Βιβλίο “Η ΝΕΑ ΑΜΠΛΙΑΝΗ ΛΑΜΙΑΣ”

Ομιλία στις 14 Οκτωβρίου 2018, στην εκδήλωση

κατά την παρουσίαση του ομώνυμου βιβλίου

   Από τα προεπαναστατικά χρόνια της Ελλάδος και σε όλη τη διάρκεια του 19ου αι., η πόλη της Λαμίας οριζόταν με κατοικίες στις πλαγιές των λόφων Κάστρου και Αγ. Λουκά και στον ενδιάμεσο χώρο. Στα νότια της περιοχής αυτής ήταν μόνο κτήματα, χωρίς κατοικίες. Νοτιότερα, τα στάσιμα νερά, κυρίως από την υπερχείλιση του Σπερχειού, παρέμεναν πηγή ελονοσίας.

Κωνστ. Αθ. Μπαλωμένος

   Προερχόμενοι από το χωριό Άμπλιανη Ευρυτανίας,  όπου είχαν πετρόκτιστα σπίτια, σε μια περιοχή με σημαντικά βοσκοτόπια στις πλαγιές της Σαράνταινας, αλλά με βαρείς χειμώνες, οι νομάδες κτηνοτρόφοι αναζήτησαν τόπους για χειμαδιά. Ένα τμήμα αυτών επέλεξε την κοιλάδα του Σπερχειού, ενώ άλλοι προτίμησαν την περιοχή Μεσολογγίου. Από τα τέλη Οκτωβρίου οι οικογένειες έστηναν τις καλύβες τους, στα νότια της Λαμίας, σε σημεία που τους εξυπηρετούσαν, ώστε τα κοπάδια τους να είναι σχετικά κοντά σε βοσκοτόπια.

   Οι άνδρες είχαν τον έλεγχο του κοπαδιού, έκαναν συμφωνίες με τους “αφεντάδες” (δηλ. ιδιοκτήτες) για τα βοσκοτόπια, με κρεοπώλες για τα σφάγια και τους τυροκόμους για το γάλα. Οι γυναίκες είχαν όλα τα άλλα. Φρόντιζαν το νοικοκυριό, τα παιδιά, το φαγητό, κλπ., αλλά παράλληλα βοηθούσαν στο καθάρισμα  του χώρου των ζώων και στο άρμεγμα. Πριν ξημερώσει, παρέες γυναικών με τα μουλάρια πήγαιναν στα ριζά του Καλλιδρόμου για ξύλα και επιστρέφοντας τα πουλούσαν στην πόλη. Μαζί έφερναν αγριολάχανα και πιτολάχανα, που επίσης πουλούσαν στα σπίτια. Με τον τρόπο αυτό έφερναν και χρήματα στην οικογένεια. Με τις χαρακτηριστικές άσπρες μαντίλες τους, είχαν πάντα στα χέρια τις ρόκες και παράλληλα έγνεθαν ασταμάτητα σε όλη τη διαδρομή. Στο χωριό Άμπλιανη είχαν αργαλειούς και εκεί το καλοκαίρι έφτιαχναν τα μάλλινα υφάσματα και μετά τα ρούχα όλης της οικογένειας. Η υπόλοιπη παραγωγή σε μάλλινα, μπορούσε να πουληθεί. Η μεγάλη εργατικότητα των γυναικών της Άμπλιανης είναι ταυτόσημη με τη λέξη “Αμπλιανίτισσα”.

- Σημείωση : Να αναφέρω με την ευκαιρία, ότι η φωτογραφία στο οπισθόφυλλο του βιβλίου με τις Αμπλιανίτισσες, περιλαμβανόταν σε Φωτογραφικό Λεύκωμα και το Σεπτέμβριο του 1931 βραβεύτηκε στην Έκθεση Θεσσαλονίκης.

   Τα κοπάδια και οι οικογένειες, με όλη την οικοσκευή φορτωμένη στα ζώα, έφευγαν από την περιοχή αυτή της Λαμίας, τον Απρίλιο μήνα και σε τρεις μέρες έφταναν στο χωριό. Επέστρεφαν τον Οκτώβριο περίπου. Να θυμίσω ότι  οι αμπλιανίτες εφάρμοζαν από παλιά το θεσμό της ενδογαμίας, δηλ. οι αμπλιανίτισσες να παντρεύονται αμπλιανίτες και όχι ξενοχωρίτες. Ήταν μια κλειστή και κοινωνικά ελεγχόμενη κοινωνία, που έτσι διατηρούσε τη βιολογική καθαρότητα, σε μεγαλύτερο βαθμό, αλλά και κρατούσε αμείωτο σε αριθμό τον πληθυσμό της.

   Στις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ού αι., 36 νέοι άνθρωποι-παιδιά των Αμπλιανιτών της Λαμίας θα γίνουν μετανάστες στην Αμερική, βοηθώντας οικονομικά τις πατρικές οικογένειες αλλά και βελτιώνοντας τη δική τους ζωή. Το 1912-13 συμμετέχουν στους Βαλκανικούς πολέμους, μετά στον Α’ Π.Π., μέχρι και τη Μικρασιατική Εκστρατεία, με ηρωικά θύματα. Επίσης έχασαν αγαπημένα πρόσωπα στην πανδημία της ισπανικής γρίπης του ’18.

   Η κάλυψη των θρησκευτικών αναγκών ήταν πολύ σημαντικό πρόβλημα. Από το 1911 που λειτούργησε το Ελασσώνειο Πολιτικό Νοσοκομείο στην περιοχή αυτή, κτίστηκε και ο μικρός Ι. Ν. του Αγ. Γεωργίου, που τον πρώτο χρόνο είχε και ιερέα. Μετά όμως έπαψε κι έγινε ξωκλήσι. Έτσι για τα ιερά μυστήρια (θεία λειτουργία, βαπτίσεις, γάμους) πήγαιναν στους άλλους ναούς της πόλης. Να θυμίσω ότι το Ελασσώνειο Νοσοκομείο ήταν τότε το μοναδικό στη Λαμία και Φθιώτιδα και λειτούργησε την περίοδο 1911-1933.

  Στη δεκαετία 1920-30, οι Αμπλιανίτες αποφασίζουν την κατασκευή πετρόκτιστων σπιτιών, σε ιδιοκτησίες που αγοράζουν από τους κτηματίες της περιοχής αυτής. Τα σπίτια έγιναν παράλληλα με την οδό Αθηνών, αλλά και μερικά έγιναν σε μικρή απόσταση απ’ αυτήν (π.χ. Δημ. Κραββαρίτη, Κων. Ντινοπούλου, κ.ά.). Μακρύτερα έγιναν τα Κραββαριτέικα (στη σημερινή οδό Αμφικτυόνων). Η οικογένεια Μαλακάτα επέλεξε για εγκατάσταση τα Καλύβια και η οικογένεια  Καραβά, τη Ροδίτσα. Πάντως, παρά την κατασκευή των σπιτιών, η ετήσια μετακίνηση ανθρώπων και κοπαδιών στο χωριό Άμπλιανη Ευρυτανίας συνεχίστηκε μέχρι το 1940.

Το εξώφυλλο του βιβλίου

   Το 1929 ολοκληρώνεται η κατασκευή του Ι. Ναού της Αγίας Παρασκευής, που αποτελεί το χαρακτηριστικό σημείο του οικισμού, η δε θρησκευτική πανήγυρη στις 26 Ιουλίου είναι κορυφαίο ετήσιο γεγονός (όπως αντίστοιχα γίνεται και στο χωριό Άμπλιανη). Για τη Λαμία, τα “Αμπλιανίτικα”, όπως τα έλεγαν τότε, για τους υποψήφιους δημάρχους γίνονται υπολογίσιμοι δημοτικοί ψήφοι.

   Οι υποδομές είναι ελλειμματικές. Η ύδρευση γίνεται με 2 δημοτικές κρήνες (κατά μήκος της οδού Αθηνών). Από τη δεκαετία του ’30, οι δήμαρχοι Λαμίας Γεώρ. Πλατής και Σπύρ. Πετρόπουλος επέκτειναν το υπάρχον δίκτυο ύδρευσης και έβαλαν μερικές επιπλέον κοινόχρηστες κρήνες. Από το 1935 άρχισε τη λειτουργία του, με μία τάξη, το Δημοτικό Σχολείο Άμπλιανης, στο ανώγειο της οικίας του Κων. Καλτσούλα. Μετά 2-3 χρόνια, το σχολείο θα μεταφερθεί σε τμήμα του ημιτελούς ακόμη κτιρίου του πετρόκτιστου Σχολείου και θα ολοκληρωθεί μετά την Κατοχή. Πρέπει ιδιαίτερα να αναφερθεί ο ερχομός του Αμπλιανίτη δασκάλου Κωνσταντίνου Καραχάλιου, με πολυετή σημαντική προσφορά, για την οποία πρέπει να τιμηθεί.

   Το 1939 έρχονται οι Έλληνες πόντιοι πρόσφυγες από τη Ρωσία. Τους εγκαθιστούν στο κτίριο του εγκαταλειμμένου πρώην Ελασσωνείου Νοσοκομείου. Η ζωή τους είναι πολύ δύσκολη, χωρίς κρατική βοήθεια και με την Κατοχή που ακολούθησε, αλλά είναι πολύ εργατικοί άνθρωποι και αρχίζουν τη γεωργική ασχολία, που ήξεραν. Τα επόμενα χρόνια θα “διδάξουν” την καλλιέργεια κηπευτικών στους γηγενείς κτηνοτρόφους. Με την εργατικότητά τους θα αγοράσουν κτήματα και θα αποκτήσουν θαυμάσιες οικογένειες.

    Μεγάλος αριθμός παιδιών των πρώτων Αμπλιανιτών δεν θα ακολουθήσει το οικογενειακό επάγγελμα του κτηνοτρόφου κι έτσι έχουμε αρκετούς ελεύθερους επαγγελματίες με καταστήματα (κυρίως κρεοπώλες και κουρείς) στην πόλη της Λαμίας. Στην περιοχή κάτω της σιδηροδρομικής γραμμής, που άτυπα οριζόταν ως Νέα Άμπλιανη, άρχισαν να λειτουργούν μικρομπακάλικα κυρίως για προμήθεια μόνον των απαραίτητων ειδών του τότε - κατά τα άλλα - αυτόνομου σπιτιού της Άμπλιανης (που είχε γάλα, τυρί, κρέας και μικρό κήπο με λαχανικά).

   Παρά τα δύσκολα χρόνια, από τη ζωή σε καλύβες και μετά σε πετρόκτιστα ισόγεια ή δίπατα σπίτια, την περίοδο του Μεσοπολέμου μέχρι και τη δεκαετία του ’50, η Νέα Άμπλιανη ανέδειξε αρκετά άξια παιδιά, με δικηγόρους (όπως Γιαννακογεώργος, Τσιφτσής), γιατρούς (Κων. Γιαννακογεώργος, Σπυρ. Μπαρτσώκας, Νικ. Σουρούνης) φαρμακοποιούς (Γ. Πάπουτσας, Γιάννα Κραββαρίτου), πολιτ. μηχανικούς (Ευάγ. Ν. Μαλακάτας), δασκάλους (Κων. Καραχάλιος, Γεώρ. Βεζύρης, Κ. Πελεκάνος, Ιωάν. Μπαρτσώκας, Δήμος Ελευθερόπουλος-Σάπιος). Ιδιαίτερα να αναφέρω το γιατρό Σπύρο Χρ. Μπαρτσώκα, ο οποίος με πρωτοποριακές εργασίες και σπουδές στο εξωτερικό αναδείχθηκε ως πανεπιστημιακός καθηγητής παιδιατρικής. Ισάξιο θεωρώ το γιο του Χρήστο επίσης γιατρό και καθηγητή, με ανάλογη σημαντική καριέρα.

   Στα μεταπολεμικά χρόνια, από τη δεκαετία του ’50, η Νέα Άμπλιανη αυξάνεται πληθυσμιακά. Η δόμηση στην περιοχή ήταν άναρχη. Την περίοδο του δημιουργικού δημάρχου Ιωάννη Παπασιοπούλου το δίκτυο ύδρευσης ολοκληρώθηκε, με νερό στα σπίτια και από το 1964 έγινε σχέδιο πόλης κάτω της σιδ. γραμμής, όμως μόνο για ένα τμήμα της Άμπλιανης, παράλληλα με την οδό Αθηνών. Τα επόμενα χρόνια ακολούθησαν επεκτάσεις του σχεδίου, αλλά μέχρι σήμερα, κυρίως στη νότια Νέα Άμπλιανη, κάποιοι κάθετοι δρόμοι στην οδό Αθηνών, για σύνδεση με την οδό Χαλκομάτας και την οδό Μεγ. Αλεξάνδρου δεν έχουν ακόμα διανοιγεί.

   Την περίοδο της μεταπολίτευσης έχουμε τη δημιουργία του Επιμορφωτικού και Εξωραϊστικού Συλλόγου Νέας Άμπλιανης “Η Αγία Παρασκευή”. Το 1981 εκδίδεται η εφημερίδα “Νέα της Άμπλιανης”, σε 7 διαδοχικές εκδόσεις. Δυστυχώς δεν είχε συνέχεια.  Το 1976 ιδρύθηκε επίσημα η ποδοσφαιρική ομάδα με τον τίτλο ΑΕΝΑ, η οποία - μετά από σειρά επιτυχιών - μέχρι το 1981 ανέβηκε στην Α’ ερασιτεχνική κατηγορία. Η σημαντική συμβολή πολλών ανθρώπων στη δράση τόσο του Συλλόγου, όσο και της ΑΕΝΑ πρέπει να αναδειχτεί σε επόμενη έκδοση αυτής της προσπάθειας ή με άλλο αυτοτελή τρόπο.

   Η αύξηση του αριθμού μαθητών στο 6ο Δημοτικό Σχολείο οδήγησε στην κατασκευή του νέου μεγάλου κτιρίου στην οδό Καβάφη, που εγκαινιάστηκε το 1977. Το παλιό κτίριο στέγασε αμέσως το 6ο Νηπιαγωγείο. Τα επόμενα χρόνια διεκδικήθηκε η ίδρυση Γυμνασίου στη Νέα Άμπλιανη. Από το 1982 άρχισε τη λειτουργία του στο παλιό κτίριο του Δημοτικού Σχολείου (ως παράρτημα του 2ου Γυμνασίου Λαμίας πρώτα) και από το σχ. έτος 1983-84 έγινε ανεξάρτητο Γυμνάσιο (που ονομάστηκε 7ο Γυμνάσιο). Τη δεκαετία του ’90 έγινε η νέα δυτική πτέρυγα του σχολείου και μετά την κατεδάφιση του παλιού κτιρίου έγινε και η ανατολική πτέρυγα, καλύπτοντας τις σχολικές ανάγκες. Εγκαινιάστηκε το έτος 2006.

   Σε όλα τα μεταπολεμικά δημοτικά συμβούλια Λαμίας, η Νέα Άμπλιανη είχε εκπροσώπηση, με 1-2 δημοτικούς συμβούλους. Μετά από πολλές θητείες ως πρώτος δημοτικός σύμβουλος, κορυφαίο γεγονός για την αυτοδιοικητική του διαδρομή, ήταν η επάξια ανάδειξη του δικηγόρου και Αμπλιανίτη Γεωργίου Θωμά Ντελή στη θέση του δημάρχου Λαμίας, την περίοδο 1993-99.

   Μετά την τελευταία απογραφή της Νέας Άμπλιανης το 1961, ως συνοικίας της Λαμίας, πέρασε μισός αιώνας και πλέον. Από τους 3.404 κατοίκους τότε, η περιοχή αύξησε σημαντικά τον πληθυσμό της. Έτσι προέκυψε η ανάγκη κατασκευής νέου μεγαλύτερου Ι. Ν. της Αγίας Παρασκευής. Το 1993 έγινε κατεδάφιση του αρχικού ναού (από το 1929) και ακολούθησε η ανέγερση του νέου. Ψυχή της προσπάθειας ήταν ο εφημέριος π. Άγγελος Αγγελής. Στις 4 Ιουνίου 2000 έγιναν τα εγκαίνια του νέου περικαλλούς ναού.

   Η παρούσα εργασία είχε θέσει το τέλος του 20ού αι ως το χρονικό όριό της. Από το έτος 2000 και μετά, έγιναν και γίνονται πολλά. Η κατασκευή και τα εγκαίνια του νέου μεγάλου Ι. Ν. του Αγίου Γεωργίου δημιούργησε τη δική του ενορία, ανακουφίζοντας αριθμητικά το πολυπληθές εκκλησίασμα της Νέας Άμπλιανης. Επίσης, κόσμημα για την περιοχή της Νέας Άμπλιανης αποτελεί το κτίριο του Πνευματικού Διοικητικού Κέντρου της Ι. Μ. Φθιώτιδας, μαζί με το μικρό Ναΐδριο του Αγίου Εφραίμ. Η κατασκευή και τα εγκαίνια του νέου Ι.Ν. του Αγίου Τρύφωνα (το 2015) γέμισε ικανοποίηση όχι μόνο τον αμπελουργικό κόσμο, αλλά και την ευρύτερη χριστιανική κοινότητα.

    Με αρκετά νέα καταστήματα και μερικά πολυκαταστήματα, η Νέα Άμπλιανη έχει αποκτήσει αρκετά αυτόνομη αγορά. Σε πολιτιστικό και αθλητικό επίπεδο έχουμε Ωδεία, Γυμναστήρια, Σχολές ρυθμικής και χορού, πολεμικών τεχνών, φροντιστήρια, κλπ. Η λειτουργία των Σχολών του ΤΕΙ, με το φοιτητόκοσμο, δίνει ζωντάνια τόσο στη Νέα Άμπλιανη, όσο και σε όλη τη Λαμία.  Όλα αυτά όμως εκφεύγουν των ορίων της  παρούσης προσπάθειας.

Κυρίες και κύριοι

   Το βιβλίο στο οποίο αναφέρεται η σημερινή εκδήλωση είναι πολυετές έργο ζωής. Στηρίχθηκε κυρίως με μαρτυρίες ηλικιωμένων κατοίκων της Νέας Άμπλιανης, εφόσον το γραπτό αρχειακό υλικό ήταν ελάχιστο. Η συλλογή του υλικού άρχισε σε οικογενειακή βάση και επεκτάθηκε με τη βοήθεια πολλών άλλων, μερικοί από τους οποίους δεν βρίσκονται πλέον στη ζωή. Ο τελευταίος που ρώτησα ήταν ο Σπύρος Ν. Κραββαρίτης, που έφυγε απ’ τη ζωή στις 9 Αυγούστου 2018, σε ηλικία 103 ετών. Ήταν ο μακροβιότερος Αμπλιανίτης από τους άντρες. Αντίστοιχα, η μακροβιότερη γυναίκα ήταν η Ελένη Σπ. Κρίντα, 105 ετών, που πέθανε το Μάρτιο του 2015.

   Μεγάλη ήταν η συμβολή του Γεωργίου Ευαγ. Στεφανή, στην καταγραφή των ιδιοκτησιών, όπως και στο δύσκολο έργο των γενεαλογικών δένδρων (στα σόγια). Λόγοι υγείας δεν επέτρεψαν την εδώ παρουσία του. Θα αποτελούσε μεγάλη χαρά να ήταν εδώ μαζί μας. Ήθελα να έχει την άμεση ικανοποίηση της σημαντικής συνεισφοράς του στην προσπάθεια αυτή. Μόλις εκδόθηκε το βιβλίο, του πήγα ένα αντίτυπο για να χαρεί. Το αξίζει. Τιμώντας τον, θα παρακαλούσα το χειροκρότημά σας.

   Όπως αναφέρω και στον πρόλογο του βιβλίου, όλη η γραφή προήλθε από μένα και παρά τις αλλεπάλληλες διορθώσεις που έγιναν, μπορεί να διέλαθαν κάποια μικρά παροράματα, για τα οποία όμως δεν υπήρχαν προθέσεις και μπορούν εύκολα να διορθωθούν σε επόμενη 2η έκδοση. Χαίρομαι που η προσπάθεια είχε καλή απήχηση στον κόσμο της Νέας Άμπλιανης Λαμίας πρώτα, αλλά και στους συμπατριώτες Αμπλιανίτες στο Μεσολόγγι και στην Αθήνα. Έλαβα ήδη τις καλές κριτικές από εκλεκτούς συμπατριώτες και τους ευχαριστώ.

   Αδυνατώντας να επισκέπτομαι τα σπίτια και να ζητώ φωτογραφικό υλικό, που σίγουρα διαθέτουν (και το οποίο μπορεί να αξιοποιηθεί σε επόμενη έκδοση), φωτογράφισα παλιά σπίτια που ακόμα υπήρχαν και μερικά υπάρχουν. Όσο για τις φωτογραφίες των προσώπων, μόνο των θανόντων, επέλεξα να τις πάρω από τα ταφικά μνημεία των Κοιμητηρίων της Ξηριώτισσας Λαμίας και του χωριού Άμπλιανης Ευρυτανίας. Στο λεύκωμα προστέθηκαν επιπλέον φωτογραφίες, που μου έφεραν καλοί φίλοι και φίλεργες κυρίες του Συλλόγου.

   Να θυμίσω και πάλι ότι θεωρούμε ως αμπλιανίτες, όσους έζησαν ή ζουν στην περιοχή που ονομάζεται Νέα Άμπλιανη Λαμίας, και όχι όσους έλκουν την καταγωγή από το χωριό Άμπλιανη Ευρυτανίας.

   Κλείνοντας, οφείλω και εκφράζω ευχαριστίες σε όσους συνέβαλαν στην υλοποίηση-έκδοση αυτής της μεγάλης εργασίας. Συγκεκριμένα αυτοί είναι :

·         η Αστική μη κερδοσκοπική Εταιρεία Πολιτιστικού και κοινωφελούς Έργου με τίτλο “Αιγέας”, της οικογένειας Αθανασίου και Μαρίνας Μαρτίνου.

·         Επίσης όλα τα δραστήρια μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του Επιμορφωτικού-Εξωραϊστικού Συλλόγου της Νέας Άμπλιανης Λαμίας.

·         Η εταιρία “Λαμιακός Τύπος” των Αφών Ρίζου (και αμπλιανιτών) για την ποιοτική εκτύπωση-βιβλιοδεσία.

   Να μην ξεχάσω τις σημαντικές μαρτυρίες, που έλαβα από πολλά άτομα - κυρίως ηλικιωμένα - της Νέας Άμπλιανης, πολλά από τα οποία δεν είναι πλέον στη ζωή. Τα ονόματά τους τα αναφέρω στο τέλος του βιβλίου. Σε όλους και όλες εκφράζω και αποδίδω εγκάρδιες ευχαριστίες.

   Η προσπάθεια αυτή είναι κατάθεση μνήμης που αποτείνεται στο θυμικό των ηλικιακά μεγαλύτερων, αλλά κυρίως στους νεότερους, στους οποίους και αφιερώνεται.

   Σας ευχαριστώ πολύ για την τιμητική παρουσία σας και για την προσοχή σας.

   Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος

                    φυσικός