Η ανάπλαση των πλατειών της Λαμίας

Απόψεις-κριτική

 

Πρόλογος

    Πριν 30 χρόνια περίπου έγινε ανάπλαση στην πλατεία Πάρκου της Λαμίας. Πριν 1-2 χρόνια επαναλήφθηκε το έργο στην ίδια πλατεία, με κριτική για τη διαδικασία που ακολουθήθηκε και ακόμα περισσότερο για το τελικό αποτέλεσμα. Πέρυσι προκηρύχθηκε ο Διαγωνισμός για την ανάπλαση των άλλων τριών πλατειών της πόλης. Τα αποτελέσματα ανακοινώθηκαν πριν 2 περίπου μήνες. Χρειάζεται ένας νέος εποικοδομητικός διάλογος πριν προχωρήσει η υλοποίηση της ανάπλασης. Αυτή θα είναι η δική μας συμβολή.

 

1.    Γενικά χαρακτηριστικά των πλατειών της πόλης

   Το κέντρο της Λαμίας από τα αρχαία χρόνια βρίσκεται μεταξύ των δύο λόφων. Χαρακτηριστικά δέντρα της πόλης είναι τα πλατάνια, που έχουν σχέση με το νερό, ένα φυσικό στοιχείο που ρέει άφθονο από τις κρήνες σε πλατείες και δρόμους.

   Από τις αρχές του νεοελληνικού κράτους, το 1836, η Λαμία απέκτησε πολεοδομικό σχέδιο με νεοκλασικά χαρακτηριστικά, ένα είδος “ Μικρής Αθήνας ”, όμοιο με αυτή, ανάμεσα στους δύο λόφους. Τα κτίρια ήταν παραδοσιακά (είδος ρουμελιώτικου στυλ), νεοκλασικά αλλά και μοντέρνα του μεσοπολέμου και λίγα του μεταπολεμικού μοντέρνου, με κύριο υλικό την τοπική πέτρα. Η ποιότητα δόμησης όμως υποβαθμίστηκε μεταπολεμικά μέχρι σήμερα.

  Οι τρεις πλατείες (Ελευθερίας, Διάκου και Λαού), μαζί με την πλατεία Πάρκου, αποτελούν το ιστορικό κέντρο της Λαμίας και συνδέονται άμεσα κυκλοφοριακά μεταξύ τους. Η πλατεία Ελευθερίας (η “πάνω” πλατεία του Μεσοπολέμου) είχε αστικό νεοκλασικό αναγεννησιακό χαρακτήρα, όπως και η πλατεία Διάκου, ενώ η πλατεία Πάρκου (η “κάτω” πλατεία του Μεσοπολέμου) και η πλατεία Λαού είχαν λαϊκό, παραδοσιακό (ρουμελιώτικο θα λέγαμε) χαρακτήρα.

 

2.    Το αρνητικό προηγούμενο μιας πλατείας

   Αναφερόμαστε στην ανάπλαση της πλατείας Πάρκου (όπως είναι ευρέως γνωστή). Στηρίχθηκε σε μια μελέτη της Διεύθυνσης Τεχνικών Υπηρεσιών του Δήμου Λαμίας. Η ίδια Διεύθυνση Τεχνικών Υπηρεσιών ισχυρίστηκε εγγράφως ότι :

“είναι πλατεία τοπικής σημασίας που δεν συνδέεται με ιστορικές μνήμες ή σημασία για την πόλη …”

το δε Συμβούλιο Πολεοδομικών Θεμάτων και Αμφισβητήσεων της Π.Ε. Φθιώτιδας, αποδέχτηκε την άποψη αυτή, με πλειοψηφία 3-2, ως

“μη αξιόλογο έργο για την ταυτότητα και φυσιογνωμία της πόλης”.

    Έτσι, χωρίς να γίνει προκήρυξη αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, και χωρίς κριτική επιτροπή προφανώς, αποφασίστηκε και τελικά κατασκευάστηκε το έργο αυτό. Το αποτέλεσμα είναι ορατό στους Λαμιώτες με δυσμενέστατη κριτική. Να θυμίσουμε επίσης την αρνητική κριτική του ΤΕΕ Ανατολικής Στερεάς & Εύβοιας, όπως και του Δικηγορικού Συλλόγου Λαμίας.

   Το όνομα πλατεία “Πάρκου” από το 1938, το πήρε με τα δύο πανέμορφα σιντριβάνια και το άφθονο πράσινο. Τώρα έχει τεράστια μεταλλικά στέγαστρα και εκτοξευτήρες νερού, χωρίς πράσινο. Ο ανδριάντας του Τσολιά μετακινήθηκε στα νότια της πλατείας, επάνω σε τσιμεντένια βάση, αντί για το φυσικό βραχότοπο. Κάποιοι την ονόμασαν πλατεία νεροσωλήνων … Άλλοι κακεντρεχείς, σχολίασαν αστειευόμενοι ότι το μεγάλο σιδερένιο στέγαστρο στα νότια της πλατείας περίσσεψε από το Σ.Σ. Λειανοκλαδίου.

  Είναι φανερό ότι δεν υπηρετήθηκε ο ιστορικός χαρακτήρας της πλατείας Σταροπάζαρου ή Αμαλίας, ή βασιλέως Κωνσταντίνου ή Δημοκρατίας, οι κατά καιρούς ονομασίες που δεν επικράτησαν ποτέ και όλοι τη λέγαμε πλατεία Πάρκου. Το ορθότερο θα ήταν, τότε, να είχε προκηρυχθεί ένας Διαγωνισμός για όλες τις πλατείες της Λαμίας. Δυστυχώς δεν έγινε.

 

 

3.    Η προκήρυξη της μελέτης 3 πλατειών(σκοπός-αντικείμενο, κριτήρια αξιολόγησης)

    Με βάση την προκήρυξη, η αρχιτεκτονική μελέτη είχε ως σκοπό και αντικείμενο την ανάπλαση των πλατειών Ελευθερίας, Λαού και Διάκου. Να ανασχεδιάσουν τον κοινόχρηστο χώρο, τις οδούς και τα πεζοδρόμια περιμετρικά τους, επαναπροσδιορίζοντας την κεντρική κοινωνική, ιστορική και περιβαλλοντική σημασία του για την πόλη της Λαμίας.

   Η Επιτροπή θα στήριζε την κρίση της για επιτυχία των στόχων του διαγωνισμού, αν:

·         αναδεικνυόταν η ταυτότητα κάθε πλατείας, ως σημείο αναφοράς για τη Λαμία.

·         χαρακτηριζόταν από πρωτοτυπία, καινοτομία και αισθητική ποιότητα.

·         εξασφάλιζε ασφάλεια, λειτουργικότητα και προσβασιμότητα.

·         εντασσόταν αρμονικά και χρηστικά στον περιβάλλοντα χώρο.

·         ο σχεδιασμός ήταν βιώσιμος, ανθεκτικός και βιοκλιματικός.

·         η πρόταση ήταν ρεαλιστική και υλοποιήσιμη, στους περιορισμούς κάθε πλατείας.

 

 

Η πλατεία Ελευθερίας (1948)

 

4.    Τα προβλήματα των πλατειών και η προσέγγιση της λύσης

   Το πλέον σημαντικό πρόβλημα στο δομημένο ιδιωτικό χώρο της Λαμίας είναι ο περιορισμός του δημοσίου χώρου, με τις ανεξέλεγκτες κατασκευές (στέγαστρα) που αποσκοπούν στη στέγαση και γεμίζουν με τραπεζοκαθίσματα. Επίσης έχουμε και το κυκλοφοριακό πρόβλημα, με την κίνηση και τη στάθμευση των οχημάτων, που δημιουργεί ρύπανση και υποβαθμίζει την ποιότητα του δημοσίου χώρου.

  Προφανώς η προσπάθειες-ιδέες για λύση στα προβλήματα αυτά, δεν είναι να αντιγραφούν οι συνήθεις σύγχρονες τάσεις και πρακτικές από πολλά άλλα μέρη. Κάθε τόπος πρέπει να αναδείξει τη δική του ταυτότητα, προβάλλοντας τα ιστορικά του χαρακτηριστικά. Με άλλα λόγια πρέπει :

·         να απομακρυνθούν οι πρόσκαιρες ή μόνιμες κατασκευές (στέγαστρα) για τα τραπεζοκαθίσματα και έτσι να ελευθερωθεί ο αστικός δημόσιος χώρος.

·         να περιοριστεί η κυκλοφορία των οχημάτων και να ελεγχθεί η στάθμευση αυτών.

·         να αναδειχθούν όσο γίνεται περισσότερο τα μνημεία, όπως οι ανδριάντες Διάκου και Βελουχιώτη, δηλ. η ταυτότητα της Λαμίας.

·         η δενδροφύτευση να υπηρετήσει τη συγκάλυψη κτιρίων με κακή εικόνα, αλλά να αφήσει την προβολή όμορφων κτιρίων.

·         Ειδικές, όμορφες και χρήσιμες κατασκευές, όπως το κιόσκι στο μέσο της πλατείας Ελευθερίας, πρέπει να διατηρηθούν ή βελτιωθούν, όπως επίσης και οι σκάλες-καθιστικά των πλατειών.

·         τα δάπεδα των πλατειών, αλλά και οι δρόμοι να μην καλυφθούν με τσιμεντένιες πλάκες και με άσφαλτο, αλλά με φυσικούς κυβόλιθους.

·         να γίνουν πιο λειτουργικοί οι αστικοί χώροι εξυπηρέτησης των πολιτών, επισκεπτών, ΑμΕΑ, κλπ., με σωστό φωτισμό, δημόσιους χώρους υγιεινής, υπόγειους κάδους απορριμμάτων, καθίσματα, κ.ά.

 

5.    Η μελέτη που βραβεύτηκε και οι άλλες

   Είναι μάλλον φανερό ότι οι μελετητές ακολούθησαν τη συνήθη πρακτική για τον ανασχεδιασμό μιας πλατείας. Θεώρησαν το χώρο της ως τελείως επίπεδο και άδειο, σαν να μην υπήρχε πριν, με ιστορία και πολυετή λειτουργία. Στη συνέχεια οι μελετητές επανέλαβαν ό,τι είχαν δει σε προηγούμενες φωτογραφίες, με κάποια στέγαστρα και έναν αριθμό δένδρων. Να θυμίσουμε ότι οι μελετητές των τριών βραβείων δεν κατάγονται από τη Λαμία και - πιθανά - δεν έχουν γνώση της ιστορίας κάθε πλατείας. Οι επεμβάσεις τους ήταν κάποιες παραλλαγές-διαφοροποιήσεις και μόνον. Συγκεκριμένα, η πρώτη βραβευθείσα μελέτη :

   Στην πλατεία Ελευθερίας, καταργεί το κιόσκι, αφήνοντας ελεύθερο το μέσον. Μετατρέπει τα σκαλοπάτια της ανατολικής πλευράς σε πλατώματα, μειώνοντας την επιφάνεια της πλατείας. Επιπλέον προσθέτει δένδρα και 2 στέγαστρα στα δυτικά.

  Στην πλατεία Διάκου έγινε το ίδιο πράγμα, με τα πλατώματα στα σκαλοπάτια, λίγο πράσινο και στέγαστρα. Κριτική άποψη 3 μηχανικών της Λαμίας αναφέρει ότι “η α’ μελέτη πολύ απλά καταργεί την πλατεία Διάκου και τη μετατρέπει σ’ ένα είδος σκάλας”.

  Στην πλατεία Λαού πρότεινε (άγνωστο γιατί) ο ανδριάντας του Άρη Βελουχιώτη να αλλάξει προσανατολισμό βλέποντας δυτικά. Όποιος δηλ. εισέρχεται στην πλατεία θα βλέπει την πλάτη του!

   Ανάλογες είναι και οι άλλες δύο εργασίες, που βραβεύτηκαν και μάλιστα ομόφωνα.

 

6.    Η πλέον ολοκληρωμένη πρόταση ανάπλασης

   Ήταν αυτή που κέρδισε την 1η θέση Εξαγοράς, όπως ονομάζεται. Ήταν μελέτη-πρόταση των Λέανδρου Ζωίδη και Χρήστου Ρεντίφη. Ο Λ. Ζωίδης είναι αρχιτέκτων-μηχανικός ομότιμος καθηγητής του Α.Π.Θ., ο δε Χρ. Ρεντίφης είναι επίσης αρχιτέκτων-μηχανικός και ο μόνος που κατάγεται από τη Λαμία. Η μελέτη τους είχε τον τίτλο: “Ανάδειξη της αναγεννησιακής φυσιογνωμίας της Λαμίας”.

    Με πλήρη γνώση του ιστορικού ρόλου των πλατειών της Λαμίας και με κυρίαρχο ρόλο στα τοπόσημα κάθε πλατείας, διατύπωσαν την πλέον ολοκληρωμένη μελέτη-πρόταση.

Τοπόσημα δηλ. χαρακτηριστικά και σημαντικά σημεία του τόπου, για την πλατεία Ελευθερίας είναι: Το εμβληματικό κτίριο της πρώην Νομαρχίας Φθιώτιδας, ο Μητροπολιτικός Ναός και το κτίριο Χατζηχρήστου (στη βόρεια γωνία με οδό Σκληβανιώτου). Για την πλατεία Διάκου είναι ο ομώνυμος ανδριάντας του ήρωα και για την πλατεία Λαού είναι ο ανδριάντας του Άρη Βελουχιώτη.

 

Σκαρίφημα του αστικού ιστού της Λαμίας. Τρείς πλατείες και αντίστοιχα τοπόσημα

   Με βάση τη μελέτη αυτή :

·         τα τραπεζοκαθίσματα και οι μόνιμες ή εφήμερες κατασκευές (στέγαστρα) απομακρύνονται και αντικαθίστανται από φυλλοβόλα δένδρα (μουριές ή τιλιές) και από περιορισμένου μεγέθους και αριθμού πτυσσόμενες κινητές ομπρέλες ίδιου τύπου και χρώματος.

·         τα δάπεδα καλύπτονται όχι με σκληρά και στεγανά στο νερό υλικά, αλλά με μαλακά ή ημίσκληρα διαπερατά στο νερό υλικά ή με σκληρά υλικά που απωθούν τη θερμότητα.

 

·         αυξάνεται σε λογικό και χρηστικό βαθμό το πράσινο, ώστε να επιτρέπει να φαίνεται ο γύρω χώρος, όπου υπάρχουν αξιόλογα κτίσματα, ή με δενδροφύτευση να κρύβουν κάπως το χώρο, όπου είναι κάποια αντιαισθητικά κτίσματα.

·         γίνεται βιώσιμη ανάπτυξη, με περιορισμό της κυκλοφορίας των οχημάτων.

·         η στρώση του δαπέδου των πλατειών, ακόμα και των γύρω δρόμων γίνεται με φυσικούς κυβόλιθους (από πέτρα) με υπόβαθρο που απορροφά το νερό. Κάποια τμήματα της επιφάνειας καλύπτονται με πατημένο χώμα, για περιβαλλοντικούς λόγους βιώσιμης ανάπτυξης.

·         διατηρείται ή βελτιώνεται - αν χρειαστεί - το κιόσκι (pavilion) στην πλατεία Ελευθερίας, που έχει χρησιμότητα για μουσική, κλπ. Επίσης αναδεικνύονται οι υπάρχουσες σκάλες και τα καθιστικά των πλατειών. Στην πλατεία Λαού γίνεται ενιαία αντιμετώπιση της πλατείας και του αστικού περίγυρου.

·         ο αστικός εξοπλισμός γίνεται πιο λειτουργικός, που έχει σχέση με το νερό, τη σήμανση, τους κάδους απορριμμάτων (υπόγειοι), τους δημόσιους χώρους υγιεινής, κ.ά. Έτσι οι δημότες, οι επισκέπτες, τα ΑμΕΑ, κ.ά. θα εξυπηρετούνται καλύτερα.

 

Επίλογος

   Η Οικονομική Επιτροπή του Δήμου Λαμιέων που επικύρωσε τα Πρακτικά της Κριτικής Επιτροπής που αξιολόγησε τις προτάσεις για την Ανάπλαση των τριών πλατειών της Λαμίας, υπάρχει κι ένας δεσμευτικός όρος που αναφέρει ότι : “Η μελέτη θα ανατεθεί απευθείας στο γραφείο που κέρδισε το πρώτο βραβείο”. Επίσης αναφέρει ότι “Από την αρχική μελέτη μπορούν να υπάρχουν διαφοροποιήσεις κατά τη σύνταξη της μελέτης εφαρμογής, όμως, οι διαφοροποιήσεις θα έχουν χαρακτήρα ήσσονος σημασίας”. Με βάση τις προαναφερθείσες θέσεις μας για σεβασμό στα ιστορικά χαρακτηριστικά της πόλης και τη μεγάλη ευθύνη της δημοτικής αρχής για την τελική μορφή αυτού του έργου, έχει χρέος ο δήμαρχος της πόλης, να εισηγηθεί τη συμμόρφωση της τελικής μελέτης που θα εφαρμοστεί, με τις προτάσεις που προαναφέρθηκαν, επιβάλλοντας τη συνεργασία των μελετητών.

   Σκοπός της παρουσίασης αυτής ήταν η σφαιρική ενημέρωση των δημοτών της Λαμίας για ένα καίριο ζήτημα της πόλης, δηλ. πώς θα είναι οι πλατείες της πόλης στις επόμενες δεκαετίες, με την εφαρμογή-υλοποίηση κάποιων από τις μελέτες του διαγωνισμού. Ελπίζουμε ότι θα είναι χρήσιμη η συμβολή μας στον προβληματισμό, ώστε τελικά να ληφθεί η σωστή απόφαση.

 

---------------------------------

 

Βιβλιογραφία-Αναφορές-Ιστοσελίδες

1.    Ανοικτός αρχιτεκτονικός διαγωνισμός προσχεδίων μελέτης ανάπλασης των πλατειών Ελευθερίας, Λαού και Διάκου της πόλης της Λαμίας – Περίληψη Προκήρυξης, 31-8-2021.

2.    Εγκαίνια της έκθεσης παρουσίασης των προτάσεων των συμμετεχόντων στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για την ανάπλαση των πλατειών Ελευθερίας, Λαού και Διάκου, στην ιστοσελίδα www.lamia.gr , 2-11-2022, Λαμία.

3.    Σχέδια μελετών στο Διαδίκτυο

4.    Ζαχαρόπουλος Στέλιος, Καλοφωτιάς Θανάσης, Ριζογιάννης Αιμίλιος : “Ανοιχτή επιστολή προς τη Δημοτική Αρχή για την ανάπλαση πλατειών στη Λαμία”, 9 Νοε. 2022, Λαμία.

5.    Ανακοίνωση αποτελέσματος ανοιχτού αρχιτεκτονικού διαγωνισμού προσχεδίων μελέτης για την ανάπλαση των πλατειών Διάκου, Ελευθερίας και Λαού στην πόλη της Λαμίας, στην ιστοσελίδα www.lamia.gr ,19-4-2022, Λαμία.

6.    Ανάδειξη της αναγεννησιακής φυσιογνωμίας της Λαμίας, στην ιστοσελίδα https://www.archetype.gr/projects/anadixi-tis-anagennisiakis-fisiognomias-tis-lamias

7.    Απόφαση αριθ. 88/12 Σεπ. 2018 του ΣΥ.ΠΟ.Θ.Α. της Π.Ε. Φθιώτιδας “Περί εξαίρεσης του χαρακτηρισμού της πλατείας Πάρκου στη Λαμία”.

8.    ΥΑ αριθ. 22186/2012 Υπ. ΥΠΕΚΑ, άρθρο 2, παράγρ. 3 : Υποχρέωση διενέργειας διαγωνισμού μελετών.