Τα καφενεία - ουζερί της προπολεμικής Λαμίας

Οι μάγοι με το μπρίκι

Α. Από την ανακάλυψη του καφέ στη λειτουργία καφενείων

 Στη Μέση Ανατολή και ευρύτερα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, ο καρπός του καφέ ήταν γνωστός από το 12ο αιώνα. Ως αυτοφυές φυτό, η ποικιλία Αράμπικα του καφέ, ανακαλύφθηκε τον 6ο αι. μ.Χ. στα υψίπεδα της Αιθιοπίας και της Υεμένης[1]. Η πρώτη χρήση του ήταν να τρώγεται ωμός με ψωμί. Λέγεται ότι κάποιος δερβίσης είχε την ιδέα να βράσει σπόρους καφέ και με το αφέψημά τους να σερβίρει τους πελάτες του. Έτσι το πρώτο καφενείο εμφανίστηκε στη Μέκκα.

 Μετά την κατάληψη της Αιθιοπίας από τον Τούρκο Σουλτάνο Σελήμ Α’, ο καφές εισήχθη το 1519 στην Κωνσταντινούπολη. Από τότε άρχισε η γνωστή χρήση του ως αφέψημα. H διάδοση όμως του καφέ ως είδους ευρείας κατανάλωσης πραγματοποιήθηκε κατά το δεύτερο ήμισυ του 16ου αιώνα, μετά το 1543, οπότε άνοιξαν και τα πρώτα καφενεία (1551 ή 1554) που αναδείχθηκαν σε τόπους κοινωνικής συνάθροισης και λαϊκής επικοινω­νίας, ψυχαγωγίας και διασκέδασης (για κάλυψη εξωθρησκευτικών αναγκών). Πάντως τα πρωτεία στο άνοιγμα καφενείων διεκδικούν Αραβία, Αίγυπτος, Συρία, ενώ το πρώτο επίσημα γνωστό καφενείο το άνοιξαν δύο Σύριοι στην Κωνσταντινούπολη. Δίπλα στην Αγιά Σοφιά!

 Από την Υεμένη, μουσουλμάνοι έμποροι μετέφεραν τον καφέ στη Τζέντα, μετά στο Κάιρο και στην Αλεξάνδρεια. Με πλοία έφθανε στην Κωνσταντινούπολη. Καθαριζόταν και καβουρντιζόταν. Κοπανιζόταν σε μεγάλα γουδιά. Μετά από έλεγχο, γινόταν η διανομή σε πωλητές. Συνήθως τον πουλούσαν[2] σε κόκκους και μετά στα καφενεία ή στα σπίτια[3], τον καβούρντιζαν και τον άλεθαν σε μικρό μύλο του καφέ.

 Η ιδέα του καφέ (ως αφέψημα) επεκράτησε γρήγορα και απλώθηκε και στην Ευρώπη. Από τότε άνοιξαν και εξαπλώθηκαν τα καφενεία.

 Στο Λονδίνο το πρώτο καφενείο ανήκε σε Έλληνα Μικρασιάτη. Το 1669, ο Τούρκος πρέσβης στο Παρίσι έγραψε ιστορία, μετά από επίσημο γεύμα, προσφέροντας καφέ στους καλεσμένους του! Ήταν ένα παχύρρευστο σκουρόχρωμο υγρό, άγνωστο μέχρι τότε στους Παριζιάνους, το οποίο τους κατέκτησε αμέσως!

 Στο α' μισό του 18ου αι., άνοιξε στη Μασσαλία το περίφημο «Café Procope» όπου σύχναζαν, μεταξύ άλλων, ο Βολταίρος, ο Ρουσσώ κι ο Ντιντερό, οι οποίοι απολάμβαναν το καφεδάκι[4] τους και αντάλλασσαν φιλοσοφικές απόψεις με άλλους θαμώνες.

 Μεταξύ 1890 και 1930 αναπτύχθηκε η καλλιέργεια του καφέ και στη Δυτική Αφρική όπου και ανακαλύφθηκε μία άλλη αυτοφυής ποικιλία, η Ρομπούστα, στις δυτικές περιοχές του τότε Ζαΐρ (πρώην Κογκό).

 Την ίδια εποχή η καλλιέργεια του καφέ Αράμπικα εξαπλώθηκε στη Λατινική Αμερική (Μεξικό, Γουατεμάλα, Κολομβία, Βραζιλία, κ.α.), ενώ το δεύτερο μισό του 20ού  αιώνα η Ρομπούστα εξαπλώθηκε σε Δυτική και Νότια Αφρική, δίνοντας νέα ώθηση στις υπάρχουσες φυτείες σε Ινδία, Ινδονησία και Ινδοκίνα.

 Στις αρχές του 20ού αι., εφευρέθηκε (1901) ο στιγμιαίος καφές από τον Ιάπωνα Σατόρι Κάτο, επιστήμονα που δούλευε στο Σικάγο των ΗΠΑ. Την πρωταπριλιά του 1938 ο στιγμιαίος καφές παρουσιάστηκε στο εμπόριο από την ελβετική εταιρία Nestlé με το εμπορικό όνομα Nescafé. Στις 3 τελευταίες 10ετίες του 20ού αι., αυτή η μορφή καφέ είχε μεγάλη εξάπλωση την Ελλάδα (ιδιαίτερα με τη μορφή του κρύου χτυπημένου καφέ, με το όνομα φραπέ). Επίσης ήρθαν και τα άλλα είδη καφέ όπως εσπρέσο, καπουτσίνο, γαλλικός  ή φίλτρου, κοζίτο, φροζίτο, κ.ά.

Β. Λειτουργία ελληνιών καφενείων - Η περίπτωση της Λαμίας

 Την περίοδο της Τουρκοκρατίας (τον 17ο αι.), άνοιξαν τα πρώτα καφενεία στην κατακτημένη Ελλάδα, όπου σύχναζαν μόνο Τούρκοι. Καφεκοπτεία δεν υπήρχαν και τα καφενεία προμηθεύονταν πράσινο σπυρί, το καβούρντιζαν στο μαγαζί σε μικρές ποσότητες και το άλεθαν σε μικρούς χειροκίνητους μύλους. Πάντως οι Έλληνες δοκίμασαν τον καφέ πριν από τους άλλους Ευρωπαίους.

 Μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους (1828), στο Ναύπλιο, στην πρώτη πρωτεύουσα,  άνοιξε το πρώτο Ελληνικό καφενείο. Το πρώτο, καθαρά ευρωπαϊκού στυλ, καφενείο στην Αθήνα, ήταν το «Πράσινο Δενδρί» που άνοιξε το 1834 και λειτούργησε κάπου στην Ιερά Οδό!

  Το Ζητούνι από τις 20 Ιουνίου 1836, ονομάζεται και πάλι Λαμία. Το 1838 έχουμε στη Λαμία το πρώτο γνωστό καφενείο που λειτούργησε ο ζαχαροπλάστης Εμμανουήλ Φράγκου[5]. Δεν είναι γνωστή η θέση του.

 Το 1852 η κεντρική πλατεία της Λαμίας ονομάστηκε πλατεία Όθωνος[6]. Η άλλη ονομάστηκε πλατεία Διάκου. 
 Το 1870, το κεντρικό τότε Φαρμακείο των αδελφών Δ. Ιατρού, στην πλατεία Ελευθερίας της Λαμίας, εκτός από παραγγελίες φαρμάκων, έφερνε και λίγα εισαγόμενα είδη εμπορίου (όπως καφές, ζάχαρη, κ.ά.), που τα διαφήμιζε[7] ανάλογα. Η σχετική διαφήμιση παρατίθεται.

 

Το καφενείο Κρίτσα στο ισόγειο. Στη δεξιά γωνία είναι το ραφείο του Κων. Ρούση.
Δίπλα, οι σκαλωσιές για την κατασκευή του Ι. Ν. Ευαγγελισμού της Θεοτόκου Λαμίας (1916).

 Από το 1870 λειτουργεί το πρώτο καφενείο της Λαμίας, ιδιοκτησίας Ιωάν. Κρίτσα στην πλατεία Ελευθερίας (πρώην Όθωνος). Είναι στο ισόγειο μεγάλου διώροφου κτιρίου[8] στη γωνία με οδό Υψηλάντου 1 με πρόσοψη στην πλατεία (παρατίθεται φωτογραφία). Από το 1876 το ανέλαβε[9] νέος καφεπώλης, ο Δημήτριος Μόσχος που σέρβιρε και διάφορα γλυκίσματα καλλίστης ποιότητος.

 Το 1873 άνοιξε στην Αθήνα το καφενείο[10] "Η Ωραία Ελλάς" στη γωνία των οδών Ερμού και Αιόλου. Το 1875 καταγράφηκαν[11] στη ζώνη της ενορίας του Ι. Ν. Αγ. Νικολάου Λαμίας οι καφεπώλες Θεμιστ. Αγγελακόπουλος και Νικόλ. Γεωργίου.

 Στις 21 Φεβρουαρίου 1875 άρχισε τη λειτουργία του το “νεόδμητο και λαμπρόν καφενείον του κ. Περικλέους Λεβαδίτου[12], παρά την είσοδον της πόλεως … που υπερβαίνει κατά την έκτασιν και το εμβαδόν του, άπαντα τα εν Αθήναις καφενεία …”. Η θέση του είναι γνωστή στην πλατεία Ελευθερίας και οδό Διάκου 2. Ήταν το πρώτο μεγάλο καφενείο της Λαμίας. Το κράτησε μέχρι το 1932, δηλ. για 57 ολόκληρα χρόνια, οπότε το ανέλαβαν οι αδελφοί Βούλγαρη[13].

 Ο περιηγητής Π. Γ. Πολίτης που πέρασε το 1879 από τη Λαμία, ως εθελοντής στην (ανοργάνωτη και με ατυχή έκβαση) θεσσαλική επανάσταση, έγραψε :

“ … Η Λαμία, υπό του στρατού μεταβληθείσα εις πόλιν στρατιωτικήν, είχε μεταβληθή εις πόλιν πολέμου. Η πλατεία αυτής ήτο πλήρης των χαρτίνων περικαλυμμάτων των φυσιγγίων και τα καφενεία έβριθον καπποφόρων ανδρών. Ήταν του σχηματιζομένου σώματος του Δ. Σούτσου … Η βροχή μας παρέσχεν ικανόν χρόνο όπως επισκεφθώμεν τα σφαιριστήρια της Λαμίας. …

 Την ενάτην της εσπέρας ώραν εισερχόμεθα εις το πρώτον καφενείον της Λαμίας, όπου όμιλος προσώπων ησύχως συνδιελέγετο. Οι εν Αθήναις φίλοι μας του Πανεπιστημίου και του Τσόχα ήσαν εκεί. … μόλις ο κρότος των φιλημάτων έπαυσε να αντηχή και τα γλυκίσματα του καφενείου μετακόμισαν εις τους ημετέρους στομάχους, αναπληρώνοντας τα κεκλεισμένα ξενοδοχεία, ωδηγήθηκε εις οικίαν τινά δια ύπνον …”

 

Όλο το ισόγειο του κτιρίου αυτού ήταν το καφενείο Περ. Λεβαδίτου, στην αρχή

της οδού Διάκου στην πλατεία Ελευθερίας. Απέναντι ο αιωνόβιος πλάτανος.

 Το 1879 ιδρύθηκε ο Σύλλογος Καφεπωλών Λαμίας. Σ’ αυτόν, μετά, εντάχθηκαν και οι Ζαχαροπλάστες. Στη συνέχεια προστέθηκαν και οι Γαλακτοπώλες δημιουργώντας τη μεγάλη Συντεχνία των Καφεγαλακτοζαχαροπλαστών. Η ζωή της όμως ήταν βραχύβια και οι επαγγελματίες χωρίστηκαν πάλι. Οι καφεπώλες και οι ζαχαροπλάστες ήθελαν να είναι μαζί σε ενιαία Συντεχνία, αλλά αυτό δεν έγινε.

 Στον Ι. Ν. του Αγίου Νικολάου Λαμίας υπάρχει ιερή εικόνα των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, η οποία αγιογραφήθηκε “ευσεβή ζήλω και δαπάναις των Καφεπωλών, τον Αύγουστον 1879”. Στην αφιέρωση αναγράφονται τα ονόματα των: Γ. Χατσίσκου, Αθαν. & Πασχάλη Γαλανόπουλου, Κ. Κανδηλιώτου, Τιμ. Γαζή, Αναστ. Αντωνίου και Ιωάν. Α. Αγγελοπούλου.

 Άνοιξε στην Αθήνα το 1880 το πολυτελές καφενείο και σφαιριστήριο του Σπύρου Ζαχαράτου, στην πλατεία Συντάγματος.  Έγινε κέντρο συνάντησης καλλιτεχνών, λογοτεχνών, πολιτικών, κ.ά. Έκλεισε το 1910. Μεταφέρθηκε σε άλλη θέση όπου λειτούργησε άλλα 53 χρόνια.

 Στη Λαμία, το 1882 και στο καφενείο του Γ. Χατζίσκου, στην “πλατείαν της εβδομαδιαίας αγοράς” (σημερινή πλατεία Λαού) έπαιζε[14] μουσικός θίασος, ο οποίος δημιουργήθηκε από μουσικούς που απολύθηκαν από στρατιωτικές μπάντες.

 Το 1888, πέρασε από τη Λαμία ο Γάλλος περιηγητής Γκαστόν Ντεσάν (1861-1931), και καταγράφει με λυρικό τρόπο τα καφενεία και τη βραδινή κίνηση της πόλης :

“… Η γενική άποψη της Λαμίας είναι χαριτωμένη, δίνει την αίσθηση της καλής διάθεσης, της άνεσης, μιας χαρούμενης εύκολης ζωής και μεγάλης πίστης για το μέλλον. …. Στα καφενεία ο κόσμος συζητάει ζωηρά για τα τελευταία πολιτικά γεγονότα πίνοντας με μικρές γουλιές ολόδροσο νερό, ζωντανεμένο με λίγες σταγόνες χιώτικης ρακής. Το βράδυ η πλατεία Ελευθερίας είναι το στέκι των περιπλανώμενων και των αργόσχολων. … Οι πλουσιότεροι πίνουν σερμπέτια στο μεγάλο καφενείο της πόλης. …”

 Ο Έλληνας περιηγητής Κωνσταντίνος Καπράλος, που πέρασε το 1891, παραθέτει μερικά στοιχεία για τον τόπο και τους ανθρώπους του :

“… Ότε αφικόμην  εν τη μικρά περικόμψω πλατεία της Ελευθερίας επαιάνιζεν η στρατιωτική μουσική. Κόσμος πολύ εκάθητο εις τα πέριξ καφενεία και νεάνιδαι δροσεραί και καλλίμορφοι περιεπάτουν εν στενοτάτω τινί χώρω, όν αφήκεν η μεγαλοδωρία των καφετζήδων, οι οποίοι εις όλα τα μέρη της Ελλάδος σμικρύνουσιν ασπλάχνως τα όρια των πλατειών και των οδών δια των τραπεζών και καθισμάτων των…”

 Όπως βλέπετε, το ίδιο γινόταν πριν 124 χρόνια, που γίνεται και σήμερα, δηλ. τα τραπεζοκαθίσματα των καφενείων να μικραίνουν τα όρια της πλατείας και του πεζόδρομου!

 Ο Κωνσταντινουπολίτης δημοσιογράφος και μετά διευθυντής της αθηναϊκής εφ. «ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ» Βλάσης Γαβριηλίδης (1848-1920), που πέρασε το 1892, έγραψε για τον τόπο μας :

“… Περί Λαμίας έν γνώριζον, ότι είναι - ότι ήτο τουλάχιστον - η πόλις των πυρετών. Και τίποτε άλλο. Την πρωτοείδα νύκτα. Ευτυχώς η πλατεία της, μεγάλη ως του Συντάγματος, με τα κατάφωτα καφενεία της, των οποίων έν ωδικόν, και τα εστιατόρια και τα ξενοδοχεία της και τα ζαχαροπλαστεία της διαθέτουν, εν πρώτη αντιλήψει, ευμενώς. … Τα τέσσερα ημερονύκτιά μου εν Λαμία τα διήλθον  ως σωστός Λαμιεύς. … Την ημέραν εις την πλατείαν, εις τα καφενεία, τη νύκτα εις το Ωδικόν, περνούσα τόσον ήσυχα, τόσον καλά, σωστός επαρχιώτης, αληθής Λαμιεύς.

 …Τα Πηγαδούλια είναι τα Πατήσια της Λαμίας, με εξοχικά καφενεία, νερά άφθονα, θερινόν θεατρίδιον …

 Η Λαμία έχει δύο πλατείας, μίαν λαϊκήν την κάτω και την άνω αστικήν, όπου δικηγόροι, βουλευταί, έμποροι. Η λαϊκή της Λαμίας πλατεία γεμάτη καφενεία με σφαιριστήρια …”

 Ο Γερμανός περιηγητής  Άλφρεντ Φίλιπσον (1864-1953), που πέρασε από τη Λαμία το 1895 αναφέρει ότι :

“… Δύο πλατείαι, η μία εις την κοιλάδα και η άλλη εις την δυτικήν πλευράν του υψώματος (110μ.) αποτελούν το κέντρον της κινήσεως ×  εδώ ευρίσκονται τα καφενεία και μερικά άθλια εστιατόρια….”

 Επίσης πέρασε από τη Λαμία το 1896 ο γνωστός Έλληνας λογοτέχνης και στρατιωτικός γιατρός Ανδρέας Καρκαβίτσας (1866-1922) και καταγράφει ότι :

“… Η Λαμία έχει καφενεία ευπρόσωπα, ως και δύο καφέ-σαντάν … Εις τα καφέ-σαντάν αυτά μερικοί παίζουν ραπανάκια μονά-ζυγά, τα οποία εντός κανίστρων περιφέρει ο πωλητής….”

 Ο Γάλλος Ανρί Τουρό που ήρθε ως ανταποκριτής του γαλλικού περιοδικού “Le tour du monde” καλύπτοντας τα γεγονότα του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897, γράφει:

“… Η μικρή πόλη της Λαμίας είναι πιο ανήσυχη, θορυβώδης και ανάστατη, συγκρινόμενη με τη Στυλίδα. … Στην κεντρική πλατεία, τα καφενεία είναι κατάμεστα από στρατιώτες και αξιωματικούς, που συζητούν με παθιασμένες χειρονομίες… Τα μικρά δρομάκια της πόλης έχουν διατηρήσει την τούρκικη όψη τους…”

Στο ισόγειο του αρχοντικού Χατζηχρήστου (Σκληβανιώτου 2)
λειτούργησε καφενείο (1897) [φωτ. Henri Turot]

 Το ίδιο έτος (1897) στην Αθήνα ιδρύθηκε το Ουζερί του Βασ. Απότσου, αρχικά στην οδό Σταδίου 5, μετά στην οδό  Βουκουρεστίου (1969) και τέλος στη στοά της οδού Πανεπιστημίου 10 (από το 1971). Ήταν λογοτεχνικό στέκι. Με την είσοδο του 20ού αι. μεταξύ πολλών άλλων καφενείων, καταγράφουμε το Ζαχαροπλαστείο - καφενείο με τον πρωτότυπο τίτλο “Ηνωμένα Βουστάσια”, στην οδό Πανεπιστημίου 56, που έγινε κι αυτό σημαντικό στέκι λογοτεχνών. Μεταπολεμικά, μετατράπηκε στον κινηματογράφο «Τιτάνια». Κατεδαφίστηκε το 1970.

 Από την αλλαγή του αιώνα άρχισε η μετανάστευση στην Αμερική, δίνοντας διέξοδο στη φτώχεια και ανέχεια της ελληνικής οικογένειας. Ελάχιστα όμως άτομα του κλάδου των καφεπωλών έφυγαν.

 Το 1911 αρχίζει τη λειτουργία του το Εργοστάσιο της Ηλεκτρικής[15] Εταιρείας Λαμίας. Η πόλη ηλεκτροφωτίζεται (δημοτικός φωτισμός) και ομορφαίνει. Σε σύντομο χρόνο, τα καταστήματα (και φυσικά τα καφενεία) αλλά και οι οικίες αποκτούν ηλεκτρικό φως. Ακολουθεί η ηλεκτροκίνηση των εργαστηρίων και βιοτεχνιών.

 Το 1917, ιδρύθηκε η Αδελφότης Αλληλοβοήθειας Καφεπωλών Λαμίας με την αριθ. 10 /1917 απόφαση του Πρωτοδικείου Λαμίας. Το επόμενο έτος, με την αριθ. 217/1918 απόφαση του Πρωτοδικείου Λαμίας ιδρύθηκε ο Σύλλογος Καφεπωλών Λαμίας.

 Η πανδημία της ισπανικής γρίπης (1918) φτάνει στη Λαμία. Οι θάνατοι από γρίπη στην πόλη είναι πολλοί. Οι γιατροί, χωρίς αξιόλογα φαρμακευτικά μέσα, αγωνίζονταν να περισώσουν τα πλέον ανθεκτικά άτομα, δίνοντας ταυτόχρονα και οδηγίες πρόληψης. Στις αρχές του 1920 θα λήξει το κακό. Από τους καφεπώλες ήταν ελάχιστα τα θύματα.

 Έρχεται το τέλος της Μικρασιατικής Εκστρατείας, με την Καταστροφή του 1922. Φτάνουν οι πρόσφυγες. Η αγορά και η εμπορική κίνηση την περίοδο αυτή είναι πολύ περιορισμένη. Θα χρειαστεί χρόνος για να κινηθεί και ανακάμψει.

 Με την αριθ. 10/1924 απόφαση του Πρωτοδικείου Λαμίας ιδρύθηκε ο Σύνδεσμος Εστιατόρων-Καφεπωλών-Ζαχαροπλαστών Λαμίας.

 Ο κλάδος των Καφεπωλών, το 1930, αποφάσισε να ανεξαρτητοποιηθεί από το Σύνδεσμο του 1924, στον οποίο ήταν μαζί με τους εστιάτορες και τους ζαχαροπλάστες. Έτσι, με την αριθ. 1201/15-12-1930 απόφαση του πρωτοδικείου Λαμίας συστάθηκε[16] Σύλλογος Καφεπωλών Λαμίας.

Από διαφήμιση (δεκαετία ’30)

 Την περίοδο του Μεσοπολέμου οι άντρες έπιναν ούζο (όχι τσίπουρο) και τα καλοκαίρια μερικοί έπιναν και μπύρα. Το κρασί βέβαια ήταν το μόνιμο συνοδευτικό ποτό του φαγητού, όπως και στις πλείστες παρέες. Όσοι έρχονταν για κάποια δουλειά στη Λαμία, από τα γειτονικά μέρη του νομού, είχαν τα στέκια τους, στις κάτω πλατείες (Λαού και Σταροπάζαρου), αλλά και στα στενά της πόλης (σε καφενεία ή σε ουζερί). Στα σπίτια, το κέρασμα σε επισκέψεις ήταν βέβαια ο καφές.

 Στις αρχές της 10ετίας του ’30, μετά το οικονομικό “κραχ” του 1929, η Ελλάδα, το 1932, δια του πρωθυπουργού Ελ. Βενιζέλου κήρυξε πτώχευση (1-5-1932) και στάση πληρωμών. Ακολούθησε αύξηση της ανεργίας και έγιναν πολύ φτηνά τα μεροκάματα. Ξέσπασαν τότε πολλές απεργίες.

Καφές, λουκούμι και γλυκό του κουταλιού

 Το 1932, οι αδελφοί Βούλγαρη[17] αναλαμβάνουν από τον Περικλή Λεβαδίτη[18] το ιστορικό Καφενείο στην πλατεία Ελευθερίας (γωνία με οδό Διάκου 2). Το καφενείο απέκτησε νέο όνομα “ΗΒΗ”, με ποικιλία συνοδευτικών στον ποιοτικό καφέ του, όπως τα γλυκά του, αλλά και με κατάλληλο μεζέ στο ούζο, γνώρισε νέα περίοδο αίγλης. Το 1933, ο Αθανάσιος Γιαννούκος[19] εγκατέστησε εκεί το πρώτο ραδιόφωνο σε καφενείο της Λαμίας και έτσι οι θαμώνες άκουγαν κάθε μέρα εκλεκτή μουσική. Παράλληλα στο γραμμόφωνο έπαιζαν νέες πλάκες με τραγούδια.

 Το 1936, στην Άμφισσα (πλατεία Κεχαγιά), άνοιξε το καφενείο “Πανελλήνιον”, που είχε μέσα του και θεατρική σκηνή. Έπαιξαν εκεί θεατρικά έργα[20]. Το 1976 εκεί γυρίστηκε μια σκηνή από την ταινία “Ο Θίασος” του σκηνοθέτη Θόδ. Αγγελόπουλου. Υπάρχει[21] μέχρι σήμερα.

 Οι υπάλληλοι των καταστημάτων εστίασης της Λαμίας οργανώθηκαν. Το 1937 ίδρυσαν το Σύνδεσμο Υπαλλήλων Καφεζυθοζαχαροπλαστείων - Εστιατορίων Λαμίας.

 Στην Αθήνα, το 1939, ιδρύθηκε το πολυτελές ιστορικό καφενείο “Ζόναρς”, από τον Έλληνα της διασποράς Κάρολο Ζωναρά (1873 -1968). Ήταν διάσημο για τα γλυκά του. Αποτέλεσε σημαντικό πολιτικό στέκι. Το 1940 άνοιξε το καφε-ζαχαροπλαστείο του «Φλόκα», δίπλα στο Ζόναρς, από τους Θεσσαλονικείς επιχειρηματίες Αφους Φλόκα.

 Ακολούθησε ο πόλεμος στην Αλβανία. Τον Απρίλιο του 1941 έγινε ο βομβαρδισμός της Λαμίας από τους Γερμανούς κατακτητές, με καταστροφές σε κτίρια και με ανθρώπινα θύματα. Ήρθε ο σκληρός χειμώνας 1941-42, με την έλλειψη βασικών αγαθών και την πείνα. Τα μαγαζιά έκλεισαν και μόνο τα καφενεία, με το ρεβιθοκαφέ τους, λειτούργησαν ως το τέλος της Κατοχής.

Γ. Το καφενείο και οι κανόνες του

 Τα καφενεία συνήθως στεγάζονταν σε χώρους ευάερους και ευήλιους, κοντά σε πλατείες, εκεί όπου υπήρχε κόσμος, πέρασμα, «αγορά». Δεν υπήρχαν υπόγεια καφενεία ή σε απόμερα σημεία. Αντίθετα τα ουζερί στεγάζονταν σε στενά και ήταν μικρά μαγαζιά.

 Τα καφενεία άνοιγαν πολύ πρωί και έκλειναν πολύ αργά. Ο καφετζής ήταν κεντρικό πρόσωπο του κοινωνικού χώρου σε κάθε τόπο ή περιοχή. Όπως και ο κουρέας, ο περιπτεράς ή ο μπακάλης ήξεραν σχεδόν τα πάντα. Όποιος ήθελε να γνωρίσει έναν τόπο, εκεί πήγαινε και ρωτούσε.

 Σε αντίθεση με τα σημερινά καφέ ή καφετέριες, τα παλιά καφενεία είχαν την αισθητική του ατελούς σε σχέση με την τελειότητα που συναντάει κανείς στους νέους αντίστοιχους χώρους. Στους τοίχους, στον πάγκο, στα έπιπλα, στα τραπέζια, τις καρέκλες, κλπ. αποτυπώνονται η φθορά και η ιστορία του τόπου και τον ανθρώπων. Τα καφενεία έχουν αποτυπωμένο το παρελθόν ως ζωντανή ιστορία.

Xαρακτηριστικό

 τραπέζι καφενείου

 Τα παλιά καφενεία ήταν ο σύνδεσμος της κοινότητας με τον έξω χώρο, πού ήταν αποκλειστικά ανδρική υπόθεση. Κάποια γυναίκα που αναζητούσε τον άντρα της δεν έμπαινε μέσα στο καφενείο, αλλά του έκανε νόημα να βγει εκείνος. Το καφενείο ήταν χώρος συνάντησης των ανδρών, τόπος παιχνιδιού και γλεντιού, πεδίο κοινωνικής συναναστροφής, αλλά συχνά και έντονης πολιτικής κόντρας. Γινόταν ανταλλαγή πληροφοριών και αξιών.

 Στα προπολεμικά χρόνια δεν υπήρχαν μέσα επικοινωνίας[22] (ραδιόφωνο, τηλεόραση). Μόνο στα κεντρικά καφενεία υπήρχε καθημερινή εφημερίδα, που διάβαζαν δωρεάν οι θαμώνες. Στο καφενείο μάθαιναν τα νέα, από τα πιο σημαντικά (πόλεμοι, σεισμοί, καταστροφές) ως τα πιο ασήμαντα (ποδόσφαιρο, προξενιά, χωρισμοί), σχολιαζόταν η επικαιρότητα, υπερασπίζονταν οι πολιτικές πεποιθήσεις. Εκεί αναπτύσσονταν οι κομματικές έριδες, το κλίμα φορτιζόταν, δημιουργώντας μικρές «Βουλές» στη χώρα.

 Την προεκλογική περίοδο στο χώρο του γίνονται οι συγκεντρώσεις και ομιλίες των υποψηφίων. Πολλές κουμπαριές αλλά και συνοικέσια “κλείστηκαν” από τους ενδιαφερόμενους (πατέρα νύφης και γαμπρό) στο καφενείο του χωριού. Επίσης οικονομικές και εμπορικές συμφωνίες έγιναν σε καφενεία.

 Το καφενείο έχει κώδικα συμπεριφοράς, που τηρούσαν οι θαμώνες του. Απαραίτητο είναι το κέρασμα, σε νεοεισερχόμενο από κάποιο γνωστό ή φίλο. Έτσι “δένονταν” κοινωνικά τα μέλη της τοπικής κοινωνίας, αλλά και προέκυπταν οι χαρακτηρισμοί των ανθρώπων σε γαλαντόμο, σε τσιγκούνη, ανοιχτοχέρη ή καρμίρη. Βέβαια σε περιόδους οικονομικής δυσκολίας αρκετοί άντρες αποφεύγουν να περάσουν από το καφενείο μη μπορώντας να ανταποκριθούν στην ανταπόδοση του κεράσματος ενός καφέ ή μιας ρακής.

 Απαραίτητο συμπλήρωμα του καφέ ήταν πάντα το τσιγάρο. Γι’ αυτό κάθε τραπέζι είχε απαραίτητα ένα σταχτοδοχείο. Φιλική χειρονομία με το κέρασμα του καφέ ήταν η προσφορά τσιγάρου και το άναμμα με τσακμάκι ή σπίρτο.

 Στους τοίχους του καφενείου υπήρχαν φωτογραφίες σε κορνίζες, κατά την επιλογή του ιδιοκτήτη, από φτηνές εικόνες μέχρι πίνακες ζωγραφικής (σε καλά καφενεία). Μικρές πινακίδες θύμιζαν στους πελάτες την ευπρέπεια και έγραφαν “Απαγορεύεται το πτύειν ”, “Απαγορεύεται το πέρδεσθαι”, κ.ά.

 Οι ώρες στο καφενείο περνούσαν ευχάριστα (“σκοτώνανε” την ώρα), με ποικίλη κουβέντα, αλλά και με διάφορα παιχνίδια, κυρίως με χαρτιά και τάβλι. Παίζονταν και τυχερά παιχνίδια (που ο νόμος απαγορεύει). Αριστοκρατικά καφενεία της Αθήνας είχαν μπιλιάρδο και μπορούσαν να παίξουν σκάκι. Παράλληλα οι θαμώνες - μετά τον καφέ βέβαια - έπιναν  ούζο, ρακή, ρετσίνα, ή μπίρα, που συνοδευόταν με κατάλληλο μεζέ. Στα καφενεία των χωριών, ο νικητής στα χαρτιά ή στο τάβλι, έτρωγε το λουκούμι (που πλήρωνε ο χαμένος).

 Δεν έχει ίσως εκτιμηθεί, η προσφορά του καφενείου, ως χώρου έκφρασης, αλλά κυρίως ψυχικής εκτόνωσης, από τα καθημερινά προβλήματα της ζωής. Το δε κόστος αυτής της θεραπείας είναι μόνον η αξία του καφέ.

Δ. Καφεπώλες της Λαμίας

 Από τα παλαιότερα βιβλία των Ιερών Ναών της Λαμίας (προπολεμικά χρόνια) καταγράφηκαν 22 καφεπώλες[23], που έζησαν και τελεύτησαν στην πόλη. Φυσικά υπήρξαν και άλλοι που όμως δεν ετάφησαν εδώ. Απ’ αυτούς, όλοι σχεδόν δηλώθηκαν με καταγωγή τη Λαμία, εκτός των : Γεωργ. Αδάμ (απ’ την Ιμίρμπεη), Αθαν. Σαμαρά (από το Ασβεστοχώρι) και Κων. Λαμπρόπουλου (άγνωστη καταγωγή). Τα ονόματα δεν είναι σε αλφαβητική σειρά, αλλά από τον παλαιότερο προς τους νεότερους. Ακολουθεί ο σχετικός πίνακας :

α/α	Ονοματεπώνυμο	έτη	ηλικία
1	Χαρατσάρης Σπυρίδων (Π)	1852-1922	70
2	Κρίτσας Κωνστ. Τασ. (Ε)	1860-1925	65
3	Ευθυμίου Γεώργιος (Π)	1862-1942	80
4	Λεβαδίτης Σωτήριος (Θ)	1867-1941	74
5	Αδάμ Γεώργιος Χρίστ. (Ε)	1868-1933	65
6	Παναγιώτου Κων/τίνος (Ν)	1869-1939	70
7	Κρίτσας Νικόλαος Τασίκα (Ε)	1871-1936	65
8	Σαμαράς Αθανάσιος (Π)	1872-1942	70
9	Μπεκιάρης Χριστόδουλος (Π)	1872-1927	55
10	Λεβαδίτης Ανάργ. (Θ)	1874-1942	68
11	Παπαδής Ιωάννης (Ν)	1874-1962	88
12	Αναστασίου Ευθύμ. (Ν)	1876-1916	40
13	Δούκας Αθανάσιος (Θ)	1879-1919	40
14	Τζούνης Κων. Αθ. (Ν)	1888-1947	59
15	Γρατσώνης Νικόλ. (Θ)	1890-1942	52
16	Αθανασίου Σπυρίδων Χρ. (Π)	1891-1921	30
17	Αντωνίου Παναγιώτης (Ε)	1901-1956	55
18	Γερακίνης Ανέστης (Ν)	1907-1963	56
19	Λαζαρίτης Δημήτριος (Ε)	1907-1963	56
20	Πλατανιάς Αντώνιος Σπυρ. (Ε)	1914-1955	41
21	Κρίτσας Δημήτριος Νικ. (Ε)	1915-1940	25
22	Κων/νος Γεωρ. Λαμπρόπουλος (Π)	1917-1939	22

Σημείωση : Η ενορία του τόπου κατοικίας γράφεται με το γράμμα σε παρένθεση. Έτσι είναι :  Θ = Αγ. Θεοδώρων, Ν = Αγ. Νικολάου, Π = Παναγίας Δέσποινας και Ε= Ευαγγελίστριας. Δεν βρέθηκαν καφεπώλες στη ζώνη της ενορίας του Ι. Ν. Αγ. Δημητρίου.

Ε. Καταγραφή των καφεπωλών

 Το 1934, έγινε καταγραφή όλων των επιτηδευματιών, από την Εφορία με σκοπό την Κατάταξή τους σε αντίστοιχη Κλάση, με βάση τον ετήσιο τζίρο και φυσικά για τον προσδιορισμό του φόρου. Στις υψηλότερες θέσεις βρέθηκαν τα κεντρικά καφενεία των Αφών Βούλγαρη, Φ. Πανάγου, Α. Τριανταφύλλου, Αφών Καρπούζα, κ.ά. Σε φθίνουσα κατάταξη δίνεται ο σχετικός πίνακας :

α/α	ονοματεπώνυμο	κλάσις	δραχμ.
1.	Βούλγαρης Θ.	10η	4.600
2.	Πανάγου Φ.	9η	4.000
3.	Τριανταφύλλου Α.	8η	3.400
4.	Αθανασίου Γ.	6η	2.400
5.	Βούλγαρης Π.	5η	2.000
6.	Διαμαντόπουλος Α.	4η	1.600
7.	Κουσβελάρης Δ.	4η	1.600
8.	Οικονόμου Θ.	3η	1.200
9.	Καρπούζας Γ.	3η	1.200
10.	Καρπούζας Ν.	3η	1.200
11.	Σακελλαρίου Εμ.	2α	900
12.	Φέλλος Ν.	2α	900
13.	Αδάμ Κων.	2α	900
14.	Δερμαλάς Ι.	2α	900
15.	Παπαδής Ι.	2α	900
16.	Βούλγαρης Χ.	2α	900
17.	Κυριάκου Κ.	2α	900
18.	Μανταφούνης Π.	2α	900
19.	Γκόλφης Ν.	1	600
20.	Γκόλφης Φ.	1	600
21.	Ανάγνου Ν.	1	600
22.	Αντιπάτης Ν.	1	600
23.	Κανατά Ζωή	1	600
24.	Κρίτσας Ν.	1	600
25.	Μπουλτής Ι.	1	600
26.	Τσάμης Κ.	1	600
27.	Παπαδημητρίου Τ.	1η	600
28.	Καταραχιάς Α.	1η	600
29.	Σαρρής Γ.	1η	600
30.	Τρούμπουλας Χ.	1η	600
31.	Πλάκας Βάιος	1η	600
32.	Πλάκας Μιλτ.	1η	600
33.	Χατζόπουλος Ι.	1η	600
34.	Κόκος Νικ.	1η	600
35.	Βενέτη Κατ.	½  α’	300
36.	Ευθυμίου Γ.	½  α’	300
37.	Ιωαννίδης Δ.	½  α’	300
38.	Καλογερόπουλος Ν.	½  α’	300
39.	Κόκκινος Δ.	½  α’	300
40.	Κριάρης Γ.	½  α’	300
41.	Πουλακιώτης Α.	½  α’	300
42.	Σώμαλης Σ.	½  α’	300
43.	Χρυσούλης Ν.	½  α’	300
44.	Φαρασλής Ευθ.	½  α’	300
45.	Φασουλάκης Κ.	½  α’	300
46.	Παπαθανασίου Λ.	½  α’	300
47.	Παπαποστόλου Α.	½  α’	300
48.	Καραγεώργος Η.	½  α’	300
49.	Καρβελάς Ι.	½  α’	300
50.	Καραμουσκέτας Α.	½  α’	300
51.	Πετσαλούδας Δ.	½  α’	300
52.	Ραυτόπουλος Α.	½  α’	300
53.	Κατζέλας Θ.	½  α’	300
54.	Σαΐνης Θ.	½  α’	300
55.	Ανατολιώτης Κ.	½  α’	300
56.	Θεοδώρου Α.	½  α’	300
57.	Ζήσης Γ.	½  α’	300
58.	Ραυτοδήμος Ν.	½  α’	300
59.	Στουρνάρας Π.	½  α’	300

Ζ. Καταγραφή[24] Καφενείων-Ουζερί (δεκαετία ’30)

1. Στην οδό Σατωβριάνδου (κοντά στη διασταύρωση με οδό Αβέρωφ) στα δεξιά : Καφενείο – Ζαχαροπλαστείο  :  Αλεξίου. Με ενοίκιο.

2. Στην οδό Καραϊσκάκη (δεξιά) : Καφενείο των κυνηγών  (ιδιοκτησία  Κων. Μουστάκα, δηλ. του «Μουστακείου» κληροδοτήματος). Σήμερα δεν υπάρχει το κτίριο.

3. Στην πλατεία Λαού (στα βόρεια) : Καφενείο «Η  Βοστώνη». Ήταν  ιδιοκτησία του Πετρούλα[25].

4. Στην πλατεία Λαού (στα βόρεια) : Καφενείο «το Εμπορικόν».  Επάνω ήταν  Ξενοδοχείο.

5. Στην πλατεία Λαού (στα βόρεια) : Καφενείο με όργανα (ήταν στέκι των οργανοπαιχτών).

6. Στην πλατεία Λαού (στα βόρεια) : Καφενείο : Αφοί  Παναγή.

7. Στην πλατεία Λαού (στα νότια) : Καφέ – ουζερί  Γιαμπανά.

8. Στην πλατεία Λαού (στα νότια) : Καφέ ουζερί.

9. Στην πλατεία Λαού (ανατολικά) : Καφενείο Κάκκου-Κολοπίτη (διαμπερές με την οδό Κολοκοτρώνη).

10. Στην πλατεία Λαού (στα νότια) : Καφενείο  Λαγού (στη γωνία με την οδό Καλύβα- Μπακογιάννη).

11. Στην οδό Ανδρούτσου (αριστερά) : Ουζερί   Ζαβακόπουλος (στις  7  βρύσες)

12. Στην οδό Ανδρούτσου (δεξιά) : Καφέ – ουζερί  :Τασόπουλος.

13. Στην οδό Ανδρούτσου (δεξιά) : Καφέ – ουζερί   Σούλης

14. Στην οδό Ανδρούτσου (δεξιά) : Καφέ – ουζερί   άγνωστου

15. Στην πλατεία Ελευθερίας : Κάτω Καφενείο «Το  Πάνθεον».  Μετά έγινε ο κινηματογράφος «Τιτάνια». Γκρεμίστηκε και έγινε πολυκατοικία.

16. Στην πλατεία Ελευθερίας : Καφεζυθοπωλείο «Το  Πανελλήνιον» στο ισόγειο,  ιδιοκτησίας  Παπαθανασίου. Αργότερα  Rex  και μετά κινηματογράφος Rex. Κατεδαφίστηκε.

17. Στην πλατεία Ελευθερίας : Καφενείο «Ήβη»  στο ισόγειο,  των Αφων Βούλγαρη [26] (στη γωνία με οδό Διάκου).

18. Στο δρομάκι, που έβγαζε στην οδό Ροζάκη Αγγελή (οδός Ανδρούτσου) : Καφενείο  Βενέτη.

19. Στην πλατεία Πάρκου (δυτική πλευρά) : Καφενείο  « Η  Ελλάς». Με ενοίκιο.

20. Στην πλατεία Πάρκου (δυτική πλευρά) : Καφενείο  Αφών  Καρπούζα[27].  Με ενοίκιο. Πριν το 1931, το είχαν οι αδελφοί Τσιντζιλώνη και το καφενείο λεγόταν ΑΤΛΑΣ.

21. Στην πλατεία Πάρκου (ανατολική πλευρά, δίπλα στου Δασκαλόπουλου) : Καφενείο  Κων. Στούκα[28].

22. Στην πλατεία Πάρκου (αριστερή γωνία με οδό Βενιζέλου) : Πριν ήταν το Χάνι  Αφών  Σιλέου. Μετά  έγινε καφενείο  των Αφών  Χαϊμάνη  (ιδιοκτησία Σιλέου, που μετά το έδωσαν σε γαμπρό τους τον Καρατζά[29]).

23. Στην οδό Δροσοπούλου (δεξιά από πλατ. Πάρκου) : Καφενείο του Ανδρέα Δημόπουλου[30]. Με  ενοίκιο.

24. Στην οδό Σατωβριάνδου 6 (δεξιά από πλατ. Πάρκου) : Ουζερί  του Μισιρλή (ή Μισερλή). Με ενοίκιο. Το κτίρο ήταν ιδιοκτησία του Αλεξίου.

25. Στην οδό Σατωβριάνδου (δεξιά από πλατεία Πάρκου, μετά την οδό Έσλιν) : Καφενείο του Αλεξάκη [31]. Με ενοίκιο.

26. Στην οδό Βύρωνος (αριστερά από οδό Ροζάκη Αγγελή) : Καφενείο του  Νάκου . Με ενοίκιο.

27. Στην οδό Καποδιστρίου (δεξιά γωνία με οδό Αγ. Νικολάου) : Καφενείο [32] του  Νικολάου Αντιπάτη [33].

28. Στην οδό Θεμιστοκλέους (γωνία με οδό Συγγρού) : Καφέ – ουζερί  Μεργιά. Στον 1^ο  όροφο ήταν συμβολαιογραφείο.

29. Στην οδό Καραγιαννοπούλου (από πλατ. Πάρκου, δεξιά) : Καφενείο Χατζόπουλου [34].

30. Στην οδό Μάρκου Μπότσαρη (αριστερά από την οδό Σατωβριάνδου) : Καφενείο, ιδιοκτησίας Πετροπούλου.

Καφεζυθοπωλείο “ΤΟ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ” (αριστερά) και

καφενείο “ΤΟ ΠΑΝΘΕΟΝ” (δεξιά) στη Λαμία του 1930

----

 Σε μορφή μικρού βιογραφικού θα δοθούν περισσότερα στοιχεία (όπου είναι αυτό δυνατόν) για τους : Νικόλαο Κρίτσα, Περικλή Λεβαδίτη, Θωμά Βούλγαρη και Δημ. Μεργιά.

 Επίσης θα δοθεί σύντομο ιστορικό μερικών ιστορικών καφενείων της Λαμίας (όπου υπάρχουν επαρκή στοιχεία).

----

Νικόλαος Τασίκα Κρίτσας (1871-1936) : Γεννήθηκε στη Λαμία. Οι γονείς του ονομάζονταν Αναστάσιος (Τασσίκας) και Ευγενία. Ο πατέρας του είχε κεντρικό και ονομαστό καφενείο στην πλατεία Ελευθερίας[35]. Τον διαδέχτηκε επάξια και πέρασε όλη τη ζωή του σ’ αυτό. Τα κεντρικά καφενεία ήταν τότε κέντρα πολιτικών ζυμώσεων. Εκεί γίνονταν συγκεντρώσεις των πολιτευτών, υποψηφίων. Αποτελούσαν το κέντρο του κοινωνικού χώρου της πόλης.

 Ο Νικόλαος Κρίτσας παντρεύτηκε την Ευσταθία Γεωργ. Ζέρβα (1886-1964) από τη Λαμία και απέκτησαν 4 παιδιά (2 κόρες και 2 αγόρια). Ο Νικόλαος Κρίτσας δεν πρόλαβε να γίνει συνταξιούχος. Πέθανε ξαφνικά το 1936, σε ηλικία 65 ετών

 Ο γιος του Δημήτριος Νικ. Κρίτσας ανέλαβε το καφενείο. Το 1940 πέθανε από φυματίωση, σε ηλικία 25 ετών.

Περικλής Λεβαδίτης[36]: Στις αρχές της 10ετίας του 1870, έφυγε από την τουρκοκρατούμενη Ήπειρο και ήρθε στη Λαμία Το 1875 άνοιξε το πρώτο καφενείο στην πλατεία Ελευθερίας (στην αρχή της οδού Διάκου), σε ενοικιασμένο κατάστημα ιδιοκτησίας Δημητρίου Κλάρα[37] και μετά Αθαν. Γραμματίκα[38]. Η γυναίκα του πρέπει να λεγόταν Ευαγγελία. Από τα παιδιά του γνωστά είναι ο  Θρασύβουλος που έγινε φαρμακοποιός και ο Ιωάννης που έγινε στρατιωτικός γιατρός και σκοτώθηκε το 1913 στο Μπιζάνι. Το 1932, δηλ. μετά από 57 χρόνια, ο Περικλής Λεβαδίτης αποχώρησε από το καφενείο, που πλέον ανέλαβαν οι Αφοί Βούλγαρη.

Θωμάς Βούλγαρης (1901-1978): Από την Υπάτη. Ανέλαβε το Καφενείο[39] που είχε πριν ο Περικλής Λεβαδίτης στην πλατεία Ελευθερίας (γωνία Διάκου 2) από το 1875. Ακολούθησε ανακαίνιση και το καφενείο μετετράπη σε Καφεζαχαροπλαστείο με την επωνυμία “Ήβη”. Με τον καφέ σέρβιρε και ποιοτικά γλυκά, το δε καλοκαίρι σέρβιρε και παγωτά.

 Το καφενείο λειτούργησε για 45 χρόνια, δηλ. ένα χρόνο πριν από το θάνατο των αδελφών Θωμά και Χαραλάμπη, μέχρι το 1977, που το κτίριο κατεδαφίστηκε.

Δημήτριος Ε. Μεργιάς (1933-1981) : Γεννήθηκε στο χωριό Πύργος Μακρακώμης. Είχε 3 αδελφούς (Κώστας, Θανάσης, Γιώργος) και μία αδερφή (Βασιλική). Στη Λαμία διατηρούσε για σειρά ετών μαζί με τον αδελφό του Κώστα, το γνωστό στους παλιότερους Λαμιώτες - κι όχι μόνο – καφε-ουζερί στην οδό Συγγρού, με τους εύγεστους και πικάντικους μεζέδες, που ο ίδιος παρασκεύαζε. Ο “Μήτσος”, όπως ήταν γνωστός, διακρινόταν για την εργατικότητα και πραότητα του χαρακτήρα του. Ήταν παντρεμένος με την Τούλα και απέκτησαν δύο γιους (Ευάγγελο και Ιωάννη). Ο Δημήτριος Μεργιάς πέθανε[40] ξαφνικά από καρδιακή νόσο στις 9-7-1981, σε ηλικία μόλις 48 ετών.

Καφενείο “Η Βοστώνη” (1978)

Καφενείο “ΒΟΣΤΩΝΗ” : Στην πλατεία Λαού (βόρεια πλευρά). Τις τελευταίες 10ετίες του 19ου αι. κτίστηκε το διώροφο νεοκλασικό, ιδιοκτησίας Πέτρου Πετροπούλου (ή Πετρούλα). Αρχές του 20ού αι. λειτούργησε στο ισόγειο καφενείο που οι Λαμιώτες έδωσαν το παρωνύμιο “Ο Αγέλαστος” (επειδή ο καφετζής έλεγε αστεία, αλλά δεν γελούσε). Μετά το 1915, το ανέλαβε ο Μιχαλόπουλος για μια δεκαετία. Από το 1925-35, με το όνομα “Βοστώνη” το ανέλαβαν οι ελληνοαμερικάνοι Ρίζος και Πανάγος. Ακολούθησαν διάφοροι ενοικιαστές. Το ανώγειο ήταν μέχρι το 1925 κατοικία του ιδιοκτήτη Σπύρου Π. Πετροπούλου.

Επίλογος

 Σήμερα, με πληθώρα από καφετέριες, café, καφέ-μπαρ και τους λοιπούς συναφείς χώρους, το παραδοσιακό καφενείο δεν αντικαταστάθηκε από κάτι αντίστοιχο και «ζει» μόνο σε κάποια χωριά και σε ελάχιστους που επιμένουν, όπως π.χ. το καφενείο του Φορλίδα στον Λαύκο του Πηλίου που είναι το παλαιότερο καφενείο στην Ελλάδα και λειτουργεί ανελλιπώς από το 1785. Μάλιστα εκεί σύχναζε και ο Αλέξ. Παπαδιαμάντης.

 Είναι άγνωστο πού αναζητήθηκε και αν τελικά βρέθηκε ο παλιός τόπος συνάντησης των ανδρών με τους φίλους τους. Άραγε πού γίνονται οι θαυμάσιες εκείνες πολιτικές συζητήσεις που κρατούσαν ώρες και δεν έβγαζαν… πουθενά! Πού βρίσκονται εκείνα τα παλιά στέκια που τα διαχώριζε το χρώμα των κομμάτων, ή των ποδοσφαιρικών ομάδων των θαμώνων τους. 

 Τα προπολεμικά χρόνια η ζωή είχε ανθρώπινους ρυθμούς και ο καφές ήθελε χρόνο και παρέα οι συνθήκες ζωής επέτρεπαν. Τότε, ο “στιγμιαίος καφές”, όχι μόνο ήταν άγνωστος αλλά και αδιανόητος! Σήμερα, παίρνουν τον καφέ (στιγμιαίο ή φραπέ) στο κύπελλο και περπατούν μ’ αυτό στο δρόμο, ή κινούνται με το αυτοκίνητο, πίνοντας από λίγο στη διαδρομή. Είναι όμως μόνοι τους και το μυαλό τους τρέχει σε τόσες έγνοιες. Λείπει ο λυτρωτικός ρόλος του καφενείου. Κρίμα…

Κωνσταντίνος Αθ. Μπαλωμένος

                   φυσικός

------------------------------

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΑΝΑΦΟΡΕΣ – ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

1. Βιβλία Ιερών Ναών της Λαμίας

2. Παλιά συμβόλαια στο Ιστορικό Αρχείο Λαμίας.

3. Μαρίας Τζιβελέκη-Πολυμεροπούλου :  βιβλίο “Αγαπητοί μου συμπολίτες …  Λαμιώτικα”, Λαμία, 2003.

4. εφ. “Εθνικός Αγών”, 1977, 1978, 1981, Λαμία.

5. εφ. “Η ΕΠΑΡΧΙΑ”, 1927-1940, Λαμία.

6. Αθανασίου Κ. Μπαλωμένου :  “Δρόμοι, Καταστήματα και Ιδιοκτησίες της προπολεμικής Λαμίας (δεκαετία ’30)”, περ. ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 2001, Λαμία.

7. Γεωργίου Αλεξ. Πλατή :  «Λαμία», έκδοση Δήμου Λαμιέων, 1973, Αθήναι.

8. εφ. ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΛΑΟΥ, 1870, Λαμία.

9. εφ. ΕΥΝΟΜΙΑ, 1882, Λαμία.

10. εφ. ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝ, 1981, Λαμία.

11. Νικ. Δαβανέλλος : “ΛΑΜΙΑ, το χρονικό μιας πόλης”, 1994, Λαμία.

12. Μιλτ. Μπούκα : “Οδηγός εμπορικός, γεωγραφικός και ιστορικός των πλείστων κυριωτέρων πόλεων της Ελλάδος του έτους 1876”, εν Αθήναις, έτος Α’, 1875.

13. Νικ. Δαβανέλλος : “ΛΑΜΙΑ, η ρεκλάμα (1850-1967)”, έκδ. Δήμου Λαμιέων, 1998, Λαμία.

14. Κωνστ. Μπαλωμένου : “Η Ηλεκτρική Εταιρεία Λαμίας (1911-1958)”, περ. ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 2003, Λαμία.

15. http://orpheas-orpheas.blogspot.gr

16.http://kodikosdaskalos.blogspot.gr

17. http://kafeneio-gr.blogspot.gr

18. http://grammesorizonton.blogspot.gr

19. http://www.kathimerini.gr

20. Βικιπαίδεια

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

---

[1] Μέχρι και το 16^ο αιώνα καλλιεργούνταν αποκλειστικά σε αυτές τις δύο χώρες και σταδιακά εξαπλώθηκε αργότερα στην Ινδία και την Κεϋλάνη, στα νησιά της Καραϊβικής και στη Βραζιλία.

[2] Μαζί με τα σιτηρά, ο καφές κατατάχθηκε στα είδη πρώτης ανάγκης τότε. Το εμπόριο καφέ ήταν πολύ κερδοφόρο. Νοθευόταν πολύ συχνά με καβουρντισμένο φουντούκι και ρεβίθι.

[3] Όλα τα σπίτια είχαν καβουρντιστήρι και μύλο του καφέ.

[4] Πολλά από τα πιο δημοφιλή καφενεία, σε ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις ανήκαν σε Έλληνες, όπως το “Φλοριάν” στην πλατεία Αγίου Μάρκου στη Βενετία, το “Καφέ Γκρεκ” στη Βιέννη, το “Καφέ Γκρέκο” στη Ρώμη, κ.ά.

[5] Συμβόλαιο 137 / 18-2-1838, του συμβολαιογράφου Λαμίας Βασιλείου Δ. Περραιβού.

[6] Αρχικά λεγόταν πλατεία “της Ώρας”, από το ρολόι, που είχε σε ένα κτίσμα (μικρό πύργο). Είναι η σημερινή πλατεία Ελευθερίας.

[7] εφ. ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΛΑΟΥ, σ.2, 4-2-1870, Λαμία

[8] Αγοράστηκε από τον Αναγνώστη Π. Ζητουνιάτη (1801-1881). Μετά περιήλθε στους κληρονόμους του (συμβόλαιο αριθ. 8903/1-10-1900, του συμβολαιογράφου Λαμίας Δημ. Ρέντζου).

[9] πριν το διεύθυνε ο Θεόδωρος Καλούτσης.

[10] Ήταν το άτυπο χρηματιστήριο της Ελλάδος (που θα γινόταν τρία χρόνια μετά) επειδή ,από το 1870, από πάνω του στεγαζόταν η εμπορική λέσχη. Πολύ σύντομα ονομάστηκε Μετοχοπρατήριον.

[11] Μιλτ. Μπούκα : “Οδηγός εμπορικός, γεωγραφικός και ιστορικός των πλείστων κυριωτέρων πόλεων της Ελλάδος του έτους 1876”, εν Αθήναις, έτος Α’, 1875, σελ. 245-253.

[12] Ηπειρώτης στην καταγωγή, εγκαταστάθηκε οικογενειακώς στη Λαμία. Ο γιος του Ιωάννης, στρατιωτικός γιατρός, σκοτώθηκε στο Μπιζάνι. Ο άλλος γιος του Θρασύβουλος έγινε φαρμακοποιός. Παντρεύτηκε την Ισμήνη Χρ. Ελασσώνα.

[13] Το κτίριο ανήκε αρχικά στον δικηγόρο Δημήτριο Κλάρα. Κτίστηκε πριν το 1870. Το 1929, το κτίριο δόθηκε ως προίκα στην κόρη του Ευαγγελία (1902-1970), που παντρεύτηκε το δικηγόρο και μετά βουλευτή Αθαν. Γραμματίκα (1889-1969).  Το 1977 όλο το κτίριο κατεδαφίστηκε και στη θέση του έγινε η σημερινή πολυώροφη οικοδομή.

[14] εφ. “ΕΥΝΟΜΙΑ”, 24-7-1882, Λαμία.

[15] Κωνστ. Μπαλωμένου : “Η Ηλεκτρική Εταιρεία Λαμίας (1911-1958)”, περ. ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 2003, Λαμία.

[16] Επόμενη ανασύσταση του Συλλόγου Καφεπωλών Λαμίας, έγινε με την αριθ. 69/1970 απόφαση του Πρωτοδικείου Λαμίας, που τροποποίησε την παραπάνω απόφαση. Αυτή χρειάστηκε, επειδή ο Σύλλογος ατόνησε τη δράση του ή διαλύθηκε στο μεταξύ.

[17] Ήταν τρία αδέρφια : Θωμάς (1901-1978), Χαράλαμπος και Παναγιώτης (1907-1999). Το καφενείο ανέλαβε ο Παναγιώτης.

[18] Γιος του ήταν ο Ιωάννης Λεβαδίτης (1881-1913) που σπούδασε κι έγινε γιατρός. Το 1912 στρατεύτηκε κι έγινε στρατιωτικός γιατρός. Στις φονικές μάχες το 1913 για κατάληψη του οχυρού στο Μπιζάνι της Ηπείρου σκοτώθηκε, σε ηλικία 32 ετών. Τιμητικά, μια οδός της Λαμίας φέρει το όνομά του, από την πλατεία Ματσούκα μέχρι την οδό Εκκλησιών.

[19] Ήταν έμπορος, με ιδιόκτητο κατάστημα στην οδό Ρήγα Φεραίου. Πουλούσε γυαλικά, γραμμόφωνα, ραδιόφωνα, κ.ά.

[20] Από σπουδαίους καλλιτέχνες-ηθοποιούς όπως ο Αυλωνίτης, ο Μακρής, ο Φωτόπουλος, κ.ά.

[21] Λέει ότι σερβίρει τον καλύτερο καφέ και υποστηρίζει ότι το μυστικό είναι στο μπρίκι !!

[22] Σε όλα τα σημερινά αντίστοιχα μαγαζιά (καφετέριες, café, καφε-μπαρ, κ.ά.) κυριαρχεί η επίπεδη μεγάλη οθόνη τηλεόρασης, με ανάλογη ένταση ήχου, απαγορεύοντας τις συζητήσεις σε ποικίλα κοινωνικά ή άλλα θέματα. Οι αθλητικές μεταδόσεις από τις καλωδιακές τηλεοράσεις χειροτερεύουν την κατάσταση, κυρίως για όσους δεν ενδιαφέρονται γι’ αυτά.

[23] Όλοι γράφτηκαν ως καφεπώλες. Ακόμα κι εκείνοι που είχαν ουζερί, σέρβιραν και καφέ, αν ζητούσε ο πελάτης. Επίσης σέρβιραν και μπύρα (κυρίως τα καλοκαίρια). Τα κεντρικά καφενεία σέρβιραν επιπλέον και γλυκά (καφεζαχαροπλαστεία).

[24] Από εργασία του Αθανασίου Κ. Μπαλωμένου : “Δρόμοι, Καταστήματα και Ιδιοκτησίες της προπολεμικής Λαμίας (δεκαετία ’30)”, περ. ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 2001, Λαμία.

[25] Σπύρος Πετρόπουλος  ή  Πετρούλας ή Πετρούλιας. Διετέλεσε δήμαρχος Λαμίας.

[26] Ήταν τρία αδέρφια : Θωμάς, Χαράλαμπος και Παναγιώτης.

[27] ΕΙΔΟΠΟΙΗΣΙΣ : Φέρομεν εις γνώσιν του κοινού Λαμίας και περιχώρων ότι ανελάβαμεν την διεύθυνσιν του εν τη πλατεία Δημοκρατίας (Σιταγοράς) καφενείου ΑΤΛΑΣ πρώην Τσιντζιλώνη, εις το οποίον θέλετε εύρη περιποίησιν και καθαριότητα. ΑΔΕΛΦ. ΚΑΡΠΟΥΖΑ [Από την εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ, φ. 349, σ. 2, 30-4-1931, Λαμία]

[28] Ήταν και το Πρακτορείο  Αθηνών, της  ΟΣΛΑ. Μεταπολεμικά έγινε μπακάλικο των Αφών Μπολώτα.

[29] Από το Δομοκό. Οι Αφοί Καρατζά είχαν μετά μαγαζί Γενικού Εμπορίου και αντιπροσωπεία υγραερίων, στην αρχή της οδού Κολοκοτρώνη(κοντά στην πλατεία Πάρκου).

[30] Καφέδες έφτιαχνε ο γερο-Νίκος Γκατζούρας, πατέρας του τότε ποδοσφαιριστή του Ολυμπιακού Λαμίας.

[31] Εκεί περίμεναν το λεωφορείο , για το Καρπενήσι (απέναντι ήταν το Πρακτορείο).

[32] Τα κτίρια ήταν ιδιοκτησία του καρβουνέμπορα Ν. Μιχαήλ από την Ήπειρο.

[33] Αδελφός του Παναγιώτη Αντιπάτη, που είχε μπακάλικο στην οδό Όθωνος. Καταγόταν από τη Γραβιά.

[34] Ιδιοκτησία Κακκάβα.

[35] Στο ισόγειο παλιότερου κτιρίου, όπου στεγαζόταν το Δικαστικό Μέγαρο (είναι τώρα το Μέγαρο της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδος).

[36] Βλ. «Λαμία – τα πρόσωπα (1760-1930)» του Νικ. Δαβανέλλου, Λαμία 2003.

[37] Δημήτριος Κλάρας, δικηγόρος (1864-1951). 

[38] Αθανάσιος Γ. Γραμματίκας (1889-1969).

[39] Το κτίριο ανήκε αρχικά στο δικηγόρο Δημήτριο Κλάρα. Κτίστηκε πριν το 1870. Το 1929, το κτίριο δόθηκε ως προίκα στην κόρη του Ευαγγελία (1902-1970), που παντρεύτηκε το δικηγόρο και μετά βουλευτή Αθαν. Γραμματίκα (1889-1969).  Το 1977 όλο το κτίριο κατεδαφίστηκε και στη θέση του έγινε η σημερινή πολυώροφη οικοδομή.

[40] εφ. “Εθνικός Αγών”, 12-7-1981, σ. 4, Λαμία.