80 χρόνια μετά την καταστροφή του Σανατορίου και της Ιερής Μονής Αντίνιτσας (13 Ιουνίου 1944)

Μνήμες γερμανικής Κατοχής

Κωνσταντίνου Αθαν. Μπαλωμένου, φυσικού

 

Το ιστορικό Καθολικό της Μονής (φωτ. 1930)

    Ήταν μια ακόμη αποφράδα ημέρα για τον τόπο μας. Το 1944 ήταν το τελευταίο και χειρότερο έτος της γερμανικής Κατοχής, με την αντιστασιακή δράση σε κορύφωση και με διαρκή “χτυπήματα” στον κατακτητή.  Τα αποσπάσματα Ες-Ες στην Ελλάδα εφάρμοζαν την χιτλερική εντολή για αντίποινα, δυστυχώς σε αθώους. Στις αρχές Ιουνίου του 1944, στη θέση “Πηγή του Αχιλλέα” (στο Ντερβένι, ή τον αυχένα της Όθρυος), είχε προηγηθεί μια ενέδρα των ανταρτών, σε γερμανικό στρατιωτικό αυτοκίνητο, με 3 αξιωματικούς νεκρούς. Αυτό ίσως ήταν η αφορμή.

   Τα πλησιέστερα στη θέση αυτή ήταν : στα ανατολικά της η Μονή Αντίνιτσας και δίπλα το Σανατόριο Αντίνιτσας. Από τη δυτική πλευρά ήταν το χωριό Δερβέν Φούρκα (ή Καλαμάκι).

   Οι Γερμανοί θεωρούσαν ότι τόσο το Σανατόριο, όσο και η γειτονική Μονή Αντίνιτσας ότι υπέθαλπαν τους αντάρτες της περιοχής Όθρυος. Με αφορμή το γεγονός που προαναφέρθηκε, ένα γερμανικό απόσπασμα Ες-Ες με αυτοκίνητα, μοτοσικλέτες, ολμοβόλα και εκρηκτικά το πρωί της 13ης Ιουνίου 1944 έφτασε στην Αντίνιτσα.

 

   Πρώτο (πιθανά) χτύπησαν με ολμοβόλα το κτίριο του Σανατορίου Αντίνιτσας “… καίγοντας αρρώστους και προσωπικό”. Να σημειωθεί ότι οι Γερμανοί δεν προειδοποίησαν κανένα για τις προθέσεις τους, ούτε ζήτησαν από το προσωπικό και τους ασθενείς να εγκαταλείψουν το κτίριο. Το κατέστρεψαν μαζί με τους ασθενείς του! Αναφέρεται ο αριθμός 36 ασθενών. Ο γιατρός Σταύρος Τσιμπούρης (1888-1960) έλειπε στη Λαμία και διασώθηκε.

   Η Μονή Αντίνιτσας ήταν ο επόμενος στόχος. Δυστυχώς, δεν είναι γνωστός με βεβαιότητα ο τρόπος καταστροφής των κτιρίων της Μονής. Οι υπάρχουσες καταγραφές αναφέρουν διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους αυτά καταστράφηκαν  :

“με πυροβόλα και έγινε παρανάλωμα πυρός”, είτε

“από θεμέλια με δυναμίτη, το Μοναστήρι και το γειτονικό Σανατόριο ”, ή

“από τις κατοχικές δυνάμεις έγινε ανατίναξη ”.

   Το πλέον πιθανό είναι συνδυασμός των παραπάνω τρόπων καταστροφής.

   Σε ελάχιστο χρόνο, η αδιάκοπη ιστορική ζωή πέντε αιώνων της Μονής έσβησε. Το σπάνιο και μοναδικό Καθολικό της Μονής στην κεντρική και νότια ηπειρωτική Ελλάδα έγινε σωρός ερειπίων. Ο κατακτητής απέδωσε το δικό του «δίκαιο», τιμωρώντας το ναό της Παναγίας. Να θυμίσουμε ότι οι ναζί, όπως και οι οικογένειές τους δήλωναν και ήταν πιστοί χριστιανοί (προτεστάντες)!

  Στο Μοναστήρι υπήρχαν ελάχιστα άτομα, όπως οι μοναχοί Σοφρώνιος και Αμβρόσιος (που μετά έγινε ηγούμενος) και ο βοσκός της μονής, εκτός αυτής. Ευτυχώς η θαυματουργός εικόνα της Παναγίας Αντίνιτσας διασώθηκε.

   Τελευταίος στόχος της γερμανικής επιδρομής ήταν το χωριό Καλαμάκι (ή Δερβέν Φούρκα). Με δυναμίτη κατέστρεψαν (πλην τριών) όλα τα κτίρια του χωριού. Ευτυχώς οι κάτοικοι είχαν ειδοποιηθεί από τους Ιταλούς και είχαν φύγει στο γειτονικό δάσος.

  Τις επόμενες μέρες κι εβδομάδες, ο φόβος των Γερμανών, δεν επέτρεψε στον κόσμο να πλησιάσει και να βοηθήσει. Κάτω από τα διαλυμένα δομικά υλικά των κτιρίων της Μονής καταστράφηκαν τα ιερά κειμήλια, οι εικόνες, τα ιερά σκεύη, τα βιβλία και όλο το αρχειακό υλικό της. Μετά το τραγικό Δίστομο στις 10 Ιουνίου 1944, ήρθε η σειρά της Αντίνιτσας, για να ακολουθήσει η Υπάτη και ο μακρύς κατάλογος των μαρτυρικών τόπων στη χώρα μας.

Από την καταστροφή του 1944 έμεινε μόνο το κυπαρίσσι.

Το εκκλησάκι και τα ημιτελή κτίρια έγιναν τη δεκαετία του ’70.

   Οι μοναχοί της Μονής Αμβρόσιος και Σοφρώνιος βρέθηκαν στην πλέον εφιαλτική εικόνα που θα μπορούσε να αντικρίσει άνθρωπος και ιδιαίτερα ιερωμένος. Στη θέση της υπεραιωνόβιας μονής ήταν μόνο ερείπια και οι ίδιοι ήταν άστεγοι, όπως και η Παναγία Αντίνιτσα.

   Για το γειτονικό Σανατόριο Αντίνιτσας ήταν το χειρότερο τέλος ενός φιλάνθρωπου Ιδρύματος, που υποστήριξε - στο βαθμό των δυνατοτήτων του - την υγεία και τελικά τη ζωή των φυματιώντων του τόπου μας, προφυλάσσοντας επίσης τους άλλους υγιείς από τη φυματίωση. Κατέληξε τόπος θυσίας. Άλλο ένα έγκλημα των χιτλερικών Γερμανών κατά του άρρωστου ανθρώπου, που ο τόπος μας δεν το ξέρει.

      Στα χρόνια που ακολούθησαν, η Ιερά Μονή Αντίνιτσας με τη βοήθεια των ευσεβών χριστιανών αλλά κυρίως με το 20ετές έργο ζωής του μακαριστού προ-ηγουμένου Αρχιμανδρίτη Αγαθονίκου Αναγνωστοπούλου (1930-2012), αποκατέστησε πλήρως την υποδομή της. Επιπλέον από το 2016 έχει νέο άξιο ηγούμενο, τον Αρχιμανδρίτη π. Αμβρόσιο Αναστασίου και μοναχούς να την υπηρετήσουν.

  

Η ψηφιδωτή εικόνα της Παναγίας Αντίνιτσας στο αψιδωτό

υπέρθυρο της εξωτερικής πύλης. (έργο των Ε. & Θ. Μώρη)

 Σήμερα, μετά από 80 χρόνια, δεν πρέπει να ξεχνάμε. Είναι χρέος μας η γνώση της τοπικής ιστορίας, ο σεβασμός των τόπων θυσίας και η ανάδειξή τους. Αποτελούν μνημεία και σύμβολα για τον τόπο μας, αλλά και χρονικά ορόσημα. Τέτοια περιστατικά δίνουν την απάνθρωπη πλευρά εκείνων, που αναζητούν και εύχονται την υγεία τους, αλλά καταστρέφουν ένα Σανατόριο, που βοηθά φυματικούς, των χριστιανών (έστω και προτεσταντών) που καταστρέφουν μια χριστιανική Μονή και - άραγε - αναδεικνύουν τον “δυνατό” άνθρωπο, που καταστρέφει χωριά ολόκληρα και σκοτώνει άμαχο πληθυσμό; Αυτός ήταν ο υπεράνθρωπος, η άρεια φυλή που ονειρευόταν ο Χίτλερ;

   Όμως, χρέος των τοπικών αρχών, είναι η ανάδειξη ως χώρου θυσίας του πρώην Σανατορίου Αντίνιτσας, από μαντρί που ήταν για πολλά χρόνια, σε τοπικό Μνημείο, αλλά και σε λειτουργικό χώρο για τον κόσμο - παρά την πολύ μεγάλη χρονική καθυστέρηση των 80 ετών. Η πρόταση αυτή ήταν ιδέα του μακαριστού ηγουμένου Αγαθονίκου για να γίνουν παιδικές κατασκηνώσεις το καλοκαίρι, παράλληλα με τη δημιουργία του μνημείου. Τέθηκε και από τον υπογράφοντα πολλές φορές, χωρίς δυστυχώς αποτέλεσμα. Για άλλη μια φορά καλώ την αυτοδιοίκηση (τοπική ή περιφερειακή), να τιμήσει το χώρο θυσίας ασθενών και νοσηλευτών του πρώην Σανατορίου Αντίνιτσας, εκείνης της τραγικής ημέρας της 13ης Ιουνίου 1944 και να αποφασίσει.

 

----------------------------------

Βιβλιογραφία-Αναφορές-Ιστοσελίδες

1.    Κωνσταντίνου Αθαν. Μπαλωμένου : “Ιερά Μονή Αντίνιτσας – Το Γενέσιον της Θεοτόκου”, εφ. ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ, φ. 21609, σ. 4, 13 Ιουν. 2018, Λαμία. Επίσης στις 12 Ιουν. 2018, αναρτήθηκε στο www.amfictyon.blogspot.gr.

2.    Ιστοσελίδα www.scribd.com , στη  «Μαύρη Βίβλο της Κατοχής».