Το πρώτο ελληνικό Ζαχαρουργείο στη Λοκρίδα (1842)

 

Προσπάθειες παραγωγής ζάχαρης στην Ελλάδα

 

   Η δηµιουργία του νεότερου Ελληνικού Κράτους και οι προσπάθειες του κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, αλλά και των Βαυαρών υπό τον Όθωνα, δεν άφησαν ασυγκίνητους τους Έλληνες της ∆ιασποράς, που χάρη στο εµπόριο απέκτησαν σηµαντικό πλούτο.

   Απ’ αυτούς, επισηµαίνουµε το Νικόλαο Στουρνάρη (1806-1853) από το Μέτσοβο, ανεψιό των Μιχαήλ και Κωνσταντίνου Τοσίτσα. Με οικονομικές και εµπορικές σπουδές στο Παρίσι, ανέλαβε τη διεύθυνση του καταστήµατός του στην Αλεξάνδρεια, από το θείο του Μιχαήλ Τοσίτσα, που γρήγορα αναγνώρισε τις ικανότητές του.

 

1. Η πρώτη σηµαντική προσπάθεια

   Από την Αλεξάνδρεια επέστρεψε για λίγο στην Ελλάδα το 1829 και κατάλαβε ότι πρώτα έπρεπε να αποκτήσει δύναµη για να ευεργετήσει την πατρίδα του. Ο Νικόλαος Στουρνάρης όµως δεν ήθελε να περιοριστεί µόνο στο εµπόριο και γι’ αυτό ασχολήθηκε µε τη βιοµηχανία και τη γεωργία.

   Η πρωτογενής παραγωγή ήταν απαραίτητη για την Ελλάδα. Πιο συγκεκριµένα ήθελε να αποκτήσει αγροκτήµατα, στα οποία να εφαρµόσει νέες µεθόδους καλλιέργειας και παραγωγής. Συγκεκριµένα έπρεπε να καλλιεργηθεί το κοκκινογούλι, που αποτελούσε την πρώτη ύλη για την παραγωγή ζάχαρης. Θυµίζουµε ότι στο κτηνοτροφικό τεύτλο (κοκκινογούλι) περιέχεται η ίδια ζάχαρη που βγαίνει από το ζαχαροκάλαµο, το οποίο όµως δεν ευδοκιµεί στην Ευρώπη.

   Για το σκοπό αυτό επισκέφθηκε την Ελλάδα αρχικά το 1837 και πάλι το 1846, ώστε να προγραµµατίσει τις επενδύσεις του. Εξαγόρασε τα 2/3 του αγροκτήµατος Μεγάλης Βρύσης Λαµίας, έκτασης 30.000 στρεµµάτων από τον συγγενή του (γυναικάδελφο) Ανδρέα Φαρδή. Επιπλέον αγόρασε ένα άλλο αντίστοιχο και αξιόλογο αγρόκτηµα και στην Εύβοια (απέναντι), τα οποία είχε κατά νου να αξιοποιήσει µε εργάτες από την Ιταλία και να εφαρµόσει νέες µεθόδους καλλιέργειας και παραγωγής των τεύτλων.

   Έπεισε οµάδα επενδυτών από τη Γαλλία και το Βέλγιο για τη δηµιουργία Βιοµηχανίας Ζάχαρης στην Ελλάδα, αναλαµβάνοντας εκείνος την παραγωγή πρώτης ύλης, καλλιεργώντας πρώτα το κοκκινογούλι στα κτήµατά του, µε προοπτική να γίνει επέκταση της καλλιέργειας αργότερα. Ως τόπο εγκατάστασης του Εργοστασίου επέλεξε τη Λοκρίδα και συγκεκριµένα το χωριό Ρωµάνι[i] του δήµου Θρονίου, κοντά στο χωριό Kαινούργιο, που ήταν και παραλιακό (ώστε µε τη δηµιουργία λιµανιού θα γίνονταν µε πλοία οι µεταφορές). Συζήτησε το σχέδιό του µε την ελληνική κυβέρνηση, η οποία πείσθηκε και παραχώρησε τη χρήση γης, στην περιοχή αυτή, για την κατασκευή του Εργοστασίου “επί γης εθνικής”.

   Από το 1839 είχε συσταθεί Γαλλοβελγική Εταιρεία, µε την οποία υπογράφηκε η σχετική σύµβαση για την ίδρυση του Ζαχαρουργείου. Ταυτόχρονα, για την απόκτηση κεφαλαίων, εκδόθηκαν συνεταιριστικές µερίδες, που αγοράστηκαν από όσους είχαν χρήµατα, µε την προοπτική του κέρδους. Η αξία των µερίδων αυτών φαίνεται από τη χρήση τους σε συναλλαγές. Ως παράδειγµα, από το 1840, έχουµε δύο στρατιωτικούς που διέµεναν στη Λαµία (Αντ. Αξελός, λοχαγός και Μιχ. Τολµίδης, ανθυπολοχαγός) και ο πρώτος παραχώρησε[ii] στο δεύτερο 2 µερίδες συµµετοχής του στη Ζαχαροποιία, έναντι υποχρεώσεων του πρώτου προς τον δεύτερο.

   Έτσι, το 1842 ιδρύθηκε το πρώτο ελληνικό Ζαχαρουργείο (δηλ. Εργοστάσιο ζάχαρης). Σε σύντοµο χρονικό διάστηµα έγιναν οι οικοδοµές σε πολλαπλά κτίρια για τα µηχανήµατα, για αποθήκες υλών, για κατοικίες προσωπικού και βοηθητικούς χώρους.

   Όµως η “προκρούστεια” λογική φαίνεται ότι ήταν σύµφυτη µε τη δηµιουργία του ελεύθερου ελληνικού κράτους. Ο κοτζαµπασιδισµός λειτούργησε µε την οικονοµική και την πολιτική µορφή, ώστε να αποτύχει η προσπάθεια. Έβαλαν ακόµα και τους αγράµµατους κολίγους της περιοχής να αντιδράσουν, µε τη δικαιολογία ότι δεν θέλουν να παρατήσουν τον πατροπαράδοτο τρόπο καλλιέργειας!

   Έτσι ενώ η βιοµηχανική µονάδα του Ζαχαρουργείου ήταν έτοιµη να λειτουργήσει, δυστυχώς δεν είχε καλλιεργηθεί η πρώτη ύλη, δηλ. τα κοκκινογούλια (τεύτλα), από τους κονδύλους των οποίων παράγεται η ζάχαρη. Η ανεπιθύµητη αυτή εξέλιξη οδήγησε την εταιρεία σε χρεωκοπία και η προσπάθεια εγκαταλείφθηκε. Από το 1848 άρχισαν την εκποίηση των οικοδοµηµάτων (που έγιναν µε χρήση µόνον της γης, εφόσον ήταν εθνικές γαίες!), τα δε µηχανήµατα επέστρεψαν ή εκποιήθηκαν από τους ξένους. Με αντιπροσώπους, κυρίως µε δικηγόρους, έγιναν οι εκποιήσεις των κινητών περιουσιακών στοιχείων. Σε συµβόλαια της εποχής αναφέρεται ότι:

 

Ο δικηγόρος Περ. Ζωγράφος πληρεξούσιος των Θωμά Σκουλούδη, Δημ. Κυρμώση και Αυγούστου Δελνέστ, κατοίκων Αθηνών, πουλάει στον Γεώρ. Δερνιτσιώτη, κτηματία, κάτοικο Άντερα Θερμοπυλών ιδιοκτησία του “εις το Ζαχαροποιείον, πέριξ του κεντρικού καταστήματος του χωρίου Ρωμανίου του δήμου Θρονίου, επί γης εθνικής, οικοδομάς …” δύο σειρές χαμηλών οικιών, δύο παρακείμενους οικίσκους, ένα σταύλο και μια κεραμοσκεπή καλύβα, αντί 2.200 δραχμ.

 [Συμβόλαιο 4555 / 15-11-1848 του συμβολαιογράφου Λαμίας Αλεξάνδρου Χατσίσκου]

 

… πληρεξούσιος δικηγόρος Αθηνών, διορίζει αντιπρόσωπό του με την εντολή να “… μεταβή εις το εν Καινουρίω κατάστημα και να σηκώση όσα πράγματα ευρίσκωνται αυτόθι …”.

[Συμβόλαιο 407 / 5-4-1852 του συμβολαιογράφου Αθηνών Παναγιώτου Πούλου]

 

  Ο προαναφερθείς δικηγόρος Αθηνών, μέσω πληρεξουσίου αντιπροσώπου πουλάει στον Δημήτριο Α. Κλουτόπουλο, κτηματία, το Κατάστημα Ζαχαροποιείον στο Καινούριο του δήμου Θρονίου με τα παραρτήματα “ … εκτός των μερών ή τμημάτων της Ζαχαροποιητικής μηχανής” για ποσό 2.000 δραχ. ή σε ξυλάνθρακες “περί τας δύο χιλιάδας κανδάρια”.

[Συμβόλαιο 4926 / 8-7-1852 του συμβολαιογράφου Λαμίας Αλεξάνδρου Χατσίσκου]

 

Ο Δημήτριος Α. Κλουτόπουλος πουλάει την οικοδομή του καταστήματος Ζαχαροποιίας “… εκτός των μερών ή μηχανημάτων Ζαχαροποιητικής μηχανής …” για 1.000 δραχ. στον πατέρα του Αναγνώστη Κλουτόπουλο.

[Συμβόλαιο 276 / 7-3-1853 του συμβολαιογράφου Λαμίας Αλεξάνδρου Χατσίσκου]

 

   Ένα από τα κυριότερα σχέδια του Νικ. Στουρνάρη ήταν η κατασκευή σιδηροδρόµου για να συνδέει την Αθήνα µε τον Πειραιά. Επίσης σχεδίαζε την σύσταση θαλάσσιων γραμμών με ατµόπλοια, για να συνδέσει όλα τα νησιά µε τα παράλια της Ελλάδας και να διακινεί τα απαραίτητα τρόφιµα για τον πληθυσµό τους.

   ∆υστυχώς για την Ελλάδα και ειδικότερα για τη Φθιώτιδα το 1853 ο Νικόλαος Στουρνάρης απεβίωσε νωρίς (σε ηλικία 47 χρονών) πριν προλάβει να υλοποιήσει τα µεγάλα σχέδιά του.

 

2. Επόµενες προσπάθειες στην Ελλάδα

   Το 1892 στη Λαζαρίνα της Θεσσαλίας θεµελιώθηκε το Σακχαροποιείον Χρηστάκη Β. Ζωγράφου. Λειτούργησε 15 χρόνια, από το 1894 µέχρι το 1909 και η συνολική παραγωγή ζάχαρης πλησίασε τους 8.000 τόνους. Οι κύριοι λόγοι που οδήγησαν το Ζαχαρουργείο αυτό σε κλείσιµο ήταν: ο σκληρός ανταγωνισµός της ξένης ζάχαρης και η αδυναµία καταπολέµησης των ζωικών εχθρών των τεύτλων.

Διάφορα είδη ζάχαρης

   Από την πρώτη προσπάθεια χρειάστηκε να περάσει περισσότερο από έναν αιώνα και συγκεκριµένα το έτος 1960, που ιδρύθηκε η Eλληνική Bιοµηχανία[iii] Zάχαρης A.E. µε έδρα τη Θεσσαλονίκη. Το πρώτο εργοστάσιο λειτούργησε το 1961 στη Λάρισα, το δεύτερο το 1962 στο Πλατύ, το τρίτο το 1963 στις Σέρρες. H δυναµικότητα επεξεργασίας τεύτλων των τριών αυτών πρώτων εργοστασίων ήταν 2.000 τόνοι το 24ωρο. Το 1972 λειτούργησε το τέταρτο εργοστάσιο στην Ξάνθη και το 1975 το πέµπτο εργοστάσιο στην Oρεστιάδα µε δυναµικότητα 3.000 τόνων τεύτλων το 24ωρο το καθένα.

   H τελική ονοµαστική δυναµικότητα των εκχυλίσεων των εργοστασίων µετά από σταδιακές επεκτάσεις και βελτιώσεις ανήλθε σε : 8.000 τόνους (Λάρισα), 8.000 τόνους (Πλατύ), 5.000 τόνους (Σέρρες), 5.000 τόνους (Ξάνθη) και 5.400 τόνους (Oρεστιάδα). Σύνολο δυναµικότητας 32.400 τόνοι τεύτλων.

   Από το 2006 λειτουργούν τα εργοστάσια σε Πλατύ, Σέρρες και Ορεστιάδα και το σύνολο της ονοµαστικής δυναµικότητας των εκχυλίσεων ανέρχεται σε 17.400 τόνους τεύτλων.

 

Επίλογος

   Για άλλη µια φορά εδώ επαναλήφθηκε ο διχασµός “συµφερόντων” των ντόπιων και του οράµατος των ξενιτεµένων Ελλήνων, µε καταστροφικό αποτέλεσµα για την Ελλάδα. Η παραγωγή ζάχαρης, που είναι βασική πρώτη ύλη για πολλά προϊόντα, στην Ελλάδα κατά τα µέσα του 19ου αιώνα, µε το Ζαχαρουργείο Λοκρίδας ως µοναδικό εργοστάσιο στα Βαλκάνια, θα έφερνε πλούτο στον τόπο. Αυτό ήταν το όνειρο του πατριώτη Νικολάου Στουρνάρη.

   Ο αµερικανός συγγραφέας Μαρκ Τουέην (1835-1910), που έζησε την ίδια περίοδο, εύστοχα είπε ότι:

 

“Μερικές φορές αναρωτιέµαι αν τον κόσµο κυβερνούν κάποιοι έξυπνοι, που µας δουλεύουν ή κάποιοι ηλίθιοι, που µιλάνε σοβαρά.”

----------------------------

Βιβλιογραφία

 1.     Συµβόλαιο 4555 / 15-11-1848 του συµβολαιογράφου Λαµίας Αλεξάνδρου Χατσίσκου.

2.     Συµβόλαιο 407 / 5-4-1852 του συµβολαιογράφου Αθηνών Παναγιώτου Πούλου.

3.     Συµβόλαιο 4926 / 8-7-1852 του συµβολαιογράφου Λαµίας Αλεξάνδρου Χατσίσκου.

4.     Συµβόλαιο 276 / 7-3-1853 του συµβολαιογράφου Λαµίας Αλεξάνδρου Χατσίσκου.

5.     Ιστοσελίδα Ελληνικής Βιομηχανίας Ζάχαρης  http://www.ebz.gr

 

 

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

---

[i] Είναι διαλυµένο τώρα χωριό που βρισκόταν στην περιφέρεια της τέως κοινότητας Καινούργιου. Ήταν προς την παραλία. Σε χάρτη του Αγγλικού Ναυαρχείου, όπου βρίσκουµε το χωριό, επίσης σηµειώνεται στην περιοχή και Εργοστάσιο Ζαχάρεως!

[ii] Συµβόλαιο 2305 / 27-9-1840, του συµβολαιογράφου Λαµίας Κωνσταντίνου Οικονοµίδη.

[iii] Από την ιστοσελίδα : http://www.ebz.gr