις 16 Ιουνίου αφίχθηκε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ήταν 45 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στο χωριό λεγόταν Μ[αρία] Παγιούλα. Προορισμός του (με 25 $) για δουλειά ήταν η τοποθεσία Σεν Έλεν (St Helens) του Όρεγκον, όπου ήταν ο κουνιάδος του Βασ. Σπαθάρας.

Βιβλιογραφία-Αναφορές-Ιστοσελίδες

1.    Αρχείο EllisIsland, της Υπηρεσίας Μετανάστευσης των ΗΠΑ.

2.    Β.Δ.  3/15-12-1833

3.    Διάταγμα 29-8-1912 (ΦΕΚ 261/1912)

4.    Απογραφές πληθυσμού 1889, 1896, 1920.

5.    Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : “ Μετανάστες στην Αμερική από την περιοχή Λαμίας (1902-1922)” / Περιοδικό ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ετών 2012-2013, Λαμία. Αναρτήθηκε στο μπλογκ  amfictyon.blogspot.gt από τις 7-7-2014 (α’ μέρος) και 14-7-2014 (β’ μέρος).

6.    Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : “Από την Υπάτη, μετανάστες στην Αμερική (1906-1923)”. Ανέκδοτη εργασία από το Μάιο 2016. Αναρτήθηκε στο amfictyon.blogspot.gr στις 25 Μαΐου 2016.

7.    Ιστοσελίδα :  www.amfictyon.blogspot.gr

8.    Ιστοσελίδα https://www.eetaa.gr

9.    Ιστοσελίδα http://monopatimas.blogspot.com/

10.  περ. «Οικονομικός Ταχυδρόμος», ειδικό τεύχος, σελ. 54, 1997.

11.  εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ, ετών 1927-1934, Λαμίας.

12.  «Οδηγός του Μετανάστου», 1910, Αθήνα.

13.  Θ.  Ανθογαλίδου  «Η ελληνική μετανάστευση στις ΗΠΑ (1900-1925)», στην ηλεκτρονική διεύθυνση:  http://www.auth.gr/virtualschool/1.2/Praxis/BoravouProject.html

14.  Θανάση Καλαφάτη «1880-1920, η πρώτη εν Αμερική μετανάστευσις»,  2-5-2004, από το Διαδίκτυο.

15.  Ιστοσελίδα : https://www.lamia.gr

16.  Βικιπαίδεια

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

---

[1] Όταν λέμε Αμερική εννοούμε τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (ΗΠΑ).

[2] Στο σύνολο των 12 μεταναστών απ’ το  Λυχνό, βρέθηκε μόνο 1 αναλφάβητος (ποσοστό 8 %) .

[3] Δεν καταγράφηκαν και  δεν περιλαμβάνονται σ’ αυτή την εργασία όσοι μετανάστες ήρθαν στις ΗΠΑ, αλλά από άλλα λιμάνια της.

[4] Το σωστό όνομα είναι Ευάγγελος και όχι Άγγελος. Ο Ευάγγελος Μαντζανίκας πήγε στην Αμερική το 1910, σε ηλικία 22 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Ιωάννης. Ως τόπο γέννησης και διαμονής δήλωσε τη Λαμία. Προορισμός του για δουλειά ήταν το Μπέρκλεϋ της Καλιφόρνια.

[5] Το επώνυμο που γράφτηκε ήταν Pagiouscas. Νομίζω όμως ότι το σωστό είναι Παγιούλας.