Ημέρες αποχώρησης των Γερμανών από τη Λαμία (17 και 18 Οκτωβρίου 1944)

Μικρό χρονικό

 

του Κωνσταντίνου Αθαν. Μπαλωμένου

                  φυσικού

Πρόλογος

Γιώργος Γεωργουλόπουλος

(φωτ. 2014, Κ.Α.Μ.)

   Ήταν 28 Ιουνίου 2014, στην καφετέρια “Εντελβάις” στα Γαλανέικα. Συναντήθηκα με τον αείμνηστο Γιώργο Γεωργουλόπουλο (1923-2016) και κάναμε για ευχάριστη συζήτηση κυρίως για την παλιότερη Λαμία. Τότε, ζήτησα από το Γιώργο (συνοπτικά Γ. Γ.) να μου αφηγηθεί τι ακριβώς έκανε την παραμονή και την ημέρα της αποχώρησης των Γερμανών από τη Λαμία (στις 17 & 18 Οκτωβρίου 1944). Την απάντησή του κατέγραψα με όση ακρίβεια γινόταν. Αποτελεί μια σημαντική μαρτυρία και δημοσιεύεται με την ευκαιρία της επετείου. Ο Γιώργος, το 1944, ήταν 19 ετών και δούλευε στην Ηλεκτρική Εταιρία Λαμίας ως βοηθός ηλεκτρολόγος, όπου επίσης εργαζόταν και ο αδελφός του Κώστας, ως μηχανικός.

    Στην παρούσα συνέντευξη “μιλάει” ο ίδιος ο Γ.Γ. Η αφήγηση ακολουθεί αμέσως :

Στις 17 Οκτωβρίου 1944

   Την παραμονή της εορτής του Αγίου Λουκά Λαμίας το 1944, κατά τις 6 το απόγευμα, σχόλασα από το Εργοστάσιο της Ηλεκτρικής Εταιρείας και γύρισα στο σπίτι μου (έμενα στην οδό Εκκλησιών 27). Θυμίζω ότι στις 6.30’ μμ. έληγε η κυκλοφορία (ήταν απαγόρευση των κατακτητών). Από μέρες γνωρίζαμε ότι “κάτι γίνεται”, εφόσον Γερμανικές δυνάμεις μετακινούνταν προς το Δομοκό.

   Φτάνοντας στο σπίτι μου, μια γειτόνισσα είπε ότι σ’ ένα φορτοταξί του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού (Δ.Ε.Σ.), που έκανε τις διανομές τροφίμων (κυρίως γάλακτος) στη Λαμία, έφυγε ο γιος της μαζί με άλλους νέους (φυσικά με τη θέλησή τους). Ο Γ.Γ. έτρεξε, πρόλαβε το φορτοταξί και ανέβηκε κι αυτός. Στην πορεία πήραν μαζί κι άλλα 2-3 άτομα (όλοι ήταν εθελοντές) και συνολικά πρέπει να συγκεντρώθηκαν 15-20 άτομα. Πήγαν στην οδό Αινιάνων, στα δεξιά, όπως ανεβαίνει ο δρόμος, όπου ήταν τα γραφεία του ΔΕΣ. Εκεί έμενε ο Σουηδός Στούρε Λιννέρ (που ήταν υπεύθυνος του ΔΕΣ για την περιοχή μας). Τον περιμέναμε στην αίθουσα αναμονής. Κάποια στιγμή, άνοιξε η πόρτα και ο Στούρε Λιννέρ αφού μας καλωσόρισε, μας είπε :

- Κύριοι, ο σκοπός που σας κάλεσα είναι να διαφυλάξετε τις αποθήκες τροφίμων των Γερμανών, τις οποίες ο Γερμανός διοικητής θέλει να τις κάψει ή να τις ανατινάξει, για να μην πέσουν στα χέρια των ανταρτών. Έχω συνάντηση, για να κάνω σχετική συζήτηση με το Γερμανό διοικητή, ώστε να τον πείσω με το επιχείρημα :

- Αν τις ανατινάξεις, η χώρα σου θα είναι υπόλογη στο μέλλον. Ο λαός πεινάει και είναι εγκληματικό να καταστραφούν τα τρόφιμα αυτά.

   Ο δε Γερμανός διοικητής αν τον ρωτήσει :

- Ποιος θα τα ασφαλίσει, ώστε να μην πέσουν στα χέρια των ανταρτών; Τότε ο Λιννέρ ήθελε να του απαντήσει:

- Εγώ, με εθελοντές.

   Απευθυνόμενος προς τους νέους (τους εθελοντές) ο Στούρε Λιννέρ είπε :

- Εσείς θα πρέπει να ασφαλίσετε τις αποθήκες αυτές από τον κόσμο. Όσοι δεν θέλετε να λάβετε μέρος, μπορείτε να αποχωρήσετε. Οι υπόλοιποι θα γίνουν μέλη του ΔΕΣ.

   Δέχτηκαν όλοι με ενθουσιασμό. Μας έδωσε από ένα περιβραχιόνιο με το σήμα του ΔΕΣ και μας είπε :

- Θα είστε στρατιωτάκια του ΔΕΣ. Η ζωή σας διατρέχει κίνδυνο κυρίως από περαστικούς Γερμανούς (εφόσον οι ντόπιοι σας γνωρίζουν). Γι’ αυτό, σε άγνωστα πρόσωπα, να κρύβεστε [σημ. του Γ.Γ., “αν και εμείς δεν ξέραμε ποιοι ήταν οι μεν και ποιοι οι δε”].

   Η ώρα ήταν 9-9.30 περίπου, όταν ο Στούρε Λινέρ έφυγε και πήγε να συναντήσει το Γερμανό Διοικητή, που ήταν στην οδό Τσιριμώκου, δίπλα στο Α’ Γυμνάσιο Αρρένων. Μετά από μία ώρα περίπου, γύρω στις 11 μμ. επέστρεψε και μας είπε :

-  Ο Γερμανός διοικητής δέχτηκε να φυλάξετε εσείς τα τρόφιμα. Στις 12 ακριβώς (μεσάνυχτα) θα ανατιναχτούν το κτίριο της Τηλεφωνικής Εταιρείας (ήταν ο πρόδρομος του σημερινού ΟΤΕ) που βρισκόταν στην οδό Αινιάνων, το Ηλεκτρικό Εργοστάσιο (στην οδό Αμφίσσης[1]) και τα πυρομαχικά στο στρατόπεδο Τσαλτάκη.

   Ο Γιώργος Γεωργουλόπουλος τότε του είπε :

-  Κύριε Λιννέρ, στο Ηλεκτρικό Εργοστάσιο απ’ το οποίο σχόλασα, εκεί εργάζεται τώρα και ο αδερφός μου (είχε βάρδια). Γιατί να ανατιναχτεί;

Στούρε Λιννέρ

   Ο Στούρε Λιννέρ (Σ. Λ.) ρώτησε :

-  Τι θέλεις να γίνει;

-  Να πάτε ξανά στο Γερμανό διοικητή και να του πείτε ότι έχουμε παιδιά που εργάζονται εκεί. Στο Ηλεκτρικό εργοστάσιο υπάρχουν 2 γερμανικές πετρελαιομηχανές Deutz 250 ίππων καθεμιά και μία σουηδική Σούλσερ των 100 ίππων. Έχει γερμανικές γεννήτριες Siemens. Το συγκρότημα αυτό προσφέρει φωτισμό. Δεν έχει πυρομαχικά. Γιατί να ανατιναχτεί και να στερηθεί ο κόσμος το ηλεκτρικό ρεύμα;

-  Πώς να πάω τέτοια ώρα ; Θα με σκοτώσουν, είπε ο Σ. Λ.

-  Να πάμε μαζί, επέμενε ο Γ. Γ.

-  Θα το επιχειρήσω εγώ, κι ό,τι συμβεί, είπε τελικά ο Σ. Λ.

   Πήγε πάλι, αυτές τις επικίνδυνες ώρες. Πέρασε την πλατεία Ελευθερίας, συνέχισε στην οδό Υψηλάντου και ανέβηκε στην ανηφόρα της οδού Τσιριμώκου. Μόνος στο σκοτεινό δρόμο με κίνδυνο, από τα περίπολα να τον σκοτώσουν. Επέστρεψε 10 λεπτά πριν τα μεσάνυχτα και μας είπε :

- Σας ανακοινώνω, ότι το Ηλεκτρικό Εργοστάσιο δεν θα ανατιναχτεί!

   Μετά από λίγο, τα μεσάνυχτα ακριβώς, ανατινάχτηκε το κτίριο της τηλεφωνικής εταιρείας[2] ΑΕΤΕ λίγο πιο πάνω στην οδό Αινιάνων.

   Περιμέναμε να ανατιναχτούν και τα πυρομαχικά, αλλά δεν ακούσαμε τίποτα.

   Ο Στούρε Λιννέρ είπε :

-  Είναι 1 η ώρα, μετά τα μεσάνυχτα. Θα πάμε, να γίνει η διανομή των φυλάκων στις αποθήκες. Από 2 άτομα σε κάθε αποθήκη.

   Έτσι και έγινε.

------------

Σημείωση 1 : Οι αποθήκες αυτές ήταν : στην οδό Παλαιολόγου (2 αποθήκες κοντά στου Ριζοκώστα), κοντά στο Σιδ. Σταθμό Λαμίας, στο Γυμνάσιο Αρρένων και στο ημιτελές κτίριο του Νοσοκομείου[3] Λαμίας (οδός Φλέμιγκ). Ο Γ. Γ. μιλάει για 10 αποθήκες συνολικά! Τα τρόφιμα ήταν κυρίως τυριά (κεφαλοτύρι, γραβιέρα, κλπ) σε μεγάλα κεφάλια των 10 κιλών καθένα. Η ποσότητα των τροφίμων ήταν μεγάλη.

Σημείωση 2 : Να θυμίσω ότι τα τρόφιμα του Δ.Ε.Σ. τα έφερναν με φορτηγά και τα αποθήκευαν σε άγνωστη σε μας αποθήκη και μετά γινόταν διανομή τους μέσω των ιερών ναών (ενοριών) της Λαμίας.

   Πιθανά, αποθήκευαν τρόφιμα του ΔΕΣ στα κτίρια της Δημοτικής Αγοράς της Λαμίας. Αυτά περιλάμβαναν γάλατα, ζάχαρη και κονσέρβες (δεν είναι γνωστό το περιεχόμενό τους).

------------

Στις 18 Οκτωβρίου 1944

    Την ημέρα της γιορτής του Αγίου Λουκά, από το πρωί, οι Γερμανοί είχαν αποχωρήσει και κατά τις 8-8.30 πμ είχαν φτάσει στην Καμηλόβρυση. Στις 8.30-9.00 κατέβηκα στην πλατεία Ελευθερίας (όλη τη νύχτα δεν κοιμήθηκα). Εκεί είδα ένα φορτηγό με αντάρτες[4].

   Όλη τη νύχτα και το πρωί δεν ακούστηκε έκρηξη από πυρομαχικά. Στο Κάστρο της Λαμίας έπεσαν βλήματα όλμων, που - μάλλον - ήταν γερμανικοί και ίσως προέρχονταν από την Καμηλόβρυση.

   Ο κόσμος φοβήθηκε ότι επιστρέφουν οι Γερμανοί και για λίγο άρχισε πάλι να κρύβεται. Μετά βγήκε και κυκλοφορούσε ελεύθερα.

   Κατά τις 10 πμ πήγα για φύλαξη (βάρδια στην αποθήκη τροφίμων στο ημιτελές κτίριο του Νοσοκομείου. Το απομεσήμερο ήρθε μια Επιτροπή (πρόσωπα άγνωστα σε μας) και μας δήλωσε ότι αυτά τα τρόφιμα ανήκουν και θα δοθούν στο λαό. Τότε όλοι οι εθελοντές έφυγαν και πήγαν στα σπίτια τους. Τα τρόφιμα δόθηκαν στον κόσμο αλλά με άτακτο τρόπο, χωρίς να ξέρουμε αν ήταν και δίκαιος.

   Έκτοτε, δεν ειδωθήκαμε με τον Λιννέρ[5], που πιθανά έφυγε από τη Λαμία. Στη Λαμία ήταν πολύ αγαπητός. Τον είχαμε σαν πατέρα μας. Στην πείνα βοήθησε πολύ. Από τα γάλατα του ΔΕΣ ζήσαμε. Ήταν φιλέλληνας και μιλούσε ελληνικά. Είχε σπίτι στην Αθήνα.

--------------------------------

        Υστερόγραφο

   Στις 8 Νοεμβρίου 2016, σε επιμνημόσυνη γραφή μου, που δημοσιεύτηκε στην εφ. ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ (φ. 21218), ζήτησα από το Δημοτικό Συμβούλιο, με εισήγηση του κ. Δημάρχου, να τιμηθεί μεταθανάτια ο αείμνηστος Γιώργος Γεωργουλόπουλος για τη σωτηρία του Εργοστασίου της Ηλεκτρικής Εταιρείας Λαμίας, από ανατίναξη.

  Την πρόταση επανέλαβα στις 21 Σεπτεμβρίου 2018, μέσω του κ. Γιάννη Καζάση. Αναζητήθηκε η χήρα του Γιώργου Γεωργουλόπουλου, αλλά δυστυχώς έλλειψε εκτός Λαμίας εδώ και μήνες. Δεν έγινε δυνατή η επικοινωνία μαζί της. Κρίμα!

    Πιστεύοντας ότι ικανοποιώ το πολύχρονο έλλειμμα ευγνωμοσύνης για τους ανθρώπους που έκαναν περισσότερα από μας για το καλό όλων μας, στη Λαμία ή σε κάθε τόπο της χώρας μας, αισθάνομαι τη χαρά του αείμνηστου Γιώργου, που ίσως μας παρακολουθεί από ψηλά, αλλά και των δικών του ανθρώπων που είναι μαζί μας. Η απόδοση της οφειλόμενης τιμής παράλληλα προβάλλει ένα πρότυπο δημότη και πολίτη όπως ο αείμνηστος Γιώργος Γεωργουλόπουλος, που πρέπει να νοιάζεται για την πόλη του, τόσο καθημερινά σε μικρά προβλήματα, όσο και σε δύσκολους καιρούς που επιβάλλουν θυσίες, με αμείωτη διάθεση προσφοράς.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

---

[1] Μετονομάστηκε σε οδό Λεωνίδου.

[2] Η εταιρεία λεγόταν ΑΕΤΕ (Ανώνυμος Ελληνική Τηλεφωνική Εταιρεία). Ήταν ο “πρόγονος” του ΟΤΕ.

[3] Στο 2ο Δημοτικό Σχολείο ήταν τότε Νοσοκομείο. Μάλιστα - λέγεται - ότι όσους αρρώστους πέθαιναν, τους έθαβαν στο προαύλιο του κτιρίου.

[4] Το πρωί, ένα τμήμα του ΕΛΑΣ από 9 νέα παιδιά, πήγαν να χτυπήσουν τους Γερμανούς. Σκοτώθηκαν όλοι. Αυτοί ήταν οι : Αθαν. Ψωμάς , Δημ. Βάρσος, Ηλίας Δεδεσιάδης, Θωμάς Παπαδημητρίου (από τη Στυλίδα), Γεωρ. Μανωλόπουλος, Ιωάν. Πανούτσος και Τσινάβος. Επίσης ένας Αθαν. Ψωμάς τραυματίστηκε σοβαρά και υπέκυψε. Οι περισσότεροι ήταν Λαμιώτες. Δεν ξέρω τι προσέφερε η άσκοπη θυσία τους.

[5] Το έτος 2000 περίπου, ο Στούρε Λιννέρ ήρθε στη Λαμία (πρέπει να συναντήθηκε με το Νίκο Δαβανέλλο). Κάθισε 2-3 μέρες χωρίς να τον καλέσει και τιμήσει κάποιος τοπικός άρχοντας! Έφυγε μετά και ήταν η τελευταία φορά που ήρθε στη Λαμία.