Από τη Σπαρτιά Φθιώτιδας, μετανάστες στην Αμερική (1912-1914)

 

Προλεγόμενα

 

  Η Σπαρτιά είναι ένα μικρό χωριό της ανατολικής Φθιώτιδας, σε υψόμετρο 238 μ. στις πλαγιές της Όθρυος. Διοικητικά ανήκει στο δήμο Στυλίδας.

 

   Μελετώντας τους Έλληνες μετανάστες που πήγαν στην Αμερική, εδώ και αρκετά χρόνια, κατέγραψα και όσους προήλθαν από τη Σπαρτιά. Η συγκέντρωση του υλικού άρχισε πριν από χρόνια και βρέθηκαν αναλυτικά στοιχεία για 7 άτομα. Η εργασία ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 2020.

   Το αρχειακό υλικό προήλθε από το εξαιρετικό αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (Ellis Island). Η έρευνα απέδωσε 3 μεταναστευτικά ταξίδια πλοίων και τελικά ανευρέθηκαν 7 μετανάστες. Πρέπει να σημειωθεί, επειδή δεν ξέρω επώνυμα, ότι κατέγραψα ως μετανάστες από τη Σπαρτιά, όσους δήλωσαν στην Αμερική ότι γεννήθηκαν ή κατοικούσαν σ’ αυτή.

   Ίσως να διέφυγαν κάποια ονόματα που δεν εντόπισα ή μπορεί να δήλωσαν άλλον τόπο γέννησης και προηγούμενης διαμονής. Θυμίζω τη (συνήθη) περίπτωση που κάποιοι, τότε στις ΗΠΑ, δήλωναν ότι γεννήθηκαν ή ότι διέμεναν στη μεγαλύτερη πόλη (π.χ. Στυλίδα, Λαμία). Κάτι τέτοιο όμως, θα πρέπει να το συμπληρώσει κάποιος που ξέρει τα ντόπια επώνυμα, κι αν είναι μεγαλύτερης ηλικίας (με καλή μνήμη) ακόμα καλύτερα.

   Η εργασία-μελέτη αυτή θέλει να τιμήσει τους ανθρώπους από τη Σπαρτιά, για την τόλμη και την απόφαση να φύγουν στα ξένα (μερικοί ίσως να μην ξαναδούν τον τόπο τους), θυσιάζοντας τα καλύτερά τους χρόνια για να  ζήσει η γονική οικογένεια και οι ίδιοι καλύτερα.

   Μετά από έναν αιώνα, η προσπάθεια αυτή αποτείνεται στο θυμικό όσων έζησαν ή έχουν εικόνες από τα χρόνια της μετανάστευσης στην Αμερική. Είναι όμως μια αναγκαία κατάθεση μνήμης για τους νεότερους, στους οποίους και αφιερώνεται.

Κωνσταντίνος  Αθαν. Μπαλωμένος

                  φυσικός

 ----------

 

Αυτοδιοικητικά

 Οικισμός Σπαρτιά

 

   Από τις 20 Απριλίου 1835 ο οικισμός Σπαρτιά προσαρτήθηκε διοικητικά στο δήμο Φαλάρων του νομού Φωκίδος και Λοκρίδος. Μετά ανήκε στο νομό Φθιώτιδος και Φωκίδος.

    Στις 3 Αυγούστου 1912 ο οικισμός αποσπάστηκε από το δήμο Φαλάρων. Ιδρύθηκε κοινότητα Σπαρτιάδος, με ομώνυμη έδρα. Στις 16 Οκτωβρίου 1940 το όνομα του οικισμού διορθώθηκε σε Σπαρτιά, ανήκοντας στο νομό Φθιώτιδος και Φωκίδος.

   Μετά τη διαίρεση του νομού, από τις 31 Μαρτίου 1943, ο οικισμός και η κοινότητα Σπαρτιάς υπάγεται πλέον στο νομό Φθιώτιδος. Από τις 14 Ιουλίου 1956 (ΦΕΚ 157Α) ο οικισμός παύει να είναι έδρα της κοινότητας Σπαρτιάς.

   Από τις 4 Δεκεμβρίου 1997 (σχέδιο “Καποδίστριας”) ο οικισμός αποσπάστηκε από την κοινότητα Σπαρτιάς, που καταργήθηκε και προσαρτήθηκε στο δήμο Εχιναίων.

   Από τις 7 Ιουνίου 2010 (σχέδιο “Καλλικράτης”), ο οικισμός αποσπάστηκε από το δήμο Εχιναίων, που καταργήθηκε και προσαρτήθηκε στο δήμο Στυλίδος.

   Στην απογραφή του 2011 είχε 187 κατοίκους

 

1.       Στοιχεία για τη μετανάστευση στην Αμερική[1]

 

   Από τους 7 μετανάστες που τελικά εντόπισε η παρούσα εργασία, οι περισσότεροι (4 άτομα) έφυγαν στο έτος 1912. Συνολικά έγιναν 3 μεταναστευτικά ταξίδια πλοίων (ομαδικά και μεμονωμένα).

  Το ποσοστό που μετανάστευσε ήταν μόλις 2% του πληθυσμού, που είναι πολύ μικρότερο από το γενικό μέσο όρο της ελληνικής μετανάστευσης (ήταν 8%). Η περιοχή είχε κτηνοτροφία και πολύ περιορισμένη γεωργία που σχετικά κάλυπτε τις ανάγκες[2] των κατοίκων της.

    Οι μετανάστες ήταν όλοι άρρενες. Μελετώντας την ηλικιακή κατανομή συμπεραίνουμε ότι κυριάρχησαν οι μικρότερες ηλικίες έως και 20 ετών (με 5 άτομα). Ακολούθησαν οι αμέσως μεγαλύτερες ηλικίες  21-30 ετών (με 2 άτομα), ενώ δεν υπήρξαν μετανάστες μεγαλύτερης ηλικίας. Η κατανομή σε ομάδες ηλικιών των μεταναστών από τη Σπαρτιά, δίνεται στον πίνακα 3.

 

   Ο μέσος όρος ηλικιών όλων των μεταναστών είναι 20 έτη!

   Όλοι οι μετανάστες της Σπαρτιάς ήταν άγαμοι.

    Από τις οικογένειες της Σπαρτιάς, τα περισσότερα (αριθμητικά) ταξίδια των μεταναστών στην Αμερική κατέγραψαν τα επώνυμα :

 

   Συνολικά έγιναν 3 ταξίδια, που διακίνησαν τους 7 μετανάστες της Σπαρτιάς. Όλοι οι μετανάστες έφυγαν από  το λιμάνι της Πάτρας. Τα ταξίδια διαρκούσαν 2-3 εβδομάδες, ανάλογα με το πλοίο.

  Η επιλογή του πλοίου δεν είχε κάποια ιδιαίτερη σημασία, εκτός από το κόστος του εισιτηρίου και την πυκνότητα των δρομολογίων. Τα ελληνόκτητα πλοία ήταν λιγότερα σε σχέση με τα ξένα. Στην προκείμενη περίπτωση και οι 7 μετανάστες της Σπαρτιάς έφυγαν με ξένα πλοία.

   Το έτος 1912, σε ένα ταξίδι, έφυγαν 3 μετανάστες από το λιμάνι της Πάτρας, με το πλοίο “Columbia (1908)”. Σε ένα ταξίδι, πάλι από το λιμάνι της Πάτρας, το 1914 έφυγαν 3 μετανάστες της Σπαρτιάς με το πλοίο “Argentina”. Σε σύγκριση, τα ομαδικά ταξίδια ήταν περισσότερα από τα μεμονωμένα. Συγκεκριμένα, έγιναν 2 ομαδικά ταξίδια και 1 μεμονωμένο.

   Αναλυτικά στοιχεία για τα πλοία δίνονται στον Πίνακα 6, που  παρατίθεται.

   Φτάνοντας στο λιμάνι της Νέας Υόρκης, οι μετανάστες περνούσαν από υγειονομικό έλεγχο επάνω στο πλοίο. Μετά κατέβαιναν και μαζί με τις αποσκευές τους περίμεναν στη σειρά για την τελική καταγραφή και έλεγχο της υπηρεσίας Μετανάστευσης, στο κτίριο του Ellis Island (νησιού Έλλις), που οι Έλληνες το έλεγαν «Καστιγγάρι».

   Οι άρρωστοι, όσοι είχαν κάποια καταδίκη (κλοπή ή έγκλημα), όσοι δεν είχαν συγγενείς ή φίλους στην Αμερική κι όσοι δεν είχαν λίγα χρήματα για εισιτήριο στον τόπο προορισμού, υποχρεωτικά επέστρεφαν στο πλοίο για επαναπατρισμό.

   Στη Νέα Υόρκη δεν έμεναν πολύ (ήταν πολύ ακριβή πόλη). Με ένα ποσό γύρω στα 20 δολάρια, αγόραζαν το εισιτήριο και έτρωγαν κάτι στη διαδρομή μέχρι τον τόπο προορισμού.

   Οι πολιτείες προορισμού που επέλεξαν οι μετανάστες της Σπαρτιάς φαίνονται στον Πίνακα 7. Κυριάρχησε η πολιτεία της Μασαχουσέτης με 7 άτομα (ποσοστό 78 %). Συγκεκριμένα, η πόλη Λόουελ (Lowell) ήταν προορισμός για 5 μετανάστες! Τα αριθμητικά στοιχεία των προορισμών φαίνονται στον παρατιθέμενο πίνακα 7.

   Αναλυτικά, οι μετανάστες επέλεξαν τους επόμενους τόπους (σε παρένθεση είναι ο αριθμός μεταναστών) :

 ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΙ-ΤΟΠΟΙ

 

ΠΟΛΙΤΕΙΑ	ΤΟΠΟΙ
Μασαχουσέτη (Mass.)	Lowell (5), Boston (2)
ΣΥΝΟΛΟ	7

 

 2.      Επαγγέλματα των μεταναστών

    Οι περισσότεροι μετανάστες (4 άτομα) ήταν εργάτες σε φάρμα (farm laborer). Οι υπόλοιποι δήλωσαν απλοί εργάτες. Αριθμητικά στοιχεία αυτών ακολουθούν:

 

επάγγελμα	αριθ.
εργάτης (laborer, workman, worker)	3
εργάτης σε φάρμα (farm laborer)	4
ΣΥΝΟΛΟ	7

 

 3.      Αλφαβητικός πίνακας των μεταναστών της Σπαρτιάς

       Από το αμερικανικό αρχείο του νησιού Έλλις (Ellis island) μέσω του Διαδικτύου (internet) βρέθηκαν οι περισσότεροι μετανάστες της Σπαρτιάς που έφτασαν στις Η.Π.Α. και καταγράφηκαν. Από το 1892 έως το 1924, περισσότεροι από 22 εκατομμύρια μετανάστες, επιβάτες, και μέλη πληρώματος των πλοίων ήρθαν στις ΗΠΑ μέσω του νησιού Ellis και του λιμένα της Νέας Υόρκης και έχουν καταγραφεί[3]. Τα βασικά στοιχεία των μεταναστών της Σπαρτιάς δίνονται συνοπτικά στον παρακάτω πίνακα (με αλφαβητική σειρά και έτσι ακριβώς, όπως τα κατέγραψαν στην Υπηρεσία Μετανάστευσης των ΗΠΑ):

 

 

α/α       Ονοματεπώνυμο             χρ. άφιξης   ηλικία   έγγαμος      Πλοίο που ταξίδεψε   Λιμάνι αναχ.

1        Κυρίτσης Δημήτριος         10-4-1914       18         όχι          Argentina                    Πάτρα

2        Μπερτζεμάς Γεώργιος       9-6-1912        19         όχι          Columbia (1908)           Πάτρα

3        Μπερτζεμάς Δημήτριος     9-6-1912        19         όχι          Columbia (1908)           Πάτρα

4        Νάτσιος Θεόδωρος           18-10-1912     23         όχι          Argentina                    Πάτρα

5        Παπαδής Ανδρέας            10-4-1914       18         όχι          Argentina                    Πάτρα

6        Παπαδής Κωνσταντίνος     9-6-1912        23         όχι          Columbia (1908)           Πάτρα

7        Χρήστου Χρήστος            10-4-1914       18         όχι          Argentina                    Πάτρα

 

 

4.      Χρονικό της μετανάστευσης από τη Σπαρτιά

 

 Α. Η φυγή του 1912

 

   Στη διάρκεια του έτους έγιναν δύο μεταναστευτικά ταξίδια (1 ομαδικό και 1 από μεμονωμένο) προς την Αμερική. Συνολικά έφυγαν 4 άνθρωποι της Σπαρτιάς. Συγκεκριμένα:

   Η ομαδική αναχώρηση του 1912 αριθμούσε τρία άτομα, τους : Γεώρ. Μπερτζεμά, Δημ. Μπερτζεμά και Κων. Παπαδή. Από το λιμάνι της Πάτρας, στις 20 Μαΐου επιβιβάστηκαν στο πλοίο “Columbia (1908)” και στις 9 Ιουνίου αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης.  Τα υπάρχοντα στοιχεία του αρχείου μας πληροφορούν επίσης ότι :

·         Ο Γεώργιος Μπερτζεμάς (Bertsemas) ήταν 19 ετών. Ο πατέρας του στη Σπαρτιά λεγόταν Κωνσταντίνος. Με 25 $ για τα πρώτα του έξοδα πήγαινε για δουλειά εργάτη σε φάρμα στην πόλη Λόουελ (Lowell) της Μασαχουσέτης, όπου ήταν ο ξάδερφός του Χρήστος Μάνος[4].

 

·         Ο Δημήτριος Μπερτζεμάς ήταν 19 ετών. Ο πατέρας του στο χωριό λεγόταν Ιωάννης. Αναζητούσε δουλειά εργάτη σε φάρμα, με 25 $ μαζί του, στη Βοστώνη της Μασαχουσέτης, με γνωστό του στις ΗΠΑ τον ξάδερφό του Γεώργιο Ραγάζο[5], στην πόλη Λόουελ της Μασαχουσέτης.

·         Ο Κωνσταντίνος Παπαδής ήταν 23 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Ιωάννης. Με 25 $ στην τσέπη, έψαχνε για δουλειά εργάτη σε φάρμα στη Βοστώνη της Μασαχουσέτης, κοντά στον ξάδερφό του Αθανάσιο Μάνο[6].

   Η μεμονωμένη αναχώρηση του 1912 έγινε από το Θεόδωρο Νάτσιο. Στις 30 Σεπτεμβρίου, από το λιμάνι της Πάτρας έφυγε με το πλοίο “Argentina” και στις 18 Οκτωβρίου έφτασε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ήταν 23 ετών. Ο πατέρας του στη Σπαρτιά λεγόταν Αθανάσιος. Προορισμός του (με 50 $) για δουλειά ήταν η πόλη Λόουελ (Lowell) της Μασαχουσέτης, όπου ήταν ο φίλος του Γεώργιος Μπερτσεμάς.

 

Γ. Οι αναχωρήσεις του 1914

   Στη διάρκεια του έτους έγινε ένα ομαδικό μεταναστευτικό ταξίδι προς την Αμερική. Συνολικά έφυγαν 3 άτομα της Σπαρτιάς. Αναλυτικά έχουμε:

   Η μία και μοναδική ομαδική αναχώρηση του 1914 αριθμούσε τρία άτομα, τους : Δημ. Κυρίτση, Ανδρ. Παπαδή και Χρ. Χρήστου. Από το λιμάνι της Πάτρας, στις 23 Μαρτίου ανέβηκε στο πλοίο “Argentina” και στις 10 Απριλίου κατέβηκε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Το διαθέσιμο αρχειακό υλικό μας αναφέρει επιπλέον ότι :

·         Ο Δημήτριος Κυρίτσης ήταν 18 ετών. Η μητέρα του στο χωριό λεγόταν Γραμμάτω. Αναζητούσε δουλειά, με 28 $ μαζί του, στην πόλη Λόουελ (Lowell) της Μασαχουσέτης, κοντά στο θείο του Χ. Σκιαδά.

·         Ο Ανδρέας Παπαδής ήταν 18 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Ιωάννης. Με 25 $ στην τσέπη, έψαχνε για δουλειά εργάτη σε φάρμα, στην πόλη Λόουελ της Μασαχουσέτης, όπου ήταν ο θείος του Κωνστ. Μπερτζιμάς.

·         Ο Χρήστος Χρήστου ήταν 18 ετών και αναλφάβητος. Η μητέρα του στη Σπαρτιά λεγόταν Ελένη. Προορισμός του (με 25 &) για δουλειά ήταν η πόλη Λόουελ (Lowell) της Μασαχουσέτης, κοντά στον ξάδερφό του Γεώργ. Μπερτζεμά.

 ---

Βιβλιογραφία-Αναφορές-Ιστοσελίδες

 1.    Αρχείο EllisIsland, της Υπηρεσίας Μετανάστευσης των ΗΠΑ.

2.    Β.Δ.  3/15-12-1833

3.    Διάταγμα 29-8-1912 (ΦΕΚ 261/1912)

4.    Απογραφές πληθυσμού 1889, 1896, 1920.

5.    Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : “ Μετανάστες στην Αμερική από την περιοχή Λαμίας (1902-1922)” / Περιοδικό ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ετών 2012-2013, Λαμία. Αναρτήθηκε στο μπλογκ  amfictyon.blogspot.gt από τις 7-7-2014 (α’ μέρος) και 14-7-2014 (β’ μέρος).

6.    Ιστοσελίδα :  www.amfictyon.blogspot.gr

7.    Ιστοσελίδα https://www.eetaa.gr

8.    Ιστοσελίδα http://politistikosneaspartia.blogspot.com/

9.    περ. «Οικονομικός Ταχυδρόμος», ειδικό τεύχος, σελ. 54, 1997.

10.  εφ. Η ΕΠΑΡΧΙΑ, ετών 1927-1934, Λαμίας.

11.  «Οδηγός του Μετανάστου», 1910, Αθήνα.

12.  Θ.  Ανθογαλίδου  «Η ελληνική μετανάστευση στις ΗΠΑ (1900-1925)», στην ηλεκτρονική διεύθυνση:  http://www.auth.gr/virtualschool/1.2/Praxis/BoravouProject.html

13.  Θανάση Καλαφάτη «1880-1920, η πρώτη εν Αμερική μετανάστευσις»,  2-5-2004, από το Διαδίκτυο.

14.  Ιστοσελίδα : https://www.lamia.gr

15.  Βικιπαίδεια

 

 

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

 

---

[1] Όταν λέμε Αμερική εννοούμε τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (ΗΠΑ).

[2] Στο σύνολο των 7 μεταναστών της  Σπαρτιάς, βρέθηκε μόνο 1 αναλφάβητος (ποσοστό 12 %) .

[3] Δεν καταγράφηκαν και  δεν περιλαμβάνονται σ’ αυτή την εργασία όσοι μετανάστες ήρθαν στις ΗΠΑ, αλλά από άλλα λιμάνια της.

[4] Από τους Μύλους Πελασγίας. Πήγε στην Αμερική το 1909, σε ηλικία 18 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Δημήτριος. Τελικός προορισμός του για δουλειά ήταν η πόλη Λόουελ (Lowell) της Μασαχουσέτης.

[5] Δήλωσε τη Λαμία ως τόπο γέννησης και διαμονής. Πήγε στην Αμερική το 1909, σε ηλικία 24 ετών. Η μητέρα του λεγόταν Δέσπω. Προορισμός του για δουλειά ήταν η πόλη Λόουελ (Lowell) της Μασαχουσέτης.

[6] Δήλωσε το Γαρδίκι (Πελασγία) ως τόπο γέννησης και διαμονής. Πήγε στην Αμερική το 1909, σε ηλικία 20 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Δημήτριος. Επέλεξε για δουλειά την πόλη Λόουελ (Lowell) της Μασαχουσέτης.